|
2008
|
|
|
Gainera, MINTZA 2 deitutako rol jokoan, beren rolak ariketaren bukaeraraino mantentzeko zailtasunak erakutsi dituzte 5 urterekin hasitako ikasleek. Gaztelaniazko ariketetan ez
|
dugu
euskaraz aurkitutako ezberdintasunik topatu baina ingelesez egindako ariketetan 5 urterekin hasitakoen kontrako balantzea indartu egiten da. Alegia, ingelesez egindako hiru ariketetan, MINTZA 3, MINTZA 4 eta IDAZ 4 deiturikoetan, 5 urterekin hasitakoek okerrago adierazi dituzte ariketen asmo komunikatiboak:
|
|
|
Euskara batua edo eredu estandarra beharrezkoa zen euskarak iraungo bazuen. Egia da estandarizazioa ezinbestekoa izan zaigula, baina beronen abiada behar baino biziagoa izanez gero zer pentsatua ematen digu, ezagun
|
baitu
euskara batuak batasun mezua zabaltzeko dakarren asmoa. Hala ere, oso aberasgarria litzateke bata besteaz (batua euskalkiez eta euskalkiak batuaz) aberastea, trukean eta auzolanean arituz gero biek irabaz baitezakete.
|
|
2009
|
|
|
Bi mundu horiek, nekazarienak eta langileenak, lotura handia
|
zuten
euskararen egoerarekin; lehenengoan euskara nagusia zen, baina bigarrenean euskarak atzera egiten zuen. Horrekin batera, industrializazioa modernitatearekin eta aurrerapenarekin lotu zen, eta nekazarien mundua, ordea, atzerapenarekin; eta horrek isla izan zuen hizkuntzetan ere, gai «garrantzitsuak» erdaraz jorratzen ziren, eta etxekoak, aldiz, euskaraz.
|
|
|
a. Oro har, euskarazko hedabide pribatuetan ari diren beharginen lan baldintzak kaskarrak dira. Lan ordutegi luzeak eta finkatu gabeak
|
dituzte
euskarazko hedabide pribatuetako langileek, gehienetan 8 ordutik gorakoak. Jaiegunetan lan egiteak ez du aparteko eskubiderik ematen ezta gehiago kobratzeko eskubiderik ere.
|
|
|
Euskaraz ere noski. Horretan kontuan hartu behar
|
ditugu
euskarazko ortografia eta fonetika, maileguak egokitzeko orduan bereziki, gainerako hizkuntzetan egiten den antzera.
|
|
2010
|
|
|
Bestalde, bada datu esanguratsu eta parekoren bat: gazteetarik batek ere ez
|
du
euskara batuaren eraginik izan sintaxian (beharbada, alde horretatik bi herriak estandarretik oso hurbil daudelako) eta, hortik at, eraginik txikiena bietan izen morfologiak jaso du. Horretan eta lexikoan, Ataungoak duen eraginaren bikoitza jasan du tolosarrak.
|
|
|
Hegoaldean 146.772 gazte euskaldun daude, alegia, EAEko gazteriaren% 49,3 eta Nafarroakoaren% 16,49 Kontuan har dezagun, gainera, printzipioz mota horretako liburuak irakurtzen hasten direnak ikaslerik onenak izandakoak direla, hots, kultura kezka nabarmenak dituztenak eta, beraz, kalifikazio aski onak ateratzen dituztenak. Beraz, teorian
|
badugu
euskaraz argitaratu ahal izateko oinarri aski zabal bat. Teorian behintzat10.
|
|
|
Alegia, ez dauka... eta kitto!, Barren edo Karkara batek duen ibilbidea ezta filosofia ere. Ez dator 80 hamarkadaren bukaeran izan zen loraldi horretatik, beste eredu batetik abiatu da eta eragiteko orduan, beste hirurek atzean
|
zuten
euskara elkarteen babes hori ez du izan Aikorrek»16.
|
|
|
Lan honetan aztertzen da generoaren eragina komunikazioren garapenean, zehatzagoa esanda, ea neskatoek eta mutikoek patroi berezituak
|
dituzten
euskarazko komunikazio garapen goiztiarrean.
|
|
2011
|
|
|
Autokia ulertzeko euskara jakin behar da auto, tokia delako, baina erdaldun batek autoki ikusiko du arazo barik, «» hori nondik agertu den galdetu barik ere. Kasu lazgarriagoak
|
ditugu
euskarazko hitzak edo esaldiak, esan nahi dutenari guztiz sor, hautsi egiten dituztenetan: Leioan «Euskal Etxeen Plaza» izeneko plaza bat dago, erdaraz oso arrunta da ikustea «Plaza Euskal Etxeen», berdin gertatzen zaio Basauriko «Gudarien Etorbideari», erdaraz Avenida Guradien ematen baita.
|
|
|
Gogora ditzagun: (1) ez
|
ditugu
euskararentzat «eroso» diren sektoreak hautatu (dendak, tabernak, euskalgintzako enpresak?), (2) kanpoan utzi ditugu erakunde publikoak eta, oro har, merkatuaren logiketatik kanpo aritzen diren fundazioak eta elkarteak (oro har, irabazte xederik ez dutenak), (3) horrez gain, baztertu ditugu leku izenak, abizenak edo kokapenari erreferentzia zuzena egiten diotenak (toponimoekin kasu bereziak iza... nafar erriberan Azkoien euskal pitxi bat izan daiteke, baina ez Bizkaian Zornotza edo Gorbeia izenak), (4) eta azkenik, kontuan hartu ditugu goian ikusitako izena/ zehaztapena egiturako alde batean edo bietan euskarazko hitzik dutenak (adibidez:
|
|
|
Galdu diren hizkerak, desagertu diren mintzamoldeak eta abar galtzaile. Baina zer gertatzen zaio «hizkuntza» estatusa
|
duen
euskarari, eta edozein hizkuntzari, diglosia egoera batean?
|
|
|
Ikerketa, beraz, zuzen zuzen joan da izenetara eta izendatze praktiketara, honako galdera hauei erantzun guran: enpresa, produktu edo zerbitzu bat merkatura jaulkitzean, zer eginkizun
|
du
euskarazko izen batek, nola sortu izen hura?
|
|
|
gauzak ukitu (markatu) eta bereizi egiten dituzte. Marka balioa
|
dute
euskarak eta identitateak (nolakoa?) eta marka guztiak bezala objektuetan zertu behar dira. Zentzu horretan, enpresa izenak markagailua bainoago, objektuak dira eta haietan agertzen den euskara produktuen marka.
|
|
|
Zein da, hortaz, euskararen balio sinbolikoa eta zein balio ekonomikoa? Zertarako eta zenbat balio
|
du
euskarak (euskal identitateak) merkatu lehietan. Ba al da baliorik eransteko gai?
|
|
|
Horrenbestez, nola sortzen dira enpresa izenak euskaraz? Edo, bestela esan, zer nolako izendatze praktikak
|
ditugu
euskara tresna gisa erabiltzen denean. Erraz laburbilduko ditugu:
|
|
|
Batean ohartarazi behar da bizi formetan
|
dugun
euskararen eskasia eta higatze etengabea ez dela gaindituko diskurtso hutsez (eta diskurtsoak oso dira garrantzitsuak) edota boluntarismo pertsonal soilez (eta hau ere funtsezkoa da). Biziformetan den euskara baino ez da eta bizi formetan dugu euskara galdu edo biziberritzen.
|
|
|
Batean ohartarazi behar da bizi formetan dugun euskararen eskasia eta higatze etengabea ez dela gaindituko diskurtso hutsez (eta diskurtsoak oso dira garrantzitsuak) edota boluntarismo pertsonal soilez (eta hau ere funtsezkoa da). Biziformetan den euskara baino ez da eta bizi formetan
|
dugu
euskara galdu edo biziberritzen.
|
|
|
Emaitzetako baten arabera, amaren lehen hizkuntza aldagaiak eragin zuzena du seme alaben hiztegiaren ulermenean, eta hori horrela izan daiteke ama delako, gehienetan behintzat, haurraren lehen hilabeteetan denbora gehiago berarekin dagoena (kontuan izan hiztegiaren ulermena 15 hilabetera arteko haurrei baino ez zaiela begiratu, KGNZ Iean). Horri eransten bazaio lagineko amen% 75ek
|
duela
euskara lehen hizkuntzatzat, ulergarriagoa egiten da euskararen inputak era esanguratsuan eragitea zortzitik hamabortz hilabete bitarteko haurren hiztegiaren ulermenean.
|
|
2012
|
|
|
ikasketa maila altua dutenek Goizuetako hizkerako forma gutxiago erabiltzea espero dugu maila apalagoa dutenek baino. Izan ere, ikasketa maila altuagoa
|
dutenek
euskara batuarekin harreman gehiago dituzte gure hipotesiaren arabera. Hipotesi hau aurreko gizarte aldagaiarenarekin lotua dago, adinarekin; ikasketa maila altua dutenak, gehienetan, gazteak dira.
|
|
|
Horren arrazoia Euskal Herrian bizi dugun egoera soziolinguistikoa dugu; egoera horren eraginez, ikasleek, oro har, maila kaskarra
|
dute
euskaraz. Ondorioz, irakasle askok erabakitzen dute (Alonso, 2008:
|
|
|
z eta rekin. Ezaguna
|
dugu
euskararen zenbait erregistrotan rekin atzizkia ikus daitekeela instrumentala adierazten: adibidez, hizkera zainduan ezpataz hil/ zaindugabean ezpatarekin hil; eta zenbait testuinguru gramatikaletan aizkoraz jo/ aizkora horrekin jo.
|
|
|
Bidenabar, euskara planetan, parte hartzea bultzatzen da, inor baztertu gabe, jendea erakarriz, indarrak metatuz. Euskara planetan, euskal hiztunak zein euskaldun ez direnak ere kontuan hartzen dira, haien iritziak eta ekarpenak aintzat hartuz, eta jarrera motela edo epela
|
dutenekin batera
euskararen mundura erakarri, aktibatu eta seduzitzea ezinbestekoak izanik. Izan ere, argi eta garbi dago euskarak lan munduan onarpen zabala izango badu, guztion beharra duela.
|
|
2013
|
|
|
Halaxe ETBn ere, batik bat, 1983tik hasi eta hurrengo hiruzpalau urteetan, emisioko ordu gehienak kanpoan erositako programekin osatzen ziren. Horrek esan nahi
|
zuen
euskarara itzuli, egokitu eta bikoiztu egin behar zirela aurretik. Eta horretan ez zeukan eskarmenturik inork Euskal Herrian; film bat euskarara aldatzeko prozesua nola egiten zen zekienik ez zegoen.
|
|
|
Euskara gutxiengoak darabilen duen hizkuntza da, populazioaren% 35ek gutxi gorabehera, eta gaztelania gehiengoak menperatzen du. 1983az geroztik, ikasle guztiek derrigorrean ikasi behar
|
dute
euskara, ikasgai gisa edo murgiltze ereduetan. Ingelesaren ikaskuntza ere curriculumean txertatuta dagoenez, ikasle guztiek gutxienez hiru hizkuntzatan (euskara, gaztelania eta ingelesa) trebatzea dakar.
|
|
|
erabilera, jarrerak, politikak (Eusko Jaurlaritza, 2011) ikerketa oinarri hartuta hauxe dio: EAEko 15 urtetik gorako biztanleriaren% 40k ondo edo oso ondo irakurtzeko gaitasuna
|
du
euskaraz, eta% 35ek zailtasunik gabe idazten du euskaraz. Ondorioz, irakurle potentzialak 1.000.000 inguru lagun izango lirateke, eta idazteko gai direnak, berriz, 900.000 inguru lagun.
|
|
|
Haatik, euskarazko liburuak azken hiruhilekoan irakurri dituztenen datuek ez dute joera hori berresten (Kulturaren Euskal Behatokia, 2008). Era berean, aipatzeko modukoa da ikasleek pisu handia
|
dutela
euskarazko irakurketa ohituretan, ikasleen artean% 59,6koa baita euskarazko ohiko eta tartekako irakurleen kopurua; okupatuen artean, berriz,% 32,3koa, eta gainerako taldeetan% 24 ingurukoa (Conecta, 2010). Baina datu hauen xehetasun maila txikiarekin ezin dugu jakin kopuru horiek zenbateraino diren baliagarriak euskal literaturaren ohiko irakurleak neurtzeko.
|
|
2014
|
|
|
NUP sortu da euskararekiko atxekimendu gutxiagorekin. MONDRAGON Unibertsitate pribatua ere sortu da; tamalez, ez dut datu zehatzik baina uste
|
dut
euskarak presentzia garrantzitsua izango duela bertan. Elizaren Unibertsitate biak, DEUSTUkoak eta Iruñeako OPUSkoak bere horretan jarraitzen dute.
|
|
|
Nolanahi ere, euskararen esparrua instituzionalizatu eta gero, eta esparru berria gero eta konplexuagoa bihurtu ondoren, frankismo amaierako urteetan eremu politikoa eta kulturala dinamizatzen zuten gizarte sare aktibo haiek desegiten joan ziren pixkanaka. Eta, aldi berean, esparru politikoarekin lotura formalik ez
|
zuten
euskararen beste alderdi batzuk azaleratzen hasi ziren berriro. Beraz, 50eko hamarkadan abertzaletasun iraultzailearen diskurtsoko naziotasun elementu nagusi bihurtu zena, euskara, aldarrikapen politikoekiko nolabaiteko autonomia eskuratzen hasi zen pixkanaka; eta, era berean, kolektibo bateko kide sentiarazteko betetzen zuen funtzio biltzailea ahulduz joan zen denborarekin (Tejerina, 1992:
|
|
2015
|
|
|
Ikerketa honen bidez euskararen hitz ordenaren alorra aztertu nahi izan dugu; izan ere, faktore horrek eragin handia
|
du
euskaraz lehiarako aski den dinako komunikazio efizientzia erdiesteko. Zehazki, alde batetik jakin nahi izan dugu nolako irizpideak baliatzen diren maila ohartuan euskaraz idatziriko erranaldi
|
|
|
Gazteek atzerakarga handiagoa nahi
|
dute
euskaraz?
|
|
2016
|
|
|
Komunikabideen eragina neurtzeko begiratzen da zenbat pertsonarengana heltzen diren. Ikerketa honekin erakutsi nahi
|
dugu
euskarazko komunikabideek badaukatela balioa hedapen soiletik harago bai eta kontabilitate ohikotik harago ere. Horretarako, beste ikerketa alor batzuetan erabilitako tresna bat egokituko dugu euskarazko komunikabideetara:
|
|
|
Euskarazko komunikabideak izanik, erran gabe doa euskararen zabalkunderako tresna garrantzitsuak direla. Goienaren eta BERRIAren interes talde anitzek lotura zuzena
|
dute
euskararekin. Baina euskararen arloan ekartzen duen balioak gehiago zehaztea eskatzen du.
|
|
2017
|
|
|
Horretan aritu da eta arituko da, ziur asko, UZTARO. Horretarako behar da, behar
|
ditugu
euskarazko Zuzenbidearen komunitatean bizi eta horren aldeko apustu nabarmena egiten dugunok, aldez eta moldez, giza eta gizarte zientziak, Zuzenbidea barne; egunero, hilero, urtero, gero eta euskaldunago, gero eta aurreratuagoak izan daitezen euskal gizartean.
|
|
|
Bigarrenik, tesia euskaraz idatzia egon arren, zaila suerta daiteke legez EHUtik kanpoko Espainiako unibertsitateetako adituekin osatu behar den tribunalean gehiengo euskalduna ziurtatzea. Horrek esan nahi
|
du
euskaraz idatzitako tesiak itzuli behar direla defendatuak izan ahal izateko. EHUk itzulpen horretarako diru-laguntza eskaintzen duen arren, ez du derrigorrez itzultzailea eskaintzen, eta maiz doktoregaiaren esku geratzen da itzultzaile hori bilatu eta haren lana koordinatzea.
|
|
|
Beraz, esku artean ditugun bi proiektu hauekin euskararen sintaxi diakronikoa bitarteko informatikoen laguntzaz aztertzeko oinarriak finkatzen hasi gara eta alor honetan lanean jarraituko dugu. BASYQUE aplikazioari dagokionez, datu bilketarekin segituko dugu (orain arte osatu duguna baino corpus zabalago eta sendoago bat eskuratu arte) eta horrekin batera, helburu
|
dugun
euskarazko corpus historikoaren arakatzaile sintaktikoa garatzeko xedea dugu, sintaxi diakronikoa aztertzeko oinarriak finkatzearekin batera.
|
|
2021
|
|
|
Sortzaile euskaldunok ez
|
badugu
euskaraz sortzen, ez duelako beste inork egingo. Eta faltan bota ditudan euskarazko erreferente artistiko edo kulturalak beharrezkoak direlako etorkizuneko generazioentzat.
|
|
|
Sortzaile euskaldunok ez badugu euskaraz sortzen, ez duelako beste inork egingo. Eta faltan bota
|
ditudan
euskarazko erreferente artistiko edo kulturalak beharrezkoak direlako etorkizuneko generazioentzat. Kanpoan topatu izan dudana eta harritu izan nauena, hurrengo generazioek, euskaraz —ere— topatu dezaten eta harritu daitezen.
|
|
|
Euskarazko edukiak argitaratzen dituzten aldizkari zientifikoak identifikatzeko, hainbat iturritara jo daiteke. Hala eta guztiz ere, aldizkariak aztertzeko erabiltzen diren ohiko iturriek8 ez
|
dute
euskarazko produkzioa jasotzen eta jasotzen duten kasu bakanetan, ez dituzte beti aldizkarien datuak zehaztasunez ematen, hizkuntzarekin izan daitezkeen arazoengatik edo beste arrazoi batzuengatik (Navas Fernandez, 2016). Ez da euskarara mugatzen den arazoa, gaztelania eta ingelesa ez diren beste hizkuntzetan ere gertatzen baita, euskararen kasuan hutsuneak eta zehaztasun falta areagotzen badira ere.
|
|
|
Euskarazko edukiak onartzeak, beraz, ez
|
du
euskarazko edukiak argitaratzen direnik adierazi nahi. Aldizkarien% 39k (16) ez du azken urtean euskarazko edukirik argitaratu.
|
|
|
Euskal Herriko zein Europako testuak oinarri hartuta, euskal herri ipuingintza europar tradizioan kokatu nahi da, bietan dauden ipuinen aldaera desberdinak aztertzeko eta konparatzeko. Obra jakin bat hartu da ikergai, Mari Xor edo ezagunagoa den Marierrauzkinena, hain zuzen ere; alde batetik,
|
dituen
euskarazko beste aldaeren artean alderatzeko eta, bestetik, bereziki Europako beste bertsioekin parez pare jartzeko. Nagusiki, lau ardatzetan jarri da arreta:
|
|
|
Pues hasarretzerako orduan. Azken finean ez nago ohituta euskaraz hitz egitera, ta haserretzen banaiz, pues jartzen zara como furiosagoa eta ezin
|
duzu
euskaran, osea euskaraz espresatu. Berdina gaztelera... osea gazteleraz igual espresatu ahal zara hobeto euskaraz baino. ez dakit, osea azken finean ohitura hori daukadalako.
|
|
|
Ele Pa tipologiakoen artean, batua dutenek uste dute euskalkia
|
dutenek
euskaraz txukunago egiten dutela. Batzuek inoiz ez dute euskalkirik entzun eta ulertzea kosta egiten zaie.
|
|
|
Besteek
|
duten
euskara gaitasunarekiko pertzepzioaren gaia ez da talde guztietan atera, baina, Eus Ele taldeko ikasleek modu kritikoan aipatu dute. Beste ikasleen gaitasun apalak haiekin komunikatzeko mugak sortu dizkie, eta Gasteiztik datozen ikasleak aipatzen dira behin baino gehiagotan:
|
|
|
Eus Ele taldeko ikasleak euskaldunen dentsitatea handia den gune soziolinguistikoetan bizi dira, ohitura
|
dute
euskaraz egiteko eta euskararen aldeko hautua egiten dute. Ikasturte hasieran besteen hizkuntza hautuaren aurrean amore ematen badute ere egokitze estrategia erabiliz, ikasturteak aurrera egin ahala, euskaraz egiteko hautuari eusten diote; besteek euskaraz dakitela badakite, euskarari eusten diote eta bi eletako elkarrizketak onartzen dituzte.
|
|
2022
|
|
|
Emaitzek ondorio anitz ekarriko dute, eta azpimarragarrienek erakutsiko dute irakasleek uste positiboak dituztela eleaniztasunaren eta metodologia modernoen alde. Erro sakonak
|
dituzte
euskararen aldeko usteek, eta irakasleek soilik ulertuko dute eleaniztasuna euskara baldin bada ardatz. Era berean, hizkuntza ororen mintzamena lantzen lagunduko dieten metodologien aldarria egingo dute irakasleek, hizkuntzaren ezagutzatik eta formatik ahozkorako eta erabilerarako jauzian prestutasuna erakutsirik.
|
|
|
Guk ere halaxe frogatu ahal izan genuen Garazin (Artzelus, 2021), eta lan honetan ere hori salatzen du zenbait aldagaik. Haatik, oraingoan, ikusi ahal izan dugu euskal hizkeretan ez
|
duela
euskara batuak bakarrik eraginik; frogatu ahal izan dugunez, bi euskara batu edo bi barietate supralokal sortzen ari dira, eta mugaren alde banatan ari dira eragina izaten.
|