|
2001
|
|
|
Hizkuntza lantzean daukagun atzerapenaren froga zuzena Iztueta da, bera baita, XIX. mende aurreratuxean, erlijioaz ez diren gaiez hitz lauz ari den lehen laikoa24 Gehi diezaiogun honi, Joan Antonio Mogel eta frai Bartolomeren gisako idazleak gaztelania hutsez ari izan zirela, dakigun heinean, Â beren eskutitz, ohar eta eztabaidetan, halako ohitura oraintsu arte iristen delarik. Ez da ere ahaztu behar Luis Eleizaldek, beste askoren antzera, ez
|
zuela
euskara erabili Landibar, bere nobela bakarra, idatzi zuenean. Jendea politikaz bereganatu nahiak bultzatu zuen horretara dudarik gabe25, ezin ukatuzko arrazoia, baina tartean bazegoen ere sendo tinkaturiko usadioaren zama.
|
|
2003
|
|
|
Mugimendu abertzalea berriro departamenduaren alde daukagu. Nahiz duela zenbat urte horrelako egitura baten beharraz elkarrizketatu genuen Ezker Mugimendu Abertzalearen (EMA) bozeramaile batek «departamenduak ez
|
zuela
euskararen egoera konponduko ez eta ekonomia lagunduko eta are guttiago presoen hurbilketa eta garaian aipatzen zen amnistia ekarriko» esan zigun. Eta, neurri batez, arrazoia zeukan.
|
|
2004
|
|
|
Gauza jakina da Francoren diktadurak »ehun urte lehenago, eta Bidasoaz bestaldean, Iraultza Frantsesaren oinordekoek bezala» guztiz debekatu
|
zuela
euskara Hego Euskal Herriko eskoletan. Francok ez zuen ezer berririk asmatu ordea, Gerra Zibilaren aurreko egoera ere parekoa baitzen Espainiako Estatuan:
|
|
|
Noski, Toumier jaunak ez du gogo onez irensten «ikasle eta ezjakintzat» (d apprenti et d ignorant) hartua izatea (244), desenkusatzen da esanez 1899an utzi zuela Euskal Herria eta Ipar Afrikan hogei urtetik gora egin ondoren itzu li zela 1945ean, eta etxeratzean minez ikusi
|
zuela
euskara nola ari zen galtzen eta mugak zenbat bereizten zituen Iparraldekoak eta Hegoaldekoak, zenbait kasutan Sabino Aranaren izena ez ezagutzeraino. Honek, bere azken arrapos tuan, hasieran botatzen die bere ziztakoa:
|
|
2005
|
|
|
Euskaldun berria beti da berria nahiz eta laurogei urte izan? Gehienak euskaldun dira besterik gabe, baina azpimarratu nahi denean horrek heldutan ikasi
|
zuela
euskara, orduan erabiltzen da euskaldun berri hitza. Egia esan asko eta asko euskaldun osoak dira.
|
|
2007
|
|
|
Momentu batez, hitz erdika ari ziren bi gizonen elhetarik, La, tte k konprenitu zuen Sara-ko norbaitek sortu nahi
|
zuela
eskuarazko astekari laiko bat eta ez zutela nehor utzi behar aintzintzerat. / Halere Guillaumie de Hiriart radikala eta Dufos du Rau Lycée ko erakaslea alde eman zitzaizkon.
|
|
2008
|
|
|
abertzaletasunaren sorburuan euskararen kezkarik egongo zela beharbada, herri euskaldunaren hondamendiaz oharturik izango zirela alegia, baina abertzaletasun hura ere ez zela gehienbat euskaraz mintzo. Ez
|
zuela
euskaraz pentsatzen. Ez zela kultura euskaldunaren iturriko ura.
|
|
|
Baina Vinsonek30 salaketa egin aurretik, Michelek ancien> popular> >, antzinako herri poesiaren mostra bezala kontsideratu zuenean Gentelman' s> Magazine n 1858an, Anton Abbadiak 1859an errebista berean erantzun zion argi eta garbi testu hura lehenik frantsesez moldatua izan zela hogei ta lau urte lehenago eta gero beste batek euskarara itzulia. Ez
|
zuela
euskarak, Europako hizkuntzarik zaharrenetarikoak horrelako asmakizun eta zaharreria faltsuen beharrik. Berehala Michel konturatu zen erruaz, idatzitakoa zuzendu zuen, eta aitortu zuen bai Altabiscarraco> cantua> bai eta Abarcaren> cantua> apokrifoak zirela, are> forgeries.
|
|
|
Halaber, 1916ko hitzaldi hartan esan zuenez, «Izkera batek, uritartzeko, nai ta ezekoa noraezekoa dau ikasguetan (eskoletan) bizi izatea»198 Horregatik burgesentzako euskal ikastetxeak ez ezik, klase sozial guztiek euskara ikasteko aukera izatea gura zuen, horretarako «Uri andietako[...] erdaleskoletan [eskola publikoetan] gure izkereari lekut, so on bat» eginez199 Euskara hiritartzeko asmoetan bada, maila apalak ere presente zituen Azkuek. Alta ukaezina da berariazko interesa
|
zuela
euskara maila sozial jasoetara eramatean. Broussain adiskidea gogaide zuen asmo horretan:
|
|
|
Argi ikusten da Azkuerentzat arrazak edo jatorriak gutxi axola
|
zuela
euskara ikastearen aurrean. Kontrasterako ikus kasu berbera, hots, euskara ikasten duen errioxar batena, nola tratatu zuen Arana Goirik bere artikulu batean:
|
|
|
Biak irakasleak dira, Muñoz Barañaingo Institutuan, Zaldua Euskal Herriko Unibertsitatean, eta biek antzeko analisia egiten dute euskal literaturaz galdetzen dietenean. 80ko hamarkadan sortutako hainbat libururekin ikusi zutela merezi
|
zuela
euskaraz idaztea. Harrezkeroztik argitaratutakoak sorta txukuna osatzen duela.
|
|
|
ez dagoela euskal etxerik edo klubik Anchoragen, eta, berak dakiela, ezta euskaldun jatorriko biztanlerik ere. Bera ere, euskal kontuekiko interesa piztu zitzaionean, saiatu zela euskaldunen arrastoak topatzen bertan, baina, Boisetik 1960ko hamarkadan hara joandako bikote bat izan ezik, ez zuela inor aurkitu, erretreta hartzean itzuli ziren, gainera, Idahora?, eta, ondorioz, ezin izan
|
zuela
euskararen eta euskaldunen inguruko talderik sortu Anchoragen, bere intentzioa hori izan zen arren, penaz esaten dit hori bere mezuan?. Albisteak, ordea, pozez gainezka jarri nau ni, hori baitut amets:
|
|
2009
|
|
|
Baina, 15 eta 24 urteko gazteen hizkuntza gaitasuna eremuka aztertzen badugu ikus dezakegu 2003an eremu euskalduneko gazteen %86, 4k ongi egiten
|
zuela
euskaraz eta 2008an, aldiz, %78, 3k baino ez. Hau da, bost urtetan 8,1 puntu galdu du eremu euskalduneko gazteen euskararen gaitasunak.
|
|
|
Honetara, ezin dugu ahaztu Nafarroako Parlamentuak, 1980ko azaroaren 3an dagoeneko deklaratu
|
zuela
euskararen ofizialtasuna Foru Erkidego osora hedatzen zela, ondokoa xedatuz: " 1 Gaztelania eta euskara Nafarroako hizkuntza ofizialak dira.
|
|
|
Bere euskaltzaletasuna oso agerian utzi izan du beti, bai eta aitortu ere euskaltzaletasun horrek bulkatu
|
zuela
euskaraz bizitzera eta idaztera. Idatziei dagokienez, bi epe bereizten ahal dira, fraide izan zenekoa eta ondorekoa.
|
|
|
Behin ofizialtasuna ezarrita, ofizialtasun hori ikuspegi sustatzaile eta aktibo batetik arautzera etorri zen Euskararen Legea. Esan nahi da, ofizialtasuna aldarrikatzea ez, baizik eta euskararen erabilera normalizatzeko arauak finkatzea
|
zuela
Euskararen Legeak helburu. Ia hogeita hamar urteko ibilbidearen ondoren, esan daiteke, eta esan egin behar da?
|
|
|
Jakina, posible da egoera horretara iristeko gertatu zen historiaz hitz egitea, baina ez da hau horretarako lekua. Beraz, esan dezagun, beste ñabardurarik gabe, erregimen frankistak erabat sinesten
|
zuela
euskara eta abertzaletasunaren artean identifikazio absolutua zegoela.
|
|
2010
|
|
|
Amadeo Marco zen orduan Diputazioko burua. Eta esaten zigun izugarri maite
|
zuela
euskara;, vascuencea?, berak esaten zuen moduan. Euskararekiko hitz politak, bai; baina besterik??, erantsi du Larrazak.
|
|
|
Ez dakigu zeintzuk izan ziren bere gogoko idazleak eta irakurketak, Gerra Zibilak Gurutzen liburutegia ere galdu baitzuen. Hala ere, utzitako obra laburrean oin hartuta, ondorioztatu behar dugu garaiko euskal literatura ondo ezagutzen zuela, berau baliatzen
|
zuela
euskara bere kasa lantzeko eta bizi izan zen artean 30eko hamarkadako olerkari nagusien lanak, hau da, Lauaxeta, Lizardi, Orixe, Jaurtakol eta beste autore batzuen lanak, ezagutu, irakurri eta, beharbada, landu ere egin ahal izan zituela. Halaber, ingelesa eta frantsesa jakinda, ez litzateke harritzekoa izango Gurutzek hizkuntza horietako literaturak gertutik gertura ezagutu izana, batez ere frantsesa, Gurutzen olerkiek iradokitzen duten bezala.
|
|
|
Mari Karmen Garmendia Kultura sailburuak lagundu zion behar zuen neurriko prestakuntza diseinatzen, irakasle partikular bat hartuta. Esan gabe doa gobernuan zituen arduretatik bakar bat utzi gabe jardun
|
zuela
euskaraz ikasten.
|
|
|
Eta zenbat holako pasartetan eta mila bestelakotan ikusia ote nauzu estado kontu hori erdaraz, menderik mende, gaur metroa bezain usu, gure eskuidatzi zaharretan. Eta dudarik ez, usario horrek bere aztarna utziko
|
zuela
euskaran ere. Baina, hala eta guzi, On Manuelen" zazpi estatuko esiya" hori, lehen bezain kontaminaziño iruditzen niri.
|
|
|
Alegia, umore mota horrek sor diezaigukeen irribarreaz aparte, ohar gaitezen darwinismoaren ideia batek zelan edo halan pitzatu egin
|
zuela
euskararen horma isolatzailea, gainditu egin zuela Arbelbideren hesia, Euskal Herria tieso atxikiko zuena. Nolatan ba, zuen darwinismoak kutsatu Lotilandiako umore sanoa?
|
|
|
Berak erantzun zidan bisitan etorriko zitzaidala inoiz, nahiz bere aldetik ez zuen inongo lan-postu aldaketa gogorik aipatu. Antzematen zen artean sinetsi nahi
|
zuela
euskararen egitasmoak aurrera egin zezakeela.
|
|
|
Ez zen beharrik: etxeak (besteen etxeak...) salbatuko
|
zuela
euskara. Orain, berriz, maldaz beheiti zulora ari, eta orain ere ez da fitsik egin behar:
|
|
|
Beste definizioak bai direla etnizistak. Arzallusek, politikoak, erran zuelarik nahiago
|
zuela
euskaraz mintzo zen beltza ezen ez euskal abizeneko erdalduna, polemika gaitza sortu zuen, baina hemen gaindi euskaldunen artean ez zezakeen irria baizik eragin. Euskaraz mintzo den beltza euskalduna deitzen delako eta bestea frantzimenta (biarnesez da hitz hau).
|
|
|
Jakinaren gainean ezkondu nintzen. Kontratuaren letra txikian zetorren, esan badaiteke, berak ez
|
zuela
euskara nik bezain ondo menderatzen.
|
|
2011
|
|
|
Aurten bete dira 70 urte Xabier Lizardi poeta handiak idatzi
|
zuela
euskara noranahiko ere ikusi nahi zuela, hizkuntza larreko soilik izateari utz zekiola. Poetaren asmo edo desio horiek errealitate dira hein handi batean gaur.
|
|
|
Irakurritakoan atoan azpimarratu nuen, eta atzera ere irakurri, ez nengoen-eta oso seguru ondo ulertu izanaz. Baina, bai, sakoneko poz batek epeldu zidan barrua, ikusiz eta Aldudeko medikuak 1930ean argitaratu
|
zuela
euskaraz, lehenago Gure Herria aldizkarian eta geroago Beribilez liburuan, «jakintsu hanitzek» esandakoa. Jakina, Jean Etxepareren pasarteko azalpenak aspaldiko Laplace-ren eta beste askoren teoria astronomikoa laburbildu du bospasei lerrotan, eta erakutsi digu Lurra ziliporta edo zipriztin modura sortua dela eguzkitik, eta gerora berton agertu dela bizia.
|
|
|
Gaur egun Elhuyarrek hartutako bidea «normala» edo «logikoa» iruditu arren, garaikoek auzia ez zuten hain argi, ezta Euskaltzaindiak ere. Eta horren adibide da Euskaltzaindiak 1978 urtera arte ez
|
zuela
Euskara Batuaren alde erabaki finkoa eta irmoa hartu. Beraz, urte tartean Euskara Batua ikusmiran zegoen, eta haren inguruan hartutako erabaki gehienak oso eztabaidatuak ziren (H-aren inguruko eztabaidak gogoratzea baino ez dago).
|
|
|
Laudorio zama bat izan zen: eni esker ikusi
|
zuela
euskarak zer balio zuen, ni nintzela gizon irekia, tolerantea... Sekulakoak entzun nituen egun hartan, harriturik egon nintzen.
|
|
|
Jesus Atxaren heriotzak taldeko beste kide bat eraman digu, eta ez nolanahikoa. Gainerako guztiek bezala, irunxeme bihurturiko aretxabaletarrak bazekien eskolan
|
zuela
euskarak hil ala biziko apustua. Eta norgehiagoka gogor jokatzea erabaki zuen, taldeko gidari lanetan, Nafarroako beste euskaltzale aunitzekin batera.
|
|
2012
|
|
|
Nafarroako bilakaerari erreparatzen badiogu nabarmentzekoa da lehen bost urteko() puntu bateko gorakadaren ondoren behera egin
|
zuela
euskarak 90eko hamarkadan. Aldiz, 2001etik aurrera geldirik dago, aldaketa esanguratsurik gabe.
|
|
|
Behintzat, ez gintuzkeela behartu behar. «Kexa» nola jarri nezakeen galdetuta, informazioko emakumeak mesedez espainolez egiteko eskatu dit, ez
|
zuela
euskaraz ulertzen. «Keja» jarri nahi nuela azaldu diot berriro euskaraz.
|
|
|
Baserri batean zen, gaixoari komunioa eman ondoren apaizak eta akolitoak, biok, egin ohi genituen hamaiketako aparteko haietako baten gainean. Apaizak etxekoandreari argitu behar izan zion, munduan bizi zenean, ez
|
zuela
euskararik hitz egiten. Notizia horrek baino askoz ere inpresio areagokoa eragin zidan emakume hark jarri zuen aurpegiak eta erakutsi zigun desoseguak.
|
|
|
lau hizkuntzatako hiztegia batetik eta latina euskararen bidez ikasteko gramatika bestetik. Itzulpenari dagokionez, gogoraraztekoa da Etxeberri Sarakoak bere prosa lan ia guztia itzuli
|
zuela
euskaratik latinera, eta gaztelaniatik eta latinetik euskarara ere pasarte luzeak itzuli zituela (Bilbao 2005, 2006a, 2006b). Itzulpen irizpideei buruzko bere iritzia ere adierazi zuen 1718 inguruko Escuararen Hatsapenak lanean.
|
|
|
Oso pozik gaude egindako bidearekin. Duela hiru urte ikusi genuen aro aldaketa baten atarian geundela, baita euskararen normalizazion ere, eta eraldaketa handia behar
|
zuela
euskara elkarteen antolakundeak. Orduan abiatutako hausnarketa sakona izan da, lasaia eta zabala.
|
|
|
Urriaren hirugarren asteburuan Iruñerriko Zizur Txikian ospatu zen Nafarroa Oinezek gogoetarako ertz bat baino gehiago utzi zuen. Ez zen beste Oinez bat izan, eta ikastolen elkarteko arduradunek ere badakite mugarri bat igaro
|
zuela
euskararen aldeko festak. Kezkarako motiboak utzi zituen ospakizun berez tristea izan zen.
|
|
|
Ez nuen uste oraindik ere halako erdi egi, gezur borobil eta topiko hutsek hainbeste indarrez iraun zezaketenik. Ezagun horietako batek aitortu zidan betidanik izan
|
zuela
euskara ikasten hasteko gogoa, baina azkenean etsi egin zuela norbaitek edo norbaitzuek konbentzitu zutelako hizkuntza hori oso zaila zela, izugarri zaila, ia ia ikasi ezina eta hobe zuela ez saiatzea. Nonbait jenio bat izan behar zela, pertsona ezin adimentsuagoa euskarazko lehen urratsak ematen hasteko ere.
|
|
2013
|
|
|
Baroja eta Diego de Prado y Gomez madrildarra. Zestoako Udalak 1894ko maiatzaren 21ean mediku postua betetzeko zabaldu zuen deialdiaren zirriborroan ikus daitezke" lehentasunezkotzat" jo
|
zuela
euskara jakitea. Baina hura ezabatu, eta gainean euskara jakitea" beharrezkoa" zela idatzi zuten.
|
|
|
Ia euskaldunak% 8 eta erdaldunak,% 4 Baina, aldi berean, pentsa daiteke gaur egungo datuak oso gertu egongo direla 2006koetatik, azken urteetan erroldatu diren jatorri atzerritarreko herritarrak ez direlako euskaldunak. Datu errealik ez dugun arren, aurreikus daiteke migrazio fluxu horrek eragin zuzena izango
|
zuela
euskararen ezagutza maila orokorrean eta, bereziki, gazte eta haurren portzentajeetan.
|
|
|
Nahiz eta izenpetu gabeko artikuluak idazten zituen, astekariko zuzendariak bazekien nolakoak idazten zituen, eta hasi eta berehala, martxoaren 26an, Eskualduna ko erredakzio taldean sartzeko proposamena egin zion. Hiriart Urrutik zenbait aldiz idazten zuen La Semaine de Bayonne astekarian, frantsesez, baina nahiago
|
zuela
euskaraz eta euskaldunentzat idatzi ihardetsi zion euskal astekariko zuzendariari, aldi berean astekariarentzako hainbat aholku emanez. Gisa hartan, erredakzio taldean sartu zen.
|
|
|
Aldiz harreman guti izan du hegoaldearekin. Euskarazko katiximaren garai gogor haietan Broussain bere herritarrari idatzi zion beste nornahik bezainbat maite
|
zuela
euskara bere mintzaira. Baina ikusiz nolako erasoak jasan behar zituen fedeak, mintzairaz gutiago arrangura zela, askoz ere gehiago erlisioneaz».216
|
|
|
Bainan euskararen lorategia euskal literatura da, ahozkoa lehenik eta idatzia 1545ean hasiz, orduan Etxepare Eiheralarreko eta Zaroko erretoreak aldarrikatzen
|
zuela
euskara jalgi zadien kanpora, plazara, mundura eta munduko hizkuntzen dantzara inprimatua zenez gero.
|
|
|
Beraz, bada albisterik jakinarazten duenik Lazarragak, Etxeparek edo Oihenartek egungo dokumentazioak adierazten duena baino lagun gehiago izan zituztela euskararen erabilera literarioan. Alegia, euskaldun ikasiak egun dokumentatua dagoena baino gehiago landu eta gozatu
|
zuela
euskaraz literatura, nahiz eta historiaren uneren batean, transmisioa eten izanak gure ezagueraraino garraiatzea galarazi duen.
|
|
|
Ezinbestean, EITBren sorrera Televisión Española1 eta Hegoaldeko politika erakundeetara dago lotuta. Gogoratu behar da, halaber, euskarazko telebistagintzaren historiaurrean (EITB sortu aurrekoan) oso presentzia urria izan
|
zuela
euskarak telebistan. Elkarrizketa edo dokumental saio bakanen bat izan ezik, fikziorik, esate baterako, ez zen behin ere egin telebistarako.
|
|
2014
|
|
|
Horixe bera kontatzen zuen Txillardegik. Haien etxean erdaraz egiten zela, baserritarrarekin beste inorekin ez
|
zuela
euskaraz egiten haien aitak.
|
|
|
Hala behar zuen. Arestik ere, etorkizuna marraztean, alabari esana zion, egunen batean liber tateak ere zoparekin kantatuko
|
zuela
euskaraz?, eta aurreikusten zuen Gernikako arbola, orduko, gaur, hartan inork ezagutzen ez zuen hilotza?
|
|
|
Iragarki elebiduna prestatu zuten, euskaraz eta gaztelaniaz. Aho bete hortz geratu omen ziren publizitate aholkulariak jakinarazi zienean eguneroko prentsak ez
|
zuela
euskarazko iragarkirik onartzen (Anaut, 2013: 166).
|
|
|
Euskaldunei gustatzen ez zaigun Gregoire apez deputatu famatu hark debeka arazia zuen jadanik Konbentzione denboran, 1794an, gure adiskidea zen Polverel bat ere alde horretara ari zelarik. Oroit Gregoirek
|
zuela
euskara desagert arazi nahi, baizik eta fanatismoaren mintzaira zela. Polverelek aldiz liburu bat idatzi zuen Nabarrako erresuma goraipatzeko.
|
|
|
Eta liturgia inguruko ala Eliza biziko berri asko aurkitzen da ondoko urteetan ere. Beneditar batek, Landesetako Saint Martin de Seignanx en predikatu
|
zuela
euskaraz 60 Euskaldunentzat68, Eliza kantarien batasuna sortu dela69, Fededunak elkartea sortu dela70, Hazparnen egin dela lehen aldikotz Iparraldeko eliza koroen eguna 600 kantarirekin71, bost euskal diosesak bildu direla Iruñan72, euskara eta eskola girixtinoak73.
|
|
2015
|
|
|
Hortaz, borondaterik ez duen gobernu batek nekez aplikatuko ditu arrotz zaion lege batek ezartzen dizkion neurriak. Nabarmentzekoa da, hala ere, orain arteko legeak ere ez
|
zuela
euskararen irakaskuntza publikoa debekatzen. Ez zuen eredua eremu ez euskaldunean ezartzera behartzen, baina debekatu ere ez zuen egiten.
|
|
|
Edadetu bat etorri zitzaidan erdaraz galdezka, eta euskalduna zirudienez, euskaraz egin nion geroago. Ondoren, aitortu zidan Gasteizen bizi izan den 50 urteetan lehen aldia
|
zuela
euskaraz egiten zuena" toki ofizial" batean."
|
|
|
Hegoaldean, bereziki, euskara gutxietsia eta gaitzetsia zegoen artean, eta Larramendik oso aintzakotzat hartu zuen bere jardunean. Egia da, izan, berak gutxi idatzi
|
zuela
euskaraz; zirikatzaile eta bultzatzaile izan zen, erabiltzaile baino gehiago.
|
|
|
Oro ez zen urre ordea; hots, oztopoak ere bazirela. Horietako batzuk aipatze aldera, esan dezagun familia euskaldunetan euskaraz normaltasunez (maiz antzean) irakurtzen zutenak %18, 7 baino ez zirela, %60, 5k noizbehinka edo gutxitan irakurtzen
|
zuela
euskaraz eta %13, 4k inoiz ez (eta proportzioak are baxuagoak ziren euskaraz idazteko gaitasunari erreparatuz gero). Esatetik egiterako amildegia handia zela orduan ere, alegia.
|
|
|
Gazteen euskalduntze horrek gauza bat adierazi gura du: azken urteetan gero eta gazte gehiagok ikasia
|
zuela
euskara. Lan berean, adibidez, azken urteetan izaniko bilakaera horretaz mintzo ziren (1997:
|
|
|
Hala ere, ezin da ukatu Garibaik eta Oihenart batek, besteak beste, atsotitzak eta errefrauak bilduz, euskarari eskaini zioten arreta. Ez dago zalantzarik Garibaik bere petite langue izan
|
zuela
euskara. Eta garaiko historialari eta kronikagileentzat ere, aldeak alde, halatsu gertatu zen.
|
|
|
Aurkezte denbora haietan, emankizuna lexpression vivante de la culture du peuple basqueizango zela adierazi zuen Barnetche k eta batere garrantziarik ematen ez ziotenen begietara, inportantzia poxi bat hartuko
|
zuela
euskarak, telebistan agertzeari esker (Cheval, 2005).
|
|
|
Ez da gauza hain xinplea Mendebaldeko idazle baten obrak bi hizkuntza hauetara itzultzea, baina iduri du interesatuak direla Uriberen lanetan. Behar da gogoratu idazle euskaldun hunen Bilbao New York Bilbao eleberria ere itzuli zutela duela hiru urte japoniarrera; eta itzuli ere, zuzenean itzuli
|
zuela
euskaratik Nami Kaneko japoniar euskaldunak. Asteburu huntan, Uribek poesia irakurraldia eginen du euskaraz eta japonieraz, Tokyon, Kejiro Suga poetarekin.
|
|
2016
|
|
|
eman zezakeen baino gehiago eskatu zaio sistemari. Sarritan pentsatu izan da hizkuntza eskakizunaren betekizunak berez eta besterik gabe ekarriko
|
zuela
euskararen erabilera, eta, jakina, beste baliabide batzuk jarri behar dira martxan horretarako». Aldaketa batzuk egin nahi ditu Jaurlaritzak, hala ere.
|
|
|
Pentsa daiteke hitz horren araberan V. Hugok ulertzen
|
zuela
euskara. Euskal Herrian egin zituen egonaldietan bazukeen horren ezagutzarik egiteko aukera, nahiz eta horretaz aztarnarik ez egon.
|
|
|
dugu Iruñeko gotzainak bere gutuna ez
|
zuela
euskaraz eman, alabaina antzeko helburuak zituen Cola gasteiztarrak bere liburu batean jaso zuenez, Soroak eginiko itzulpen horretaz goza gaitezke egun. Jose Cola Goitik atzerria ezagutzeko aukera izan zuen, bada, azken karlistadan, arazo politikoak tartean, Ameriketara joan beharra izan baitzuen. 1880.ean itzuli zenean, ikusitakoen zein ikasitakoen berri eman zuen La emigracion vasco navarra arrakasta itzeleko idazkian eta 1883 urteetan hiru argitaraldi izan zituen, aiseki agortu zirenak.
|
|
2017
|
|
|
ikasle kopuruek, profesional kopuruek, jarrera soziolinguistikoek... ez dute deus ikustekorik Tolosan ala Sohütan, adibidez. Jakinez, gainera, Hego Euskal Herriko ikastola bakoitzak irakasleren bat liberatu
|
zuela
Euskaraz Bizi proiektua ikastetxean koordinatzeko; Seaskan haatik, bolondreski obratu behar izan zen koordinaketa lan berdintsua. Baldintza horietan, Euskaraz Bizi egitasmoa lan zama gehigarritzat hartu zen Seaskako klaustroetan, zein buraso elkarteetan.
|
|
|
Hango ikerle bikain batekin berriketan geundela, eta islan aurkitzen diren Ola, Alzola, Arriola, Orriola, Ostola toponimoak aipatu nizkiolarik, erantzun zidan ola atzizki arrunta zela latinez (olum, ola), eta italieraz eta sardinieraz ere (olu, olo, ola) hitz askotan agertzen dela, esanahi ezberdinekin. Ez
|
zuela
euskaratik ezer. Nik ‘txabola’ edo ‘metal lantegia’ izan litekeela euskaraz.
|
|
|
Martin Arozenak hain zuzen ere. Interes haundiko datua, jakinik, juxtu handik ehun urtera, deitura bereko beste herritar batek estreinatu
|
zuela
euskaraz Goizuetako udal idazkaritza, gaur oraindik bertako sekretaria den Miriam Arozenak, hain xuxen ere. Hona gutxieneko datu batzuk, Goizuetako udal ordenantzok euskaraz idatzi zituen bertako seme idazkariaz, eta orduko udal giroaz:
|
|
2018
|
|
|
Herri Urrats euskararen besta dela, euskarak etorkizuna ukan dezan Iparraldean. Oroitarazi du Euskaltzaindiak duela 50 urte bultzatu
|
zuela
euskara batua, tresna bat dela elgar ulertzeko. Aipatu du 2018ko urte bukaeran Euskaraldia ekimena izanen dela Euskal Herri osoan, euskararen onerako.
|
|
|
Pakistandarrek edo marokoarrek kiroldegian edo kalean euskaraz egiten dute, baina haien lagunak ez dira aldatu," zu hor eta ni hemen" mantentzen da. Tolosako meskitako lehendakariak esan zidan uste
|
zuela
euskara ikasita ateak irekiko zitzaizkiola, baina ez zitzaiola hala gertatu.
|
|
|
Euskararen ikaskuntza prozesua bera problematizatzen du, eta aipatzen du hiztun gisa" zerbait eskas zuela" sentitzen zuela nerabezaro hasieran. Ez
|
zuela
euskara berak nahi bezain ongi menperatzen. Haien burua euskaldun berritzat dutenengan ohikoa da euskal hiztun osoaren ez izatearen sentimendu hori (Ortega et al., 2016).
|
|
|
Miraria, zalantza barik, euskarak irautea. Harro entzuten zitzaion askori biodemokraziak, bioteknologiak, salbatu
|
zuela
euskara, nahierarako biotelebistak, edozein programa edozein hizkuntza handi zein txikitan entzun ahal izateko teknologiak. Beste batzuek, ordea, herritarren, euskaldunen setari egozten zioten miraria.
|
|
|
Behin, Erroibarren nenbilen, euskara erabat galdutako tokia?, eta iruditu zitzaidan gizon adineko bat euskaraz ari ote zen; galdera egin nion, eta baietz: bera Ameriketara joan zela, eta horregatik gorde ahal izan
|
zuela
euskara. Hemen bizi zirenek euskara galdu, eta amerikanoak eutsi!
|
|
|
Argi eta garbi esaten da emakumeak gaizki hitz egiten
|
zuela
euskaraz, eta horregatik itzultzaileen bidez komunikatu zirela testamentugileak eta notarioak. Euskara ondo ez bazekien, zergatik ez zuen gaztelaniaz hitz egin?
|
|
|
Hala ere berriki, eskolako batuan hezitako gazte zenbaitek Aezkera ezagutzeko nahian Zerika taldea eratu dute, partaide gehienak Iruñerrian bizi badira ere. Julio Caro Baroja zenak aspaldidanik errana zuen nafar ibar aunitzetan erdarak ez
|
zuela
Euskara ordezkatzen, txorien kantek baizik. Hain zuzen, inguruan dauden ibarrak Euskal Herriko hustuenak dira:
|
|
|
Jon Etxaideren adierazpenen bidez ezagutzen dugu 1960tik aitzina zentsurak gero eta indar txikiagoz eragotzi
|
zuela
euskarazko testuak argitaratzea, modu horretan ezabatu nahi baitzituen, Etxaideren beraren hitzetan, Francoren diktadurak" euskal kulturaren aurka egindako genozidio" aren arrastoak (Etxaide, 1979: 21).
|
|
2019
|
|
|
I. M. Echaideren 1944ko liburuan, eta Herria, Gernika edota Euzko Gogoa aldizkarietan. rekin. A. Irigarayk argi utzi zuen Euskaltzaindiak ez
|
zuela
euskara estandarraz erabaki ofizialik, baina Akademiaren itzala baliatuz, bere aspaldiko asmoak agertu zituen aurkezpenean, gipuzkeraren aldekoei eta erbesteko idazleei keinu adeitsuak eginda:
|
|
|
Bertan" kommissinoak" osatzeko Bizkaiko hainbat abertzale zerrendatzen dira: I. Berriatua, (OFM) eta Cirilo Arzubiaga elizgizonak edota Federico Zabala, Manuel Eguileor, J. M. Caballero Aldama eta Carlos Billalabeitia politikari jeltzaleak, besteak beste770 Argi dago F. Krutwigek EAJ PNVrekin elkarlana abiatu nahi
|
zuela
euskara gizartean sustatzeko.
|
|
|
Dena dela, GPDko artxibozainak adierazi zuen J. M. Urrutiak ez
|
zuela
euskara irakasle izaten jarraitzeko asmorik. F. Arocenari eskatu zioten Buen Pastor eko kanonigoarekin hitz egitea, erabakian atzera egin zezan.
|
|
|
Baina euskararekin identifikatzen dela ere esan du, eta arraro sentituko zela euskara ez den beste hizkuntza batean kantatuko balu. Alegia, gazteleraz kantatuta ez
|
zuela
euskararekiko duen atxikimendua sentituko, eta abestiren bat beste hizkuntza batean eginda ere, gehienbat euskaraz sortuko zuela. etxezarretak bestelako bidea egin du, eta kontzienteki egin zuen aldaketa hizkuntza hautuan, inguru erdalduna aldatu ez bazitzaion ere. eta hor zeresan handia izan zuen euskararekiko daukan atxikimenduak. horrek guztiak agerian uzten du, beraz, eremu soziolinguistikoak... Musikariak hizkuntzarekiko izan dezakeen identifikazioak bideratuko duela batez ere hautu hori, testuinguruak eragina izango badu ere. elkarrizketatutako musikarien barne eragile horiek zein izan diren jakitea izango da, beraz, ikerketaren abiapuntuan jarritako helburua. euskaraz kantatzerakoan hizkuntzarekiko identifikazioan kokatu dira Arakistain eta etxezarreta, eta ondorioz, jarrera integratzaile bat daukatela ondorioztatuko da.
|
|
|
Ez dakit ez ote den oso akademikoa bihurtzen ari: irakasgaiak gainditu...Euskaltegian ere hori antzematen duzue. Etorri nintzenean, esango nuke jendeak ikasten
|
zuela
euskara jakin nahi zuelako. Gero, agian, ikasleen ehunetik batek bakarrik lortuko zuen.
|
|
|
Kontatu diot, garai haietan kalean zein gure ahotan gaztelania gailentzen bazen ere, Moiok ia beti idatzi izan
|
zuela
euskaraz, bai egunerokoak, bai gordeta ditudan mezu eta oharrak ere, baina ez nuela gehiegi pentsatu horretan, eta, beraz, galdetu diot zergatik izan zen hain garrantzitsua haientzat. –Batetik, kontuan hartzea pertsona batek agurtzen denean egiten duen hizkuntza hautua dela egon daitekeen potenteena, zure azken hitzak dira, eta horrela geratuko dira idatzita.
|
|
|
Ikaskide ohien bazkari batean, gaztetan euskaraz piperrik ere ez zekien eta gaur egun ingelesa euskaraz irakasten duen adiskide batek aitortu zidan euskaraz hitz egiten hasi zela euskaldunok tranpa egiten genuela ohartu zenean, alegia, euskara eta gaztelania etengabe nahasten genituela. Euskara ikasten ari zela, bikotekideak euskaraz hitz egitera animatzen omen zuen, tabernetan eskatzeko sikiera, baina berari lotsa ematen ziola, eta agian ez zuela erantzuna ulertuko eta ezetz eta ezetz, berak ez
|
zuela
euskaraz eskatuko. Baina, harategietan ohartu omen zen euskaldunok horrela hitz egiten genuela:
|
|
|
Hitzaldian aipatu nuen amak kalean ikasi
|
zuela
euskaraz. Pentsa ezazue:
|
|
|
Ikastetxean ikasle kopuru handia euskalduna zela gaztigatu zuten. Eta salatu Hezkuntza Departamentuak ikasturte berrirako egindako irakasle plaza deialdian ez
|
zuela
euskara kontutan hartu. Sakanako Prestakuntza Batzordea Nafarroako Batzordean LHko irakasleen deialdi berriaz galdera egin zuen eta irakasle elebidunak eskatu zituen.
|
|
|
Ez dakit zuek, ni irrikatan egoten naiz astelehen gaua noiz iritsiko, munduko zein bazterretan jendeak euskaraz ere egiten duela ikusteko. Hizkuntza handiak etorkizunerako zein beharrezko diren etengabe gogorarazten diguten honetan, sekulako plazera da entzutea Errusian badela jendea euskara bezalako hizkuntza txiki bat ikasten duena Oñatiko lagun batzuei sorpresa eman nahi dielako, edo Iruñean egindako egonaldian lagunekin hitz egiteko ikasi
|
zuela
euskaraz taiwandar batek, eta, bide batez, txistua jotzen hasi. Edo herrialde eta kontinente desberdinetako bizilagunak izan arren, euskarari magia dariola sentitzen duela beste hainbatek.
|
|
|
Zelestina Fernando de Rojasek idatzi ote zuen, ez dago garbi; aldiz, badakigu Jose Antonio Sarasolak ekarri
|
zuela
euskarara. Itzulpenaren aurkezpenean, Inazio Mujika Iraolak gai interesgarri baten sarrailan sartu zuen bere hitzen giltza:
|
|
|
Kurloiak liburua nik euskara batua balitz bezala irakurri nuen.71 Oskillasoren Euskararen liburu beltza, kontrakoa izan zela kontuan hartuta, konprenitzeko gogoarekin irakurri dut, 72 jakinda ez zela Juan Mari Torrealdairen Euskararen Liburu Beltzean sartzeko modukoa, eta ez
|
zuela
Euskararen
|
|
|
Argi da, beraz, 1766ko azaroaren 13tik aurrera Rada Etxeak ere ez
|
zuela
euskarazko libururik argitaratzeko baimenik. Eta ez, agidanez, asmorik ere.
|
|
2020
|
|
|
Urriaren 19an Euskararen Urtaroa bururatu zen Larzabalen, egun guzian programa aberatsa eskaini zutelarik. Goizean mintzaldi balios eta gogoetagarriak izan dira hautetsi ainitzen artean, bakotxak bere ikusmoldea agertzen
|
zuela
euskararen sustengatzeari buruz. Gero, egunean zehar izan da ainitz aktibitate mota, Baxenabarreko dantzari taldeak hor zirelarik, Bunuztar Xoriak, Burgaintzi, Arrola eta Iruski.
|
|
2021
|
|
|
Denek zuten ideia bera: Irunek ez
|
zuela
euskararentzako arnasgunerik edo tokirik. " Hainbat jatorritako pertsonak elkartu ginen talde hartan:
|
|
|
Almanakak protokazetaritza baziren, bertsolaritza kazetaritza aurre gisa har daiteke haren ustez. Bertsoak, prentsa bezala, propaganda nahiz informazioa zabaltzeko ere erabili izan direla azpimarratzen du, eta gaineratzen du bertsopaperen arrakastak erakutsi
|
zuela
euskarazko kazetaritzak bidea egin zezakeela:
|
|
|
Bainan, oro har, ez dakigu zein den Villasante-ren iritzia koblakari barkoxtarraren obraz. Villasante-ren ekarpena laburtu nahi bada, erran daiteke datu bilketa bat eskaini zuela eta euskal idatziaren historia egin
|
zuela
euskarazko literatura baino.
|
|
|
Baina Ajuriagerrak esan zion ez zela momentua». Esan du Deia ko zuzendariorde zenean ere proposatu
|
zuela
euskarazko egunkaria, eta orduan ere itxi ziotela bide hori.
|
|
|
«Ni bertsomindua nengoenez, segimendu handia egin genien heriotza hiletei eta», oroitu du Egañak. Etxezarretak gogoan du lehen emakume astronautari buruz idatzi
|
zuela
euskarazko lehen erreportajea. Aramendik uste du «eroaldia» izan zela euskarazko egunkariaren saiakera hura.
|
|
|
2020an, Administrazioan Euskaraz Taldeak salatu zuen Iruñeko Udalaren sozietate publiko batek ez
|
zuela
Euskararen Ordenantza betetzen, eta Nafarroako Administrazio Auzitegiak, 2020ko martxoaren 10ean, 569 Ebazpenaren bidez, esan zuen ez zuela eskumenik sozietate publikoen gainean. Sei orrialdetan argudiatu zuen eskumen eza.
|
|
|
Hamaika eta euskarazko hedabide asko gelditu gara kanpoan. Iaz COVID lehertu zenean, Hekimenen bidez txosten bat aurkeztu genuen Jaurlaritzan, eta bertan adierazi genuen koronabirusak eragin handia izango
|
zuela
euskarazko hedabideetan. Ondo hartu zuten, Jaurlaritzak azterketa bat egin zuen, baina...
|
|
|
Hamaika eta euskarazko hedabide asko gelditu gara kanpoan. Iaz COVID lehertu zenean, Hekimenen bidez txosten bat aurkeztu genuen Jaurlaritzan, eta bertan adierazi genuen koronabirusak eragin handia izango
|
zuela
euskarazko hedabideetan. Ondo hartu zuten, Jaurlaritzak azterketa bat egin zuen, baina...
|
|
|
Ez direnez buruz jakin behar, ez dute zertan laburrak izan. Aspaldi aitortu zidan haur eskolatik euskaraz dakien euskal kazetari batek beldurtuta idazten
|
zuela
euskaraz, eta orduan harritu egin nintzen baina tentela naizelako harritu nintzen, izan ere, beldurtuta egon ginateke denok. Ni neu, hasteko.
|
|
|
Proiektu horrek esaten zuen euskararen normalkuntzak ez duela irakasleen borondatearen araberakoa izan behar horrela zelako, baizik eta ikastetxeak berak onartu behar zuela proiektu moduan. Horrek esan nahi zuen zuzendariak ere inplikatu behar
|
zuela
euskararen normalizazioan, baita klaustroak ere. Eta normalkuntza teknikariak sortu ziren eskoletan, postu batzuk liberatuta.
|
|
|
Azpimarragarria iruditzen zait hona aldatu dudan aipuaren hirugarren paragrafo laburra, zeren argi erakusten baitigu Aldudeko medikuak arrangura handiarekin bizi
|
zuela
euskararen egoera gero eta disgregatuagoa. Etxepare medikuak prosa supradialektal baten beharra du bere idatziei nolabaiteko proiekzio kulturalik txertatzekotan, eta jakina, euskara aglomeratiboa hobetsi zuen, euskara ekumenikoa.
|
|
2022
|
|
|
Axularrek esan zigunez aspalditxo, «tresnak erabiltzeaz fintzen dira eta orobat hizkuntzak». Axular gaur egun bizitu balitz pentsatuko zukeen etengabeko aldaketetan murgilduta dagoen euskal gizarte konplexu honetan herritarrok ditugun komunikazio premiak betetzeko tresna egoki bilakatu
|
zuela
euskarak, horixe litzateke eta XXI. mendeko Euskara jalgi hadi kalera gaurkotua.
|
|
|
Idatzitako euskaran, nik letrakuntza deitzen diodan horretan (hizkuntzari kontrajartzen diodan horretan), mugaz hegoaldean, On Tomas, On Kepa, On Joxemiel eta holakoak mila bider ikusi ditut neure begien aurrean, ohartu gabe zer zen hor gertatzen zena, eta gertatu zena izan zen bakarren batek hartu zuela gaztelaniazko Don (berez,, jauna? esan nahi du) eta On bihurtu
|
zuela
euskara zurirako, halako moduan non beren izenari aurretik Don jartzen ahal zioten jaunek (jaun haundi, jauntxo eta jaun haunditxoek), On jartzen ziotelarik, kolpe batean beren burua ondurik aurkitu baitzuten, eta ontzat agertzeko modua izan baitzuten jaun izate hutsagatik. Jaunek, hau da, gizon ahaltsuek (eskuarki gaizto, lapur eta zapaltzaileek) beren tituluan zer adieraziko?, eta onak direla, alajaina!
|
|
|
Bizi zientziak edo biologia irakaslearekin adosturik ikasleek egunero erabil zitzaketen tresnak hartu nituen lizeoko laborategitik, mikroskopio zein demostrazio maketak, jostailu itxurakoak, eta deliberatu, beti diglosiaren apurtzeko obsesioz, gazteen eskutan ibili edozein gauzak adierazpide behar
|
zuela
euskaraz. Ez ginen Seaskan gu.
|