|
2000
|
|
|
Latinaren garai haietako ofizialtasuna ahantzi gabe, Egiako euskaldunek bazekiten zein zerbitzu
|
zituzten
euskaraz, eta zeintzuk ziren gaztelaniaz, eta GarizumakoMisioaldietan beti zegoen sermolari euskaldunik, eta auzotarrek ongi erantzuten ziotendeiari, goian esan denez. Hala ere, jai handietako predikuetan (Aste Santuan, adibidez) ez dirudi Atotxak, 1935ean behintzat, kalitatez eta kopuruz, gainerako eliza donostiarretako mailarik zuenik (Cronica:
|
|
2001
|
|
|
Hori guztiaeuskararen testuinguruan, baina, printzipioz, euskal egoeraren antzeko bestelako testuinguruetan ere; horra hor beste mota bateko ikerketa proposamena. Hala ere, hori ez da lehendabiziko aldiz gertatzen, antzeko berrikuntza teorikoak sortu
|
zituzten
euskarari buruzko beste ikerketa batzuk erebadaude eta, adibidez, Sanchez Carrion Txepetx (1987), edo AlvarezEnparantza Txillardegi eta Isasi Balantzategi (1994) ikertzaileek eginikoak.
|
|
2002
|
|
|
izeneko dekalogoa eta. Hizkuntza NormalizaziorakoPlataforma errebeindikatiboa? aurkeztu
|
zituzten
Euskara Taldeek. Garai haietanmobilizazio ugari egin ziren, irakasle euskaldunak eskatuz.
|
|
|
Urte bereansortu zen Euskararako Errektoreordetza. Aldaketek, dena den, ez zuten eraginnabarmenik izan euskarazko irakaskuntzan eta 1987ko apirilean bertako ikasleekbi mila firma batu
|
zituzten
euskaraz ikasteko aukera eskatzeko. Une horretanikasle euskaldunak matrikulatutakoen %21 ziren.
|
|
|
2000an, Euskal Herriko unibertsitateetako argitalpen zerbitzuek 33 unibertsitate liburu argitaratu
|
zituzten
euskaraz. Argitaldari handienak UD DU (12 liburu), UEU (9 liburu) eta UPV EHU10 (9 liburu) izan ziren urte horretan.
|
|
2003
|
|
|
Ez zuten seme alabarik izan, baina oso bikote emankorra izan zen beste alderdi batean: biak euskaltzale sutsuak izanik, ahalegin guztiak egin
|
zituzten
euskararen  egoera negargarria samurtzeko. Txosten ofizialen euskara  tzaile eta Ulibarri euskaltzalearen testuen gainbegirale aritu zen Bizenta; senarrak, berriz, euskal liburuen argitalpenerako dirua eta laguntza eman zuen.
|
|
|
A rgudioetan, lehendabizi formari begiratu zioten epaileek, epaiketa guztietan gertatzen den bezala, eta hor jadaarrazoi nahikoak aurkitu
|
zituzten
euskararen kontraerreformaren oinarri arautzailearen legezkotasuna ukatzeko. Eskatu beharreko bi txosten saihestu zituen Gobernuak: Euskararen Kontseiluarena, eta Funtzio Publikorako Mahaiarena.
|
|
2005
|
|
|
Duela urte batzuk Azpeitian zarzuela beraren abestiak kantatu
|
zituzten
euskaraz, Xabier Euzkitzek egindako itzulpenak, alegia.
|
|
2006
|
|
|
Horrela bakarrik ulertzen da Lasarte Orian gertatutako hizkuntzaren berreskurapen prozesua: batzuek euskararen galerak zeraman inertzia ahaztu eta euskara euren ingurunean berriz txertatzeko apustua egin zuten; beste batzuek, Euskal Herritik kanpoko erroak alboratu gabe, oroimen berriak sortzeko ahaleginak egin
|
zituzten
euskarari eta euskal kulturari sormen prozesu horretan tokia utziz. Transmisioak guztien ekarpenak behar izan ditu azken urteotan, ekarpen eraldatzaileak, transgresoreak…
|
|
2008
|
|
|
Xedapenok, egia esan, penintsulako beste hizkuntza batzuk ukitu
|
zituzten
euskara baino gehiago (katalana, adibidez); hala ere, Jose Paulo Ulibarri Galindezek() eta bere Gutun liburua bezalako esperientziek erakutsi digute merkataritzako idatzohar eta kontratuak euskaraz ere egiten zirela.
|
|
|
euskaltzale sabindarrak, laster Euzkeltzale Bazkuna elkartean antolatu zirenak. Beraiek gidatu
|
zituzten
euskarazko kazetaritzaren hurrengo proiektu nagusiak. Bilboko euskarazko kazetaritzaren iniziatiba Azkuerengandik Euzkeltzale Bazkunara igarotze horretan, Bustintza izan zen bitartekoa, lehenaren arrimuan hastetik bigarrenen eredu izatera igaro baitzen.
|
|
|
Haien artean egin zituzten konponketa lanak, eta gastuen murrizteko denak batera etxe berean bizi ziren. Orduan ematen
|
zituzten
euskarazko klaseak zituzten ogibide. «Liburu dendan irabazten genuena bertan inbertitzen genuen».
|
|
|
Lehenengo aldiz 1987.urtean antolatu
|
zituzten
euskara elkarteek haur eta gazteentzako udalekuak. Arrasate Euskaldundu Dezagun elkartea izan zen lehena udalekuak antolatzen.
|
|
|
Espainian II. Errepublika indarrean egon zen garaian, pauso garrantzitsuak eman ziren euskarazko iragarkien ikuspuntutik. Inoiz baino aldizkari eta egunkari gehiagok argitaratu
|
zituzten
euskarazko iragarkiak (Euzko Deya, Argia, Euzkadi, El Día edo El Pueblo Vasco aldizkari eta egunkarietan, adibidez). Hala eta guztiz ere, Gerra Zibilak azkena eman zion bide emankor honi, aldizkari eta egunkari hauetan lan egiten zuten euskal kazetariak fusilatu egin zituztelako, frontean hil zirelako, kartzelan sartu zituztelako edota atzerrian errefuxiatu behar izan zutelako.
|
|
2009
|
|
|
Gure lekuko gehienek, inguruko herrietan legez, gazteleraz esaten dituzte hileen izenak. Baina, euretariko askok oraindino ondo gogoan ditu gurasoek hileak izendatzeko erabiltzen
|
zituzten
euskarazko izenak. Batzuek, hala ere, izen bakoitzari zein hile dagokion ez dute garbi jakiten.
|
|
|
Euskal kultura sustatzea zuen helburu nagusietarikoa Zuberoan sorturiko irrati berriak, baina, euskarak garai hartan Zuberoan bizi zuen egoera tamalgarria zela medio batik bat, oztopo ugari izan
|
zituzten
euskarazko emanaldiak aurrera eraman ahal izateko.
|
|
2010
|
|
|
Egitate bat da gutxienez hiru hilabetetik hona daramagula euskarazko filmik egon gabe. Orain arte beti txandakatzen
|
zituzten
euskaraz eta erdarazko pelikulak. Azkenotan, berriz, erdara da jaun eta jabe herriko zinean.
|
|
|
ez ziren gertatu; gerra irabazita gero, garaileek beren legeria inposatu zuten, foruak eta hankaz gora jarriz, baina orduan ere ez zen inposiziorik izan; maisu erdaldunak ekarri zituzten, baita herririk euskaldunenetara ere? zigortu ere, zigortu
|
zituzten
euskaraz egiten zutenak, orain makila eta orain eraztuna erabiliz, baina orain badator Unamuno derrepentean eta, magiazko saio batean, kapeluaren azpira sartu ditu makila eta eraztun guztiak: ez daude?!; nik, ordea, hemen ditut J. Filomendiren agiri batzuk, eraztunaren politika baiesten eta berresten dutenak; horietatik aspaldiko bat ezagutaraziko dizut, Aiakoa eta XVIII. mendekoa, non, maisuari egindako kontratuan, honako klausula azaltzen den:
|
|
|
2008an 2.483 liburu argitaratu
|
zituzten
euskaraz
|
|
|
...Xahok, lehen gerraren lekuko zuzena izan zenak, argi eta garbi ikusi zuen hura ez zela errege baten aldeko gerra, euskal nazioaren aldekoa baizik— ez ziren gertatu; gerra irabazita gero, garaileek beren legeria inposatu zuten, foruak eta hankaz gora jarriz, baina orduan ere ez zen inposiziorik izan; maisu erdaldunak ekarri zituzten, baita herririk euskaldunenetara ere... zigortu ere, zigortu
|
zituzten
euskaraz egiten zutenak, orain makila eta orain eraztuna erabiliz, baina orain badator Unamuno derrepentean eta, magiazko saio batean, kapeluaren azpira sartu ditu makila eta eraztun guztiak: ez daude...!; nik, ordea, hemen ditut J. Filomendiren agiri batzuk, eraztunaren politika baiesten eta berresten dutenak; horietatik aspaldiko bat ezagutaraziko dizut, Aiakoa eta XVIII. mendekoa, non, maisuari egindako kontratuan, honako klausula azaltzen den:
|
|
2011
|
|
|
Garai hartan, frantses kolonizazioak gogor jotzen zuen Ipar Euskal Herrian, eta eskoletan euskararen kontrako jarrera sutsua erakusten zuten. Eraztuna eta horrelako jokoak erabiltzen
|
zituzten
euskararen prestigioa ahultzeko eta ikasleen ezpainetatik desagerrarazteko. Danielak bazuen euskal sentimendu handia bere bihotzean eta ez zen nehoiz horrelako joko zikinetan aritu, haatik, euskararen aldeko jarrera garbia erakutsi zuen beti.
|
|
|
Mekanografia lanetarako Kabineteak pertsona bat kontratatu zuen 1982an549 1981/ 82/ 83 ikasturteetan, Kabineteak 40 testu prestatu zituen. Horietako asko Zientzia Fakultateko irakasleek egin
|
zituzten
euskarazko irakasgaiak emateko eta gerora UEUk argitaratu zituen (adb. Moluskuak; Anelidoak eta talde anelidianoak; Fisikaren historia eta abar).
|
|
|
Euskara Batzordea sortu zenean (1983), Zientzia Fakultatetik bi ordezkari izendatuak izan ziren, Jesus Mari Txurruka eta Jacinto Iturbe. Biak ala biak, beste batzuen laguntzarekin, aurreko urteetan hainbat gestio eta txosten prestatu
|
zituzten
euskarazko irakaskuntza aitzineratzeko Zientzia Fakultatean. Segidan prozesu osoa zehaztasun handiagoarekin argituko dugu.
|
|
|
Horrelako babesik edo trebakuntzarik jaso ez zuten ikasleek gorriak ikusi
|
zituzten
euskarazko ikasliburua prestatzean, eta gerora bertatik ez zen euskarazko goi mailako lan akademikorik sortu. Ikus, esate baterako, Medikuntza Fakultateko ikasleek Arnas aparatua izenburuko liburuan honetaz zer esan zuten 1980an:
|
|
|
Jose Ramon Etxebarria, Jacinto Iturbe eta Jesus Mari Txurruka. Pertsona hauek klabeak izan ziren Zientzia Fakultatearen euskalduntzean, eta beraiek egituratu
|
zituzten
euskarazko irakaskuntza eta testugintza, baita zenbait irakasle, ikasle eta ikertzaile euskaldunen karrerako lehenengo urteak ere.
|
|
|
Mitxelenak eta haren batzordeak biltzarreko ponentzia nagusiak aurkeztu
|
zituzten
euskararen batasunerako ortografiaz, lexikoaz eta deklinabideaz. Gehiago edo gutxiago, ponentziok 1964ko Baionako bileraren zordun agertzen ziren.
|
|
|
Itzelezko arrakasta izan zuten bere liburuek. Askok erabili zituzten, bai beren buruak janzteko eta alfabetatzeko, bai ematen
|
zituzten
euskara eskoletan. Ondoren, Euskal Filologia karrera sortu zenean 1976an, karrera berriko irakaslea izan zen, eta irakasgai bi hutsetik sortu zituen:
|
|
|
Noski, gerraurreko egoera politiko kulturala eta gerraostekoa erabat desberdinak ziren, eta bien artean konparatzerik ez dago. Bestalde, garai honetan aldizkariek argitaratu
|
zituzten
euskaraz prestatutako lan espezializatuenak, adibidez Hizkuntzalaritza eta Literatura arloetan Euskera edota Egan aldizkariek. Era berean, garai honetan Fisika eta Natur Zientziei buruz euskaraz idatzitako idazlanak Giza eta Gizarte Zientzien aldizkarietan argitaratu ziren, Egan (Krutwig, 1961) eta Jakin221 aldizkarietan, hurrenez hurren.
|
|
2012
|
|
|
dibertitzea, jendeari ondo pasaraztea, euskararen inguruan, euskara hutsean sortutako ikuskizun batean». Izan ere, hizkuntzarekin dibertitzeko asmoarekin egin
|
zituzten
Euskara Sencilloaren Manifiestoa, Larru haizeetara eta Euskarazetamol antzezlanak, eta ildo beretik jarraituko dute obra berriarekin. Historia, pertsonaien bidez Aurreko lanekin alderatuta «berritasunak» egongo direla jakinarazi du Telleriak.
|
|
|
euskararen gramatikalizazioa eta alfabetizazioa. herri apala ebanjelizatzeko haien hizkuntzak erabili behar zituztela xedatu zuten erreforma eta kontrarreformaren karieetara. europan eta Ameriketan basajendearen ohitura eta sinesmenak garbitzen hasi ziren XVIan. Manualak eta Katiximak idatzi
|
zituzten
euskaraz, edo euskaldunak erdara ikasteko modua izan zezaten halako euskara latindar batean. ez da harritzekoa euskal lehen gramatika jesuita batek idatzi izana, ezta ahalegin hori inposiblea zela pentsatu izana. kezkabide zuten euskara, nola ohituko zuten samaldaren belarria erdal erritmoetara euskaraz izan ezean, hala ere, hori dena ondo joan zen Gobernamendu zaharraren eskolan, izan ere estatu liberala heldu bezain laster Naziora bildu zuen jende zibilizatu gabe horrek, eta nazioak erdaraz egiten du.
|
|
|
Testuliburu hauek premia bati erantzuten zioten, behar beharrezkoa zelako hastapenetan zegoen euskarazko irakaskuntzarako materialak sortzea. Hori horrela, Elhuyarren ziharduten irakasleen artean taldeak osatu ziren eta gaztelaniazko matematika testurik ezagunenak eta hedatuenak egokitu
|
zituzten
euskarara. Egokitu, diogu, ez direlako hitzez hitzezko itzulpenak; izan ere, euskarazko bertsioan bestelako hurrenkeran daude jarrita ikasgaiak, zenbait atal ez dira itzultzen eta atal berriak zein programa ofizialetakoak ez diren ikasgaiak ere sartzen dira haietan.
|
|
|
Komunikazio taldean bildu ziren, alde batetik, Debagoieneko euskarazko tokiko hedabide ia guztiak eta horiek sostengatzen
|
zituzten
euskara elkarteak (Idolaz, Antzuolan; Txirritola, Aramaion; AED, Arrasaten; Loramendi, Aretxabaletan; Jardun, Bergaran; Goibeko, Elgetan; Axtroki, Eskoriatzan; Laixan, Oñatin eta Gurel gurasoen elkartea, Leintz Gatzagan), eta, bestetik, ibarreko udalak. Debagoienekoa ikus daiteke herri komunikabideen bigarren belaunaldiaren paradigma:
|
|
|
Astelehenean, Euskararen Nazioarteko Egunean, banatu
|
zituzten
Euskaraz Gazte literatur lehiaketako sariak udaletxean. Egun horren harira Jon Agirresarobe zinegotziak sari banaketan esan zuen euskaraz bizi eta bizi bizi egiteak garrantzia duela eta literaturak aukera ematen duela horretarako, hizkuntzarekin gozatzeko.
|
|
2013
|
|
|
Astekaria nola osatzen zuten azaldu zuen Hiriart Urrutik, zergatik ez zen euskara anitz galdetu zuen irakurle bati erantzunez. Argitu zuenaren arabera, hainbat langilek ez zekiten euskara anitz eta frantsesezko artikuluak hartzen zituzten, ziren bezala edo moldaturik, baina ez
|
zituzten
euskarara itzultzen. Ez zuen zehaztu aipatzen zituen frantses kazeta horiek zein ziren, baina argi gelditu zen Frantziako eta nazioarteko berriak beste egunkarietatik hartzen zituztela eta ez, hain segur, prentsa agentzietatik.
|
|
2014
|
|
|
Francoren azkeneko urteetan eta trantsizioko urteetan, inoizko girorik indartsuena bizi izan zen Euskal Herrian euskararen alde. Horri esker, hurrengo hamarkadan, 1980koan, Eusko Legebiltzarrak hainbat aldaketa juridiko egin zituen euskararen ofizialtasuna bermatzeko EAEn (1982ko Euskararen Legea), eta erakunde publikoek baliabide ugari jarri
|
zituzten
euskarak galdutako eremuak berreskuratzeko eta berriak eskura jartzeko. Ordura arte gizarte zibilaren esku egondako hainbat esparruk erakunde publikoen laguntza jaso zuten edota berariaz sortutako erakundeek ordezkatu edo osatu zituzten lehenagokoak, zenbait kasutan zalaparta eta eztabaida askoren artean, berreuskalduntzearen esparruan esate baterako.
|
|
|
Testuinguru horretan, euskarak zailtasunak izan zituen bere bidea topatzeko. Nahiz eta iragarle gehienak bertokoak izan, publizitate etxeetan ale bakan batzuk besterik ez
|
zituzten
euskaraz egin Franco hil aurretik," salbuespenak izan ziren, oso oso lan gutxi" (Esnaola, 2014). Publizitate agentzia gehienetan ez zuten langile euskaldunik4, eta ezagutzen zuten itzultzaile bati bidaltzen zizkioten testuak itzultzera (Esnaola, 2014; Aurtenetxe, 2014).
|
|
|
Isunak gogotik jasan
|
zituzten
euskaraz emititzeagatik, eta bereziki euskarazko publizitatea izan zen arazo horietako askoren iturburu lehiakorra, Donostiako beste irrati kateek salaketa bat baino gehiago jarri baitzieten euskarazko iragarkiak ematea konpetentzia desleiala zela-eta. Joxe Mari Iriondok kontatzen du hori Azpeitiko Uztarria ri emandako elkarrizketan (Uranga, 2003).
|
|
|
Isunak gogotik jasan
|
zituzten
euskaraz emititzeagatik, eta bereziki euskarazko publizitatea izan zen arazo horietako askoren iturburu. Probintziako Informazio eta Turismo Delegatuak Loiola Irratiko zuzendariari honako idatzia helarazi zion 1964 urtean:
|
|
|
Zabalagoa, ez bakarik Euskaldunen artean, bainan frantximentetan ere, bereziki turistetan. Iduri eta turistek hartzen
|
zituzten
euskarazko emankizunak! Bainan mikroa eskutan zeukaten pundutik, frantsesez mintzatu behar.
|
|
2015
|
|
|
Sarraskiaren ondoren, oso harreman komertzial eta pertsonal politak sortu ziren Islandiarekin, eta euskara ere ikasi zuten batzuek. XVII. mendean, hainbat euskara islandiera hiztegitxo idatzi
|
zituzten
euskaraz ikasten laguntzeko. Esan daiteke horiek ditugula diasporako lehen ikastolak.
|
|
|
Beraien semeak 8 urterekin iritsi ziren Ataunetik, eta erdara zertxobait ikasita zuten arren, hasieran gaizki pasatu zuten. Gero, ordea, dena erdaraz egiten hasi ziren (kalean eta eskolan) eta berehala hasi ziren etxean ere erdaraz egiten, baina gurasoek ahaleginak egin
|
zituzten
euskara mantentzeko eta orain oso eskertuta omen daude. Gainera, etxean euskaraz egitea debekatua zuen lagun bat etortzen zitzaien praktikatzera eta ikastera.
|
|
|
Bik letretako graduak (Zuzenbidea) eta beste bik zientzietakoak (Biologia, Arkitektura) ikasten dituzte. Beraz, hizkuntzalaritzako ikasleetatik harago, euskararekiko interesa egon badagoela ikusi nuen. d) Euskara ikasteko motibazioari dagokionez, arrazoi familiar, pertsonal, akademiko, zein politikoak
|
zituzten
euskara ikasteko. Beraz, nire aurreiritzien kontra, ikusi nuen Hego Amerikako euskara ikasle guztiak ez dutela zertan euskal jatorria dutelako ikasi. e) Unibertsitateko ikastaroa amaituta, etorkizun hurbil batean, euren kabuz zein euskal etxeetan euskaran sakontzeko asmoa zuten laurek.
|
|
|
Uste zabaldua da euskaraz ezin daitekeela halakorik egin. Saiatu al gara inoiz. Localia katean, Jon Balentziagak aurkezten zuen Realari buruzko saioan txandakatu egiten
|
zituzten
euskara eta gaztelania. Kilometro batzuk harago, Suitzako telebistaren adibide honekin egiten dugu topo:
|
|
|
Agerikoa da haiengan hizkuntza lantzeko eta edertzeko ahalegina, eta ahalik eta irakurle multzo zabalenera iristeko grina. Eurek egin
|
zituzten
euskararen batasunerako lehen urratsak. Joanes Leizarragak, esate baterako, argiro erakutsi zuen helburua, eta helburura iristeko zailtasuna, Testamentu Berrian. Heuskaldunei?
|
|
|
Trasmierako kantabriarrek pantoja deitzen omen zioten euren argotari; latin dos canteiros, berriz, asturiarrek eta galiziarrek, eta barallete izena ere sarri erabili da. Eguneroko jarduneko hitzak hartzen
|
zituzten
euskaratik: jatekoen izenak, tresnenak, eta bestelakoak, eurek entzun uste zuten bezala egokituta.
|
|
|
Gaspar Gamarra Gasteiz aldean kokatu zuen eta Joan Luzuriaga Ozetan (Altuna 2002). Hitz gutxi batzuk idatzi
|
zituzten
euskaraz: Gamarrak 1648an eta Luzuriagak 1686an.
|
|
|
Abiatu zen, bada, Zuberoako irrati hori ere, eta, irrati lokalen legediari jarriki, ez zuen publizitaterik egiten eta nahi zuen ororentzat zabalik zen, euskal kultura aldeztu eta sustatzea zela bere helburu nagusienetarik bat. Hala ere, oztopo batzuk izan
|
zituzten
euskarazko emanaldiak burutzeko.
|
|
|
egin
|
zituzten
euskararen eta Kaukasoko hizkuntzen arteko lotura frogatzeko. Antzekotasun
|
|
|
3) Zer euskalki nagusi erabili
|
zituzten
euskara batua sortzeko?
|
|
|
Batzuek ikasketa guztiak euskaraz burutu baina arazoak zituzten testua natural esateko. Eta beste batzuek euskalkian hiztun peto petoak izan arren zalantzak
|
zituzten
euskara batuan aritzeko. Gipuzkoarrak eta bizkaitarrak, denetik zegoen han.
|
|
|
Euskarazko ikerketa bultzatzeko eta sustatzeko asmoz, Euskal Herriko Unibertsitateak eta Euskaltzaindiak 2008an sortu
|
zituzten
Euskarazko Tesien Koldo Mitxelena Sariak. Bi urterik behin deitzen dira.
|
|
|
Guraso" elebidun" bakarreko familien kasuan, %71k transmititzen zuten euskara, gaztelaniarekin batera, EAEn; eta %67k Nafarroan. Iparraldean, guraso euskaldun bakarreko familien %56k transmititzen
|
zituzten
euskara eta frantsesa.63 Jakina denez, euskararen ezagutza minoritarioa da, oraindik, Euskal Herrian. Izan ere, Inkesta ren arabera, Euskal Herrian 16 urtetik gorako biztanleen %27k baizik ez zuten euren burua" elebiduntzat" jotzen, eta %14, 7k" elebidun hartzailetzat" (alegia, euskaraz ulertu bai, baina hitz egiten eta idazten ez duen hiztuntzat). 64 Lurraldeka, Gipuzkoan bakarrik ziren nagusi" elebidunak" (49,9) eta" elebidun hartzaileak" (16,4); gainerako herrialdeetan honakoak ziren zifrak:
|
|
|
Europan eta Ameriketan basajendearen ohiturak eta sinesmenak garbitzen hasi ziren XVI.ean. Manualak eta Katiximak idatzi
|
zituzten
euskaraz, edo euskaldunak erdara ikasteko modua izan zezaten halako euskara latindar batean. Ez da harritzekoa euskal lehen gramatika jesuita batek idatzi izana, ezta ahalegin hori inposiblea zela pentsatu izana.
|
|
2016
|
|
|
Erresistentzian zebiltzan militanteek euskara ikasi behar zuten ez bazekiten, berresuskaldundu behar ziren, eta ardurenik hura erabili, eta hizkuntza arrotzak soilik erabili behar
|
zituzten
euskararik erabiltzen ez zen tokietan proselitismoa egiteko.
|
|
|
1949ko udan, aipatu dugun klub hartantxe eman
|
zituzten
euskarazko eskolak, eta Txillardegi Eusko Ikasleen Alkartasunak (EIA) ateratzen zuen Erne aldizkarian argitaratzen hasi zen. Urte hartako udazkenean Bilbora joan zen ikasle, eta Bilboko abertzaleekin elkartzen hasi.
|
|
|
Zuzendaritza batzordean euskara arduradun bat izendatu dute, eta lantaldeen dinamikan ere hasi dira. Eusko Legebiltzarrerako hauteskundeetako programan neurri batzuk proposatu
|
zituzten
euskara sustatzeko; besteak beste, hizkuntza eskubideak bermatzea eta euskara erabiltzea «erraztea».
|
|
|
Holako antzerkiek ez
|
zituzten
eskuara eta eskualdungoa laguntzen, baina gutiesten.
|
|
|
3) Zer euskalki nagusi erabili
|
zituzten
euskara batua sortzeko?
|
|
|
Beste hipotesi batek euskara Kaukasoko hizkuntzen multzoan biltzen du. Hizkuntzalari askok (horietariko batzuk prestigiodunak, hala nola, René Lafon) XX. mendean ahalegin nabarmenak egin
|
zituzten
euskararen eta Kaukasoko hizkuntzen arteko lotura frogatzeko. Antzekotasun lexiko batzuk eta gramatikalen bat aurkitu ziren Kaukasoko hizkuntzekin.
|
|
|
Leire Goenaga zinegotziak, bere aldetik," eskerrak" eman dizkie herriko ikastetxeei proiektuan parte hartzean erakutsitako konpromisoagatik, eta UEMAri egindako" ahaleginagatik". Joan den astean jakinarazi
|
zituzten
euskararen kale erabileraren datuen inguruan ere aritu da Goenaga, eta esan du datu horiek" argi" erakusten dutela herritarrek euskararekiko duten konpromisoa. " Gazteek gazteleraren eragin nabarmena jasotzen dute telebistaren eta sare sozialen zurrunbiloan sartuta daudelako.
|
|
2017
|
|
|
Eredu horren egokitzapena, besteak beste, euskararen kasu sistemari edo euskal aditzari dagokionean. XVII. eta XVIII. mendeetan ere gramatikariek arazoak izan
|
zituzten
euskara deskribatzeko, baina XIX. mendean saltsa handiagoa dago, teoria eta autore gehiago.
|
|
2018
|
|
|
1968ko Arantzazuko biltzarrean, bost txosten aurkeztu
|
zituzten
euskara batuaren oinarri gisa, eta horietako bat, deklinabideari buruzkoa, Garmendiak landua zuen.
|
|
|
Kaleko erabileraren neurketari begiratuta, hona: 2006an, %68 entzun
|
zituzten
euskaraz, eta 2016an, %65 — 1989an, %62— Etxeko erabileran ere nabari da apaltzea, mapa soziolinguistikoak aztertuta.
|
|
|
Nire DNAn antzerkia kutsatu zidaten nire aita ama halaxe ibili ziren 60ko hamarkadako kultur eztanda urteetan. Jarrai antzerki taldearen bueltan antolatzen
|
zituzten
euskara sustatzeko dramatizazioak, irrati saioak, antzerki feriak... (70etako Festival 0 antzerki jaialdikoak bezain bizipen transgresorerik ez da bizi izan Donostialdean, nik dakidala).
|
|
|
Iruñera etortzea horrelako egoera ezagutu eta esperimentatzea zen euskaldun askorentzat. Iruñerako bidaia mundu erdaldunerako bidaia izaten zen praktikan, eta, nahiz eta behin baino gehiagotan euskara entzun eta hitz egin, hirira heltzen ziren etorkinek azalean sentitzen
|
zituzten
euskaraz hitz egiteak zekartzan oztopoak, eta gaztelera ez jakiteak ixten zituen ateak. Bereziki nabarmena, emakume zerbitzarien kasuan.
|
|
|
Gasteizen sortutako Hertzainak taldeak, erdal giroan bizi arren, euskaraz kantatzea erabakitzen du, euskaraz kantatzea kontrakulturala zelako. Euren inguruko erdaldunek bultzarazi
|
zituzten
euskaraz kantatzera, esanez talde batek, punkia izan gura bazuen, euskaraz kantatu behar zuela. Hala, euren hasierako diskoetan, gerora oso aktore ezaguna bihurtuko zen Karra Elejaldek idazten zizkien letrak eta Josu Zabalak itzultzen zituen.
|
|
2019
|
|
|
SFVJUren ereduak, ordea, unibertsitate mailakoak ziren; Bordelen eta Salamancan, hurrenez hurren, R. Lafon eta A. Tovarrek zuzentzen
|
zituzten
euskara katedrak. Bestalde, ezaguna zen 1951az geroztik Nafarroan Institución Príncipe de Viana-ren bidez euskara eskola ofizialak ematen zirela.
|
|
|
Ondoren gerra zibilaz geroztik hildako euskaltzainen hilberri laburrak idatzi
|
zituzten
euskaraz N. Ormaecheak (R. M. Azkue), A. Irigarayk (A.
|
|
|
Andresek eta Arakistainek ez bezala, etxezarretak hizkuntza hautua kontzienteki hartu zuen. euskararekiko atxikimendua zuela onartu du, eta bere eraginez sortu
|
zituzten
euskarazko lehen kantuak en tol Sarmientoko kideek. hala sentitzen zuelako. taldea hasieran gazteleraz hasi ziren kantatzen," naturalagoa" zitzaielako horrela: " Gure arteko harreman guztiak erdaraz zirelako". etxezarretak dioenez, berak nahi zuen taldeak euskaraz ere kantatu zezan, baina gainerako kideek ez zuten ulertzen zergatik abestu behar zuten euskaraz, euren testuingurua ez baldin bazen euskalduna.
|
|
|
Aurrekoek baino harreman gehixeago dute euskararekin. Ulertzeko arazo handirik ez, baina aspaldi ahaztu
|
zituzten
euskararen ebakerak eskatzen dituen mugimenduak. Aurrekoen aldean gazteak dira eta, euskararekiko indiferenteak badira ere, gehienek badiote halako sinpatia bat.
|
|
|
herena alde (%33), herena aurka (%39), eta herena interesik gabeko jarreran (%28). Eremu soziolinguistikoen arabera, honako portzentajeak lortzen
|
zituzten
euskararen aldekoek 2016ko Inkesta soziolinguistikoan: %68 eremu euskaldunean, %36 mistoan eta %19 eremu ez euskaldunean.
|
|
|
–Villasante euskaltzainburu izan zen urteetan? 1970etik 1988ra arte?, Arantzazun onartutako irizpideak oinarritzat hartuta, sekulako aurrerabidea egin zuen Euskaltzaindiak, atzera bueltarik gabekoa, jarraitu du azalpena Miren Etxeparek, Arantzazutik behera Oñatirantz abiatua den autobusean?. Euskara batuak onarpen soziala eskuratu zuen eta hizkuntzalariek aurrerapauso handiak egin
|
zituzten
euskararen azterketan.
|
|
|
2019ko urte hasieran, 248.407 jarraitzaile metatu
|
zituzten
euskarazko Twitter kontuek, iaz baino ia18.000 gehiago(% 7,7 gehiago, hain zuzen). Honakoak dira jarraitzaile kopuru handieneko kontuak: Berria (63.810), Argia (36.251), Hamaika TB (18.338), ZuZeu (10.740) eta Sustatu (9.501).
|
|
|
Sakanatik UPNko Hezkuntza Departamentuari leporatu zioten ikasle horien gastuei ez erreparatzea, berak gainetik gastu bat kentzea eta ereduaren alde ez bustitzea. Hilabete greban Altsasuko institutuan ikasturtean zurgintzako lehen ikasturtea euskaraz 8 ikaslek ikasi nahi zuten, bigarrenean 10ek (bi mailetan asteko 30 orduetatik 15 ordu
|
zituzten
euskaraz), elektrometaleko lehen mailan 4 (astean 30 ordutatik 6 euskaraz) eta bigarrenean 2 (astean 30 ordutatik 3 euskaraz). Ikasketak euskara hutsean egitea 20 ikaslek eskatu zuten.
|
|
|
Egia da ez dakigula nola esaten
|
zituzten
euskaraz orduko hiztunek, apika Bargeak, Basabeak, Aizkibelak, Altzaniak, Itsasiak (azken hau, bai, dokumentaturik: " Iturmendi y Urdiain tengan sus deesas boierales que entre si llaman Ychasiac". 14
|
|
2021
|
|
|
1994 urtean hasi zuten eredua lortzeko borroka, baina urte hartakoak ez ziren aski izan. Hurrengo urtean hemeretzi haur matrikulatu nahi
|
zituzten
euskaraz. " Argi genuen:
|
|
|
Aspaldian hasi bazen ere, gure hizkuntza eta herria deuseztatzeko planifikazio guziek ez dute gure izatea desagerrarazi. Haurrak zirelarik, gure aitatxi amatxiak armairuetan giltzapetu
|
zituzten
euskaraz hitz egiteagatik. Gaztetan, Europako nazi eta faxista guziak batu ziren gure hirietan munduko lehen bonbardaketa masiboak estreinatzeko.
|
|
|
82.000 ikasle etxetik euskaldunak ziren, 206.000 ikastetxeetan egin ziren euskaldun, eta beste horrenbeste ez ziren euskaldun egin. Hau da, ikastetxeek ikasleen %50 bakarrik gaitu
|
zituzten
euskararako. Hori da EHEk eta Aztikerrek 2018an egindako ikerketak emandakoa.
|
|
2022
|
|
|
Lehenik eta behin, belaunaldien ordezkapenarekin batera, ibilbide akademikoaren orientazio estrategikoa joan da areagotzen irakasle ikertzaileen artean.2 Hego Euskal Herriko unibertsitate publikoen sorreran parte hartu zuen euskaldunen lehen belaunaldiko aitzindariek hizkuntza jarrera integratzaileak edo parte hartzaileak
|
zituzten
euskarari dagokionez; ondorengo belaunaldietan, aldiz, hizkuntza jarrera instrumentalagoak gailentzen joan dira. Zehatz adierazita, lehenengo belaunaldien hizkuntza praktikak euskal komunitatea eta haren hizkuntza interesak goi mailako hezkuntzan integratzera bideraturik zeuden.
|
|
2023
|
|
|
bost milioi 2021ean eta sei milioi 2022an. Banaketa horretan ia erabat kanpo utzi
|
zituzten
euskarazko hedabideak. 2021ekoan, diruaren %93, 4 gaztelaniazkoentzat izan zen eta %6, 6 euskarazkoentzat.
|
|
|
Ikerketa subjektuen nazio sentimenduak kontuan hartzen badira, aldiz, zatiketa argia da. Alde batetik," euskaldun" gisa identifikatzen direnek (eta nazio sentimendurik aipatu ez zuten gehienek) antzeko balorazioak egin
|
zituzten
euskarari buruz: " segurtasuna"," goxoa"," nortasuna"," etxea"...
|
|
|
Euskaraz irakurtzen zuen irakurleria bere hizkuntzan alfabetatu gabea zen, zati handi bat nekazari mundukoa zen gainera, kultur maila apalekoa, eta, ondorioz, hizkuntza horretan eskaintzen zaizkien testuak ‘bigunagoak’ izango dira gehienetan. Bi astekari horiek eta, nagusiki erdaraz aritu arren, euskarari tarte bat egingo dioten argitalpen elebidun geroz eta ugariagok pasadizo, ateraldi, txiste, bertso, ipuin labur eta gisako testu ugari eskaini
|
zituzten
euskaraz, irakurketa errazteko asmoz.
|
|
|
Egunkaria sortzeko prozesuan ari zirela proposatu zuen bilera zabalago batzuk egitea. Haien ondoren antolatu
|
zituzten
Euskararen Unibertsoa jardunaldiak Elgoibarren, 1997an. Euskararen Gizarte Erakundeen Kontseiluaren hasiera izan zen hura.
|