|
2000
|
|
|
Seme alabak eskolatu nahi zituzten gurasoek ordea, ezin ba kexatu, beren haurrak ikasketarik gabe geldituko ziren beldurrez. Jokaera horren lehen lekukoetariko bat dugu, nik dakidanez behintzat, Nafarroako Galipentzu herriko maisua, 1730 urtean era horretan haurrak zigortzen zituena, Jose Mateo zeritzan galipentzuarrak urte horretako irailaren 14an Orreagako artxiboan utzi zuen lekukotasunak dioenez; Bernardo Estornés Lasak bere liburuetariko batera oso ongi eraman
|
zituen
euskarak historian zehar izan dituen gertakariak, Canto y cantares de Euskalerria. Poemario nacional vasco (1994) delakoan.
|
|
2001
|
|
|
Iaz Oinarriak plataformak 48.000 sinadura bildu
|
zituen
euskararen ofizialtasuna Nafarroa osora zabaltzeko eskatuz eta horretarako euskararen legearen aldaketa aldarrikatuz. Euskaltzaleen artean ere ez zen ika mikarik falta izan kanpainaren zenbait mezu zirela eta.
|
|
|
Gerrateak, hots, gerra galtzeak (inork galdu bazuen, izan ere, gure hizkuntzak galdu baitzuen), ez
|
zituen
euskararen hots eta soinua erabat mututu. Nolanahi ere, belarriek, erne zebiltzalarik, oraindik entzun bazezaketen, zeharo galdu zen begien bistatik.
|
|
|
Famatua izan ziren haren ekintza errepresiboak. Gobernadore zela, berak kenarazi
|
zituen
euskaraz  ko izkribuak zituzten hilarriak.
|
|
2002
|
|
|
Denen artean, Iltzalleak ipuin liburua nabarmenduko genuke: erbesteko Eusko Jaurlaritzaren Lehen Saria irabazi zuen, eta A. Lertxundi, I. Mujika Iraola, K. Izagirre eta X. Mendiguren Elizegi idazleen iritziz, hark markatu
|
zituen
euskarazko ipuin modernoaren hastapenak. Generoaren maisu handiak (Poe, Txekhov, Maupassant edo hegoamerikarrak, hala nola, Quiroga) dira Ugalderen eredu, eta haien gidaritzapean, ohiturazko lanen bidea alde batera utzita, iritsi zen Ugaldek berak" erresistentziaren ipuinak" esan zien lan hauek idaztera.
|
|
|
Lehena, Deustuko Unibertsitateko Euskal Kultur Mintegia, 1968an sortua, bera izan zelako Barrutiarenaldeko kanpaina bultzatu zuena. 1977tik aurrera Deustuko Unibertsitateak berakantolatu
|
zituen
euskarazko klaseak. Leioako Zientzia Fakultateko Euskal KulturTaldea (ZEKT) izan zen bigarrena, 1974 ikasturtean sortua.
|
|
|
batetik, irakasle ororen lana gauzatu, kasu askotan ikasgai ugarirekin; eta, bestetik, laguntza gutxirekin euskarazkoprestakuntza burutu, maiz, instantzia ofizial eta irakasle erdaldunen nagusitasunarenbegiradapean39 Edozein kasutan, irakasle euskaldunen kopuruak gora egin du nabarmen mendearen amaierara hurbildu garen neurrian. Eta garai hartan, 1989an, argitaratu ziren Ekaia, Zientzia eta Teknologia oinarri
|
zituen
euskarazko aldizkariarenlehen bi zenbakiak eta Tantak, Euskal Herriko Unibertsitateko hezkuntza aldizkaria.
|
|
|
1982 urtean, errege dekretu baten bidez, euskararen legeak hizkuntza ereduak (A, B eta D) sortu
|
zituen
euskararen irakaskuntzan. Ondorioz IRALE programaezarri zen, EAEko Hezkuntza Saileko Euskara Zerbitzuak gidaturik.
|
|
|
Hari ere eskaini genion aurreko egunetan ekitaldian parte hartzea, baina ezzuen gura izan. Azkenean ere, behin ekitaldia burutu eta gero, bere ohiko ikuskizunaren zenbait zati antzeztu
|
zituen
euskaraz.
|
|
|
Madrilgo gobernuarekin gero eta arazo gehiago
|
zituen
euskaraz emititzeagatik, eta oso txarrak ziren emisorak erakunde ofizialekin zituen harremanak. Herritarren atxikimendua, ordez, gero eta beroagoa zen, eta horren froga da, zalantzarik gabe, garai berri horretan bost mila familia gipuzkoarrek eskaintzen zioten sostengu ekonomikoa, kuota finkoa ordainduz.
|
|
|
Eusko Jaurlaritzak bertan behera utzi
|
zituen
euskarazko emnaldiei zuzendutako diru-laguntza horiek guztiak Euskadi Irratia abian jarri bezain pronto. Gipuzkoako Aldundiak, berriz, oraindik eskaintzen ditu euskarazko komunikabideentzako subentzioak; irratientzakoak ere bai?. Subentzioen desagerpenarekin batera, oso denbora laburrez iraun zuten euskal emanaldiek hainbat irrati pribatutan, errentagarriak ez zirelako.
|
|
|
Esaten ari naizena da gutxienez harrigarria dela zortzi kritiketatik bat ere ez izatea halakoa, lerro hauek idaztean argitara eman den gaztelaniazko bakarra nolakoa izan den kontuan hartuta behintzat (eta" halakoa" diodanean, Â kritikaren jiteaz ari naiz, baina baita sakontasunaz ere: ez da soilik luzera kontua, kritika duin bat garatzeko aukera gehien
|
zituen
euskarazkoa luzea bai, baina gainerakoak bezain deskriptibo eta azalekoa delako, errepikapenez betea, eta kontraesanen bat edo besteren jabe). Ayala Dip ek irakurketa lan bat egin du, argudio batzuk eskaintzen ditu, eta, ondorioz, iritzi bat plazaratzen du.
|
|
2003
|
|
|
Berriro ere milaka eta milaka lagun bildu ziren Iruñeko karriketan gobernuak indarrean jarri nahi duen euskararen dekretu berria bertan behera uztea eskatzeko. Oinarriak elkarguneak, Nafarroan euskararen eta euskal kulturaren esparruan ospea duten 31 izendun elkartu
|
zituen
euskararen aldeko manifestua sinatu, eta aldiberean, nafar gizarteari mezu zehatza helarazteko: " ezin dugu aldaezinaren ezkortasunean erori, lanean segitu beharra dago ilusioa galdu gabe".
|
|
|
Iruñean euskal giro handia ei zegoen urte haietan. Institutuan ere bere ikasleak zirikatzen
|
zituen
euskara ikas zezaten.
|
|
|
Hola, XVI. mende amaieratik euskaldunen gaineko ikuspegi historiko berri bat agertu zen, Leizarragak proposatzen zuenetik arras desberdina. Nafarroa, protestantismoa eta euskalduntasuna ardatz
|
zituen
euskarazko narratibaren lekuan, Espainia, katolizismoa eta jatorrizko euskaldun menderagaitzen noblezia ardatz zituen gaztelaniazko kontakizuna planteatzen zen.21
|
|
|
55 UEUk ematen
|
zituen
euskara ikastaroetan oinarritu zen laguntza hau.
|
|
|
Bi ekitaldi nabarmendu ziren: lehenak, ekainaren 17an, San Mames eko futbol zelaian 40.000 lagun bildu
|
zituen
euskaren alde; bigarrenak, urte horretako udazkenean, Legaireko zelaietan, Arabaren eta Nafarroaren arteko mugan, milaka lagun bildu zituen euskaren ofizialtasuna eskatzeko. Urte horretan bertan, 1978an, hasi zuten bere bidea Ibilaldia k Bizkaian eta bi urte geroago, AEK k antolatutako Korrika k eta Araba Euskaraz ek.
|
|
|
Bi ekitaldi nabarmendu ziren: lehenak, ekainaren 17an, San Mames eko futbol zelaian 40.000 lagun bildu zituen euskaren alde; bigarrenak, urte horretako udazkenean, Legaireko zelaietan, Arabaren eta Nafarroaren arteko mugan, milaka lagun bildu
|
zituen
euskaren ofizialtasuna eskatzeko. Urte horretan bertan, 1978an, hasi zuten bere bidea Ibilaldia k Bizkaian eta bi urte geroago, AEK k antolatutako Korrika k eta Araba Euskaraz ek.
|
|
|
Lehena, Deustuko Unibertsitateko Euskal Kultur Mintegia, 1967an sortua, berak bultzatu baitzuen Euskal Barrutiaren aldeko kanpaina. 1977tik aurrera Deustuko Unibertsitateak berak antolatu
|
zituen
euskarazko klaseak. 1969 ikasturtean sortu zen Donostiako Goi Mailako Ingeniari Eskolako Euskal Kultura Taldea19 1972an bertako ikasle eta tituludun talde batek Elhuyar izenaz bataiatu zuen bere mintegia20 Horien lanak zerikusi txikia zuen beste EKTekin; larunbateroko mintegiez gain, Elhuyar aldizkaria kaleratu zuten (1974ko irailetik aurrera), teknika arloko testu-liburuak prestatu eta irakasleak gai teknikoetan euskaraz trebatzeko ikastaroak antolatu zituzten.
|
|
|
Bere hitzaldiari hasiera Herri Irratian Txinpartak saioan Laxaro Azkunerekin Imanol Agirre Euskal Herriako zuzendari ordeak esandakoekin eman zion. Imanol Agirrek elkarrizketa horretan 3.000 bazkide eskatu
|
zituen
euskarazko bertsioa posible egiteko. Gutxiagorekin abiatutako ekimen ugari zeudela esan zuen baina kezkagarria ere badela bestalde 2003an horrelako aldizkari batek erosle kopuru hori ezin lortu izana.
|
|
|
Enemigo perpetuo del ocio..." (Villasante, 1974: 41). Erlijio liburu ugari idatzi
|
zituen
euskaraz (ezagunena eta argitaratuena, Escu librua da), eta horien artean batzuk itzulpen gogoangarriak dira (Axularren Guero ospetsua bizkaierara pasatu zuen, esaterako); zenbait idazlan filologiko ere utzi zituen. Bere misioetako sermoiei dagokienez, oraindik argitaratzeke daude, nahiz eta Misionari euscalduna izeneko (aurrerantzean, ME) bi sorta handi utzi zituen, zeharo txukunduta eta plazaratzeko prest.
|
|
|
" ya como principal tratadista de la Fonética Vasca, ya también como preeminente escritor y de los primeros estilistas de nuestra lengua" (RuÃz de LarrÃnaga, 1927: 50). Gainera, misio sermoi mordoa idatzi
|
zituen
euskaraz, XX. mendean pixkanaka aurkitzen joan direnak17.
|
|
|
Bere hitz jarioak eta herritarrengan zuen eragin nabarmenak eraman zituen frantsesak Independentzia Gerratean, aipatu bezala, Etxeberria beren kausaren alde bereganatu nahi izatera; ukatzeagatik espetxean igaro zituen hainbat hilabete. Bizirik zegoela, bost liburu argitaratu
|
zituen
euskaraz, guztiak erlijio gaietakoak; ez zuen, ordea, hizkuntzalaritza landu, eta bere euskarazko idatzi eta predikuen ustezko zabarkeriak hainbat kritika ekarri zizkion, horien artean Zabala bere kidearena.
|
|
|
Besteak ez egotea da lotsagarri". Baina halako eztabaidak alde batera utzita, goazen ikustera Eliz gai zehatzak ez ezik, zein nolako edukiak zabaltzen
|
zituen
euskarazko literatura horrek.
|
|
|
Aurreko astean egindako bileran, NUPeko GobernuBatzo rdeak unibertsitateak eskaintzen
|
zituen
euskarazko bi diplomaturetako bat, Lehen Hezkuntzako Irakasletza, kentzea erabaki zuen.
|
|
|
Nafarroako Gobernuak adituak izendatu
|
zituen
Euskararen Aholku Batzorderako, berez" euskararen eta euskal kulturaren esparruan ospe onartua duten pertsonen artean". Ospe horren arrastorik ez noski.
|
|
2004
|
|
|
Leizarraga’k orain dala laureun urte irakatsi ziguna, eta Axular’ek artu zuena. Lehenengoak, zuek dakizuten bezela, kulturaren itzak aldatu gabe erabiltzen
|
zituen
euskeraz; bigarrenak berriz, askotan beintzat, euskeraren senaren arabera aldatuak. Bereala azalduko dizuet zergatik naiago dudan nik Axular’en bidea.
|
|
|
Liburugintzan, esate baterako, editorial bat mugitzen zen orduan, Zarauzko Kulixka Sorta. Tarteka tarteka liburu bakar batzuk ateratzen
|
zituen
euskaraz. Gero aldizkari batzuk ere baziren, baina Elizaren ingurukoak, komentuen ingurukoak.
|
|
2005
|
|
|
Ikasleek ez daukate nahi bezain besteko euskara mailarik. Eusko Jaurlaritzako Hezkuntza Sailak udaberrian aurkeztu
|
zituen
euskararen B2 maila neurtzeko DBH (derrigorrezko irakaskuntzaren amaieran ziren) ikasleei egindako azterketaren emaitzak. B eta ereduetan ikasten duten gaztetxoen emaitzak ez dira pozik egotekoak izan, baina ezta ustekabekoak ere.
|
|
|
Juaristik Vestigios de Babel (1992) obran Pozaren bizitza eta obra ikertu zituen. Bere ustez, Poza kristau konbertso bat zen16 eta helburu politikoak
|
zituen
euskararen apologia prestatu zuenean. Gaztelako gortean bizkaitar eskribauek konbertsoekin zuten lehia profesional horretan, Pozak kristau zaharren edo bizkaitarren aldeko apologia egin zuen, postuok azken hauen esku geldi zitezen.
|
|
|
Lauak ziren zuzenbidearen mundukoak; lauak legelariak; eta, zer esanik ez, lauak ere euskaldun eta euskaltzaleak. Oleaga abokatu bizimoduan eta Euskaltzaindiaren zereginetan murgildurik bizi zen; Larrakoetxeak fraile karmeldarraren bokazioan jardun zuen, zuzenbide kanonikoaren ikuspegitik egundoko ekarriak egin zizkiola euskarari; Leizaolak, ezaguna denez, gazte gazterik landu
|
zituen
euskarazko gai juridikoak, politika abertzaleari muzin egin gabe; Etxegarai, azkenez, legelari fina, Espainiako Auzitegi Gorenaren idazkaria, eta, ororen gainetik, ikertzaile zehatza, Euskal Herriko ohitura eta bizitza juridikoaren aztarnak etengabe plazaratu zituena.
|
|
|
Esoporen 50 alegia itzuli eta egokitu
|
zituen
euskarara eta euskal mundura. Gipuzkeraz idatzi zuen, bizkaierazko ukitu batekin.
|
|
|
Lauaxetak euskara eskolak ematen zituen Bilbon eta andrazko asko zeuzkan ikasleen artean. Honek ere emakumeak animatzen
|
zituen
euskara transmititzeko eta zaintzeko ikuspegi abertzale batetik.
|
|
|
Edo zerbitzatua izateko ordu erdi baino gehiago aiduru egon behar zen postara zuzentzeko adibidez. Han, herroka beltzean zegoenean, nehork ez ulertzeko maneran, jendea eta langile funtzionario auher haiek kritikatzen
|
zituen
euskaraz. Ageri zen alta ez zutela aise burutzerik egiten, indarrak biderkatu arren.
|
|
2006
|
|
|
Gure etxean egon zen hiru urtean. Liburuak ere egin
|
zituen
euskaraz. Erleen gainean eta.
|
|
2007
|
|
|
Hutsune honi aurre egiteko eta euskararen erabileraren datu zuzenagoak eta fidagarriagoak lortzeko sortu
|
zituen
euskararen kale neurketak SIADECOk (sorrera horri buruz gehiago jakin nahi izanez gero: " SIADECO:
|
|
|
Gizarteko maila gorenetako jendeak errazago onartuko zuen hizkuntza ofiziala eta hala beregandu
|
zituen
euskarak mediku, ostatu bezalako hitzak.
|
|
|
Lege eta administrazio erakuntzako latin hitzak oparo hartu
|
zituen
euskarak eta bere sistemara egokitu: lege (legem), errege (regem), populu (populum), jende (gentem).
|
|
|
Izan ere, Frantziako Iraultzak ekarritako liberalismo eta agnostizismoari aurre egin nahian, Elizak euskara eta euskal kulturaren garapena bultzatu zituen, baita euskara horretarako tresna bihurtu26 ere: sustatu
|
zituen
euskarazko predikuak, Testamentuaren itzulpenak eta euskarazko aldizkariak eta Egutegiak horren erakusgarri dira.
|
|
|
Hausnarketari osagai gehiago joan zitzaizkion sartzen eta Euskal Herritarrak eta euskaldunak izanda, zelan ez, hizkuntz gatazkari heldu zion taldeak: " Libertad Kondizionalek pare bat kanta baino ez
|
zituen
euskaraz. Eta taldearen proiektua aldatzean pentsatzen genuen bazela garaia euskarari garrantzi gehiago emateko.
|
|
|
Arantzazuko Batzarrak beste gisa batean lagundu
|
zituen
euskararen aldeko lanak eta itxaropenak: hasteko, irekia eta baimendua zenez nornahik izan zuen hara joateko egokiera, eta gero, bertan esan eta gertatutakoen berri jakiterik ere egon zen, Pariseko hura erdi isilduta eta urrun geratu zitzaigun bitartean.
|
|
2008
|
|
|
Itxuraz, esperientzia elebidun hura egin zuten kazetak eta kazetariak abertzaleak ziren. Kazetari erdaldunak ere aldeko
|
zituen
euskarak, ideologiari eta politikari zegokienez. Hala eta guztiz ere, porrot egin zuen esperientziak.
|
|
|
Dena dela, Larramendik beste aurrizki eta atzizki asko erabili
|
zituen
euskaraz ko ordainak gertu izateko. Argi eta garbi errepikatu behar dugu guztien aipamena ezi nezko bihurtu zaigula luzera mugatua duen artikulu honetan; beraz, erabilera guztien hautaketa laburra egin behar izan dugu baliabideen eta adibideen aldetik20 Aurrizkiei dagokienez:
|
|
|
Indizeek erlazioak azaltzen dituzte, ikusten denez, eta zenbakien bidez kuantifikatzen dira. Gure artean, Antonio Tovar-ek (1977) atara
|
zituen
euskararen indizeak.
|
|
|
Badirudi Altunarentzat neurbide berezkoak baliatzen
|
zituen
euskarazko kopla tradizio bat XVI. mendean izateak aurreko mendeetarik heldu zen zenbait ohitza herrikoi landugabea adierazi behar zuela, eta Oihenartek zehaztuko zituen neurbide berezietarik kanpo, deus ezin izan zitekeela garai hartan, halako tradizioari zerraion koplarik baizik. Ikuspegi hori kontuan izanik uler daiteke nola Echepare bat pareka zitekeen ustez ahozko tradizio beraren jarraitzaile zuzenak ziren XIX. edo XX. mendeko bertsolari letragabeekin.
|
|
|
Erromantizismoa euskaraz ere garatu zen. Xahok berak idatzi
|
zituen
euskaraz poesia iluminista batzuk, nahiz ziurrenik ez zuten oihartzun handirik izan. Garrantzi handiagoa du Pierre Topet. Etxahun?
|
|
|
Eta bilbotar irakaslearen kasuan gai hauek ez ziren Dreyfus aferaren imitazioaz sortu, ezta haren ondoren ere. Aitzitik Azkuek 1898 aurretik idatzi
|
zituen
euskararen egoera txarra salatzen zuten proklama eta gisakoak. Izan ere, eta jada aipatu denez, intelektualaren sorrera ezin murritz daiteke Dreyfus kasura eta haren mimesira, berau fenomenoaren agerpen ikusgarriena baita, baina ez fundazionala.
|
|
|
Aurreko atal batean aipatu denez2, XIX. mende hasieran sortutako bizkaiera idatzi eredua, mende hartan zehar gainbehera joan zen, segidarik ezaz, eta mendea amaitu zenerako idazle bakoitzak ahal bezala idazten zuen3 Baieztapen honen etsenplu ttiki bat La. Abeja aldizkariko euskal testuetan aurki daiteke: Azkuek bere artikuluetan Izkindeko euskara moldea baliatu zuen (adibidez adizkietan dai, da?, daue, dabe?...); Arana Goirik, gaztelaniaz idatzi arren, tartekatu
|
zituen
euskarazko esaldiek bere Lecciones, de, ortografia proiektuko ideiak aurreratzen zituzten (adibidez, txcondairalari grafia erabiliz); eta bazen euskaraz idatzi zuen hirugarren pertsona bat Larramendiren kutsuz egin zuena(, locabetasun eta gisako lexikoa erabiliz) 4 Anarkia hau, ordea, ez zen bilatua baizik zorizkoa. Horregatik, Lakak dioen bezala, euskarazko produkzio idatziak gora egin eta hezkuntzan ere erabili behar bazen (adibidez katedran) arau batzuk behar ziren.
|
|
|
Ez dut esango maila unibertsitarioko artikuluak idatzi zituenik, baina horren bertsio erraztu bat eskaini zuen. Hola, ortografiari buruzko artikuluak, teknikaren eta natur zientzien dibulgaziozkoak, linguistikako gauzak, eta beste argitaratu
|
zituen
euskaraz. Izatez, jada 1891ko Izkindea rekin, gramatika oso bat idatzi zuen, euskaraz sekula ukitu gabeko arlo bat landuz (emaitzaren kalitatea beste auzi bat da).
|
|
|
Eusebio, lanbidez, Lekeitioko nautika eskolako irakaslea zen, baina euskarazko olerkiak idazteko zaletasuna ere bazuen, orobat musikarakoa. Semeak, bada, etxetik jaso
|
zituen
euskararako eta musikarako joera. Nolanahi ere, Eusebio laster hil zen, Resurreccionek bederatzi urte eskas zituenean.
|
|
|
Izan ere, ez zen Azkue euskaldunentzako hizkuntza eredu jaso bat sortu nahi zuen bakarra. Arana Goirik ere, ortografia proiektu bat (1896), izendegia (1897), neologismoak eta beste hainbat proposamen linguistiko egin
|
zituen
euskara arautzeko. Egitasmo horiek proiektu argiro nazionalista bati lotuta sortu ziren:
|
|
|
Hurrengo legea 1986koa da. Zein aldaketa ekarri
|
zituen
Euskararen Foru Legeak?
|
|
|
Izan ere, etxean zuten dendara salgai gisa heltzen ziren egunkariei esker sortu zitzaion irakurtzeko zaletasuna. Hainbat lan eta artikulu argitaratu
|
zituen
euskarazko zenbait aldizkaritan: Anaitasuna eta Zeruko Argia n, besteak beste.
|
|
|
Eta bilbotar irakaslearen kasuan gai hauek ez ziren Dreyfus aferaren imitazioz sortu, ezta haren ondoren ere. Aitzitik, Azkuek 1898 aurretik idatzi
|
zituen
euskararen egoera txarra salatzen zuten proklama eta gisakoak. Izan ere, eta jada aipatu denez, intelektualaren sorrera ezin murritz daiteke Dreyfus kasura eta haren mimesira, berau fenomenoaren agerpen ikusgarriena baita, baina ez fundazionala.
|
|
|
Bateko eta besteko jakingarriak erabiltzen zituen hark, hango eta hemengo harremanak, herri xehearekin nahiz goi mailako jakintsuekin. Xede
|
zituen
euskara eta euskal kultura; tokia, mundu osoa; gizalegea eta tankera, ardatz erabakigarriak.
|
|
|
Abenduan hamar urte bete
|
zituen
Euskararen Gizarte Erakundeen Kontseiluak eta ospakizunaren jaialdia Bilbao Exhibition Centre n egin zuen, abenduaren 13an. Seguruenik, hiria eta tokia hautatzean esanahi sinbolikoak ere gogoan izango zituzten.
|
|
|
Kontseiluaren izenean Xabier Mendiguren Bereziartuk irakurritako mezuak are hobeki islatu
|
zituen
Euskara (dun) Herriaren gaurko egoera eta etorkizunerako erronkak eta eginbeharrak. Gaudenetik eta goazenetik baino" pauso bat harago" joan behar dugu hiztunen eta hizkuntzaren garapen iraunkor eta zabala lortzeko.
|
|
2009
|
|
|
Euskara Nafarroako bide seinaleetatik desagertu zen, eremu euskaldunetik izan ezik; eremu mistoan, ia balio osoa kendu zitzaion euskaraz jakiteari, eta betiere ingelesarekin, frantsesarekin eta alemanarekin parekatuta. Arau hori onestearen ondorioz, Nafarroako Administrazio Publikoak 2001ean ezabatu egin
|
zituen
euskara jakitea beharrezkoa zen lanpostuen %40: hau da, 253tik 149ra, eta Foru Administrazioan 13.000 langile ari ziren.
|
|
|
Euskal Izkindea gramatika ez ezik, irakurgaiak, ortografia proiektuak eta euskara ikasteko metodoak sortu eta argitaratu zituen, Institutuko ikasleentzat batik bat. Garai hartan bultzatu
|
zituen
euskarazko bi aldizkari ere: aurrena Euskalzale (1897), eta ondoren Ibaizabal (1902).
|
|
|
Euskaltzain izaten jarraitu zuen Manuel Lekuonak 1987ko uztailaren 30ean hil zen arte, baina urrundu egin zen Akademiaren bizitzatik, eta urte askoan ez zen batzarretara joan. Kardaberaz Bazkuna berpiztu zuen 1970ean, eta handik bideratu
|
zituen
euskararen aldeko bere lanak. 1924an sortu zuten Kardaberaz Bazkuna Gasteizko Seminarioan, eta 1936ko gerrara arte iraun zuen bizirik, lehen aroan.
|
|
|
Besteren artean, erosle kopuruaz ere egin zuten berba. Lizardiren arabera, 3.000 erosle behar
|
zituen
euskarazko egunkariak bideragarritasun ekonomikoa bermatzeko. Ondorengoa ere adierazi zuen 1929ko ekainaren 27an Eusko Ikaskuntzaren Deiaren orrietan:
|
|
|
Ondorioz, ezin esan daiteke Euskal Hedabideen Ordainsarien Analisia lanak egun 700dik7 gora langile batzen dituen sektorearen egoera profesionalaren errealitatea bere osotasunean biltzen duenik. Alabaina, publikoak ez diren eta Hizkuntza Politikarako Sailburuordetzak 2007an diruz lagundu
|
zituen
euskarazko hedabideetan ari diren langileen egoera profesionalaren erradiografia izan daitekeena osatzeko, lagungarri suerta daitezke datu bilketatik eratorritako zenbait argibide.
|
|
|
Hamargarren urtea ospatzeko Euskararen Gizarte Erakundeen Kontseiluak abenduan BECen ezagutzera eman zuen mezuak egoki islatu
|
zituen
Euskara (dun) Herriaren etorkizunerako erronkak eta eginbeharrak.
|
|
|
Euskarazko hedabideetan Nafarroako Gobernuak jarritako publizitatea. Nafarroako Gobernuak iaz 1,7 milioi euro gastatu zituen publizitate instituzionalean, eta horietatik 4.851 euro bideratu
|
zituen
euskarazko medioetan agertzeko, hau da, guztiaren %0, 28.
|
|
2010
|
|
|
Bidaiatzea eta informazio zein komunikazio teknologiak ditu zaletasun, eta horrek eraman du Tokitan.tv sortzera. Horretaz gain, kalitatezko edukiak izango
|
zituen
euskarazko bideobloga egitea ere bere asmoen artean zegoen abentura honi ekin zionean. Ez da lehen aldia proiektu berritzaile batean dabilena, bideoak euskaraz partekatzeko Euskaltubeko sorreran ere aritu baitzen Rodriguez.
|
|
|
Bereziki oparoa izan zen hizkuntzen ikuspegitik frankismo ondorengo lehen hamarkada. Langile kopuru oso handiak hartu
|
zituen
euskara eskolak eta jauzi garrantzitsua egin zen elebitasunerantz. Zailtasunez gain, kontua da ibilbide luze horrek oinarri sendoa jarri diola berritan garatzen ari den hizkuntza plangintzari.
|
|
|
60.hamarkadan, Gotzon Elortza getxotarrak hiru dokumental grabatu
|
zituen
euskaraz: Ereagatik Matxitxakora, Elburua Gernika eta Aberria.
|
|
|
Zientzia gaiak alde batera utzita, Antoine Abbadia euskaltzalea ere bazen; aitarengandik jaso
|
zituen
euskara eta euskaltzaletasuna. Horri lotuta, euskal gramatika bat egin zuen Agustin Xahorekin batera (Ã, tudes grammaticales sur la langue basque), eta hainbat lan idatzi zituen euskarari buruz, frantsesez.
|
|
|
Zientzia gaiak alde batera utzita, Antoine Abbadia euskaltzalea ere bazen; aitarengandik jaso zituen euskara eta euskaltzaletasuna. Horri lotuta, euskal gramatika bat egin zuen Agustin Xahorekin batera (Ã, tudes grammaticales sur la langue basque), eta hainbat lan idatzi
|
zituen
euskarari buruz, frantsesez. Gainera, Euskal Lore Jokoak kultura jardunaldiak antolatu eta diruz lagundu zituen 1851tik 1897ra arte; hil arte, hain zuzen ere.
|
|
|
Baserritik kalera jaitsi beharrak ahuldu egin
|
zituen
euskarazko harreman sare tradizionalak. Erdaldunak nagusi ziren jardun guneetan txertatu behar izan zuen, normalean, euskaldun jendeak.
|
|
|
Jaurlaritzaren ekintzarekin lotura zuzenik gabe ReneLafonek antolatu zuen erbesteko bigarren euskara klasea unibertsitatean, kasu honetan Universite de Bordeaux en 1948an eta, 1955ean JaponiakoKeio unibertsitatean Laurent Labartek. Londreseko eusko etxean GotzonGondrak jarriko
|
zituen
euskara klaseak martxan 1945ean eta, adibidehauei jarraiki eta, oro har, XIX. mendetik hasitako ildoari jarraiki, euskoetxe gehienetan eskaini ziren euskara klaseak Ameriketan zein Europan.Izan ere, Montevideoko Laurac Bat eusko etxean 1883an eskainitakoeuskara klaseen berririk badugu. Era berean, eusko etxeetako haurrek euskaraz ikas zezaten eta 1925eko Montevideoko Instituto de EnseñanzaEuskal Erria ikastolaren ereduari eutsiz osatu zen Caracasko IkastolaEuzkadi 1962an.
|
|
|
Ezer baino lehen euskalduna eta abertzalea zen eta euskal kulturaren eta folklorearen alde lan handia egin zuen. " Obra asko idatzi
|
zituen
euskaraz. Lizarrara iritsi zenean talde abertzale bat sortu zuen Daniel Irujo eta Ibero eta Renteria aitekin.
|
|
|
Hain zuzen ere, Oskorriren lehen diskoa Gabriel Arestiren oroimenez titulatu zen eta bertan agertzen ziren abesti guztiak idazle bilbotarraren poemekin zeuden eginda. CBSn agertu zen Oskorriren bigarren albuma Bernat Etxepareri zegoen eskainia, eta bertan agertzen ziren poemak urte batzuk lehenago Gabriel Arestik berak pasatu
|
zituen
euskara batura.
|
|
|
Esan ohi denez, hizkuntza aglutinatzailea da euskara. Hortaz, Vinsonek aldi prehistoriko batean kokatuta begietaratu
|
zituen
euskara eta euskaldunak. Vinsonen iritziz euskararen lexikoak egiaztatu egiten ditu bai hizkuntzaren primitibotasuna eta bai euskaldun populuarena ere.
|
|
|
Politiko, idazle eta filologo alemaniar honek bi bidaia egin
|
zituen
Euskararen Herrira, 1799an eta 1801ean, mintzairan zuen interesak bultzaturik. Bere ikerketen ondorioa eusko iberismoaren teoria izan zen; liburu hauetan plazaratu zuen:
|
|
|
Arte de la lengua japona, Mexikon argitaratua 1737an, eta Tagalismo elucidado, Mexikon 1742an. Baina desagertu diren hiru idazlan ere egin omen
|
zituen
euskarari buruz: Arte de la lengua vascongada, 1715ean idatzia; Diccionario trilingue tagalo castellano cdntabro, hau da, euskara; eta Cantabrismo elucidado.
|
|
2011
|
|
|
nik badakít, espainolaren sí, lo sé horren eraginez.Hainbat elkarrizketa eta iritzi artikulutan Euskaltzaindiari leporatu izan diozu horren erru parte bat.Ez dira ausartzen gaiari heltzeko. Nahiko istilu izan
|
zituen
euskara batua egiteko prozesuan, idazkera eta horrelako kontuei buruz. Azentuei buruz oso zaila da, euskalki batetik bestera gauzak aldatzen direlako.
|
|
|
Oso litekeena da toki arazoengatik erabaki izana hala egitea. Baina munduari euskaraz begiratzen dion kazeta honek ez al
|
zituen
euskarazkoaz beste hautu guztiak erakutsi behar egitarauan. Larriena ez da nola egin den, horrek gure barruan zaratarik sortu ez izana baizik.
|
|
|
Baina argi dago kalitatea zerbait subjektiboa dela. Gonzalezen metodologiak emaitza onak izan
|
zituen
euskarazko komunikabideentzat. 60ko eta 70ko hamarkadako euskarazko irratigintzaren ikerketa egin nuenean, Loiolako Herri Irratiak kalitatezko irratia egiten zuela esaten zidaten elkarrizketatuek, entzuleen intereseko albisteak jorratzen zituztelako.
|
|
|
Nintzen artista sateliteari kantu herrikoiak moldatzeko karnetik ez zioten eman nahi. Nola moldatuko
|
zituen
euskarazko kantuak erdaldun batek. Ados, ez naiz euskaldun prototipoan sartzen, ez nabil benetakotasun zigilu bila...
|
|
|
Baina nolakoa zen diglosia tradizional hori? gure herri euskaldunetan indarrean egon den hizkuntza elkarbizitza diglosikoak, euskara erabilera esparru formal eta idatzietatik bazter uzten zuenak ez
|
zituen
euskara eta erdara maila berean jartzen. zereginen banaketa hierarkikoak ondorioak izan zituen hizkuntzetan eta hiztunengan. gure iragan ez hain urruneko diglosia klasiko horri ez diot nik begi nostalgikoez behatzen. ez dakit lehenaldi idealizatua ote duen zalbidek buruan, edo une gune historiko zehatz zehatzei baizik ez ote dien erreparatzen.
|
|
|
Gure herri euskaldunetan indarrean egon den hizkuntzaelkarbizitza diglosikoak, euskara erabilera esparru formal eta idatzietatik bazter uzten zuenak ez
|
zituen
euskara eta erdara maila berean jartzen.
|
|
|
Araban, Arabako Unibertsitate Ikastetxeko Medikuntza ikasketetan, Filosofia eta Letren Fakultatean, eta Perito Eskolan; Bizkaian, Industri Ingeniaritzako Goi Eskolan, Peritoen Eskolan, Meatze Eskolan eta Merkataritza Eskolan (Elkano). Kasu honetan ere, irakasle eskoletan gertatu bezala, unibertsitateak irakasle bakar batzuk kontratatzen
|
zituen
euskara ikasteko eskolak koordinatzeko, eta beste hainbat monitoreren laguntzaz ematen ziren eskolak.
|
|
|
Mintegiko kide batzuk, esate baterako Rotaetxe, Deustuko Unibertsitateak ikasketa araututik kanpo eskaintzen
|
zituen
euskara eskoletako irakasleak izan ziren. Aipatutako eskolekin harreman estua zuten, eta, hein handiz, elkarteak antolatzen zituen.
|
|
|
Erabiltzen zuten liburua Xabier Peñak prestatu eta Coca Colak babestutako euskara ikasteko metodo bat zen. Euskerazaleak elkarteak bi ikasturtetan antolatu
|
zituen
euskara ikastaroak unibertsitatean, gero «ordutegi arazoengatik» (Kortabarria, 1998) bertan behera geratu ziren.
|
|
|
Hortaz, Euskera barrura begira orientatuta zegoen, euskal hiztun komunitateari begira, bereziki euskaltzaleei eta aditu euskaldunei. Horrek ez du esan nahi Euskera goi mailako aldizkari akademikoa ez zenik, aitzitik euskalarientzat, eta, oro har, hizkuntzalarientzat idazlan interesgarriak argitaratu
|
zituen
euskaraz, baita gaztelaniaz zein frantsesez ere. Beraz, alde horretatik esan liteke Euskerak euskara aitzinarazteko saioa egiten zuela, ASJUren urtekarian hain nabarmena ez zena.
|
|
|
Baina Lekuonak, aurrerago aipatzen dugunez, Arantzazun abiatutako batasun prozesua gidatzeko indarrik ez zuenez jarri, Euskaltzaindiaren 1970eko bozketetan euskaltzainburuaren postua galdu zuen. Barandiaran, berriz, euskaltzaina izan arren, ez zen Euskaltzaindiaren bileretara joaten, eta euskaraz oso gutxi idatzi zuen, eta idatzitako apur horretan ez
|
zituen
Euskara Batuaren arauak bete303 Horretan Barandiaran eta Lekuona antzera ibili ziren, eta Estornesek euskaraz oso lan gutxi argitaratu zuen eta gerraostean euskaraz ateratako apurra erronkarieraz idatzi zuen eta ez Euskara Batuan. Irigarairen aburuz, berriz, Euskara Batua arinegi egiten ari zen304.
|
|
|
frantses administrazioarekin harremanak bideratzeko ondo kokatua zegoen ordurako, Bordeleko Unibertsitateko katedradun eta Euskal Erakustokiko zuzendari zelarik. Buruorde zela bizi izan
|
zituen
euskara batuari eta ‘h’ ari buruzko eztabaidak, eta, lan nahiz familia konpromisoengatik 1968ko Arantzazuko biltzar famatuan egoterik izan ez bazuen ere, bete betean aritu zen prozesu osoan. Arantzazuko erabakiak berresteko 1978an Bergaran biltzarra egin zutenean, bera izan zen moderatzaile.
|
|
2012
|
|
|
azterketak, lan monografikoak eta antzekoak editatu edo argitaratzekoak (64.000 euro); edukiekiko eta edukien arteko elkar eragintza eta sarbidea errazten duten tresna teknologikoak garatzekoak (103.467 euro); IKTak erabiliz edukiak euskara hutsean hedatzeko enpresentzako laguntzak (138.134 euro); eta IKTak erabiliz kultur esparruko edukiak hedatzeko proiektuetarakoak (202.000 euro). Bigarren eta hirugarren lerroak kudeatzen
|
zituen
Euskara Zuzendaritzak; lehena eta laugarrena, berriz, Kultura Sailak. Gipuzkoa 2.0 desagertzearen ondorioz, IKTei laguntzeko Euskara Zuzendaritzari dagokion aurrekontua 241.000 euro da, ez 507.600 euro, Etxeburuaren hitzetan; laguntza 241.000 eurotik 199.934ra murriztu dutela azaldu du.
|
|
|
Euskarak eta euskaltzaleok ez genizkien ateak itxi behar «geureak» ez ziren aireei eta hauek ezinbesteko iruditzen zitzaizkidan arnasa hartzeko. Libertatearekin parez pare egin behar
|
zituen
euskarak bizitza eta ibilia. Ez ziren proposamenik gustukoenak izan euskal gizartearentzat hauek, ez eta alderdi sozialistarentzat.
|
|
|
Ez zen Arxu izan La Fontaineren alegiak euskaratu zituen itzultzaile bakarra. Izan ere, Leonce Goyhetchek ere idazle frantsesaren 150 alegia itzuli
|
zituen
euskarara: Fableac edo aleguiac Lafontainenetaric berechiz hartuac (1852).
|
|
|
Bere itzulpenak, ikusi dugunez, nahiko modu librean egiten zituen arren, Olabideren itzulpena bere fideltasun, zuzentasun eta zehaztasunagatik miresten du. Orixek berak ere itzuli
|
zituen
euskarara Lau Ebanjelioak, bera bizi zela argitaratu ez baziren ere (1967an kaleratutako Itun Berrian agertu ziren, Anizeto Zugastiren eta Jaime Kerexetaren beste itzulpen batzuekin batera).
|
|
|
Onaindiak lau hitzaurre horietan idatzitakoak ikusita, beraz, argi gelditzen da zein irizpideren arabera hautatzen
|
zituen
euskarara itzultzeko liburuak: Europako literatura, handi?
|
|
|
Autore eta literatura hain desberdin horien hautaketak desberdintzen du batez ere Santi Onaindia Orixe, Ibinagabeitia, Larrakoetxea nahiz garaiko beste itzultzaile batzuengandik. Mundu osoko literaturetako lanak itzuli nahi izan
|
zituen
euskarara, eta, zentzu horretan, aurrerago aztertuko ditugun Mirande, Aresti eta Sarrionandiaren itzulpengintzara hurbiltzen da. Gogoraraz dezagun, gainera, Onaindia 1909an jaio eta 1997an hil zela, eta bere bizitzaren bukaerara arte itzultzen jarraitu zuela.
|
|
|
Euskarari Gorazarre! izenburupean egin berri diren jardunaldien barruan, martxoaren 15ean, Alcalako Unibertsitatearen Espacio de las Lenguas Ibericasen, Euskaltzaindiaren Hiztegia eta Euskararen Herri Hizkeren Atlasa aurkeztu
|
zituen
Euskararen Akademiak. Lehenbiziko proiektua Andoni Sagarna Iker sailburuak aurkeztu zuen, bigarrena, berriz, Adolfo Arejitak egitasmo horren zuzendariak.
|
|
|
2012an ere herritarrok kalera irten izan gara euskaraz bizitzeko nahia adierazteko. Martxoaren 31n Baionako kaleak bete
|
zituen
euskaraz bizi nahi duen herriak. Are gehiago, Baiona ez ezik, Ajaccio, Kemper, Tolosa, Perpinya, Estrasburgo... ere hizkuntza gutxiagotuen aldeko manifestazioen bilgune bihurtu ziren.
|
|
|
Joan den urtean Pako Aristi idazle ezagunak hitzaldi eta artikulu gogoangarri bat baino gehiago eman
|
zituen
euskararen hizkuntza politikaren inguruan, eta horiek duten interesarengatik ezinbesteko zaigu haren ideien iruzkin laburra egitea. Arrasateko AED elkarteak antolatutako" lau begiratu euskararen norabideari" zikloaren barruan, linguizidio erreal eta narratibo batetik abiatuta, espainola ere gurea dela esateraino iritsi garen euskaldunoi hizkuntza harremanak botere harremanak direla beti gogoraraztera pasatu zen.
|
|
|
Barre egin du Gloriak, sarkastikoki egin ere, berak ikasi aurretik irentsi behar izan
|
zituen
euskara hutseko afariak gogoan. Airean ulertu dute denek bere barre desitxuratua.
|
|
2013
|
|
|
Oroitzapenen apunteak papereratzen omen
|
zituen
euskaraz, gaztelaniaz nahiz frantsesez, gertaerak agintzen zion erara. Damu zen, alde batera, behar adina denbora hartzen ez zuelako horretarako, baina ez zegoen prest afizio nagusia, gudariñoak egitearena, bertan behera uzteko.
|
|
|
Nahiz eta Aurrekontuak luzatu eta iaz baino diru sarrera txikiagoak izan, iaz aurreko Jaurlaritzak bertan behera utzi
|
zituen
euskara ikasleentzako diru-laguntza indibidualak berreskuratu egingo ditugu, iaz zero euro ziren tokian aurten 700.000 euro baliatuz, esan du sailburuordeak.
|