|
2000
|
|
|
Euskararen ezagutza, nola ez, altuagoa da ETB1en jarraitzaileen artean, eta %15, 4soil batek ez
|
du
euskara ulertzeko gaitasunik.
|
|
|
f) Lehen orrialdeetan euskarazko testu gutxi agertzen da. Tratamendu tamalgarria etamingarria
|
du
euskarak gure hedabide ez erabat euskaldunetan.
|
|
|
El Correoren enpresa talde bereko kidea izan arren, egunkari donostiarrak bestelako sentsibilitatea agertzen du euskararekiko. Diario Vascok ia bere orrialdeetako %3argitaratzen
|
du
euskaraz; hau da, Deiaren mailara heltzen da, gutxi gorabehera. DiarioVascok euskaraz, asteburuan dihardu batez ere.
|
|
|
Mundok euskaraz argitaratzen dituen horiek Espainiarekin dute lotura batez ere.Hain zuzen, Euskal Herriarekin soilik lotura dutenak baino bost aldiz gehiago diraEspainiarekin lotura zuzena
|
duten
euskarazko inputak.
|
|
|
Ikusitakoak ikusita, euskararen aldekoa baino areago, erdararen aldeko politika linguistikoa praktikatzen dute gure inguruko hedabideek. Gizartean bertan pairatzen duenegoera diglosiko bera bizi
|
du
euskarak hedabide idatzi nagusienetan.
|
|
|
Egunkari nafarrek, bai Diario de Navarrak eta baita Diario de Noticiasek ere, bazterrean utzia
|
dute
euskara. El Correo bilbotarrarekin eta Periodico de Alava gasteiztarrarekin batera, egunkari nafarrak dira euskararik gutxien erabiltzen dutenetakoak, gure artean.
|
|
|
Liburu honetan citizen kontzeptua herritar hitzaz adierazi dugu, eta citizenship kontzeptuaherritartasun hitzaz. Hitz horiek hobetsi ditugu, askok erabiltzen dituzten hiritar/ hiritartasun hitzenordez, uste
|
baitugu
euskaraz azken hitz hauek markaturik daudela semantikoki, eta hirietan bizi direneidagozkiela soilik (zuzentzailearen oharra).
|
|
|
Halaber, maila pertsonal eta profesionalean egin dizkioten presio politikoen aurrean amore ez ematearren, zerrikeria etabazterkeriak larrutik ordaindu ditu, duintasunez, Txillardegik, horrek bere mailapertsonala erakutsi digularik. Zeren, ene ustez, azkenean, Txillardegik, nahiz etaegitura zale amorratua izan, ez
|
du
euskara komunikazio tresna huts edo hizkuntza zeinu huts bihurtu. Euskara askapen politikaren funtsezko elementu modura intuitudu.
|
|
|
–Zabaltasun? honen barnean, norbaitek pentsatu ereegin
|
zuen
euskara erabil zitekeela Mugimenduaren alde lan egiteko (Torrealdai 1989: 141).
|
|
|
Latinaren garai haietako ofizialtasuna ahantzi gabe, Egiako euskaldunek bazekiten zein zerbitzu
|
zituzten
euskaraz, eta zeintzuk ziren gaztelaniaz, eta GarizumakoMisioaldietan beti zegoen sermolari euskaldunik, eta auzotarrek ongi erantzuten ziotendeiari, goian esan denez. Hala ere, jai handietako predikuetan (Aste Santuan, adibidez) ez dirudi Atotxak, 1935ean behintzat, kalitatez eta kopuruz, gainerako eliza donostiarretako mailarik zuenik (Cronica:
|
|
|
Azkenik, euskal administrazioaren erantzukizuna, Xabier Kintanaren hitzez, nabarmentzen da. Izan ere, Kontseiluaren eta gizabanakoen ekimena ezerezean gerta daitekeadministrazioak bermatzen eta arautzen ez
|
badu
euskararen erabilera merkataritzan.
|
|
|
XX. mendearen bukaeran euskarak urrats nabarmenak eman ditu; irakaskuntzanegindako lan eskergari komunikabideena ere lotu zaio; honela,
|
badugu
euskaraz ari denirrati telebista, euskaraz idatzia dagoen egunkaria (noizko astelehenetan ere bai?) etaaurki, agian, zinema aretoetan euskarara bikoizturiko filmak ikusi ditugu.Administrazioan ere lehen urratsak ematen hasiak gara, UEMA lekuko bikaina delarik.
|
|
2001
|
|
|
Ikasle bakoitzak bere arrazoiak
|
ditu
euskara ikasteko, besteak beste, lana bilatzekoaukerak gehitzea, gizartean hobeto integratzeko bideak eraikitzea, seme alabei ikaslaguntza eskaintzea, administrazioetako euskara plangintzetan parte hartzea, eta abar.Bestetik, ikaslea euskaltegira joaten denean, euskara ahalik eta azkarren ikasi nahidu. Bai HABEk bai euskaltegiek saiatu behar dugu ikasle bakoitzak nahi duen horilor dezan kalitatezko irakaskuntza eskainiz.
|
|
|
Euskal Herria euskalduntzeko helburuaren alde lan egin behar
|
duen
euskara irakaslearentzat asko dira jokamolde komunikatiboak eskaintzen dizkion abantailak.Bigarren hizkuntzen irakaskuntzan aritzen diren irakasleen kezka nagusia, ikasleakikasten ari diren hizkuntza erabateko zuzentasunez eskuratzea da, eta, gainera, ahalik eta denbora eperik laburrenean. Gure kasuan, ordea, bigarren kezka nagusibat ageri da, ikas prozesuaren amaieran euskara erabiltzen duen euskalduna lortunahi dugulako.
|
|
|
Ingurune hurbilak garrantzi handia du, ikaslea bertan bizi baita; eta hizkuntzak ez dio aldatuko ingurunea osatzen dutenekin duen harremana. Ingurune horretarako behar
|
du
euskara, eta bertan erabiliko du; edo bertan eragingo du, erabiliahal izateko.
|
|
|
f) Erreta: Gaztelaniazko quemar, asar, fumar, picar, escocer, consumir, agotar, desgastar... adierazteko
|
dugu
euskarazko erre. Zein da berez erre hitzakadierazten duen kontzeptua?
|
|
|
Azkenik, laugarren aldagai latentea (F4) eta menpeko bezala funtzionatzenduena, portaerari dagokiona da. Hori subjektuek lortutako euskara maila edo urratsak (X19) eta subjektuek euskaran dituzten trebetasunek (X20) osatzen dute (zenbaterainoko trebetasuna
|
duen
euskaraz irakurtzen, ulertzen, idazten eta hitz egiten).
|
|
|
Konstruktu teoriko horien arteko erlazio kausalak aztertuz, hauxe ikustendugu: 1) badaude subjektuarengan garrantzitsuak diren zenbait aspektu (jaioterria, gurasoen lehen hizkuntza eta subjektuaren gertuko sareak
|
duen
euskararen ezagutza maila), eta aspektu horiek subjektuaren sare sozialari ematen diote bide, hau da, subjektuak gertuko nahiz urrutiko sarean eta erabilpen indibidualetan egiten dueneuskararen erabilpen maila aurrez aipatu ditugun aspektuek markatuta dago; 2) sarehorrek, aldi berean, subjektuarengan gertatuko diren azpiprozesu psikosozialetaneragingo du, eta sarearen arabera, identitate bat, jar... Horrela, orduan eta euskara ezagutza handiagoa izan subjektuaren sarean eta, ondorioz, erabilpen handiagoa egin, subjektuak identitate euskaldunagoa garatuko du, eta euskaldunekiko jarrera positiboagoaeta orientazio motibazional integratzaileagoa izango du; eta 3) amaitzeko, saresozialak eta aspektu psikosozialek subjektuaren portaeran, edo, bestela esanda, euskararen jabekuntza mailan eragingo dute.
|
|
|
Bigarren aldagai latentea (F2) sare sozialak osatzen du, eta aldagai horisubjektuaren gertuko sareak
|
duen
euskararen ezagutza mailak (X6) eta subjektuakgertuko nahiz urrutiko sarean egiten dituen euskara erabilpenek eta norbanakoarenkanpo nahiz barne erabilpenek (X7) osatzen dute. Kasu horretan programakproposaturiko aldaketa, subjektuaren gertuko sarearen euskara maila lehenengoaldagai latentean ere sartzea izan da.
|
|
|
Kasu horretan programakproposaturiko aldaketa, subjektuaren gertuko sarearen euskara maila lehenengoaldagai latentean ere sartzea izan da. Hori ere ulergarria da, izan ere subjektuarengertuko pertsonek
|
duten
euskararen ezagutza maila aldagai soziolinguistiko modura interpreta daiteke.
|
|
|
Sareak
|
duen
euskara ezagutzak: 1) lagin orokorrean orientazio integratzailean bakarrik eragiten du, eta tendentzialki.
|
|
|
Bi laginen arteko konparaketa eginez: ...erabili dugu eta, beraz, ez da beste populazioarekiko konparagarria), taldeen arteko ezberdintasunakhobekien adierazten dituzten aldagai psikosozialak euskararekiko eta euskaldunekiko jarrerak, subjektuaren sarean egiten diren erabilpen mota guztiak eta identitatea dira, eta aldiz transmisio kanpainako populazioan taldearteko ezberdintasunak batik bat identitateari eta subjektuaren inguruko sareak
|
duen
euskara ezagutzari zor zaizkio eta askozaz neurri txikiagoan sarean egiten den erabilpenari; 2) gainera, aipagarria da, guk espero bezala, lagin orokorrean polo negatiboenean kokatzen den tipoa instrumentala dela eta beste muturrean, aldiz, inte gratzailea+ irabazi pertsonalekoa eta integratzailea kokatzen direla; baina alderantziz, transmisio kanpainako tipoa populazioan ez da gauza bera gertatz... continuumaren mutur positiboenean instrumentala+ transmisiozkoa eta instrumentalakokatzen dira, erdialdean tipo integratzailea+ irabazi pertsonalekoa, eta polorik negatiboenean, berriz, irabazi pertsonaleko tipoa+ instrumentala, irabazi pertsonalekotipoa+ transmisiozkoa eta irabazi pertsonalekoa.
|
|
|
Konstruktu teoriko horien arteko erlazio kausalak aztertuaz, hau ikusten da: euskararen erabilera bi aldagaiek baldintzatzen dutela; alde batetik, aldagai soziodemografikoak, hau da, subjektuen testuingurua (jaoiterria eta bizilekuaren euskaldun proportzioa); eta, bestetik, aldagai psikosozialak, hau da, subjektuen euskararen ezagutza maila eta euskal identitatea. Bi aldagai horien artean, psikosozialakpisu handiagoa
|
du
euskararen erabilera azaltzeko.
|
|
|
euskararen erabilera bi aldagaik baldintzatzen dutela, batetik, subjektuaren testuinguruan euskaldunen presentziak (aldagai estari soziodemografikoa) eta, bestetik, subjektuek duten identitate etnolinguistikoak eta euskararen ezagutza mailak (aldagai estari psikosoziala). Euskararen ezagutza altua denean, subjektueneuskararekiko jarrerak ere garrantzi handia
|
du
euskararen erabilera azaltzeko.
|
|
|
«Konstruktu teoriko hauen arteko erlazio kausalak aztertuz hauxe ikusten dugu: 1) badaude subjektuarengan garrantzitsuak diren zenbait aspektu (jaioterria, gurasoen lehen hizkuntza eta subjektuaren gertuko sareak
|
duen
euskararen ezagutza maila) eta aspektuhoriek subjektuaren sare soziala ahalbidetzen dute, hau da, subjektuak gertukonahiz urrutiko sarean eta norbanako erabilpenetan egiten duen euskararen erabilpen maila aurrez aipatu ditugun aspektuek markatuta dago; 2) sare horrek, aldiberean, subjektuarengan gertatuko diren azpiprozesu psikosozialetan eragingo du, eta, sarearen arabera, identitate bat, jarrer... Horrela, orduan eta euskara ezagutza handiagoa izansubjektuaren sarean eta, ondorioz, erabilpen handiagoa egin, subjektuak identitateeuskaldunagoa garatuko du, euskaldunekiko jarrera positiboagoa eta orientaziomotibazional integratzaileagoa izango du; eta 3) amaitzeko, sare sozialak etaaspektu psiko sozialek subjektuaren portaeran edo, bestela esanda, euskararenjabekuntza mailan eragingo dute.
|
|
|
3 Soziodemografikoak ez diren aldagaiek ere eragina
|
dute
euskararen erabileran, indar gutxiagorekin bada ere. Horien artean, eragin handienekoakaldagai psikolinguistikoak lirateke, euskararen gaitasun maila erlatiboarenaraberakoak.
|
|
|
2 Gehienbat ezaugarri psikosozialak aztertu diren ikerketetan ere, badirudiezaugarri mota hauek eragin txikiagoa
|
dutela
euskararen erabileran, ezaugarri soziodemografiko eta psikolinguistikoek baino. Baina emaitza hau, oso modu ezberdinetan interpreta daiteke; adibidez, sozialki ahal izatearenedo, beharraren?
|
|
|
8 Gorago aipatu da euskararen normalkuntza lortzea eta bertan irautea ziurtatzea direla lan honen azken helburuak. Esan da, halaber, normalkuntzakadierazten
|
duela
euskararen erabilera arrunta, orokorra, espontaneoa, nahikotasunezkoa, aberatsa, eta abar, horretarako euskararen gaitasun edokonpetentzia konplexua (gramatikala, soziolinguistikoa, pragmatikoa, komunikatiboa, eta abar) eta osoa beharrezkoak direla, euskal egoeran oraindik gertatzen ez direnak. Horrela, bada, azken helburua erabileran jarrita, etaorain artekoak kontuan izanik, badirudi euskal testuinguruan identitateetnolinguistikoaren teoriari eman zitzaiola prioritatea, ez bakarrikikerketetan, baita plangintza eta aplikazio enpirikoetan ere.
|
|
2002
|
|
|
Lehena, Deustuko Unibertsitateko Euskal Kultur Mintegia, 1968an sortua, bera izan zelako Barrutiarenaldeko kanpaina bultzatu zuena. 1977tik aurrera Deustuko Unibertsitateak berakantolatu
|
zituen
euskarazko klaseak. Leioako Zientzia Fakultateko Euskal KulturTaldea (ZEKT) izan zen bigarrena, 1974 ikasturtean sortua.
|
|
|
Nabarmentzekoa da inongo plangintzarik ez burutzea. ...en, eta, Zientzia Fakultateko irakasleen aholkuaren ondorioz, EuskaraZientifikoa irakasgaia irakatsi zen arestian aipatu ditugun hiru fakultateetan27.Monrealen garaian() sortu zen Euskara Batzordea (1983), nahiz etagarai horretan erabakiak hartzeko gaitasunik ez izan eta erretorearen aholkulari lana bete, bereziki Unibertsitatearen Estatutuetan euskararen tokia eztabaidatzekoorduan28 Garai berekoa
|
dugu
Euskara Kabinetea (1981). Bere lana unibertsitatekotestuak eta errotuluak euskaratzera eta ikasle, langile, zein irakasleentzako euskaraikasteko klaseak prestatzera bideratu zen.
|
|
|
Lehen euskara errektoreordea Jazinto Iturbe izan zen eta berarenondoren Andoni Iriondo izendatu zuten. Biak Emilio Barbera errektorearekin.Araudiak ezartzeko izandako atzerapenaren adibide
|
dugu
Euskara Institutuasortzeko bederatzi urte pasa izana eta orain arte erakunde horrek duen pertsonalurria (irakasle bi 2001 urtean). Unibertsitateko zenbait irakaslek, agintari publikoek eta epaile batzuek kezka handiagoa izan zuten erdaldunen hizkuntza eskubideak babesteko, euskararen erabilera sustatu eta euskaldunen hizkuntza eskubideakerrespetatzeko baino.
|
|
|
Euskara planaren arabera %39, 7 izan lukete, kontuan hartuzezen plan horren proposamena Elektronika, Elektrizitatea eta Kimika espezialitateetan, euskarazko eskaintza ez zabaltzea dela, eta eskaintza zabaltzeko bide bakarra beste espezialitateetan komunak diren irakasgaiak eskaintzea dela. Topografia titulazioari dagokionez, berriz, derrigorrezko %33 kredituak euskaraz eskaintzeaproposatzen
|
du
euskara planak. Eskaintza hori 2001 ikasturtean hasiko da.
|
|
|
20 doktore inguru eta 20 doktoregai inguru. Artikulu askoargitaratu
|
dituzte
euskaraz.
|
|
|
Irakaskuntzan, oraindik ere. gure hizkuntzaren presentzia eskasa da.Euskal Herriko Unibertsitatean, Nafarroako Unibertsitate Publikoan eta DeustukoUnibertsitatean hainbat euskara plan definitu dira; Mondragon Unibertsitateak, berriz, eleaniztasunean oinarritutako hizkuntza politika bat jartzeko erabakia hartudu. Azkenik, Nafarroako Unibertsitate Publikoan ez
|
dute
euskara planik onartzealortu, eta euskarazko irakaskuntza arautzeko neurri iragankorrak ezarri dituzte.
|
|
|
Hurrengo taulan (22 taula), komunikazio bertikal osoaren emaitzak aurkezten ditugu. Hemen arazo bat ageri da euskarazko komunikaziorako, gure ustez.UPV EHUn, batez beste, euskaldun guztiek (irakasle, ikasle eta AZP) %49tan hizegiten
|
dute
euskaraz hierarkian gorago eta beherago daudenekin. Berriz ere, AZPko euskaldunak dira unibertsitatean, eguneroko bizitzan, komunikazioa euskaraz gutxien egiten dutenak.
|
|
|
Nafarroako Unibertsitate pribatuan (UN NU), horko irakasle, ikasle eta AZPkolankide euskaldunek ezin
|
dute
euskaraz hitz egin beren laneko orduetan, etaeuskarazko komunikazio bertikal osoa ez da %lera heltzen.
|
|
|
UPV EHUko euskal irakasleek %20an bakarrik egiten dute komunikazioaeuskaraz hierarkian gorago daudenekin. Beraz, unibertsitate horretako kargudunenartean euskaldunak eskas direla dirudi, edo baldin badakite, ez
|
dute
euskaraz berbaegiten.
|
|
|
Eiiskal irakasleek jarrera positiboa
|
dute
euskarazko irakaskuntzarekiko eta, oro har, euskal unibertsitatearen garapenarekiko.
|
|
|
UFRn ez
|
dute
euskara jakintzaren inguruko inongo daturik, baina eskolatxikia dela kontuan izanda, eta Ipar Euskal Herriko ikasleen arteko euskaldunenproportzio baxua, ziurrenik oso ikasle euskaldun gutxi izango dituzte.
|
|
|
Irakasleek
|
duten
euskara ezagutzari buruzko daturik duen unibertsitate bakarra EHU da, eta hortik atera ditugu Zientzia Fakultateko datuak (6 taula). Bertanirakasle euskaldunen proportzioak gora egin du, eta gaur egun irakasle guztien%27k irakasten dute euskaraz.
|
|
|
Horretarako, andereñoakaurkitu behar ziren, eta euskal irakasleak izan zitezen, Andereñoen Erresidentziaireki zen 1964 urtean Donostian. Euskal Herriak behar
|
zuen
euskarazko irakaskuntzan aritzeko irakasleak prestatzeko asmoarekin sortu zen. Orduan Irakasle Eskolatik ateratzen ziren andereñoek ez zuten gaitasunik euskaraz irakasteko.Aldi berean, Goierrin ere beste esperientzia bat izan zen irakasleak euskararenirakaskuntzan prestatzeko.
|
|
|
bat deituko. Finean, lan finkorik ez dutenirakasleek behartuta daude azterketa hori egitera, euskaraz aritu nahi badute; bainairakasle finkoen artean azterketa ez da kasu guztietan onartu eta, hori dela eta, nahiz eta 1999/ 2000 ikasturtean NUPeko 41 irakaslek euskaraz irakatsi, eta 41horiek EGAdunak izan, 34k bakarrik
|
zuten
euskaraz irakasteko baimena.
|
|
|
Bi hizkuntzatan 17 Gai ez direnen aldetik?? Igorle modura: o Dena gaztelaniaz 21o Ahal
|
duena
euskaraz 26. Hartzaile modura: o Euskaraz hitz egitea onartu 16 o Gaztelaniara itzultzea eskatu 29?
|
|
|
Euskaraz aritzeko berariaz sortuak, alegia. Taldekideakelkartzen
|
dituena
euskaraz aritzeko gogoa da. Lagungarri suerta daitekegai jakin eta erakargarri baten inguruan osatzea taldeok, esate baterako, zinea, gastronomia, literatura, kirola,...
|
|
|
Baina, bada besterikere: bametegi giroa sortzeak berezkoa
|
du
euskararen erabilera indartzea, eta euskaraharreman hizkuntza ohiko eta naturala bihurtzea. Barnetegiak, nolabait, kideen artekoharremanetan hizkuntza erabiltzeko ohiturak aldatzen lagundu dezake.
|
|
|
Azken bi titulazioek. Industria Elektronikako eta Mekanikako ITTek, ikasmaila guztietan
|
dute
euskarazko eskaintza. Kasu horietan, enborrezko etaderrigorrezko kreditu ia guztiak, baita tituluak eskuratzeko behar diren kreditugehienak, euskara hutsean lor daitezke.
|
|
|
Euskara da euskarazko unibertsitatearen barrutia, eta arrunt logikoa da barrutihori zerbitzatzeko izan behar
|
duela
euskarazko unibertsitateak. Barruti horretansortzen diren galderak, premiak eta helburuak dira euskarazko unibertsitateakbereziki erantzun beharrekoak, galdera unibertsalak ahantzi gabe, jakina.
|
|
|
UPV/EHUko errektorea den Monterok ere hori onartu du: «UnibertsitateLegearen aurreproiektuak ez
|
du
euskarazko lerroa bermatzen»1
|
|
|
Kontrara antolatuta daude euskararen egitura eta informazioaren harilketa, nolabaitesan ordena, antiinformatiboa?
|
du
euskarak [J. M. Agirre, 1994].
|
|
|
Bistan da, erabiltzen ari garen software komunikatiboak muga larriak baditu, eta muga horiek atzera karga deitu zaion arazo horren iturburuan daude. Berezkoatzera karga
|
duela
euskarak esango digute Zubimendik eta Esnalek:
|
|
|
Arrate, Segura eta Tolosako irratiak itxita zeudela, Loiolako Herri Irratiak jarraitusora horri ere heldu zitzaion ixteko agindua. Beraz, 1965eko uztailaren 26an, Loio
|
zuen
euskaraz emititzen 1964an. Dena dela, aipaturiko dekretuan oinarrituta, emilako Herri Irratia itxi zuten agintariek.
|
|
|
Madrilgo gobernuarekin gero eta arazo gehiago
|
zituen
euskaraz emititzeagatik, eta oso txarrak ziren emisorak erakunde ofizialekin zituen harremanak. Herritarren atxikimendua, ordez, gero eta beroagoa zen, eta horren froga da, zalantzarik gabe, garai berri horretan bost mila familia gipuzkoarrek eskaintzen zioten sostengu ekonomikoa, kuota finkoa ordainduz.
|
|
|
Juan Mari Torrealdaik idatzitako El libro negro del euskera liburuan jasotzen denez, irrati arduradunek ordezkaritza espainiarrean zehaztu behar
|
zuten
euskarazko irratsaioen zerrenda, eta baimenduak zirenak soilik eman ahal ziren euskal hizkuntzan. Publizitatea eta arrakasta handia zuten disko eskainiak hortik kanpo geratzen ziren19 Idazleak azaltzen duenez, euskara «denboraz kanpoko» irratsaioetan soilik erabil zitekeen; hau da, kulturaletan, literatura edo historiari buruzkoetan, eta erabat debekaturik zegoen gaurkotasunarekin zerikusia zuten edukietan, publizitarioak izan arren (Torrealdai, 1998:
|
|
|
Zalantzarik gabe, trantsizio garaian Hego Euskal Herrian zeuden eta sortu ziren komunikabideek erronka handia
|
zuten
euskara eta euskal kultura ezagutarazi eta bultzatzeko. Berrogei urteko zentsura eta ukazio ofiziala jasan eta gero, Hego Euskal Herriko emisora askok euskaldunen eskakizunei egokitu behar izan zieten irrati hizkuntza.
|
|
|
Tokiko iragarkiak soilik agertzen ziren euskaraz, eta normalean euskarazko saioetan tartekatuta, oso zaila baitzen horrelakorik entzutea programazio konbentzional erdaldunetan. Irrati komertzialek ere ez
|
zuten
euskararen aldeko apusturik egin, eta hizkuntza horretan iragartzeko espresuki eskatzen zuten bezeroei soilik ematen zieten aukera, besterik gabe.
|
|
|
Emisora horretan, Ipar Euskal Herriari buruzko informazioa eskaintzeaz gain, tarte handia bete du bertako musikak eta kulturak. Horrez gain, irratsaio batzuk eskaini ohi
|
ditu
euskaraz, portzentaje hori, euskal irratiak finkatuz doazen heinean, behera joan den arren. Radio France delakoaren kate lokalak France Bleu39 izena hartu zuen 2000n, eta, ondorioz, Ipar Euskal Herriari dagokion emisora France Bleu Pays Basque izena du gaur egun.
|
|
|
Irudi honetan ikus daiteke mugatasuna/ numeroa aldatzen dela; baina deklinabide kasuak aldagaitzak dira: taula bakarra
|
baitu
euskarak. 0ek informazio morfologikoa ematen dute, nahiz azalean ez diren gauzatzen:
|
|
2003
|
|
|
Txillardegiren ustez, euzkoek? (jeltzale eta ingurukoak, euskal burgesia) betidanik egin zioten boikota UEUri, ez
|
zutelako
euskara batua, ezta Euskaltzaindia bera ere onartzen eta hizkuntza folkloretzat hartzen zutelako, hizkuntzaren normalizazio eza bere horretan mantenduz. Euskara arlotekeriaren mundutik ateratzeko ahalegin berezia egin zuenean UEUk,, euzkoek?
|
|
|
Lehenengo jarreraren aldekoei, hau da, unibertsitateko agintari gorenei eta bertan lanean ari ziren irakasle gehienei, ez zitzaien burutik pasatu ere egiten posible zenik klaseak euskaraz ematea, ezta hurrengo urteetan unibertsitatearen arazo garrantzitsu bilaka zitekeenik euskararen gaia. Horren lekuko dugu, adibidez, laurogeiko hamarkadan behin behineko errektorea izan zen Arantza Mendizabalen pentsaera, unibertsitatearen kezkak, arazoak eta etorkizuna hausnartzean ez
|
baitzuen
euskara aipatu ere egin68 Urte batzuk lehenago Martín Mateo errektoreak unibertsitatearen euskalduntzeak heziketa bide osoaren euskalduntzearen ondorio baino ezin zuela izan adierazi zuen. Haren ustez, «por la formación del profesorado de euskera» ari zen lanean unibertsitatea, ICEren bitartez.
|
|
|
Gregorio Monrealek errektoretza hartu ondoren, 1981ean, Euskal Kontseilu Nagusiak Mikel Zalbideren zuzendaritzapean egindako txostena jarraiki, neurri zehatzak hartu ziren: ...irakatsi zen arestian aipatutako 3 fakultateetan (Donostiako Kimika Fakultatea, Filosofia eta Hezkuntza Zientzien Fakultatea eta Leioako Zientzien Fakultatea) 89 Monrealen garaian() sortu zen Euskara Batzordea(), nahiz eta une hartan erabakiak hartzeko gaitasunik ez izan eta errektorearen aholkulari lana bete, bereziki Unibertsitatearen Estatutuetan euskararen tokia eztabaidatzean90 Garai berekoa
|
dugu
Euskara Kabinetea (1981). Hasierako helburuak eta sorrerak sortutako itxaropenak zabalagoak izan arren, nagusiki, unibertsitateko testuak eta idazkunak euskaratzera eta ikasle, langile, zein irakasleentzako euskara ikasteko klaseak prestatzera bideratu zen haren lana.
|
|
|
Espresuki aipatzen zen deialdian gerra-aurreko Euskaltzale Bazkuna, Eusko Ikaskuntzaren eta elkarte berrien artean lor zitekeen lankidetzaren adibide moduan, Bazkunak askatasun osoa izan baitzuen nahi zituen lanak egiteko106 Horrez gainera, behin behineko buruzagitzan Martin Orbe bera eta Euskaltzaindiko eta Arantzadi elkarteko ordezkariak egongo zirela proposatu zen. UEUren zuzendaritzak, ordea, ez zuen onartu gonbitea, Eusko Ikaskuntzak ez
|
zuelako
euskara bere lan hizkuntza bilakatu107.
|
|
|
Espainiako gobernua prestatzen ari zen Unibertsitate Autonomiaren Legea (LAU) aztertzean, Arnasa ren 4 zenbakiak Nafarroaren urruntzea kritikatu zuen, baina ez zen euskararen inguruko inongo aipamenik egiten17 Urtebete geroagoko Hitz Irakaskuntza aldizkarian LAUren zirriborro berriari buruzko analisiak hizkuntza eskubideen desagertzea salatu zuen18 1982an kaleratutako Arnasa 10 dugu Euskadi-ko Ezkerraren unibertsitateari buruzko azterketarik sakonena19 Berriro LAU legea kritikatu ondoren, EHUren egoera azaltzen zuen, eta unibertsitateak bizi zuen krisia salatzen zuen. Atalak ez
|
zuen
euskarari buruzko inongo aipamenik, are gutxiago Euskal Unibertsitateari buruzkorik. Urte horretako kongresuko erabakien artean, aldiz, elebitasuna defendatzen zen irakaskuntzaren maila guztietan eta aipamen berezia egiten zitzaien Irakasle Eskolei, Pedagogia Fakultateari eta Kazetaritza Fakultateari.
|
|
|
Euskarazko hezkuntzaren garapenak eta hizkuntzaren beraren etorkizunaren inguruko kezkek ordura arte gutxitan planteatutako gai bat azaleratu zuten: zein toki izan behar
|
zuen
euskarak unibertsitatean. Gerra aurrean, Euskal Unibertsitatearen aldeko gehienen ustez, unibertsitatearen zereginen artean, lehenengo mailako tokia izan behar zuten euskarak eta euskal kulturaren azterketak eta babesak.
|
|
|
zein toki izan behar zuen euskarak unibertsitatean. Gerra aurrean, Euskal Unibertsitatearen aldeko gehienen ustez, unibertsitatearen zereginen artean, lehenengo mailako tokia izan behar
|
zuten
euskarak eta euskal kulturaren azterketak eta babesak. Lehenengo mailako irakaskuntza euskaraz azaldu behar zelakoan ere bazeuden.
|
|
|
Unibertsitatearen esparruan, aurrerago ikusiko dugunez, Euskal Unibertsitatearen aldarrikapenak bat egiten zuen, kasu gehienetan, euskarari eman beharreko bultzadarekin. Horren adibide
|
ditugu
euskaraz irakurritako lehen tesina eta tesiak: Angel Goenaga jesulagunak Madrilen irakurri zuen tesia euskaraz 1966an, nahiz eta gero gaztelaniaz argitaratu15; Sabin Barruetabeña pasiotarrak euskarazko tesina irakurri zuen Gasteizko Teologia Fakultatean (1973an); Jazinto Iturbe kimikariak te sina (1974an) Bilboko Unibertsitatean eta Rikardo Arrue sendagileak tesia, unibertsitate horretako Medikuntza Fakultatean (1976ko urtarrilaren 12an16).
|
|
2005
|
|
|
Eta noiz
|
dugu
euskara idatzia, belarriaren araberakoa?. Idatzitakoa beste bati irakurri eta entzuleak lehenengoan ulertzen duenean.
|
|
2006
|
|
|
Bizia lo eskuan
|
duela
euskarazko irakurleak, eta erdarazko irakurle baskoak, hau pentsatu behar du: liburu hau ez da bakar bakarrik biolentzia politikoaz ari.Liburu hau gutaz ari da.
|
|
|
Egin den azkenetakoa da (euskaraz egin den bakarra eta behin eta berriro erabili dena), hobetu beharra
|
duen arren
euskara aldetik (ez bakarrik izendegia arautu delako azken urteotan, erdara ageri duelako ere bai eta koherentzia aldetik zenbait herriren izenak euskaratzean) eta ematen duen informazioaren zehaztasunaren aldetik (hala nola, falta diren hiribilduak jarriz, aurkitu eta zehaztu diren hiri gutunak jarriz, bereiziz hiribilduenak ez diren foruak, Euskaltzaindiaren izendegiko erabakiak aplikatuz, etab...
|
|
2007
|
|
|
Beraz, guk mugatu egin behar dugu geure burua eta eremu horretan jokatu.Beste komunikabide askok egiten ez dituzten hainbat gauza egin behar izatenditugu guk. Esaterako, ezagutzen ditugun telebista orotarikoen artean, inork ereez
|
du
euskarazko programaziorik egiten, ez dago merkatuan halakorik.
|
|
|
Jakin badakigu zein egoeratan dauden euskararen ezaguera eta erabilera.Gehienetan, euskaraz egitea ez da lana erraztea, biderkatzea baizik; baina gurekulturaren bilketa, azalpen eta jorratze lanetan ez badugu euskara erabiltzen, ezdugu inoiz arlo horiek duten euskal sakontasuna ikertuko, ez azalduko. Gure gorputza ez
|
badugu
euskaraz ezagutzen, bere atalak, egiten diren lanak, gaixotasunak, arlo horiei buruz euskarak dituen ikuspegi eta jokaerak ez ditugu ezagutuko.
|
|
|
Kontua, hortaz, euskal naziogintzaren prozesuan esku hartzen duten osagarri horien artekoharremanen izaeran eta elkarrekiko eraginean datza. Harremanok, gaur egunbezala, operatibitate indar ahulekoak baldin badira, ez dago zer egin handirik: euskaltzaleak hobe
|
du
euskararen auzia botere nazional eta sozialaren auzia delapentsatzen hastea, eta militante abertzaleak hobe du botere nazionalaren eraikuntzan boterea bera bezain erabakigarria dela botere horren euskal izaera bermatzea.Boterea nekez bihurtzen baita bere eraikuntzan barneratu ez duen beste izaeralinguistiko kultural batekoa: Irlanda lekuko, ahantzia baldin bagenuen.
|
|
|
Gobernamendu Zaharraren eta tradiziogizartearen gainbeherarekin batera suertatu zen euskararena. Askok uste
|
zuen
euskara gizarte tradizionalarekin batera zenduko zela betiko. Hola izanda ere, euskarak iraun du bestelako bizitasun bat eskuratu zuelako.
|
|
|
Euskara eta euskal nortasunari dagokionez, egoera anbiguo baten aurreangara: alde batetik, euskarak ofizialtasun politikoa lortu du Euskal Herriko alderdibatzuetan, inoiz izan duen sendotze ahalegin handiena jorratu da; bestaldetik, ordea, euskaldunek, hirigunetan batez ere, ez
|
dute
euskaraz, eta hori dadiskurtso normalizatzailearen aldarrikapen nagusia. Egoera normalduan, gaurkogizartearen despolitizazioa eta pribatizazioa lagun, hizkuntzaren afera gatazketatikurrundu litzateke.
|
|
|
Lehenengo atalean esan legez, zapalkuntza frankistak priba (tiza) zioa ezarrizion euskalduntasunari. Alde batetik, estatutu publikoaz pribatu
|
zuen
euskara: ezagupenik eta publikotasunik ukatu zion; bestetik, etxera eta lagunartekoramugatuta zegoelarik atxikimendu pribatu (subjektibo) handia lortu omen zuen euskarak. Baina, atxikimendu horri hitz eta esanahia eman zion diskurtsoak, diskurtsopolitikoa eta nazionalista izanik, atxikimendu afektiboaz gain atxikimendupolitikoa eragin zion bere burua euskalduntzat hartzen zuenari.
|
|
|
5 Euskara, norberaren eskubidea. Euskal jendeak argi omen
|
du
euskara norberaren aukera izanik erakunde publikoek bermatu behar duten aukera dela.
|
|
|
Abertzaletutako euskaldunak uste
|
du
euskara dela bere hiritartasunarenzutabea,, plazarik ezak?, berriz, euskalduntasunari identitate gainbalioa ematendio. Kasu hau, bistan da, muturrekoa dugu.
|
|
|
Bereizgarritasun positiboa ez da beti euskararen ezaugarria izan. Historiaribegiratuz gero, ikusi ahal
|
dugu
euskarak hiru egoera izan dituela gaurkobereizgarritasuna erdietsi baino lehen: aurrena, euskaldunak euskara hutsez biziahal izan ziren artean, euskara, kanpoko erdarekikoan salbu, ez zen identitateosagai nabaria izan; hurrena, euskarak eremua galdu ahala, bizitzarako oztopo edoenbarazu bihurtu zitzaion askori, euskara bereizgarri negatiboa bilakatu zen; etaazkena, abertzale eta euskaltzaleek eragindako diskurtso aldakuntzari esker, bereizgarri positibotzat jotzen du askok.
|
|
|
Eskolak ekoitzidituen hiztunek, oro har, ez dira gai euren bizitzaren mundua ahozko jardunareneremuan aletzeko eta ñabartzeko. Ezin
|
dute
euskaraz pentsatu, euskaraz bizi, euskaraz beren nortasunaren izaera garatu. Hauek ere, bada, hori eta horrenbestez, hiztun diglosikoak dira, ez dutelako gaitasun orokorraren langarik gainditzen batezbestekoan.
|
|
|
Alderdi espainolistek horixe egiten dute egunero egunero. Bainaalderdi politiko abertzale batek zer egin behar
|
du
euskara ez politizatzeko. Agianalderdi politikarik ez egin hizkuntza alorrean?
|
|
|
Esate baterako euskarari, konjugazioan aditzaren konplexutasun gehiegizko edo nahasitxoa633, deklinazioan beti ez garbi bereiztea hotsean akusatibo eta nominatiboa634, gaizkitzen dio. Mitxelenak arrazoi du ausaz, miresten denean, balioztapen doi bat inoiz ematen ez
|
duelako
euskarari buruz pentsamendu indibidual eta kolektiboaren tresna gisa635 Baina hori, juzgu kritiko orokorra, gutxitan egiten du besteekaz ere zuzenean; eta, zeharka, beharbada ez da zaila lerro artean euskararen balioespen ez positiboegiak hainbat gehiago igartzea. Laudorioz jantzita, beharbada, kasuren batean636 Hala, idazten duenean, «hitzen eraikuntzan eta hizketaren josturan [sintaxian] euskarak, espresioaren labur eta ausartetik datorren indar berezi bat, erakusten du»637 Testuinguruari jaramon egiten badiogu, ordea, dioena da, txinera, malaiera, hizkuntza semitikoak eta Delawareko hizkuntzak bezala, eta hala euskarak ere, nahiz funtsezko inperfekzio handiak izan, edertasun ederrak ere badituztela.
|
|
|
Baina esangura kausala eduki kortxeteko informazioak dauka. Inork argi ikusten ez
|
badu
euskaraz, ikus dezala erdarazko ordainean:
|
|
2009
|
|
|
Esaterako, erregistro faltarena izan daiteke horietako bat, hagitz gorria, gainera. Adibidez, erdarazko derrota/ defaite/ defeat nola esan behar
|
dugu
euskaraz. Derrota/ azpiratze UZEIk proposatzen duen bezala (1994: 37), desegigo IbonSarasola euskaltzainak aholkatzen digun legez (1997:
|
|
|
Euskal blogosfera 2001ean sortu zen, Sustatu.com blogarekin. Gaur egun, berriz, ia sei urte igarota, 5.464 blog
|
ditugu
euskaraz, Faroan112 argitaratu genuen moduan, 2007ko uztailaren 9an. Jakina, blog horiek guztiak ez daude bizirik.
|
|
|
Gaur egun (2009ko abendua), Aurki.com ez gain, beste planet bat ere
|
badugu
euskaraz: izan ere, Bermeoko Hack.in#badakigu informatika elkarteko kideek hainbat blog batzen dituen komunitate birtual edo planeta sortu dute 2009ko abenduan, http://euskalblogosfera.org gunea martxan jarrita.
|
|
|
Frankismoaren garaian ere, nolabait, guk nahi
|
genuen
euskara batetik, baina bestetik geure eritziak eta abertzale sentimenduak eta, arrazoi horiek plazaratu. Hori jirabiraka ibiltzen da gure aldizkarietan.
|
|
|
Ezer gutxi, egia esan. Domeketan izan ohi
|
zuen
euskarak presentzia apurren bat bere programazioan, egun horretan irrati bidezko euskara eta esperanto eskolak ematen zituzten-eta.
|
|
|
Eguneroko edota asteroko maiztasuna
|
duten
euskarazko informazio orokorreko kazeten artean, lau dira gaur egun Euskal Herri guztian (edo beronen zati handi batean) zabaltzen direnak: Herria, Argia, Berria eta Aldaketa 1694 Kazeta nazional modura izendatu ditugu horiek atal honen goiburuan, baina jakin badakigu, aipu honek iradokitzen duen moduan, etiketa hori ez dela erabat zuzena (Zuberogoitia, 2006:
|
|
|
Frantziako Errege Luis XVI.aren aitaren heriotzaren berri emateko, frantsesez idatzitako bederatzi orriko itzulpena da. Honela
|
zuen
euskarazko titulua: –Jaun Dauphin cenaren eritassuneco circonstancia berecien errelacionea, haren coffesorac argitara emana?.
|
|
|
Besteren artean, erosle kopuruaz ere egin zuten berba. Lizardiren arabera, 3.000 erosle behar
|
zituen
euskarazko egunkariak bideragarritasun ekonomikoa bermatzeko. Ondorengoa ere adierazi zuen 1929ko ekainaren 27an Eusko Ikaskuntzaren Deiaren orrietan:
|
|
|
Liburu honen helburua da konputagailu bidez testuak aztertu eta manipulatu nahi
|
dituztenei
euskaraz nolabaiteko abiapuntua eskaintzea. Gaur egun testuekin lan egiteko tresna ugari diren arren (zuzentzaile ortografikoak, hiztegiak on line, dokumentu bilatzaileak, etab.), eskura ditugun tresna horiek ez diete beti gure behar zehatzei erantzuten.
|
|
2011
|
|
|
70eko hamarkadan sortutako Derioko, Elizbarrutiko eta Eskoriatzakoetan, berriz, irakasle euskaldunen kontratazioa aktiboki bultzatu zutela nabarmena da. Hain zuzen ere, unibertsitate eskola horiek
|
zuten
euskarazko eskaintza zabalena 1978/ 79 ikasturtean. Izan ere, Derion, Elizbarrutikoan eta Eskoriatzan, publikoetan ematen zen Euskal Filologia espezialitatetik kanpo ere, euskaraz eskaintzen ziren zenbait irakasgai:
|
|
|
Publikoetan Bilbo, Donostia eta Iruñeko ikastetxeetan, berriz, euskara borondatezko irakasgaia zen eta irakaskuntza hori ematen zuten irakasleak ez ziren unibertsitateko irakasleak, orduka kobratzen zuten euskara irakasteko monitoreak baizik. Horrek guztiak eragin zuzen zuzena
|
zuen
euskara ikasteko eskolen gainean529.
|
|
|
... eta euskal kultura esaten dudanean esan nai dut bakar bakarrik euskeraren bidez adierazten den kultura. Eztut esan nai orrekin euskal kulturak, esate baterako, fisikan ezer gauza berezirik izango lukean, bestetan ez bezelakoa izango litzakenak, baizik eta esan nai
|
dut
euskeraren bidez adierazten den gauza izango litzakeala. Eta jakiña, Euskalerriko istillua gai ontan euskeraren gaiñetik dago (Euskaltzaindia, 1962:
|
|
|
Kulturaren alde ekhitekotz Bilbaon Kultur Ikhertzeen Institutu bat fundatu nezan eta institutu huntan euskara hizkuntza offizialea izan zedin, ezen euskararen Kulturaren alde ekhiteko ezta naikhoa baserritarren thematei buruz baizik ez mintzatzea, gure bizi modernuaren konplexitate guztiari buruz hitz egin beharr
|
baitugu
euskaraz, bertzenaz euskara museuaren obiektu bat bailizen bezala traktatzen baitugu.
|
|
|
Euskal Herriko beste goi mailako hezkuntza zentroetan (irakasle eskolak, ingeniaritza eskolak eta merkataritza eskolak), Bilboko Unibertsitatean edota geroko UPV/EHUn integratuko zirenetan, ez
|
zuten
euskara katedrarik, ezta euskarazko irakaskuntzarik ere. Hala ere, aipatu behar da Bilboko Unibertsitatearen lehen ikasturtean (1968/ 69an), unibertsitatea sortu berri zela eta Zientzia Fakultatearen eskolak Botikazarrean ematen zirenean, Euskerazaleak elkarteak unibertsitateko ikasleentzat euskara ikasteko ikastaroak antolatu zituela.
|
|
|
Lehenengo garaian bilerak astero edo bi asterik behin egiten ziren. Izan ere, lantaldeak txosten bat prestatu behar
|
zuen
euskara eta euskal kulturaren egoera unibertsitatean zein zen aztertuz eta 1979/ 80 ikasturterako plan bat prestatu euskal hizkuntza eta kultura unibertsitatean inplementatzeko. Txostena (Premia larriko neurrien txostena) 1979ko uztailean amaitu zen, txostenaren azken erabakiak Iruñean UEUk antolatutako Udako Ikastaroetan hartu ziren uztail hartan bertan.
|
|
|
Molde berriko jardunaldi eta bilkura hauetaz gain, baziren tradizio luzeagoa
|
zuten
euskarazko beste biltzar batzuk ere, Euskaltzaindiaren biltzarrak hain zuzen ere. Euskaltzaindiak 1956 urtean Arantzazun antolatutako lehen biltzarretik 1968ko Arantzazuko biltzarrera arte egin zituenei Euskaltzaleen Biltzarrak deitu zien.
|
|
|
Oztopo horik direla eta, zenbait ikasleeuskaraz (sic) aurkezteari utzi diote, eta beste zenbaitek, euskaraz idatzi arren, ez
|
dute
euskaraz defendatu, hau beraien nahia izan arren575 [beltzak gureak dira].
|
|
|
Bilboko Unibertsitateko errektorearen babesa. Une hartan Martin Mateo zen errektore, eta berak argi
|
zuen
euskarak ere etorkizuna eduki behar zuela, euskara eskolak unibertsitatean ere antolatu behar zirela. Izan ere, euskarairakasleak, berarekin noiznahi bildu zitezkeen bere bulegoan, eta zuzenean berarekin tratatzen ziren euskara klaseen gaineko kontuak299.
|
|
|
Horietako lantalde batek, Euskal Kulturaren Beharrizan Unibertsitarioetarako Lantaldeak, euskarazko irakaskuntza unibertsitatean antolatzeko ardura hartu zuen. Horretarako txosten bat prestatu behar
|
zuen
euskararen irakaskuntza unibertsitatean planifikatzeko. Lantaldearen buru Mikel Zalbide zen eta hil gutxiren buruan Premia larriko neurrien txostena aurkeztu zuen (1979).
|