|
2001
|
|
|
Biziro maite
|
dugu
euskara, beste behin esan nuenez. Biziro maite, baina nork geure gisara moldatua eta aldatua, horrela" politago" delako, ez den denean.
|
|
|
Bistan da hemen Karmelo Etxegarairentzat eta hitz hori orduan erabili zuten guztientzat euskaraz dakiena dela euskaldun. Hemen dugun kontua da nola deitu behar
|
ditugun
euskaraz ez dakiten, baina Euskal Herriko seme alde batetik edo bestetik diren erdaldunak.
|
|
|
orain maiz aipatzen diren foruak [itzultzea]. Berak dioenez foruak nork bereak ditu eta tokian tokikoak dira, eta berak esaten du Bizkaiko foruak, gainerakoak hor konpon, behar
|
lukeela
euskaraz egon eta norbaitek saiatu behar lukeela euskaraz jartzen. Aita Zabalak  bazuen segur aski egiteko presakakoagorik eta aurrean bidaltzen du aski itxuratxarki erantzun batean Ulibarri eta Ulibarriren asmo hori; ez zuen ikusten zer arraiotarako behar zuen Bizkaiko foruak euskaraz jarria egon.
|
|
|
orain maiz aipatzen diren foruak [itzultzea]. Berak dioenez foruak nork bereak ditu eta tokian tokikoak dira, eta berak esaten du Bizkaiko foruak, gainerakoak hor konpon, behar lukeela euskaraz egon eta norbaitek saiatu behar
|
lukeela
euskaraz jartzen. Aita Zabalak  bazuen segur aski egiteko presakakoagorik eta aurrean bidaltzen du aski itxuratxarki erantzun batean Ulibarri eta Ulibarriren asmo hori; ez zuen ikusten zer arraiotarako behar zuen Bizkaiko foruak euskaraz jarria egon.
|
|
|
ez zuela emaitza edertzen: " Hobe
|
genuke
euskarak maitasun gutxixeago eta begiramen gehixeago jasoko balu gugandik".
|
|
|
Aurretik gure herriaren historia luzean ez bezala, gaur egun lege arauak, botere politikoa, diru bideak eta tresna eraginkorrak
|
ditugu
euskararen alde. Badakigu, ongi jakin ere, gure hizkuntzari dagokionez gauzak ez doazela beti bide onetik, euskara herritar guztion kultur ondaretzat jo litzatekeen herrialde guztietan, eta harrigarria dirudien arren, bulego ofizial batzuetan oraindik euskararen erabilera sozialari hesi mugak jartzeko ahalegin gogorrak antolatu eta kudeatzen direla.
|
|
|
Hori dena ahantzi gabe, ez dugu deus askorik aurreratzen euskaldun askok eta askok aspaldiko denboretatik euskarari buruz erakutsi izan duten utzikeriaren edo zabarkeriaren aitzakia edo estalgarri gisa erabili nahi badugu. Alferrik ibiliko gara gure hizkuntz arazo eta gaitz guztien iturria badiren eta ez diren lege edo arauetan bilatu nahirik, aldi berean argi eta garbi onartzen ez
|
badugu
euskararen erabilera oztopatzen duten faktore asko eta asko gure baitakoak direla, euskaldunon baitakoak alegia. Â Euskaldun askoren hizkuntz gaitasun maila apala, egoera formal gehienetan erdaraz aritzeko joera edo errazkeria, euskaraz jasotako prestakuntza profesional urria, euskararen eragin indar sozial mugatua, gure hizkuntz jarrera eta jokabideen arteko desoreka begi bistakoa (Bernardo Atx... hitz egitea), euskararen ideologizazio maila handiegia edo indarkeriari gehiegitan loturik agertzea, besteak beste, denak dira gure gizartearen barru barrutik euskararen erabilera sozialaren normalizazioa zango trabatzen duten faktoreak.
|
|
|
Beldurrik gabe eta erdi egiak, erdi gezurrak bazter batean utzita mintzatzen hasi behar
|
dugu
euskarari buruz ere. Euskararen etorkizunaz ditugun itxaropenak argi eta garbi azaldu behar dizkiogu elkarri.
|
|
|
Nire proposamenaren nondik norakoei buruz galdetu zidan gero. Gogoan
|
dut
euskaraz ez dakiten euskal herritarren hizkuntza harresia aipatu niola, besteak beste. Halaber, esan nion osasungarri litzatekeela, erdal hiztunen herritartasunarentzat bezala euskal hiztunon bertakotasunarentzat ere (euskara inoren aurka erabili baino, euskara geure buruen alde baliatu nahi dugun euskal hiztunontzat, alegia), euskal komunitate osoak gure arazo, kezken eta nahien berri izatea.
|
|
|
Puntu honetan arlotekeriarik larriena aski hurbil dugu. Halaz guztiz ere euskal liburuak ez dira egin Euskal Herri osorako (eta hemen Euskal Herri osoak esan nahi
|
du
euskaraz egiten ziren eskualdeak), baizik zati edo herrialde baterako. Eta alde batean gauzak goraka zebiltzanean, beste aldean beheraka zebiltzan.
|
|
|
Badirudi, irudikorregia ez banaiz, kargu hartzen datorkidala Amale, non eta Agur en, bere aitaz2 esan nituen zenbait gauza direla medio3 Egia da, bai, erdaraz eta Ugalderen bitartez, eta ez naiz Mikel Ugalde baketsu eta bakegileaz ari, mintzatua naizela oraingoan4 Lehenago, ez hain aspaldi, horrelatsuko zerbait idatzia
|
nuen
euskaraz. H dun euskaraz, ordea, eta Amalek ez bide ditu h dun euskarazkoak irakurtzen, h dun erdarazkoak nahiago dituelarik.
|
|
|
Badirudi, irudikorregia ez banaiz, kargu hartzen datorkidala Amale, non eta Agur en, bere aitaz2 esan nituen zenbait gauza direla medio3 Egia da, bai, erdaraz eta Ugalderen bitartez, eta ez naiz Mikel Ugalde baketsu eta bakegileaz ari, mintzatua naizela oraingoan4 Lehenago, ez hain aspaldi, horrelatsuko zerbait idatzia nuen euskaraz. H
|
dun
euskaraz, ordea, eta Amalek ez bide ditu h dun euskarazkoak irakurtzen, h dun erdarazkoak nahiago dituelarik.
|
|
|
Badirudi, irudikorregia ez banaiz, kargu hartzen datorkidala Amale, non eta Agur en, bere aitaz2 esan nituen zenbait gauza direla medio3 Egia da, bai, erdaraz eta Ugalderen bitartez, eta ez naiz Mikel Ugalde baketsu eta bakegileaz ari, mintzatua naizela oraingoan4 Lehenago, ez hain aspaldi, horrelatsuko zerbait idatzia nuen euskaraz. H dun euskaraz, ordea, eta Amalek ez bide ditu h
|
dun
euskarazkoak irakurtzen, h dun erdarazkoak nahiago dituelarik.
|
|
|
Euskara, hain eskuko
|
duen
euskara, alde batera utzirik, nobela aldera zorroztu behar luke orain arreta Etxaidek.
|
|
|
Bere hirikoen ordez bere euskalkiko argitasunak agertzen  dizkigu, eta Gipuzkoako euskalki hori berak begiz joa da, Beterri aldera. Badaki, ordea, euskalki bat baino gehiago
|
dituela
euskarak eta saiatzen da ahaleginean beste dialektoen berria zabaltzen.
|
|
|
3 Larramendik nahi
|
zuen
euskarak hitz altxor ugariagoa eta garbiagoa behar zuen izan. Ugaritasunaren bazterrak kanpotik ezarriak zeuzkan, aski baitzuen euskarak, baita gehiegixko ere, erdaraz Real Academiak agertu berria zuen hiztegiari ordain zuzenak ematea hitzez hitz. Garbitasunari zor zitzaizkionak ere kitatu behar ziren, ordea.
|
|
|
3 Larramendik nahi zuen euskarak hitz altxor ugariagoa eta garbiagoa behar zuen izan. Ugaritasunaren bazterrak kanpotik ezarriak zeuzkan, aski
|
baitzuen
euskarak, baita gehiegixko ere, erdaraz Real Academiak agertu berria zuen hiztegiari ordain zuzenak ematea hitzez hitz. Garbitasunari zor zitzaizkionak ere kitatu behar ziren, ordea.
|
|
|
Euskararekiko kontuak ere garbiro egin beharrean aurkitzen gara. Zertarako nahi eta behar
|
dugu
euskara. Gure mundukoa ez den oroigarri xahar kuttun bat eduki genezakeen moduan edukitzeko?
|
|
|
Baina ez da alferrik esana izango, gure arteko gor asko kontura daitezen, eginbeharra ez dela sarritan nolanahi betetzen, heroismo hutsa eskatzen digula. Zerbait esateko
|
duena
euskaraz mintzatzea, mintzabeharra jatorra badu, ez da erraz eta alaikiro hartu eta burutuko den erabakia. Ez dago hemen egiari uko egiterik.
|
|
|
Askojakina zen Axular eta mutila, gainera, zekiena esaten. Etxeparek, lehenengo euskal autoreak, plazara atera nahi
|
zuen
euskara etxe zokotik. Lizardik, oraintsuago, ezkon bidaia luzea eginarazi zion herriz herri.
|
|
|
Irakurle trebatuarentzat(" el lector ejercitado") erraza denak, nekagarria izan behar, nahitaez, haur trebe gaiarentzat, hots, irakurtzen ikasi behar duenarentzat. Ikastoletako haurrek irakurtzen eta idazten ikasi behar
|
baitute
euskaraz, ez mintzatzen, bai baitakite mintzatzen gehienetan gurasoei eskerrak. Eta la letra con sangre entra delako hura, ez dut euskal ordainik ezagutzen?
|
|
|
Hauxe gehituko nuke, haatik: gaztelaniaz txukun antzean idatzi nahi dutenek ez dute sekula categorÃa hitza adiera horretan erabiltzen, eta ez dut ikusten zergatik hartu behar
|
duen
euskarak erdal gaiztoaren kutsurik. Aristotelesen, Kanten eta besteren kategorien beharrean gara; hor aipa  tzen direnen premian, ez erdaraz eta ez euskaraz, ni, behintzat, ez.
|
|
|
Aurkezpen premia gehiago izaki honek gure artean beste hark baino. Platonen egoera agertzen digu bertan politikari, mistikari eta izateari buruz, berak erabili ohi
|
duen
euskara labur, trinko eta landuan. Ezkutukorik salatu gabe, esan dezakegu frantses izpiritu arin jakintsuz eta baserritar zentzu zorrotzez oratua dirudiela beti bere solasak.
|
|
|
Adimendu hori eta adimendu horri eragin zion lana zernahiz aritu zen eta zernahiri bide artean ez ezagunak zabaldu. Ez zeuzkan hiz  kuntzak ahazturik eta, hizkuntza kontuan, jakin nahi
|
zuen
euskara non koka Europakoen artean.
|
|
|
Hizkuntza lantzean daukagun atzerapenaren froga zuzena Iztueta da, bera baita, XIX. mende aurreratuxean, erlijioaz ez diren gaiez hitz lauz ari den lehen laikoa24 Gehi diezaiogun honi, Joan Antonio Mogel eta frai Bartolomeren gisako idazleak gaztelania hutsez ari izan zirela, dakigun heinean, Â beren eskutitz, ohar eta eztabaidetan, halako ohitura oraintsu arte iristen delarik. Ez da ere ahaztu behar Luis Eleizaldek, beste askoren antzera, ez
|
zuela
euskara erabili Landibar, bere nobela bakarra, idatzi zuenean. Jendea politikaz bereganatu nahiak bultzatu zuen horretara dudarik gabe25, ezin ukatuzko arrazoia, baina tartean bazegoen ere sendo tinkaturiko usadioaren zama.
|
|
2002
|
|
|
Gizartean gerta ote zitekeen mirari baten antzeko zerbaiten pare. Euskara nahi genuen gureganatu, denonganatu hobeki esan, guk bai baikenuen dagoeneko gureganatua, eta ehiztariak xoria saretan atzematen duen gisa, uste
|
genuen
euskarak ere halako batean erdara bere sareetan harrapatuko zuela behin hegoak mozturik. Indartsu sentitzen genuen gure burua, gogoz betea, adoretsu eta kementsu, eta gai ginen beroaldi batean horretan sinesten ez zuena ezpatarat deitzeko ere harresi baten gibeleko aldean ezkututako lorategian.
|
|
|
Nire ustez, euskal gobernu guztiek euskararen alde egin duten apustu garbiagatik. Eusko Jaurlaritzari esker
|
du
euskarak duen presentzia, euskal gobernu guztiek, batak bestearen ondoren, egin duten ahaleginagatik. Eusko Jaurlaritzari eta Eusko Legebiltzarrari, bistan da, parlamentuei baitagokie legeak egitea, kasu honetan hizkuntzaren inguruko legeak egitea.
|
|
|
Hola sortu ziren ikastolak, adibidez, aitzindari nekaezinak ziren batzuen ahaleginen fruitu oparoa. Ondorioz, eta gauzak onerako aldatu direnean, historia osoan baliabide izan ez dituen horiek
|
ditu
euskarak, eta egiten diren ikerketei begira, euskaldun gehiago dugu gure artean urterik urte. Gazte gehienak gai omen dira euskaraz egiteko ez bada ere, euskararen ulertzeko bederen.
|
|
|
Hau dena kontuan izan behar da. Eta ikusi behar da, aldi berean, etxean praktikan umearen hezkuntzaz gehien bat arduratzen denak nolako maila
|
duen
euskara kontuetan. Egun bada jende ausarki irakaskuntzan lan egiten duena eta seme alabak euskaraz hazteaz gain, bere harremanetan euskara landua erabiltzeko gai dena.
|
|
|
diru konturik tartean ez balego, ez litzateke hobea izango eskolak beste hizkuntza batean ematen diren ikastetxe batera bidaltzea umea? Horrela, etxetik
|
duten
euskara galdu gabe, eta ahuldu gabe ere, beste hizkuntza baten ikasteko gai izango lirateke.
|
|
|
Gure paperak luzatu, pena, keta edo garri bezalako hitz eta atzizkiez bete ditugu inolako beharrik gabe. Horrela, ebaluazioak informazioa biltzeko eta lantzeko tresna egokiak direla esan beharrean, inolako arazorik ez
|
duen
euskara txukun eta garbian, nahiago dugu zerbait ponpoxoago egin eta ebaluaketak informazio bilketarako eta lanketarako tresna egokiak direla esan. Eta hiri hau bizitzeko egokia dela esan beharrean, landuago aurkitzen dugu, eta aberatsago, hiria bizigarria dela esatea, esanahia bera gainetik beheiti aldatuz.
|
|
|
Arazoen konponbidearen abiapuntua, arazorik badela onartzen badugu segurik, jakina, galderetan dago, ez begiak itxi eta gertatzen den guztia udako ekaitza bezain naturala dela onartzean. Nahi
|
bainuke
euskara guztiona, ez bakar batzuena bakarrik, izan dadin, orain eta beti. Nahi bainuke inork ere oraka ez baleza gure hizkuntza, hizkuntzarekin zerikusirik ez duten eta hizkuntzak maite ez dituen ñabardura arrotzak nahi edo ez nahi hizkuntzari atxikiaraziz, ustez edo irozgarri egokiak direla, ez baitira batere hala.
|
|
|
nafar ikasle euskaldunak erakartzen ditugu hola. Unibertsitateak normaltzat hartu behar
|
luke
euskara maila guztietan erabiltzea, eta luzera begira, dituen muga guztiak dituela, epe luzean horri behatu lioke.
|
|
|
Bigarren hizkuntza mota hau, batzuek" ikastolako hizkera" deitzen diotena, nagusitzen da gazteen mintzoan azkeneko urteetan. Euskaltzale batek esaten zidan bere andrea ere, ikastolako andereño, halako klabe ezezagun batean hasi dela hizketan orain," ikastolako hizkeran", eta hola mintzatzen dela irakaskideekin, nahiz berak etxetik
|
duen
euskara Tolosakoaren parekoa izan, garbia eta txukuna inon bada.
|
|
|
Badakizu: administrazioko lanpostu bakoitzak markatua du lanpostu hori beteko duen langileak zenbateraino jakin behar duen euskaraz egiten, eta zer nolako epea
|
duen
euskara, dagokion mailan, ikasteko. Batzuen ezintasuna, beste batzuek erakusten zuten nagitasuna, eta hiritarrok eskatzen genuena kontuan izanik, ez dakit bazen urte haietan beste irtenbiderik edo beste politikaren bat asmatzerik.
|
|
|
Ez da gauza ona, euskararen etorkizunerako ez da gauza ona, esan nahi dut, nahiz batzuen orainerako ezin aproposagoa izan. Euskarak normalizazio bidetik sartu behar baldin badu noizbait, eta sartuko ahal da egunen batean!, gizartean normalean erabiltzen ditugun prozedura berberak erabili behar
|
ditugu
euskararekin ere. Bizitzan aurkituko duzu maizki prozedurak ilunak izaten direla, orekarik gabekoak, eta horrek sulfuratuko zaitu, eta norabaiteratu.
|
|
|
Ez dut uste nik hemen nire burua zuritu behar
|
dudanik
euskara kontuetan, ezta errespetua, lausengua edo balakua eskatu behar ere. Baina uste dut Euskaltzaindiak errespetu hori eta gehiago ere merezi duela, zinezko euskaltzaleen aldetik segurik.
|
|
|
"!" esango du hizlariak (hori, hoberenean, non eta ez duen" Eguerdi on!" delako hasperen agurra ateratzen patrikatik), eta gero erdarara joko du, euskarak behar duen kuota sinbolikoa bete ondoren. " Esker ikasko" eman zion behin izenburu erdaraz idatzitako artikulu bati" sinpatiko" horietako batek, argi utzi nahi baitzuen zer garrantzi handia
|
zuen
euskarak haren bizitzan. Bilboko lurpeko trenak bere bigarren adarra estreinatu zuenean bazter guztiak bete ziren propagandako horma irudiekin.
|
|
|
ez gaude lehen bezala, kontura gaitezen. Koldo Zuazok uste
|
du
euskara ñabardura gabe ari dela garatzen eta geratzen, eta Jesus Rubiori iduritzen zaio euskara itolarrian dagoela, berez duen barne egiturak oztopo handiak jartzen dizkiolako komunikatzeko zereginari. Ez dira bakarrak hizkuntza kontuetan, lehenago igartzen zen optimismoaren parean, aski kezkati ageri zaizkigunak.
|
|
|
Hartara, garabidean jarri behar
|
dugu
euskara, eta hauek dira Rubioren gomendioak: lokailu erlatiboak erabiltzen hasi behar dugu beldurrik gabe, eta hauekin batera liburuan berean berak erabiltzen dituen" ezi (ez)"," zeren (eta)"," ezen", etab. bezalako lotura hitzak Beraz, ikusten denez, hau ez litzateke proposamen berria izango, gure idazle guztiek erabili izan dituztelako holako egiturak.
|
|
|
Esaten ari naizena da gutxienez harrigarria dela zortzi kritiketatik bat ere ez izatea halakoa, lerro hauek idaztean argitara eman den gaztelaniazko bakarra nolakoa izan den kontuan hartuta behintzat (eta" halakoa" diodanean, Â kritikaren jiteaz ari naiz, baina baita sakontasunaz ere: ez da soilik luzera kontua, kritika duin bat garatzeko aukera gehien
|
zituen
euskarazkoa luzea bai, baina gainerakoak bezain deskriptibo eta azalekoa delako, errepikapenez betea, eta kontraesanen bat edo besteren jabe). Ayala Dip ek irakurketa lan bat egin du, argudio batzuk eskaintzen ditu, eta, ondorioz, iritzi bat plazaratzen du.
|
|
|
Dena dela, argi gera dadila euskarazkoa bezain gurea sentitzen dudala gaztelaniazkoa (edo Pirinioetatik Adurrera bitartean egiten den frantsesezkoa, noski, ondo ezagutzen ez dudan arren); egia da arazo terminologiko bat
|
dugula
euskaraz," euskal idazle" nekez egokitzen delako" escritor vasco" ren esanahi orokorragora (Koldo Mitxelena baimena eskatuz bezala ausartu zen idazle euskotar aldaera proposatzera," vasco" horren ordain legez). Baina dei diezaiogun X, esaerek ez dute zertan egia adierazi behar beti, eta" izena duen guztiak izana dauka" esaten duenak edukiko du, arau orok bezala, salbuespenik:
|
|
|
Erdarazko literaturak ez bezala, unibertsala izatea beste erremediorik ez
|
du
euskarazkoak: kapital literarioa meta  tzen jarraitu behar du, munduko literaturen artean bere lekutxoa finkatu nahi badu; auzia oso argi azaltzen du, beste literatura batzuen kasuak aztertuz, Pascale Casanovak La République mondial des Lettres duela gutxiko bere liburuan.
|
|
2003
|
|
|
Dena hori hizkuntza baldin bada, ulertu duzu, eraman indar erraldoiengatik agertzera baino zergatik doan desagertzera; jendeak, banaka justuki, agian ez du hizkuntza horren premiarik eta orduan debalde date ez dakit zein konstituzioren bigarren artikuluaren aldaketa eskatzea. Zeronek diozun eran, nehork ez
|
ditu
euskaraz mintzatzetik trabatzen, non ez den beren baitako ezjakintzak. Hizkuntza estatuaren estigmatizatzeko tresna baizik ez baldin bada, egia da, hizkuntzaren gain jartzen diren sufrantzak, ezerera edo deus gutxira heltzen den jendearen sufrantza areagotzen du.
|
|
|
1 Gaztigu, gaztigatu hitzek adiera bikoitz hori
|
dute
euskaraz. Gaztelerazko" castigar" ek edo guztien iturri den latinezko" castigare" k, ordea, ez dute abisua ematearen zentzua.
|
|
|
Euskara aberri bat da, ia erlijio bat36". Ikusten dugunez, euskaldun jaio bizi hil bidean, zulo handiak daude gaur egun. Inoizkorik eta autobiderik onena omen
|
du
euskarak egun, baina zuloak ikaragarriak dira.
|
|
|
Euskarazko kognizio eta alokuzio indibidual nahiz publikorik gabe, gaitz
|
du
euskarak zulotik gora egitea. Elitearen isla mediatiko euskaldun barik, ze botere harreman gara dezake euskarak diglosiaren basamortuan?
|
|
|
Hedabideetan gauza izan behar
|
dugu
euskaraz sortzeko, ekoitzi eta sozializatzeko. " Gaur egun, gizarte zientzietan ikusten da pentsamendua lokalismoan oinarritzen dela(...).
|
|
|
batetik, ze hizkuntza eredu darabilgun (on, txar, jaso, herriko...); eta, bestetik, ze erreferente multzo islatzen dugun (auto zentratua ala atzerriak sortua). Lau eraztun hauek kateaturik
|
dute
euskarazko gizarte komunikazioaren garapena. Asko dira eraztunok planteatzen dituzten inkognitak, gutxiago asmatu ditugun erantzunak.
|
|
|
Azken aurreko lerrootan, gauza batek arduratzen nauela aitortu behar dizut: euskaldunek oso konfiantza txikia
|
dugu
euskarazko prentsan. Hori aldatzen ari da, baina horrela izan da, oro har.
|
|
|
1998ko lehen hiruhilabetean Euskal Herrian 60 bat komunikabide elektroniko zeuden. Horietatik dozena bat euskara hutsezkoak, eta beste 18 diglosikotan
|
bazuten
euskaraz zer edo zer. " Ez da panorama liluragarria, baina ez da multzo  hutsa.
|
|
|
Eta badago desberdintasunik: erdaldunak oztopo existentziala jartzen digu (ezin
|
dugu
euskaraz baliatu bere aurrean eta geure existentzia linguistikoa ukatzen dugu); euskaldun pasiboak entzuteko moduan dauzka belarriak, euskaraz erantzungo ez duen arren egiten uzten digu; kasu horretan, ukapena praxiari dagokio eta ez existentziari. Gure artean, euskaldunak nahiz erdaldunak daude; den denak ez garenez euskaldun erdaldunak talde bi badaude egon, eta taldeek beren buruaren hautematean eta auto erakundetzean aurrera egiten duten heinean, komunitate desberdinak sor  tzen dira, sortu dira dagoeneko nik uste.
|
|
|
Argi dago begien aurrean
|
dugun
euskararen egoera linguistiko diglosikoa ez dela huts hutsean euskaldunen borondatezko zerbait; ezpada indarrean dagoen politikaren  bitartezko faktua, zeinak ahalbideratzen baitu lur bazter honetan basko izan ahal izatea euskaraz tutik ere ulertu barik, besteak beste. Espainiar eta Frantziar politika administratiboek gogor borrokatu izan dute desberdintasunen aurka, era guztietako mamuak piztuz.
|
|
|
Bestalde, Euskal Herriko administrazioek konpromiso argiagoa erakutsi lukete euskararekiko, zeren egungo banaketa juridikoak eta administratiboak arriskuan jartzen baitute euskararen aldeko politika sustatzaile arrakastatsuak abian jartzea. Gauzak horrela, XXI. mendeari begira, bai mundu administratiboa, bai akademikoa eta bai soziala bere egin behar
|
ditu
euskarak, bizirik irautekotan.
|
|
|
Modan dauden parke tematikoen antzera bizi liteke. Enpresek, unibertsitateak, kulturgintzak eta erakunde publikoek interes komuna
|
dute
euskarazko komunikazioan. Zergatik ez erantzun elkarlanean?
|
|
2006
|
|
|
Eta bolada baterako denez, ia euskaldun saiatu horien hiz  keta moldean hainbat erdarakada gordin eta erdal egitura sumatzean, euskaldun jator puristak hobe
|
luke
euskararen egoeraren gaineko gogoeta ariketatxoa egitea, kopeta gehiegi belztu baino lehen. Hizkuntzaren sena eta esentzia gure mintzotik aienatu dira, agidanez, eta haiek itzuli bitartean hobe dugu gaurko hiztunen ezin gozatuaren zergatiak ongi ulertzea eta horren ondorioz behar baino gehiago ez sufritzea.
|
|
|
zer egiten du euskara teknikariak? Lehenago ere emana
|
dugu
euskara teknikariaren lanbidearen definizioa, eta horrek berak erantzunen liguke galdera. Euskara teknikariak euskara normalizatzeko ekimenak eta neurriak diseinatu, planifikatu eta gauzatzen ditu.
|
|
|
Konbentzio bat da, zalantzarik gabe, baina ontzat eman dezagun kopurua. Horietako bat
|
dugu
euskara, geurea. 7.000 horietako asko eta asko, gehienak ziur asko, hizkuntza familia edo multzoren batean koka daitezke, hau da, gehienek ere badute" ahaide" ezagunen bat, ondo ondoan edo milaka kilometrora.
|
|
|
Badira, ordea, ahaide ezagunik, edo, hobeki esanda, ahaide ezagun ziurrik ez dutenak. Horietako bat
|
dugu
euskara, geurea. Eta horrexek bihurtu du euskara hizkuntzalari eta pentsalari ugariren aztergai.
|
|
|
Ohikoa da jakintza arlo guztietan, zoritxarrez, aurrena teoria edo tesia asmatu edo proposatzea, eta ondoren hori egiaztatuko duten frogak bilatzea. Eta hori bera gertatu da hizpide
|
dugun
euskararen ahaidetasunarekin. Euskarari ahaideak aurkitu behar zaizkiola?
|
|
|
Hizkuntzen artean lagunak aurkitzea ahaideak aurkitzea baino errazagoa izanen da, gainera, eta
|
badu
euskarak non bilatu: munduan egoera minorizatuan diren hizkuntzen artean (gehienak, gaur egun) badu euskarak lagunarte polita osatzeko modua, baita beharra ere.
|
|
|
Hizkuntzen artean lagunak aurkitzea ahaideak aurkitzea baino errazagoa izanen da, gainera, eta badu euskarak non bilatu: munduan egoera minorizatuan diren hizkuntzen artean (gehienak, gaur egun)
|
badu
euskarak lagunarte polita osatzeko modua, baita beharra ere. Bide horretan abiatuta, epe laburrean bederen, poz handiagoa eta etekin hobea lortuko dugu, zalan  tzarik gabe.
|
|
|
Hizkuntza nagusi gaztelania eta frantsesa
|
dituen
Euskararen Herrian bizi gara. Euskararen auzo hizkuntzak sukaldeko hizkuntza bihurtu zitzaizkigun aspaldi, eta sukaldeko leihotik kanpora begiratzeko ere hizkuntza horien beharra izaten dugu.
|
|
|
UPNkoek ere askotan esan ohi
|
dute
euskararen alde daudela," pero de los dialectos navarros, no del batúa ese que se inventaron los de la ETA". Ondotik datorrena badakizue.
|
|
|
Azken batean, hizkuntza bat erabiltzea" komeni" bada, hortik" beharrezkoa" izatera ez da agian asko falta. Eta hortxe
|
dugu
euskararen etorkizunaren gakoa. " Beharrezko" izan behar du, biziko bada.
|
|
2007
|
|
|
Zorigaitzez, gorago gogorarazten nuen bezala, bakarrik bidaiaren zati batzuk
|
ditugu
euskarazko bertsioan, gainerakoa galdu da.
|
|
|
Izen horien eta antzeko batzuen arrakastaren arrazoia bereizteko borondate politikoa izan da (Bitxiagoa dena, Allo, Leyre eta Javierren egiazko baliokideak, Alu, Leiuri eta Exaberri, hurrenez hurren, baztertu ziren, pragmatismoagatik: lehenbizikoak oso soinu zakarra
|
du
euskaraz eta, beste biei dagokienez, ez zen komeni ehunka Leire eta Xabierrekin, saiakera honen egilea barne, sobera estu ibiltzea erdarazko izenak izateagatik, grafia zaharrean idatziak). Tirabira askoren ondoren," elebitasuna" lortu da toki askotan:
|
|
2008
|
|
|
Zer, espainolen aurrean isildu egiten zarete orduan; atariko lohia baino ez zarete. Atariko lohia, baina ez dakit
|
zuen
euskara exkax horretan horrelako esapiderik ulertuko duzuen. Zer salatu nahi duzue?
|
|
|
" Beno beharbada halaxe izanen da baina hala nola Saderen bat itzulita dagoen bezala, nik uste
|
dut
euskarak behar zuela Masochen itzulpenen bat eta liburu hau da bere onenetakoa. Dena dela, zuk diozu txarra dela, baina nik ez dut uste, izan ere...".
|
|
|
Batek amaren hizkuntza
|
zuen
euskara;
|
|
2009
|
|
|
Bada, batez ere, Euskal Herriaren historiaz. " Gudariek ez zuten borrokatu espainol Errepublikaren alde, Euskadiren independentziaren alde baizik.// Nafarroa erresumaren garaian euskaldunok herri independiente bat izan gara.// Euskal Herria ez gara inoiz ere menderatuak izan, eta frogatzat hor
|
duzu
euskara, Europan gelditzen den hizkuntza preindoeuropeo bakarra.// Gerra karlistak ez ziren Espainiako tronoaren pretendientearen alde izan, euskal foruak defendatzeko baizik.// Foruak herriaren egiazko eskubideak ziren, eta eskubide horiek erregek zin egin behar izaten zituen".
|
|
|
Hain zaila al da ulertzea bizikide diren milaka herritarrek hemengoa den hizkuntza horretan (ere) bizi nahi dutela gaur eta hemen? Beraz, hain zaila al da ulertzea, eta onartzea, milaka herritarrek" behar"
|
dutela
euskara. Eta guztiori ulertuta, ez al da begien bistakoa hemengo gizarte bizikidetzarako ez dela berdin txinera edo euskara ikastea?
|
|
|
Pluralistak behar dira, hizkuntza auziari mentalitate pluralistaz begiratuko diotenak behar dira. Dagoeneko lagun asko
|
ditu
euskarak, lagun asko hizkuntza bizikidetzak: esate baterako, ez ote dira euskararen lagunak, etxean euskara normaltasunez eta naturaltasun osoz transmititzen duten gurasoak, eguneroko bizitzan, zenbaitetan oso egoera zailetan, gainera?
|
|
|
Baina badut ustea nazionalek euskara beharrezkotzat sentitu eta gozatzen eta erabiltzen badute, bermatua izango duela, nola edo hala, neurri batean edo bestean, etorkizuna. Hori
|
du
euskarak hil edo bizikoa. Garbi eta hitz gutxitan esateko:
|
|
|
Garbi eta hitz gutxitan esateko: nazioa bainoago nazionalak behar
|
ditu
euskarak; nazioak baino gehiago, nazionalek behar dute euskara! Nazionalek berentzat beharrezko sentitzen duten neurrian, irabazia du etorkizuna euskarak.
|
|
|
Garbi eta hitz gutxitan esateko: nazioa bainoago nazionalak behar ditu euskarak; nazioak baino gehiago, nazionalek behar
|
dute
euskara! Nazionalek berentzat beharrezko sentitzen duten neurrian, irabazia du etorkizuna euskarak.
|
|
|
Besterik da kontua: " Guk behar
|
dugu
euskara", edo, hobeto esanda," nik behar dut euskara" da txip eraginkorra," nik behar dut euskara, euskaraz baliatzen naizelako nire komunikazio beharrak naturaltasunez asebetetzeko". Horregatik diogu naturaltasuna dela, ez militantzia, euskarak hil edo bizikoa duen zorioneko erabileraren motorrik indartsuena.
|
|
|
Besterik da kontua: " Guk behar dugu euskara", edo, hobeto esanda," nik behar
|
dut
euskara" da txip eraginkorra," nik behar dut euskara, euskaraz baliatzen naizelako nire komunikazio beharrak naturaltasunez asebetetzeko". Horregatik diogu naturaltasuna dela, ez militantzia, euskarak hil edo bizikoa duen zorioneko erabileraren motorrik indartsuena.
|
|
|
Besterik da kontua: " Guk behar dugu euskara", edo, hobeto esanda," nik behar dut euskara" da txip eraginkorra," nik behar
|
dut
euskara, euskaraz baliatzen naizelako nire komunikazio beharrak naturaltasunez asebetetzeko". Horregatik diogu naturaltasuna dela, ez militantzia, euskarak hil edo bizikoa duen zorioneko erabileraren motorrik indartsuena.
|
|
|
Euskararen beraren lurraldeetan ere ezaugarri ezberdinak
|
ditu
euskararen egoerak. Horregatik, ez da egokia, ez litzateke batere eraginkorra izango, zenbaitek aldarrikatzen duen moduan," euskara bakarra denez, Euskal Herria zatitzen duten muga juridiko administratiboen gainetik, hizkuntza politika nazional bakarra, zazpi herrialdeetako gune sozio funtzional guztietan euskararen erabilera bermatuko duena".
|
|
|
Nafarroaz ari garela, euskara biziberritzeko prozesuan, modu batean edo bestean, beti presente egon ohi den beste alderdi bati lotuko gatzaizkio. Maximalismo lasterzaleen eta minimalismo motelzaleen arteko lehia bere berea
|
du
euskararen plazak. Batzuentzat gutxiegi dena, beste batzuentzat gehiegi izan ohi da.
|
|
|
Inork okerreko interpretaziorik egin ez dezan, komeni da hemen esatea, nolanahi ere, nahitaezkoa dutela hizkuntza bizikidetzak eta hizkuntza pluraltasunak hizkuntza politika publiko bat, nahitaezkoak
|
dituela
euskarak herri aginteen eskutik bere aldeko politika aktibo eta sustatzaileak, nahitaezkoa duela euskarak bere biziberritze prozesua sendotzeko herri aginteen aitzindaritza, eta ezinbestekoa dela euskara indarberritzeko prozesuan herri aginteek ahaleginari geldialdirik gabe eustea, ahalegin hori etengabe eguneratzea eta, ahal bada, areagotzea.
|
|
|
Inork okerreko interpretaziorik egin ez dezan, komeni da hemen esatea, nolanahi ere, nahitaezkoa dutela hizkuntza bizikidetzak eta hizkuntza pluraltasunak hizkuntza politika publiko bat, nahitaezkoak dituela euskarak herri aginteen eskutik bere aldeko politika aktibo eta sustatzaileak, nahitaezkoa
|
duela
euskarak bere biziberritze prozesua sendotzeko herri aginteen aitzindaritza, eta ezinbestekoa dela euskara indarberritzeko prozesuan herri aginteek ahaleginari geldialdirik gabe eustea, ahalegin hori etengabe eguneratzea eta, ahal bada, areagotzea.
|
|
|
eredu berri baten arabera eraiki beharra dago aro berri honetako hizkuntza politika, eta erakargarritasuna da eredu berri horren osagai nagusia. Bestela esanda, ezagutzatik erabilerarako jauzia ematea baldin bada gure erronka nagusia, euskararentzako bizi giro nahikoa eta erosoa bermatu nahi baldin badugu, euskal herritar gehienak gogatzeko gauza den hizkuntza eguneratu, malgu eta adierazkorraren irudia eskaini behar
|
du
euskarak. Eta, jakina, irudia ez ezik egitatea.
|
|
|
Izan ere, euskararen auzia ez baita justu euskararena. Hori baino gehiago da hizkuntza bizikidetzaren auzia, gureak
|
ditugun
euskararen eta erdaren (gaztelaniaren eta frantsesaren) arteko bizikidetzaren auzia, alegia. Hizkuntza bizikidetzaren auzia den neurrian, gure gizartearen beraren elkarbizitzaren auzia da.
|
|
|
Euskaraz badakitenen kopuruak are mugatuagoak dira Nafarroan eta Iparraldean. Beraz, asko badira ere, gero eta gehiago, euskaraz dakitenak, gehiago dira ez dakitenak, eta hauek ahalegin handia egin behar
|
dute
euskara ikasi nahi badute. Ahalegin hori bereziki da handia kontuan hartzen badugu euskaraz jakitea ez dela beharrezkoa, ez behintzat nahitaezkoa, Euskal Herrian egunerokoan normaltasunez bizitzeko, eta, beraz, ikasteko ahaleginak eta bi egin arren, gero, han eta hemen, gutxi erabiltzen dutela.
|
|
|
Euskal hiztunak zorionez ez dira elebakarrak, elebidunak dira; berealdiko indar ekonomiko, kultural, sozial eta mediatikoa duen hizkuntza da elebidun horien beste hizkuntza, gaztelania. Elebakarrek ez bezala, hauek ezinbestean erabiltzen baitute beren hizkuntza bakarra?, hizkuntza hautua egin behar
|
dute
euskararen eta gaztelaniaren artean. Euskal hiztun askorentzat euskara bigarren hizkuntza denez gero, eta euskarak eta gaztelaniak gizartean elkarren artean duten desoreka dela bitarteko, bistan da askorentzat hautapen zailagoa dela euskararena gaztelaniarena baino.
|
|
|
Gure artean batez ere Mikel Zalbide izan da ohartarazi duena diglosiak euskararen biziraupen eta indarberritze ekinbiderako duen balioaz. Aitormena merezi duen erantzukizuna erakutsi du Zalbidek, politikoki zuzena ez den proposamena egin eta arrazoitzeko ausardia izan duelako, eta asmatu du argi asko azaltzen izaki bizidunek airea dugun bezain hil edo bizikoa
|
duela
euskarak diglosia egonkor eta aurreratu bat beharrezko (noski, edonolakoa), biziraungo badu eta indarberrituko bada. Diglosia mota horrek berekin darama euskara erabilera hizkuntza nagusi duten guneen beharra [31].
|
|
|
Diglosia mota horrek berekin darama euskara erabilera hizkuntza nagusi duten guneen beharra [31]. Halaber, birritan aipatua
|
dugun
Euskara 21 gogoeta prozesuaren ondorioak eta proposamenak jasotzen dituen azken txostenak [32] bereganatu egiten du diglosia aurreragarriaren (edo diglosia atxikigarriaren) kontzeptua eta argi jasotzen du euskararen arnasa guneak eraiki eta babestearen aldeko proposamena.
|
|
|
Euskal hezkuntza sistema elebiduna, praktikan, murgiltze sisteman oinarritzen da nagusiki, nahiz eta, tokian tokiko errealitateen arabera, beste zenbait erkidegotakoa baino mugatuagoa izan murgiltze neurria. Izan ere, B ikastereduko ikasleen proportziorik altuena etxeko hizkuntza gaztelania dutenena da, eta jadanik D ikasteredukoen artean ere, lehen hezkuntzako lehen urteetan, gehiago dira etxeko hizkuntza gaztelania
|
dutenak
euskara dutenak baino. Etxetik elebidun ez direnetako gehienak B edo D ikastereduetako murgiltze sisteman ari dira.
|
|
|
komunikatzeko gaitasuna eskuratzeko obligazioa, alegia. Gogoan izan behar da, 1979ko Autonomia Estatuaren eskutik, Euskal Autonomia Erkidegoko herritar guztiek aitortua
|
dutela
euskara eta gaztelania ezagutu eta erabiltzeko eskubidea. Horregatik bizkarreratu izan zaio hezkuntza sistemari bi hizkuntza ofizialen ezagutza ikasleei bermatzeko obligazioa.
|
|
|
Laissez faire, laissez passer printzipioa aplikatzea da hori, eta esana dugu, hizkuntza politikari eraginkortasuna eragozten dionez gero, ez zaigula printzipio onargarria iruditzen. Herri aginteek, baldin eta hizkuntza pluraltasuna egiazki bermatzea eta bultzatzea baldin badute helburu, ezin dira ustezko neutraltasun batez mozorrotu; aitzitik, jarrera aktiboa izan behar
|
dute
euskararen erabilera sustatzearen alde. Hori horrela, ez da bidezkoa zerbitzu publikoen eremuan helburu konformagarritzat hartzea gaur egungo euskararen erabilerari euste hutsa.
|
|
|
Aipatutako arlo horietan duen indarrak erakusten baitu zenbateraino atxiki zaizkion gizabanakoak hizkuntzari. Esandakoak bete betean balio
|
du
euskararentzako ere.
|
|
|
Izurriteari ihes egingo geniokeen abiada berean egin behar dio ihes euskarak ikasgelako lau horma barruko hizkuntza izateko arriskuari. Hizkuntza bizia behar
|
dugu
euskara, hizkuntza akademiko hutsa ez baizik eta gizarte bizitzan herritarrek ugari eta eroso erabiliko dutena: halakoa izango bada, nahitaezkoa dugu, gazteek euskara ohiko hizkuntza izan dezaten irakaskuntza ez unibertsitariotik edo unibertsitariotik lan mundura jauzi egiten dutenean, hots, lan munduko hizkuntza izan dadila euskara, lan mundukoa ere bai.
|
|
|
2008ko datuen arabera, gaur egun sare publikoan ari diren irakasle guztien ia %80k egiaztatua
|
du
euskaraz irakasteko gaitasuna [61], eta beste %6k komunikazio arrunta euskaraz izateko gaitasuna. Sare pribatuan, nahiz eta berealdikoa izan egindako aurrerakada, apalagoa da errealitatea, %63 baita C maila egiaztatua duena, eta %4, berriz, B maila egiaztatu duena.
|
|
|
Etengabeko gizarte aldaketek, ordea, premia eta apeta komunikatiboen aldaketak dakartzate ezinbestean. Errealitate berri horietara egokitzen asmatu behar
|
du
euskarak, etorkizunik izango badu; ahantzi gabe errealitate hori, gainera, abiadura handiko aldaketa dela.
|
|
|
Ez baita nahikoa euskararen ezagutza eskatzea, erabiltzea denez helburua. Gauza bat da, hortaz, zein lanpostutan izan behar
|
duen
euskararen ezagutzak beharrezko, eta beste bat da zenbat lanpostutan izan behar duen beharrezko. " Zeinetan" erabakitzerakoan, lanpostu bakoitzerako, helburu moduan bada ere, aurreikusten den euskararen erabilera hartu behar da kontuan;" zenbatetan" erabakitzerakoan, berriz, administrazio bakoitza kokatzen den barruti geografikoko euskararen ezagutza tasak hartu behar dira kontuan, azken urteotako arauetan jasota dagoen bezala.
|
|
|
On litzateke, halaber, Berria egunerokoak ondoan beste egunkari bat izango balu. Seguruenera on luke Berriak berak, konpetentziaren lehia gertuagotik biziko bailuke; on lukete Berriak asebetetzen ez dituen edo Berria gogoko ez duten hainbeste elebidun eta euskaltzalek, hartara euskaraz atseginez irakurtzeko beste aukera bat izango luketelako eskura; eta guztiaren ondorioz, on
|
luke
euskarak berak, euskal irakurle gehiago izango liratekeelako. Baina, berriro diot ez dela hori, gure irudiko, euskarazko hedabideek aurrez aurre duten erronkari erantzuteko tresnarik eraginkorrena.
|
|
|
Egia da euskaraz bizi nahi dutenek gaztelaniaz edo frantsesez bizi nahi dutenek adina eskubide dutela hauek gaztelaniaz edo frantsesez
|
dutena
euskaraz eskura izateko. Eskubidea bai, ezin uka hori, ez da zalantzarik.
|
|
|
Elebidunen ehunekoa gero eta handiagoa denez gero, ezinbestekoa
|
du
euskarak erabilera eremuak sendotzea eta berrietan leku gehiago irabaztea, kontsumitzaile potentzialak, etengabe gehituz doazen kontsumitzaile potentzialak?, neurri batean bada ere, kontsumitzaile erreal bilakatuz. Hori, ordea, irabazi egin behar da; edo hobeto esanda, hedabideen erronka nagusia, hori irabaztea delakoan gaude.
|