|
2007
|
|
|
Euskara estandarra, nkatzeari dagokionez, argi ikusi bazuten ere idatzizko testuek zeregin garrantzitsua zutela, arazoa sortu zen erabaki orduko nork moldatu behar
|
zuen
euskara berri hori.
|
|
|
Bigarren Aintzinaren argitalpena Marc Legasse eta Xarrittonen esku egon bazen ere (Jacques Legasse Bigarren Mundu Gerran hil zen eta Xabier Diharce fraidegai bilakatu zen), lehenengo zenbakitik azkenera Marc Legasse eta André Ospital agertu ziren arduradun arte eta Jean Duboscq kudeatzaile. Piarres Xarrittonek, Apaizgaitegian zegoen arren, euskarazko probak zuzentzen zituen, Legassek eskuraturik, honek ez
|
baitzuen
euskaraz egiten731 Pierre La, tte Ohorezko Batzordean baino ez zen agertzen.
|
|
|
Eskualduna> debekaturik izan zelarik, Jean Saint Pierre, Jean Elissalde, Jules Moulier, Léon Leon, Louis Dassance, Pierre Duhour eta Andreinek794 bilera bat ospatu zuten, uste
|
baitzuten
euskarazko argitalpen baten beharra zegoela. Argia> eta Oiharzuna> izenak baztertu ostean, Herria> izena aukeratu zuten aldizkari berrirako795 Era berean bilera hartan erabaki zuten La, tte argitalpen berriaz ardura zedin, berrikuntzen zalea baitzen:
|
|
|
Momentu batez, hitz erdika ari ziren bi gizonen elhetarik, La, tte k konprenitu zuen Sara-ko norbaitek sortu nahi
|
zuela
eskuarazko astekari laiko bat eta ez zutela nehor utzi behar aintzintzerat. / Halere Guillaumie de Hiriart radikala eta Dufos du Rau Lycée ko erakaslea alde eman zitzaizkon.
|
|
|
Horrela, euskara eta euskal kulturaren eremuan murgiltzeko desira sentitu zuen La, ttek: umetatik ahaztuta
|
zuen
euskara berrikasi zuen eta, apaiz ordenatua izan baino lehen, urte osoa eman zuen euskararen ikasketak sakontzen. Horrez gain, Harrietek eta Inchauspek bildutako euskal bibliotekak osatu zituen La, ttek829.
|
|
2008
|
|
|
Iberiera eta euskararen arteko erkaketak aspalditik datoz. Nahiz eta azken urte otan berriro ere euskoiberismoaren segitzaileren batek sutsu eta gartsu bien arteko lotura estua inon ere onartuko ez litzatekeen eran defenditu, berezilari guztiek ikus ten
|
dute
euskarak, edo hobeto esanda, euskararen gainean daukagun ezaguerak ez duela batere laguntzen iberierazko testuak ulertzeko. Eta nire ustez iberieraren alo rrean aurrerapenak oso urriak izango dira testu elebidunen bat agertzen ez den bitar tean, nahiz iberiera latina zein iberiera greziera izan.
|
|
|
Hegoaldean ez dira Ekialdean baino aratzago, garbiago: duela hogei bat urte gipuzkoar idazle batek
|
zuen
euskarazko hiztegi erotikoa argitaratu, berehala agortu zena. Egilea gurekin zegoen Galizian Galeusca> batean eta behin Lugotik Santiagora, autobusean elkarrekin gindoazela, gizon horrek, isildu gabe, gipuzkoar bertso lizunak kantatu zizkigun eta batzuk oso gogorrak, haien ondoan zuberotarre nek kantikak diruditela.
|
|
|
Salto> ko: > rotariko> egiak> jasotzen du(, salto ta brinko zebiltzan kuarto barrenian...), s.v. brinko6> edo bringo.> ko> ez da hitz mailegua baka rrik, baita esapide edo lokuzio modura egituratu den segmentua. Horrek esan nahi
|
du
euskararen mamiraino sartu dela, hitzen azalean gelditu gabe. Bestalde, brinkoren> era torri ugari samar dugu:
|
|
|
Garai hartan latinak ematen digu, beraz, euskararen topografia, baina, baita erromantzearen topografia ere (esan bezala, enego> azaltzen da, enecoren> ordez, hila rri batean eta horrek erromanizatze prozesu martxan zegoela esan nahi du). Bestalde, gogoan eduki behar
|
dugu
euskara hizkuntza bat bezala ailegatu dela gaur arte; erda ra, edo erromantzea, ordea, hizkuntza bat baino gehiago bezala: euskara harreman estuetan izan da erromantze desberdinekin, eta horrek, nahi eta ez, eragin desberdina inprimatu zuen euskararen mamian:
|
|
|
Gaur egungo euskaldun gehienek, hain zuzen,, inorentzat?
|
dute
Euskara Batua. Ipar Euskal Herriko askok Hegoaldeko kontutzat dute,, hegoaldeko euskara+ española?
|
|
|
Zalantzarik gabe, euskara normalduko bada, iritzi horiek zeharo baztertu behar dira. Euskaldun guztiak eta bakoitzak beretzat> eta> etxekotzat> izan behar
|
du
Euskara Batua. Egunero darabilena baino jasoagoa, eta bere inguruko adiskideekin darabilena baino zabalagoa, baina, azken batean, berea.
|
|
|
Badira, orobat, hiztegiak, goitik behera eta xehetasun guztiekin eus kara aztertzen duten hitz bildumak. Gutxiago
|
ditu
euskarak, ordea, eremu lexiko jakin batetik hasi eta harenak biltzen dituztenak. Horri ekin nahi izan diogu oraingo honetan.
|
|
|
Gauden gaudenean, ordea, maiz nabaritzen dugu premia hori.
|
Badu
euskerak hitz sorbide ugari, baina baita ere huts nabarmen bat bederen aldameneko hizkuntzen ondoan. Ez dugu (des > eta horren antzekoren bat kenduz geroz) aurrizkirik(...) Erremedio bat baino gehiago izan dezake huts horrek, baina ongi pentsatu behar litzake gerora gabe nola joka.
|
|
|
Kondatzean, edergailu guti: han hemenka atsotitz bat edo bertze; konparazione bat edo bertze, arrabots edo zarata hitz batzuk jostatzeko ateraldi bakar batzuekin.» (15 or.). Uste
|
dugu
euskarazko ahozko dis
|
|
|
Hortaz, eginahalak eta bi egin behar ko ditugu esku artean dugun gai garrantzitsu bezain minberari (euskalkien gaiak alde koak eta kontrakoak ditu geurean, bertzeetan bezala) erantzun zentzuduna eta landua emateko. Horretan asmatzen badugu, uste
|
dut
euskararen onerako izanen dela Nafarroan.
|
|
|
Sakonean, gainera, uste bi behintzat badira, batak bizkaiera lehengoan mantendu behar dela dio, besteak, gaurkotu. Horien aurrean, nik uste
|
dut
euskara batuaren eragina bizkaieran ez onartzea, bizkaiera ez modernizatzea dela. Etorkizuna, ostera, euskalkiko eredua eta batukoa hurbiltzetik dator.
|
|
|
Bestalde, Iturgaitz jaunak adierazpen publikoetan erakutsi ohi dizkigun etorri eta bokantza miresgarriak inspiraziotzat harturik ere, ez dirudi, hain beharrezko, ezinbesteko eta nahitaez eutsi beharre ko? omen
|
dugun
euskara batuari laguntzeko modurik egokiena denik, bera hainbeste nekez eta ikastordu luzez esku ratzen ari direnen lepotik. Marteko euskara, moduko loreak asmatu eta lau haizeetara hedatzea, euskalkiak? über> > eta, for> ever? > bultzatu nahi dituztenen fabore, ura beren errotara eramaten utziz.
|
|
|
Unitate lexiko hauek finko samarrak dira eta espezialista nahiz administrazio teknikariak paradigma lexiko eta taxonomia jakin baten barruan jasotzen ditu. Loditasun, > >
|
dugu
euskarazko ohiko hitza gehiegizko pisua adierazteko, baina patologian (operatzea erabakitzeko orduan) edo epidemiologian (gizakiak eta giza taldeak sailkatzeko orduan) honako hauek bereizi ohi dira BMI indi zearen arabera: 1 Normal> range> (BMI 20), 2 Overweight> (> 25), 3 Mild> (27), 4 Moderate> (30), 5 Severe> (35), 6 Morbid> (40), 7 Superobesity> (50), 8 Super/ super obesity (60), 9 Triple> obesity> (> 65).
|
|
|
+ tasun> eginez eraturiko hitza
|
dugu
euskaraz erabilera> esatea aski genuen lekuan.
|
|
|
Orain arte,
|
bagenuen
euskarazko terminologiaren banku bat, EUSKALTERM deitzen dioguna. Banku hau, nolabait esateko, terminoen makro hiztegi bat da, eta hor daude bilduta ez bakarrik UZEIk argitaratu dituen hiztegiak, baita ere lehen azal du ditudan batzordeetan adostutako guztiak.
|
|
|
Euskaltzaletasuna handia zuen, eta euskararekin zerikusia izan zezakeen guziaren maitale zen. Euskal dantza eta euskara bi gauza desberdin dira, jakina, baina maiz egon dira aski lotuak, dantza maite
|
zuenak
euskara ere maite baitzuen. Mariano zen horietako bat.
|
|
|
Lekuko, hemen eman ditudan hauek. Holakoekin beztitu behar
|
genuke
euskara, baina
|
|
|
Inoiz baino egutegi tako gehiago izan
|
ditugu
euskaraz azken mende erdian, eta horietako zenbait bizirik dago XXI. mendearen hasiera honetan.
|
|
|
Euskaldun jendea oso goian zuen, Unamunok bezala. Eta, hark bezala, uste zuen ondo Espainiari euskal izaeraren igurtzi sakon bat; dena den, kulturari dagokionez, uste
|
zuen
euskara ez zegoela prestatuta kultura modernoaren erronkari aurre egiteko, eta horretan ere Unamunorekin bat zetorren. Honela dio han eta hemen maiz plazaratutako iritzietako batean:
|
|
|
Indizeek erlazioak azaltzen dituzte, ikusten denez, eta zenbakien bidez kuantifikatzen dira. Gure artean, Antonio Tovar-ek (1977) atara
|
zituen
euskararen indizeak.
|
|
|
Era berean, interpretazio bortxatua iduritzen zait Echeparek euskara inprimaturik ikusirik erakutsi baikortasunean mentalitate> baten marka ikustea.16 Alderantziz, eskaintza hitzeko erranek erakustera ema ten dute Echeparek inprenta franko barna gizarteratua zen garai bateko ikus moldea zuela, ez inprenta asmatu berri berri zenekoa, are gutiago asmatu aurrekoa. Horregatik, hain zuzen, berantetsia
|
zuen
euskarazko lehen liburua ren argitaratzea:
|
|
|
Réveil> da euskaldunen lehen astekari politiko elebiduna. Hura sortu arte Donibane Lohitzuneko Le> Vrai> kazeta xuri erregetiarrak baizik ez
|
zuen
euskarazko artikuluren bat edo beste argitaratzen noizean behin, barne aldeko orrialdeetan; Réveil> agertu ondoan, ordea, 1887ko bozak hurbiltzeare kin, kazeta xuriak euskara lehen orrialdera ekarri zuen propaganda egiteko.
|
|
|
Frantses joskera eta hitzak ugari zerabil tzan. Ez
|
zuen
euskaraz idazteko ezein idatzizko eredurik. Haren euskara gaiz toaz trufatzen zen Eskualduna, erran dugunez.
|
|
|
Baina Vinsonek30 salaketa egin aurretik, Michelek ancien> popular> >, antzinako herri poesiaren mostra bezala kontsideratu zuenean Gentelman' s> Magazine n 1858an, Anton Abbadiak 1859an errebista berean erantzun zion argi eta garbi testu hura lehenik frantsesez moldatua izan zela hogei ta lau urte lehenago eta gero beste batek euskarara itzulia. Ez
|
zuela
euskarak, Europako hizkuntzarik zaharrenetarikoak horrelako asmakizun eta zaharreria faltsuen beharrik. Berehala Michel konturatu zen erruaz, idatzitakoa zuzendu zuen, eta aitortu zuen bai Altabiscarraco> cantua> bai eta Abarcaren> cantua> apokrifoak zirela, are> forgeries.
|
|
|
Euskaraz agertzean, ordea, itzultzaileak, abertzalea nonbait, gaztelau deitura horien espainol kutsu nabariegia ikusita, jatorrizko frantses iturrietara abiatzea nahiago izan zuen, gure Iparraldeak, hizkuntzari dagokionean, Frantziapean are kolonialismo zama pisutsuagoa pairatzen duela ahantzirik. Hortaz, Dupond> eta Dupont>
|
ditugu
euskaraz ere.
|
|
|
Kortazarren hitzetan, Arrats Beranbildumako. Lauaxetaren? hiria ez zen eremu industrialekoa, baizik gehiago hiri burgesa, aristokratizantea, pianoa bezalako gauza finak maite zituena192 Eta Azkuek bultzatu gura
|
zuen
euskararen hiritartzea ere, hein handiz, bide beretik zihoala pentsa liteke: pianoarekin batera bilbotar irakasleak aipaturiko te usaina eta bigira, hau da, tertulia, giro burgesa seinalatzen ari ziren nabarmen193 Izatez euskara eta piano arteko lotura literala maiz egin zuen Azkuek, ehundaka herri kantu baserri inguruetan bildu eta ondoren hirietako etxe dotoreetara eraman baitzituen ahots eta pianoz jotzeko egokituta.
|
|
|
Halaber, 1916ko hitzaldi hartan esan zuenez, «Izkera batek, uritartzeko, nai ta ezekoa noraezekoa dau ikasguetan (eskoletan) bizi izatea»198 Horregatik burgesentzako euskal ikastetxeak ez ezik, klase sozial guztiek euskara ikasteko aukera izatea gura zuen, horretarako «Uri andietako[...] erdaleskoletan [eskola publikoetan] gure izkereari lekut, so on bat» eginez199 Euskara hiritartzeko asmoetan bada, maila apalak ere presente zituen Azkuek. Alta ukaezina da berariazko interesa
|
zuela
euskara maila sozial jasoetara eramatean. Broussain adiskidea gogaide zuen asmo horretan:
|
|
|
olerki horretan, A zkuek 1916ko hitzaldian bezala xe, Etxepareren «heuskara jalgi hadi» aipatu zuela: biek nahi
|
zuten
euskara ordura arteko eremu tradizionaletik haratago jalgitzea.
|
|
|
Euskerazko paper au arguitaratzen asi guiñeanean bertako [Errenteriako] lagun batek esan euskun: «Emen, nere iritzian, arrera ona eguingo zaio euskaraz atera dezuten paper orreri, baldin guipuzkoarrez jarten badezute beraren erdia, zergatik dan oso euskerazalea emengo jende guzia; eta gaiñera ikusten degulako, itsuak eta beste zenbaitek ekarten
|
dituzten
euskarazko bertso-paperak, berealassen saltzen dirala». Alan guertatu da465.
|
|
|
Hola, 1909tik Bizkaitarra Bilboko astekari jeltzaleko plantillan sartu zen,. Kirikiño? ezizena aurrenekoz hartuz484 Aldizkari hau, esan beharrik ez dago, gaztelaniaz zegoen idatzita ia osorik, baina
|
bazuen
euskarazko atal bat, Bustintzaren ardurapean hain zuzen. Bertan, beraz Bustintzak kazetaritza arloa sabindar euskaraz landu zuen hainbat urtez.
|
|
|
Broussain, Lapurdin sortu arren, oso gazterik Frantzian zehar ibili zen ikasten. 1890eko hamarkadan, Parisen bizi zela, erdi ahantzirik
|
zuen
euskara berreskuratu nahia sortu zitzaion. Hainbat liburu eta aldizkari irakurtzen hasi zen, tartean Baionako Eskualduna eta Sabino Aranaren Bizkaitarra.
|
|
|
Zentzu horretan Azkuek euskarazko eskolak sortu nahi bazituen ere, Europako nazio aurreratuenen ereduan inspiratuz egin gura zuen. Hau da, ez
|
zuen
euskara moduko hizkuntza minorizatu batentzat bigarren mailako irakaskuntza bat planteatzen, baizik lehen mailakoa, aleman eredukoa, Frantziako III. Errepublikak egin zuen bezala. Eta horretarako, ikusi den bezala, umezurtzak euskaraz heziko zituen zentro bat sortu nahi izan zuen, eta hari lotuta irakasle eskola bat, euskaldun irakasleak formatuz joateko.
|
|
|
Euskaldunak:
|
zuen
euskera zarra, zuek euskaldun izateko odola baizen bearra dozuen izkera maitagarri au, bizkortu ta betikotu gura badozue, zabaldu eiozuez zeuen eskoletako ateak; bestela alperrekoak dira Bilboko gaztedi lanzale baten alegin ederrak; alperrekoak, Donostiako integrista gazteak beronen alde darabilezan buruausteak; alperrik, or emenka jaimista batzuk aspaldion egin dauskuezan irakurgai lirain, albis... Erritarrak:
|
|
|
Euskal Unibertsitatearen aldeko gehienen ustez, unibertsitatearen zereginen artean, lehenengo mailako tokia izan behar
|
zuten
euskarak eta euskal kulturaren azterketak eta babesak. Lehenengo mailako irakaskuntzan euskaraz azaldu behar zelakoan ere bazeuden.
|
|
|
Argi ikusten da Azkuerentzat arrazak edo jatorriak gutxi axola
|
zuela
euskara ikastearen aurrean. Kontrasterako ikus kasu berbera, hots, euskara ikasten duen errioxar batena, nola tratatu zuen Arana Goirik bere artikulu batean:
|
|
|
batetik euskarari buruz erdaraz egindako ikerketak idatzi zituen, eta bestetik zazpi probintzietako bertsolariei euskaraz aritzeko aukera ematen zien lore jokoetan. Hortik kanpo ez
|
zuen
euskara maila jasoagoetara eramateko aparteko saiorik egin (hezkuntzara, kazetaritzara, prosa literariora, etab.). Funtsean Abadiak eta garaiko elite euskaltzaleak nazioestatu nagusien baitan txertaturiko kultur proiektu erregionalista proposatzen zuten, ez egiazko alternatiba nazionalik. Horretarako, hasteko, euskara literario normatibizatu bat zen, eta saiotxo batzuk egin arren, gutxi ahalegindu ziren azpieredu dialektaletatik haratago euskaldun guztientzat (edo ahalik eta gehienentzat) balioko zuen estandarrik sortzen.
|
|
|
236 Olabidek euskal hitz berriak asmatu baino gurago
|
zuen
euskara berba zaharrekin garbitzea. Arriandiaga, aldiz, osotara zen sabindar neologismoen zalea eta hitz berri (ulertezin) ugariren sortzailea.
|
|
|
1919ko urritik urte bukaera arteko zortzi batzarretan, Akademiak ez
|
zuen
euskararen inguruko erabaki normatiborik hartu, baizik oraindik guztiz antolatu gabe zegoen erakundea lanean jarrarazteko, bere kide guztiak izendatzeko eta barnearaudia finkatzeko pausoak ematen aritu zen. Hau da, azpiegitura lana atondu zuen aurrenik, ondoren erakunde gisa finkatuta oinarri horren gainean lan akademikoa hasi ahal izateko.
|
|
|
Azkenik, argi eta garbi utzi nahi du Euskaltzaindiak, bere garaian harturiko erabakiak eta egindako gomendio jakinak salbu, oraindik urrats asko dagoela euskara batua burutzeko eta inork ez
|
duela
euskara batua omen delako baten monopoliorik. Beraz, idazleak eta irakasleak bere eskuko dira tradizio ongi ezagutu baten ildotik, pedagogiazko eta literatur adierazpeneko premien arabera, nork bere euskal sen hoberenaren argitan jokatzeko, euskararen funtsezko oinarri batu horrekiko leialtasunean.
|
|
|
Euskara batuko eta euskalkietako adierazpideek, idatzizkoek nahiz hitzezkoek, elkarren aberasgarri izan behar dute: zehatzago esanda, euskalkietako formek berezko bide izan behar
|
dute
euskara batuko formetara heltzeko. Besteak beste, hiztegian, sintaxian eta esapideen arloan, euskara batua eta euskalkiak ukipenean daude, bi errealitate horiek bizi biziak direla.
|
|
2009
|
|
|
Euskaltzainburu ospetsuhunek neurrigabeakdituelaberemerezimenduakbadakigu deneketa ezdiolabereobraparegabekotiknehork deuserekendukoerebai.Elgaruler tzeeskasharek zuen bakarrik berebidetik berexi, dakigun bezala.Euskara Batuadenek nahi, bainan nolaegin, etanolakoa? Berejasangaitzaizanzuen erehorJuanMarik, hunek, bereosabaren errespetu osoaekarriagatik, onar tzen
|
baitzuen
Euskara Batu orokorrarena, etaezbakarrik Piarres Lafittek deitzenzuenGipuzkoarinperialismobatena.Badakigunolakojauntasun apa larekinetaerrespetuarekinbizituzuenJuanMarik, ixiltasunean, unenekehori etahoribetieskertzekoaekarridioguberari.
|
|
|
Gaiaren teorizazioaedozein hizkuntzatanegin zitekeen noski. Baina horko mimodrameketahorko irudiek izan jakina etazehatza etaaberatsa
|
dute
euskaraz, inongo hizkuntzatan eman ez litezkeen mila ñabardurez. Lehenik gestu orokorrakziren, berdinak kultura guztietan, noski.
|
|
|
Gaiaren teorizazioaedozein hizkuntzatanegin zitekeen noski. Baina horko mimodrameketahorko irudiek izan jakina etazehatza etaaberatsa
|
dute
euskaraz, inongo hizkuntzatan eman ez litezkeen mila ñabardurez. Lehenik gestu orokorrakziren, berdinak kultura guztietan, noski.
|
|
|
Damaso Intzak, urte asko geroago, hasierako urte haien errepasoa egiten duenean, ez dauka ahaztuta Urkixok, Olabidek eta Campionek nekez egin ohi
|
zutela
euskaraz. Artxibategian gordetzen den gutunketak ere beren arteko erdarazko komunikazioa islatzen du neurri handian.
|
|
|
Instituzionalizazioa horrela ulertzen dut: presentzia eta eragina, bai Iparraldean bai Nafarroan bai Euskal Autonomia Erkidegoan, beharrezkoak
|
ditugulako
euskararen
|
|
|
Euskaltzaindiak ez du errebindikatu behar hizkuntza politika jakin bat. Euskaltzaindiak egin behar
|
du
euskararen ikuspegitik aurrerakuntza posible guztietan egon, bere ahotsa sentiarazi, beste erakunde eta elkarteekin elkarlana sustatu, eta gero, ahal dugun neurrian, sentsibilitate ezberdinak bildu.
|
|
|
Irabazi asmorik gabeko elkarteen estatusa dugu. Ofiziala ez bada, nahiko harreman sendoa
|
dugu
Euskararen Erakunde Publikoarekin. genuke beste ofizialtasun bat eskuratu, baina nahiko genuke ere euskara ofiziala izatea Iparraldean, eta horretarako adierazpenak egin ditugu behin baino gehiagotan.
|
|
|
2) Munduko gainerako hizkuntz akademien antzera, guk ere, teknologia berrien aurrerapenez baliatzen ikasi behar
|
dugu
euskararen eta euskal kulturaren onerako, maiz behar diren egokitzapenak eginez. Esanetatik eginetara igaro beharra daukagu, beste kultura hizkuntzetan egiten diren lanak ere egiaz euskaraz burutzeko gai garela erakutsiz.
|
|
|
–Euskara batuko eta euskalkietako adierazpideek, idatzizkoek nahiz hitzezkoek, elkarren aberasgarri izan behar dute: zehatzago esanda, euskalkietako formek berezko bide izan behar
|
dute
euskara batuko formetara heltzeko[?]. Euskalkia erabiltzean, egoera eta eremua kontuan hartuta aukeratu behar dira formarik egokienak:
|
|
|
–Sarritan esan ohi da Euskaltzaindiaren zereginetan eginkizun dagoela bere lana egoki plazaratzea eta zabaltzea. Begien bistakoa da, bestalde, eskura
|
dituela
Euskararen Akademiak, xede hori betetzeko ahaleginetan, egungo teknika berriek eskaintzen dituzten baliabideak. Horretarako dator Plazaberri agerkari digitala, Akademiaren prentsa bulegoaren eskutik.
|
|
2010
|
|
|
Jakin min berriak behar
|
ditugu
euskarazko testu klasikoak miatzerakoan. Inor gutxik jarriko du hori zalantzan.
|
|
|
Ohar bedi, dena den, GUz osatutako erlazioek balio inpertsonala
|
dutela
euskaraz, eta beharbada joera horrek argia emango liguke GU auzia ebazteko ere. Hau da, Ez> daquigu> noiz nescachac arima hartzen duen, besterik gabe, inpertsonal balioa dauka, eta ez da talde bat erreferente.
|
|
|
merkatuan eta tabernan, behinik behin,, bere lekua?
|
zuen
euskarak. Leku mugatua baina ohargarria:
|
|
|
eustea ez zela aski ikusi zuten euskaldun kaletar horiek. Zegoenari eusten saiatzeaz gainera bizi esparru berriak irabazi beharra zegoela, alegia, erdarak itoko ez
|
bazuen
euskara. Euskaltzaletasunak indar bizia hartu zuen kaletar horien artean, euskalgintzaren gurpilari molde berriz eragiten hasiz.
|
|
|
Guztiok ulertu behar
|
genuke
euskara
|
|
|
Eta eskoletan? Zer trataera
|
zuten
euskara erdarek eskola munduan. Esana dugu, labur labur bada ere, giza arteko moldaera nagusiaren errainu zela eskola munduko mintza eta idatz jarduna.
|
|
|
izaera jeneralekoa eta helburu bakarrekoa da hiritar guztientzat; norbanakoari (ikasleari berari, edo bere gurasoei) uzten dio/ e eredua aukeratzen; pausoz pausoko ezarpena planteatzen du9596 eta, azkenik, jeneralista da. Hori dela-eta, Kasuan kasuko ama hizkuntza eta zonalde soziolinguistikoa direnak direla ere, EAEko ikasle guztiek jakin behar
|
dute
euskaraz eta gaztelaniaz, derrigorrezko eskola-aldia amaitzean. –Behar adinako gaitasun maila praktikoa?
|
|
|
Horrela, 1993ko legeak ere bi elementuok ditu ardatz: a) derrigorrezko eskola-aldia amaitzean EAEko ikasle guztiek gai izan behar
|
dute
euskaraz eta gaztelaniaz hitz egiteko, irakurtzeko eta idazteko; b) gurasoek edo ikasleek beraiek erabakiko dute, horretarako zer eredubide erabili. Beraiei dagokie, eskola hizkuntza nagusia euskara ala gaztelania izango duten aukeratzea.
|
|
|
c) euskaraz hobeto dakite, ahoz zein idatziz, egunero (edo sarri) euskaraz egiten duten neska mutilek eta gazteek. Eskola orduetan eta, bereziki, handik kanpora dauden ordu ugarietan beti, gehienetan edo sarri euskaraz egiten duten ikasleek hobeto dakite euskaraz, egiten ez dutenek baino128 Hartarako aukera praktikoa eta, hainbatetan, hartarako beharra edo interes objektiboa duten ikasleek gaitasun maila hobea izan ohi
|
dute
euskaraz, oro har.
|
|
|
Zerbitzu tekniko berariazkoa sortu zuen Sailak, Eusko Legebiltzarrak handik gutxira onartuko zuen EEN legea hezkuntza esparruan pausoz pauso aplikatzeko. Lau programa edo lau atal nagusiren bidez jestionatu
|
du
Euskara Zerbitzuak, azken 25 urtean, EEN legearen aplikazio tekniko hori: HGA, IRALE, EIMA eta NOLEGA ULIBARRI deitu ohi zaie, labur beharrez, lau programa edo atal horiei133 Saileko Euskara Zerbitzua ez da langintza horretan bakarrik ari.
|
|
|
Administrazioaz kanpoko lankidetza bideak ere badira tartean. Unibertsitate eta ikerketa alorreko aholku elkarteak bidelagun
|
ditu
Euskara Zerbitzuak jestio lan horretan, lau programa horien hainbat eginkizunetan. Euskalgintzaren alorreko eta Jaurlaritzaren esparruko beste hainbat entitaterekin (HABE, IVAPeko IZO, euskaltegiak, argitaldariak eta abar) lankidetzan jardun ohi du, orobat.
|
|
|
Gaur egun, aldiz, eskola adineko ikaslea da EGAra datorren azterketari ugariena: oraindik unibertsitatera iritsi gabea, sarritan B edo (batez ere) ereduan ikasten ibilia, gizarteak gutxiasko onartua
|
duen
euskara agiri baten bila doana.
|
|
|
Euskaraz ikasi nahi
|
duenak
euskaraz ikasi ahal izango duela dio EEN legeak, eta gaztelaniaz ikasi nahi duenak gaztelaniaz. Ba al dago benetan aukerarik, euskaraz edo gaztelaniaz ikasi nahi duenak euskaraz edo gaztelaniaz ikas dezan?
|
|
|
Euskaraz ikasi nahi duenak euskaraz ikasi ahal izango duela dio EEN legeak, eta gaztelaniaz ikasi nahi duenak gaztelaniaz. Ba al dago benetan aukerarik, euskaraz edo gaztelaniaz ikasi nahi
|
duenak
euskaraz edo gaztelaniaz ikas dezan. Zer neurritan errespetatzen da gurasoen aukera, beren haurrek hizkuntza ofizial batean edo bestean ikasi ahal izatekoa?
|
|
|
Bigarren interpretazioa aukeratzen baldin bada, aldiz, hizkuntza ofizial bien parez pareko ezagutza praktikoa ezartzen da helburu206: interpretazio horren arabera erdararen pareko hizkuntza gaitasuna behar
|
dute
euskaraz EAEko ikasleek, derrigorrezko eskola-aldia amaitzerakoan. Gaitasun maila hori eskuratu behar dute edota, gutxienez, gaitasun maila hori eskuratu ahal izateko bidea jarri behar zaie eskueran.
|
|
|
ikus, urrutirago gabe, K. Mitxelenaren Arantzazuko txostenaren sarrerako esaldi ezaguna: . Ezinbestekoa, hil edo bizikoa, dela uste
|
dugu
euskara batasun bidean jartzea. Haur eta gazteei euskaraz irakasten baldin bazaie, eta euskaraz irakatsi behar euskara biziko baldin bada, premiazkoa da guztiei batera edo bateratsu irakastea?.
|
|
|
Eta kontaktu hori, hamarretik bederatzietan, euskara batuaren bidez edo euskara batua kontuan hartuz gertatu da. Eskola liburuetan ere hedadura handia
|
du
euskara batuak. Pierre Broussain-en eta R.
|
|
|
Kostatzen ari zaigu entenditzea,, bertako euskara, z jarduteko erraztasunik ez duen gazteak gaztelaniaz kanalizatuko dituela normalean bere baitako ametsak eta gorrotoak, ilusioak eta beldurrak. Eta hori dena gaztelaniaz kanalizatzen duen gazteak, zertarako behar
|
du
euskara. Ruffini-ren teorema buruz ikasi, azterketa egunean nola edo hala azaldu eta lehenbailehen ahazteko?
|
|
|
arnasguneetako eta, oro har, harreman sare euskaldun sendoenetako bizi giroa erdaldundu egin da batez bestean. Etxeak eta lagunarteak, belaunaldi gazteen ingurumen hurbilak oro har, gero eta zailtasun neke handiagoa
|
du
euskarari eguneroko mintzajardun arruntean bizirik eusteko. Hori dela medio aurrerabidea egin du erdarak ingurumen horretan.
|
|
|
Ondorio konkretuak eskuratzeari dagokionez, berriz, nork esan du aste osoko klase emankizun errutinarioek, bizi taupadatik urrun eta lautatik hirutan pasiboek aste bukaerako berritsuk eta alai, bizi, gatz piperrezkoek baino eragin handiagoa dutenik neska mutilen hitz etorri lanketan? Nork esan
|
du
euskarazko aisialdiaren antolamendua oraingoa baino garestiagoa denik?
|
|
|
argitaletxeak eta ikus entzunezko edo softwarezko enpresak, aisialdiko dinamizazio taldeak, ikerketa guneak eta abar. Ez
|
du
euskarak, bere bizian, halako oinarri profesional espezializaturikizan. Hori dela medio euskararen status ekonomikoa, gaztelaniarena baino hagitz mugatuagoa izanik ere gizarte bizitza zabalean, ohargarria da EAEn, batez ere kultura esparruan298.
|
|
|
–Bere lekua? behar
|
du
euskarak, begien bistako etorkizunean bizirik aterako bada gaztelaniaren eta beste erdaren ondoan. Zein da, ordea,, bere lekua??
|
|
|
Euskaltzaindiak badaki berak bakarrik ez
|
duela
euskararekiko kezka. Horrexegatik dira zinez eskertzeko modukoak Iparraldeko AEK elkartearen jarrera eta harrera, egitasmo horren ibilbidean beti bidelagun leiala eta fina izan delako Akademiarentzat.
|
|
|
Altaba azken gogoeta bat egin behar
|
genuke
euskararen etorkizunari buruz. Eta lehenik AEKko ikasleek nola transmititzen dute euskara beren haurrei.
|
|
|
4 galdea 282 gurasori: « Nahi
|
zenuke
euskara ikasten has dezan ama eskolan? »
|
|
|
5 galdea 282 gurasori: « Zer ondorio espero
|
duzu
euskararen eta frantsesaren ikaskuntzatik? »
|
|
|
Beste horrenbeste agertu nahi diot Euskaltzaindiari, euskararen indarberritze ahaleginean bidaide izan dugun? eta
|
dugun
Euskararen Akademia nekaezinari. Elkarrekin argitaratu dugu lan mardul hau, Ikastolen Elkartearen eta Euskaltzaindiaren arteko urteetako lankidetzari segida emanez, mugarri berri bat ezarriz.
|
|
|
Nolanahi ere, malgutasun hori ez zen azaldu gerra bukatu eta berehala, zenbait urte geroago baizik. Foru Diputazioan zeuden agintari nafarrak Francoren aldekoak ziren; baina, nafartasun horri jarraiki, jarrera malguagoa
|
zuten
euskararekiko. Hala, 1957 urtean, Nafarroako Foru Diputazioak Euskararen Aldeko Saila sortu zuen Principe de Viana erakundearen barruan, hainbat euskaltzaleren proposamenari jarraiki.
|
|
|
Saioka n argi
|
zuten
euskaraz sortu behar zela ikasmateriala, ez itzuli. Eta, euskara batuari buruzko eztabaida pil pilean zegoen arren, egileek argi zuten ere euskara batua erabili behar zutela, Saioka Euskal Herri osoari begirako proiektua zelako.
|
|
|
Amadeo Marco zen orduan Diputazioko burua. Eta esaten zigun izugarri maite
|
zuela
euskara;, vascuencea?, berak esaten zuen moduan. Euskararekiko hitz politak, bai; baina besterik??, erantsi du Larrazak.
|
|
2012
|
|
|
40). Euskal Herrira etorriz, mende honetakoa
|
dugu
euskara idatzia baliabide lexiko eta sintaktiko berriz hornitu zuen Joanes Leizarragaren Testament Berria (1571).
|
|
|
Mistral en sortzetik eun urtegarrenean emen
|
duzu
euskeraz gizon aipatu onen Mireio poema nagusia. Euskeratzea etzait beste munduko lana izan, baño baditu bere oztopoak, batez ere idaztankera berri antza nasten dunean.
|
|
|
Geroago ta beteago
|
zaitugu
euskera erabiltzean[...] ta ondo litzake txekeratiko beste itzulpenik idatz zenezan gure euskal aldizkarietarako. Euskal kultura urria zabalduko da, beste errien kultur ondasunak txertatzen zaizkiolarik (Mirande 1999b:
|
|
|
109 Euskal argitaletxeek ez
|
dute
euskarara itzulitako poesia biltzen duen bildumarik, eta argitaratzen dituzten euskal itzulpen gehienak genero narratiboari dagozkio. Munduko literatura euskaratzeko ekimen garrantzitsuenek ere, EIZIEk sustatutako. Literatura Unibertsala?
|
|
|
Herri kolonizatzaileek itzulpenaren bidez inposatu dizkiete maiz beren balio eta mundu ikuskerak kolonizatutako herriei. Euskal Herrian ere, Sarrionandiak salatu bezala, herri menperatzaileek itzulpena erabili zuten herri xehe eskolagabeari boterearen ideologia teologiko politikoa inposatzeko, boteredunek edota boterearen nolabaiteko baimena zutenek bakarrik
|
baitzuten
euskaraz idazteko eta itzultzeko ahalmena. Testuinguru postkolonialetan, ordea, itzulpenaren manipulazio ahalmena erresistentzia gisa erabiltzen hasiak dira mendez mende isiltasunera kondenatuta egondako ahotsak, menperatzaile izan dituzten herrietako kulturak eta literaturak, irentsiz?
|
|
|
179 Horren adierazgarri, Pérez Gazteluk (1991) dioena aldatuko dugu: . Aldaketa horien inguruan antolatzen da euskal gizarte berria [gerra zibilaren ondoko Euskal gizartea] eta aldaketa horiei erantzuteko gai izan behar
|
duen
euskara gorpuzteko ez dute balio lehengo irakaspide eta urratsek, ez bete betean behinipein. Euskaldun baserritarraren irudi, ustez, aldaezinetik, euskaldunen bizimoduari buruzko ikuspegiarren hesi murritz eta topikoetatik irten beharra dago euskara kez, CHOMSKYz, ADORNOz edo MARXez goitik behera blai eginda dagoen gizartean arruntean erabil dadin.?
|
|
|
Ongi aski dakigun bezala, eta gramatika gehienetan aipatua izan da kontu hau, hitz ordena aski librea
|
dugu
euskaraz. Bi arrazoirengatik gertatzen da halaxe:
|
|
2013
|
|
|
Horregatik, Manex Goihenetxekazpimarratu bezala, euskararen eta euskal kulturaren defentsan ez zegoen hizkuntza sustatzeko borondatea edo helburua, baizik eta tradizioa eta lehengo bizitza, pentsaera eta gizarte antolaketa babestekoa. Horrek alde txarra
|
zuen
euskararentzat edo hizkuntza gutxituentzat, Lachagarenarabera, hizkuntza gutxituetan mintzo zirenak gizarte atzerakoikoak zirelako.
|
|
|
Euskal Herriarekiko lotura ageri zen hizkuntzaren aipamenean ere. Egia erran ez
|
dugu
euskara edo frantsesa aipatzen zuen zati anitz aurkitu; beraz, hizkuntzaren gaiari ez diezaiokegu leku handirik eman herriminaz mintzatzerakoan. Baina frantsesarekin arazo zenbait zutela aitortu izan zuten noizbehinka.
|
|
|
Bainan Eskualdunak nahi
|
du
eskuara. Aita eta ama eskualdunak dituzu.
|
|
|
Ideia hori buruan ibili gara ikerketa lan horren egiten. Eskualduna ren ale batzuk irakurriz, hastapeneko galdera zen Frantziari begira zer jarrera
|
zuen
euskarazko astekari horrek, ea euskaldun gisa erraten zuen gerla hura ez zela haiena, ala beste jarrera bat zuten. Laster ikusi zen, bai, gerla harekin bat egin zutela, osoki, eta beren burua guztiz frantses ikusten zutela.
|
|
|
Ez
|
ditugu
euskarazko astekari guzti guztiak aipatu, baina nagusiak eta inportanteenak aipatu ditugu. Horiei gehitu behar zaizkie, XIX. mendean eta XX. mende hasieran agertzen ziren urtekari edo almanakak.
|
|
|
Nahiz eta izenpetu gabeko artikuluak idazten zituen, astekariko zuzendariak bazekien nolakoak idazten zituen, eta hasi eta berehala, martxoaren 26an, Eskualduna ko erredakzio taldean sartzeko proposamena egin zion. Hiriart Urrutik zenbait aldiz idazten zuen La Semaine de Bayonne astekarian, frantsesez, baina nahiago
|
zuela
euskaraz eta euskaldunentzat idatzi ihardetsi zion euskal astekariko zuzendariari, aldi berean astekariarentzako hainbat aholku emanez. Gisa hartan, erredakzio taldean sartu zen.
|
|
|
Aldiz harreman guti izan du hegoaldearekin. Euskarazko katiximaren garai gogor haietan Broussain bere herritarrari idatzi zion beste nornahik bezainbat maite
|
zuela
euskara bere mintzaira. Baina ikusiz nolako erasoak jasan behar zituen fedeak, mintzairaz gutiago arrangura zela, askoz ere gehiago erlisioneaz».216
|
|
2014
|
|
|
Arestik etorkizunean ikusi nahi du Euskal Herriaren aro ideala, baina hizkuntzaren harririk gabe ezin etorkizunik eraiki. Etorki zuna nahi duelako iraultzen du poesia, zertarako bestela?, eta etorkizuna behar duelako behar
|
du
euskararen batasuna, bestela zertarako hartu hainbeste neke?
|