|
2003
|
|
|
Agian! haudalatinez. Utinam!?
|
ez
–Forsan?; euskarazberriz. Halabiz!, ez. Heltubada!!?.
|
|
|
Agian! haudalatinez. Utinam!, ez. Forsan?; euskarazberriz. Halabiz!?
|
ez
–Heltubada!!?.
|
|
|
Beraz, ba, leitueginnuenPierreLoti reneleberria, eta, egiaesateko,
|
ez
zenniregustukoasuertatu.Ezdutustekontrako aurreiritzirenbatenerruz izanzenik, zeren, aipatubezala, esperantzazbeterikirakurribainuen, alegia, adi adietaSarrikagindutakomunduzoriontsuaaurkituguran.Baina, topikoaktopikobeti, dirudienez.Zertazohartuginen, EspainiakoCarmenospetsuarenaazkeneanirakurrigenuenean. Bada, espainiarrikespainiarrenak, espainiararketipikoak, ElizondoetaEtxalarreko euskaldunak... Noski, azaldueginbeharkonukenirebegietanzertandatzanmultzobi horienartekoaldea.Atazaez daerraza, bainaadibidebatekinsaiatukonaiz.
|
|
|
|
Ez
dutbada, haurrezgeroz, behinereikusiarahartakotirokarik.
|
|
|
Amakbelhaunikaraztenohininduen, noiz, nun,
|
ez
nakike, eta, bieskuak ahurrazelgarriezarririk, erranaraztenzaundanhitzezhitzothoitzhau, orainoaditzen baitut:
|
|
|
Bainanpeludoenondotikeznindabilan, baitezpadaegunguziezurrutiratikustennintuelakotz.Aspaldizuenjastatuanuelaheienharagia,
|
ez
bainuensekulaamestukohainonikbazitakela: orduzgeroztiknindaukanbethierekotzhartuaihizikoerrabiak.
|
|
|
...stotelesek bestetaldebitan banatuzituenkuadrupedioak; batetik, bibiparoetailetsuak, titidunakdirenak (egunugaztundeitzenditugunanimalietarik askobesarkatuz), eta, bestalde, obiparo etaezkatatsuak (egunnarrastideitzenditugunak etabaizenbaitanfibio). Hegaztiek bestetaldebateratzenzuten, animaliaodoldunen artean: bi zangodunak, bainaezerektoak.Azkentaldekoakarrainakziren, uretakoakizanikez baitzuten,
|
ez
hankaibiltaririk, ezbesorik, ezhegorik.
|
|
|
Alabaina, oroharaskozhandiagoasuertatuzenindarzentrifugoaindar zentripetuabaino, esannahibaita, erlatiboki osogutxiizanzirenEuskal Herritik urrundutakoan atzera itzulizirenak.Gurearteanosozabalduta dagoenirudibatenarabera, zortzikoetan eta?, Ameriketara jozuteneuskaldunenbihotzeanitxaropenbakarrazegoen, alegia, laneginzintzoeta gogor, etadiru metabatbilduahaliketa lasterren, sorterrimaiterabueltatzeko.Dirudienez, baina, kontuakbestelakoakizandira.Gogoratu, adibidez, Lurotarrenkasua: dirutzagalantametatuarren, gehienakArgentinan geldituziren.Eta, izanere, horixeberairakurriahalduzuRougetdeLisleren. LesBasquesenAmérique, artikuluan (1928); argietagarbidiosku [ils] n, avaientpasl, intention deretournervivredansleurpaysnatal, etaareago, jene trouvais pasleBasquequejecherchais, levraiBasque, lebergervenuenAmériquegagnerassezd, argent pouracheterunemaisondanslesBasses Pyrénées etprêtàtouslessacrificespour atteindrecebut. Hauda, RougetdeLisleereharrituta geldituzen, ikusitakoanerrealitateanezzegoelaklixeakzabaldutakovrai Basquerik,
|
ez
zegoelahorrelako zinezkoeuskaldunik.
|
|
|
Ezduttesiaikusi, eta, beraz,
|
ez
dakitEtxeparek aitzinsolashorretan zer dioenzehatz mehatz, baina, edozerizanikere, konturagaitezen, Lafitteren interpretazioanfedeaahuldueginzitzaion, fedeagoibelduetaikaratuegin zitzaion, bainaezbehineresuntsitu.Alegia, aitaLafittereninterpretazioan Etxeparekezzuenfedeaerabategundoeregaldu.AitaLafittekbere azalpenetanharenaldekristauanabarmendukodigubehinetaberriro, eta, ikusiko dugunez, azkenea... Etabeharbada, zergatikez, nahizuenhalaberEtxeparemedikuapatrimonializatzeakausaonarenalde.
|
|
|
...5ean, espermatozoidearenetaobuluarennukleoen artekfusiooabehatuzuena, itsastrikuakerabiliz, eta, horrenbestez, ezinizanzenmoneruladelakoarenizaerabastartaargudiatu.Beraz, Haeckel ek postulatuzuenez, moneroakizango ziren munduez organikoetamunduorganikoartekozubia, hauda, biziaeta ezbiziaestekatzeaekarrizutenbizidunezinagobakunak.Areago, Haeckel ek eszenariohipotetikobatmarraztuzuenLurprimigenioan,
|
ez
biziabizibilakazedin, alegia, bizigabetikbizidunakgarazitezen, eta, halaber, monerotzat jozituenizakiakaurkituzituenberelaginketa kanpainetan.
|
|
|
Maizenikbizkitartean, egiadenbezalaerranendut, emazteakgizona dunahi; bainanez, hunekusteduenbezenbat, bereodolareneztitzeko xedetan.Emazteaklaguntzadugaldegitengizonari:
|
ez
, hunekharibezala, gorputzekoatseginiragankorlikitsbat.Emaztearen amodioabihotzekoada: fede, jauspen, urrikalmendu, horrazerdaukan gehienik.
|
|
|
Jainkoariesker, ezzegoeneuskarazko, liburugaixtorik?. Baina, bake santuhorinahasteraetorrizenEtxeparerenBuruxkak.Denadela, oraindinokarren
|
ez
garabenetanjabetuEtxepareren ausartziarennorainokoaz.
|
|
|
Bainanerlisioneazbertzerikakoetansardadien, haurbatengogoarenosokilantzekozuzenautzdezoten, makurdaukagu.Hanbatgaixtoagoapezenmeneangazteriaidukiko duenerresumarentzat!
|
Ez
duterran nahigaiztukodelaedotzartuko, bertzelabainogehiago; baiordean aphalduko, nagituko, gemenikgabejarriko, berehaurrenizpirituala bihotzekojaidurakgauzetarikurrunduakukanendituelakotz.Apezaren irakaspenasinestebatzuengaineanfinkatuadago.Sinesteheienalde direngertakariedoitxurakbaizikezdituikusten; bertzeeraiher da, edo bederenezikusiarenaegitendeie; itzaleandauzka.Nehondikezditake izanegiazko...
|
|
|
114irakasl5edaudezenbatuta EHUUD,, NUP, NUetaUEUnirakasgaiakeuskarazazaltzendituztenak.Bada, horietariko 415irakasledaudeeuskarazetaunibertsitate mailan ezertxeroeargitaratuezdutenak.Hauda, euskaladarretakoirakasleetatikhirutikbatekezdueuskarazezerargitaratuinoiz: ezdirudihoriosobermesendoaizandaitekeenikbalizkoeuskalunibertsitateari begiraArrazo.iaskoegondaitezkedatuhorrenatzean, unibertsitateenhizkuntza plangintza eskasakirakasleen, ebaluazio sistemak, motibopertsonalak, ideologikoak...?, bainadatuabera eskandaluzkoada: neurrihandibateanagrafoadaeuskarazkoirakaskuntza unibertsitarioa.Karmele Artetxekazaldubezala, irakasleekezduteeuskaraz idazten, eta, ondorioz edo, ikasleekez duteezereuskarazirakurtzeko. Euskarahutsezkobibliografiek ezdutezentzurikunibertsitatean, baina, ezdu zentzuhandiagorik karreranzehareuskarazirakurtzeko inolakomaterialik
|
ez
egoteak.Berorrenondoriologikoabegi bistakoa da: horrelakolizentziatuekezinizangoduteondoulertueuskarazkotestukorapilatsurik, horretan trebatzerikedukiezdutelako.Azkenbatean, ahozkotasunerakondenatuta dagoeuskarazkoirakaskuntzaunibertsitarioa.
|
|
|
Negargarriada: unibertsitateaneuskarazaridirenikasleeneztaerdiek ereez duteEGA mailarik. Ikaslehoriekunibertsitatemailakoburu lanakeskatzenduenzorroztasunezetafineziaz hitzeginetaidaztekogaitasunaizatea,
|
ez
dabatereprobableirakurdaitekeurtezurtekoemaitzentxostenetan.Oso zalantzazkoada, beraz, ikaslegehienenhizkuntza gaitasuna, unibertsitateko jardunakeskatzenduenabstrakzio mailan erosotasunezaritzeko.Hori horreladelarik, zerda, ba, benetanjazotzenari denaeuskallerroetako irakaskuntzan. Zenbatdira, izatez, euskarazikastenaridirenak. Portzentaje horietatik abiatuta, eta zenbakiekgezurrikezbadioskute, ...
|
|
|
...ireustez, ezduteeuskal unibertsitatebateraikitzeko beharbezalakooinarririkerakusten.Ezdiot bideragarritasunik ikusten.Batenbatekpentsadezakebotilaerdihutsik ikustendudala, baina, inpresioadutegoeraktxarreraeginduela, hobera beharrean.Denadela, 1996/ 97ikasturtetikhonantzezdahorrelako azterketarikburutu, zergatikez??, etaezindaezerziurtzateman.Bestetik, atxikimendu faltarena kuantifikatu barikdago?
|
ez
dakithorizenbatzerik dagoen?, bainageroetanabarmenagoada, eskandaluzkoa.
|
|
|
EritasunariaurreegitekoorduraartesaiaturikoerremedioakereaipatzendizkiguConstantinek, adibidezmentuak, enpheltuharen euskaraederrean?, bainaerantsiz, orduraartekosendabideguzti guztiak itxurazalferrekoaksuertatudirela.GehiagoluzatzendaJaponiakogaztainondoaren (Castanea crenata) bideragarritasuna azaltzen,
|
ez
baitamin horiazgaixotzen, eta, beraz, berorrekbetezezakeenbertokogaztainondoen (Castaneasativa) hutsunea.Ildohorretatik, Albert Constantinmedikuakbereingurukoahaleginenberriematendigu:
|
|
|
Almanakuskara edoZiberoukoegunariakbestelakoxehetasunikezbadakarere, AlbertConstantinenartikuluarenizenburuarenondotik. Atharratzeko2enCongrèsdeithujuntanM.Constantinbedeziakemanpheredikia? ...berean eskainitakobestehitzaldi birentestuak:. Laborariaksor lekhianegoitez dutianabantailak. M.ChemarkÇugun, zalgiztaretcheko jaunakorduko migrazioikaragarriarenkontraegindakomintzaldia, eta. Noulabegira borthakoakeritarzunhaboroetarik. M.DominiqueIribarneinjeniurraktxerrienhazkuntzazazaldutakoa.Ez daukagubestelakoargibiderikAtharratzeko2.kongresuhorretaz: eznoizeginzen, eznortzuekantolatuzuten,
|
ez
argitaratuezbesteko hitzaldirikegonzen, ez zenbat entzuleukanzituen, ez nortzukzirenentzulehoriek, ezbesteezer.Edozelan ere, guztizdeigarri suertatuzaiguitxurazerabatlaikoaizatea, eta, halaber, bigarrenaizatea.
|
|
|
Almanakuskara edoZiberoukoegunariakbestelakoxehetasunikezbadakarere, AlbertConstantinenartikuluarenizenburuarenondotik. Atharratzeko2enCongrèsdeithujuntanM.Constantinbedeziakemanpheredikia? ...k:. Laborariaksor lekhianegoitez dutianabantailak. M.ChemarkÇugun, zalgiztaretcheko jaunakorduko migrazioikaragarriarenkontraegindakomintzaldia, eta. Noulabegira borthakoakeritarzunhaboroetarik. M.DominiqueIribarneinjeniurraktxerrienhazkuntzazazaldutakoa.Ez daukagubestelakoargibiderikAtharratzeko2.kongresuhorretaz: eznoizeginzen, eznortzuekantolatuzuten, ez argitaratuezbesteko hitzaldirikegonzen,
|
ez
zenbat entzuleukanzituen, ez nortzukzirenentzulehoriek, ezbesteezer.Edozelan ere, guztizdeigarri suertatuzaiguitxurazerabatlaikoaizatea, eta, halaber, bigarrenaizatea.
|
|
|
Almanakuskara edoZiberoukoegunariakbestelakoxehetasunikezbadakarere, AlbertConstantinenartikuluarenizenburuarenondotik. Atharratzeko2enCongrèsdeithujuntanM.Constantinbedeziakemanpheredikia? ...tez dutianabantailak. M.ChemarkÇugun, zalgiztaretcheko jaunakorduko migrazioikaragarriarenkontraegindakomintzaldia, eta. Noulabegira borthakoakeritarzunhaboroetarik. M.DominiqueIribarneinjeniurraktxerrienhazkuntzazazaldutakoa.Ez daukagubestelakoargibiderikAtharratzeko2.kongresuhorretaz: eznoizeginzen, eznortzuekantolatuzuten, ez argitaratuezbesteko hitzaldirikegonzen, ez zenbat entzuleukanzituen,
|
ez
nortzukzirenentzulehoriek, ezbesteezer.Edozelan ere, guztizdeigarri suertatuzaiguitxurazerabatlaikoaizatea, eta, halaber, bigarrenaizatea.
|
|
|
Gaurkobegiekin, eskandalusinestezinekoadirudiBuruxkakliburuaren bahiketak: zelanulertumailahorretakoobrabatenerrefusa, erlijiozkogaietatikaparteeuskarazkoliburubatenargitalpenagertaeraguztizezohikoa zenean. Kasurako, JonCasenaverenesanean, Baionansoilikliburuskabi plazaratuziren1910ean: ...aiagazteeneskutitzetan (BelokenirakastenzegoenPierreapaizarenetan, etaKanadarajoandako Emilerenetan). Familiarentradizioakidazlearenaitarengankokatuduliburuabahitzekoerabakiarenjatorria, eta, egiaesateko, horrelaxegertatuizateabatletorkeEtxeparekberakirudikatudigunaitalarderiatsuarekin.Ume esan onekoaizanik, Etxeparek beteegingozuenbestebarikaitakagindutakoa, ?nehoribakarbatsaldugabe?.Eskandalurik
|
ez
, beraz.
|
|
|
...ioak, botikariak, errientaketaarrantierrakditugu.Eta, bidebatezesateko, aipatunahidizutArmandDavidderitzonHazparnekobotikariapasarte hasieranagertuzaiguna, ArmandDavidesploradoreezpeletarhandiaren ilobadena, hots, pandarenaitarenfamiliakoa.Zernahigisaz, PierreBuruzainekesanbarikesandioskuna da, medikusaiogilearenirakurketaprobetxugarri baterakobehar beharrezkoa delapertsonaeskolatuaizatea, alegia,
|
ez
delanahikoaleitzenjakitea, besteplusbatbehardela.Edozelan ere, konturagaitezen, zerrendakoirakurlepotentzialakezdiradozenabi denetara!
|
|
|
Auzkiaetxeko SetoainandereaMarianneXabañozenarenalabada, etaseiurteinguruzeuzkan1923an, JeanEtxepareezkonduzenean.ArgietagarbiadierazizionXarritoni ezinezkoadelahausturaren istorioa.Batetik, tanta Catherineprobabilitate osotxikikoemaztegaiazatekeen, mojajoatekotanegonbaitzenbetidanik, eta, izanere,
|
ez
omenzenbegi betegarria, ezlakrikuna.Aldehorretatik, zorionekoandregaianonor izatekotanahizpagazteaizan zitekeen, JeanneedoJoana, askozpospolinagoa.Baina, bestalde, SetoainandereakondotxogogoratzenduJeanEtxeparesarritanjoatenzelaAuzkira, etaiaetxekotzatzeukatela.Pentsatuezinekoada, beraz, lehenagotikhorrelakoistoriomalkorrikgertatuizanzitekeenik.
|
|
|
Estutasunhorrek, dioskunez, hainbataukera moztuzizkion, eta, antza, idazterakondenatu zuen, idazlearen, lanhurri, idoretasarimeheko? jardunhorretara, baina, ezsosakirabaztearren,
|
ez
dagoesanbeharrik.Egiada, guremedikuabeste euskaltzaleezagunaskobainodezentegutxiago mugitzenzenordukoekitaldietara. Balirudike Aldudekoberezkourruntasunaketadiru faltak Etxepareguztizisolatudutela, hau da, ordukoeuskalmundutik atmantendudutela.
|
|
|
Orai delako bi etxek badute ura ausarki, beherean bezala estai guzietan?. Antza, Baigorri eta Donibane Garaziko laborari etxe anitzek ezarri zuten. Etxepareren lerroetan jakin dugu, halaber, lehen irratiak 1926an entzun zirela, eta urte berean iritsi behar zela argindarra Alduderaino, baina, hitzarturiko epeak bete ziren arren, enpresak
|
ez
zuela argirik eman, eta, okerrago, etxeetaraino heltzeko sariak itsuski emendatu zituela.
|
|
|
Pentsalitekemedikuizateakabantailahandiko kokapensozialaemango ziola, baina, Alduden bizimodu neketsuadaroa.Ameriketan aberastutako arrantiertxikibatensemeaizanarren, JeanEtxepareinguruosoapaleanbizi zen, justu justu irabaztenzuenbiziahalizatekobeste, etaezinzuendespendiohandirikegin.BuruxkakidatzizuenetiketaEskualzaleenBiltzarreko buru lehenaaukeratuzutenarte, JeanEtxeparekbazterrekokokapenabete zuen, nahizetageroraosoidazleberritzaile etaoriginaltzatjoaizan.Horrek erakutsikoliguke, JonCasenaveren ustez, euskalesparru literarioanez zegoela lekurikEtxeparerenezaugarridun idazlebatentzat. Alegia,
|
ez
zegoentokirikidazlebatentzatzeinaezbaitaherrikoiabainaezta diruduna, bienartekoabaino, idazlebaterezeinaezbaitagoelizarenmenpeetabai dago, bestalde, euskararendimentsioliterarioazarduratuta.Dirudienez, arteanez zegoenEtxeparerentzako, txokoekologikorik?.
|
|
|
Testuinguruhorretan, soilikeuskaldunbikokatudituberrogeitahamazazpigarrenerreximendubarruan.Batak, apaizgaiizandakoJeanEtxegoienek, aita, euskaraetaEuskalHerriagorrotoditu; maizhausnartuduberelagun errusiaranarkistarekinsator zulohaietatikihesegitea.PiarresLandadaeleberrikobigarreneuskalduna.Geroago iritsikodaerreximendura eta, zinezkoeuskaldunororengisara, lehenagokoeuskaldunarenganahurbildukoda pozarenpozez, bainaJeanEtxegoienekixkin eginzion, beltzurieginzion. XabierMontoiakgupidabarikdeskribatzendiguPiarresLandaere, hots, euskaldunzintzoa, beroriardieta emaztehilenbortxatzailegorrotagarritzat agertzenbaitigunobelan.Montoiaren idazlana, Barbierrenaren kontrara,
|
ez
dabatere prebisiblea, alegia, eleberriinprebisibleada, eta, horrexegatikhain justu, guztizgomendagarria.
|
|
|
Beraz, gerlakogurutzeairabazibazuenere, badirudigureEtxeparesoldaduepelaizanzela,
|
ez
zuelaingurukoen suhartasunik.Jarrera hori, inpresioadut, PierreBuruzain etaAlbertConstantinmedikuabertzaleeneraginezsortuaizanzitekeen.Eurekereinbidezutendelakoepeltasunhori medikusaiogilearengogoan.Hauda, itxurabateanBuruzainek etaConstantinekez zutenlortuJeanEtxepareeuskalabertzaletasunarenbaratzerainosartzea, baina, hoztueginzutenberarenganordukogiroanbizizenfrantses abertzaletasun demasekoa. Harihorretatik, badagoaipuinteresgarri bat, osoesanguratsuaizandaitekeena, gerlakogurutzeareningurukoa.Jean Saint Pierrerieskerjakinizandugugerlakogurutzeizarzilar urreztatudunairabazizuela, baina, PiarresLafittekerantsiduenez, ezzueneskuratu inoiz, hauda, ezzuen, paparreratu?:
|
|
|
Gero Gure Herrian hartu zuen parte.EskualzaleenBiltzarreko idazkaria izanzen berrogei bat urtez, eta bai euskaltzain osoa1930etik aurrera. Lapurtera garbiaren aldekoa,
|
ez
zuen onartzen Piarres Lafittek defendaturiko nafar lapurtar nahasia.
|
|
|
Ezinbertzegorririkbalinbadanonbeit, joharateskualdunak! Verdun hortanziren, jeneralnausieketsituazutelarik, Castelnaujinbaitabeharrikaskigoizhiriarengerizatzekoetazaintzeko, pausuanzaudensoldado hoberenekin.Eskualdunakdituhautatu, etaeskualdunakutziPétain aiphatuari.Alta gureherritargaizoekbazutenordukotz zerbeiteginik!
|
Ez
dauzkatebehinahantzirikVerdunekoinguruetan jasanaketaerabiliak. Etanehorkjakitekotz, 142.ekoeskualdunekdakite, côte304, delakoaren berri.
|
|
|
Eskualdunsoldadoajitezgrenadierhautadela, ezduguzeren aipha hemen.Nordagutarteanhaurretikpilota batbederenhigatuezduenik besogainka, edo harrikalagunekinha [r] itzondobatedobertze larrutu. Jokobertsuadahemen: besoatrebeduenakbadunonbalia.Badazkit frango eskualdun,, boxak, erhautsidituztenakgrenadahoiekin,
|
ez
bakharrikVerdunen, bainanhemenberean, gauazparadaonaukhanik.
|
|
|
...oadaKanbokoXikitorenkasua, ordukogerla kroniketan maizaipatzenbaitiraharenbalentriak.JosephApestegi() deitukanboargazteak1899anirabazi zuenberelehenpartidaaipagarria, etageroztikeskuhuskaalaxisteraz bestehorrelakofranko, EuskalHerrietanbezalaMadrilen, BuenosAiresen, Habanan, MexikonetaEgipton.Bada, KanbokoXikitohoriBarbierreneleberrianereaurkitukodugu, eta, dioskunez, sarjentueginzuten, kaporalere
|
ez
zelarikartean:
|
|
|
–Zertaratethorriaziragaur, deusnehorkgaldatugabe. AlalaidoegitenzaiotengizonetarikbatentzatdaukazuPiarresOihanaldekoa?...
|
Ez
, jauna, ez! Eskualdunlurraezdutnahigaldu...
|
|
|
–Zertaratethorriaziragaur, deusnehorkgaldatugabe. AlalaidoegitenzaiotengizonetarikbatentzatdaukazuPiarresOihanaldekoa?... Ez, jauna,
|
ez
! Eskualdunlurraezdutnahigaldu...
|
|
|
Hau da, soldaduezbazoaz, ezdabakarrik jainkoakezzaituelabegionez ikusiko,
|
ez
; munduhonetako zorigaitzbeltz guztiakjarraitukozaizkizubata bestearenondotik.Gutazurrikalduta, Barbierrekezdiguaitortuzeriguriki genezakeenbestemunduko su leizean.
|
|
|
Herrihuntanere, Frantziazerbitzatudutenak, arrotzeratbazoazkelarik askoberenahaideenganat?, gizontasunadutegoretsi, ezintresa;
|
ez
berenbizia, bainanherritarguziena; ezberenona, bainanohorea, bainanberenondokoenlibertateaetaona; ezurrungoleihorbateanirabazpide berkoibatengozamenapala, bainanzuzenarenalderdia, suan.
|
|
|
Kontuada, Etxeparerenalokuziokohildakoaldudarrenzerrendanbilatu nuenean, eznuelaMixelEtxartikaurkituhamaikaizenenartean.Izen falta horrek, ezdagoesanbeharrik, kapituluhonentzakoamaieraprebisiblebarik utzininduen, zereneta, misionistarengaztainekinhasibai, bainagerokontakizunabiribiltzeko, gaztainarik? gabegeratubainintzen.Kontura zaitez, ezingogoratuzkoiturrirenbatenarabera, GerlaHandianhil omenzen, JoanesXabañomisionistakJaponiatikbidalitakogaztainekintxirpiahazizuen MixelEtxarthura, baina, lekuko zuzenadudanJeanEtxepare medikuak
|
ez
zuenjaso GerlaHandikoaldudarhildakoenartean.Baldintzahorietanez neukankapituluagaztaineninguruanbiribiltzerik, etaizatez, aurrekoepigrafearekinemannionamaiera.
|
|
|
Testuhonenaurrean, etaEtxeparekBilboriEuskalHerrikohiriburua deritzolaikusita, areharrigarriagoada Azkueren1920koproposamenaren aitzineanagertuepeltasuna.Nolanahiere, argigeratzendaepigrafehonetaraekarriditugunpasarteenirakurketak irudikatu digunJeanEtxepare
|
ez
dela, inolazere, nostalgikoetagaro usainekoa. Sarriaskotan, sasoihorretakoeuskalidazleguztiakzakubereansailkatzendira, den denakmodernitate etaprogresoarenaurkabaleudebezala, den denakbaserrizurienmunduidilikoanbabestueta gotortuizanbalirabezala.Sinplifikazio errazegiadahori:
|
|
|
...tzeosaozabaldutazegoenordukoeuskaltzaleenartean.Izanere, bereeraraPioBarojakberakereerreserbahorretanmantendunahi zueeuskaran, eutanasiaminbakoa proposatuzuenUnamunorenaurrean.Alabaina, modernizazioak etindustrializazioaakaldeanzekartzatenaldaketekgogorzuteneragitenetamendratzennekazari mundu euskaldunakomunitat, etradizionalakdesegituratuzetaerdaldunduz, eta, ezdagoesanbeharrik, isolamenduaezzen?
|
ez
da, irtenbideerrealista.
|
|
|
Haindabizkitarteansamindua, mendienbialdetan, erdaraketabertze mintzaiarrotzekeuskararekinderabilatengudua, halakohersturanda Euskaldunenontasunikminena, nonlaborarialaguntzaeskezbaitago,
|
ez
dezotenemeki emekiestaletaito, bere lurraetabere biziabezainmaite duenarbasoetarikakooroitzapenhura.
|
|
|
Xarritoneniritziz, beraz, taldehorren pentsaerafrantseserregionalistanagusituzenelkartean, etbotereaazjabetuzgeroztik, beheraeginzuen nabarmenkihegoaldekokideenkopuruak.Aldehorretatik, dirudienez,
|
ez
zenAlbertConstantin euskalabertzalenabariaren edotaJeanEtxepare hegoalde zaleareneraginikigarri.
|
|
|
EskualzaleenBiltzarreko buruzagiak.Irudiakezdu datazehatzik? 1930.urte ingurukoa?, eta, halaber,
|
ez
dagoargieginortzukdiren bertakolagunak.Ezkerretik hasita: 1, Maurice Souberbiellemedikua; 2, Georges Lacombeeuskaltzaina; 3, MauriceAmestoi lotinantkolonelohia; 4, identifikatugabeak; 6, JulesMoulier Oxobi; 7, identifikatugabea; 8, JeanLizarmedikukanboarra. Xarritonenustez?; 9, JeanJauregiberri medikua; 10, LouisDazantze euskaltzaina; 11, identifikatugabea; 12, JeanBaptisteEtxeberri apaizdonostir...
|
|
|
OzoinlaketzuenBaionakoedoDonoztihirikoburuzagienbilkurattipietan! Denborarenburuan, idurizait ikustendudalaoraino, zigarreta erienpunttan, begiakerdi hetsirik, erran guzieribeha, ixil ixilkaegoki: ElissaldekbereditxoezOxobi riximiko; hunekmendiabezalakoihardespena, bunb!; Jaureguiberri kAfrikakoixtorioxaharikaragarribat konda; M.Souberbiellezenak, serios seriosa, alegiadeus
|
ez
, kitzikapollit batbota; Dufau kberexokotiknasai nasaiabotarenerreferea; Mendizaballiburuberrierakustenari; Eizaguirre kkantu, Mattinekedo Ligueix ekkobla, Dassanceororenhotsemaile,, etagureEtxepare, xoratuaiduri, deneriirriz, irrigoxoeztibatezarraitua! Bainanberahasten zenabadamintzatzen, argitzenzaizkon begiak, kasikbiribiltzen, eta arrazoinakateratzenzauzkitzun, bildu bilduak, lerro lerro, xuxe...
|
|
|
ErnstHaeckel enustez, gizakienetatximinoenartekoalderiknabarmenena gizakiekberbaegindezaketelada, etatximinoek, ostera, ezindutela.Horretan oinarritutakate mailagaldu batpostulatuzuen1868an, Pithecanthropusalalus(= mintzamenikgabekogiza tximino) izendatuzuena, etatximinoetagizakien artekozubiebolutibotzatjo zuena.Geroago, GabrielMax() margolariarienkargatuzionharenirudia, eta, nahikoazabalduda jendartean.Irudihoridelaeta, sarritanaipatzenda Koenigswaldantropologoareniruzkina, horkogizonarenmozkor itxuraaipatuz, etabikoteaguztiz zoriontsuaizangozela erantsiz, zeren,, emazteakezinizangozionkontraeginsenarrari, hitzegiterikezzuten eta?. Gaurkoperspektibatik
|
ez
dirudipolitikokiosokorrektoadenik.
|
|
|
...kulu, mementobatean, gizonaagertzekoponduhartan, gizonariitchurazbizikihurbilekoizaitebatzubiziratjinikere.Izaitebatzuabereabainogehiagokoakbainangizonarenheineratezinhelduak: gorputzezetaburu jeinuzjendeareniduriko; suaegiten, tresnabatzuerabiltzen, hil herrichumeakeraikitzenjakinki, bainanoldezari, abereabezala, etaezadimenduz.Izaitehoiksuntsitudiradenakgizonarilekueginez.Ziminoakgelditubaitira,
|
ez
dirahoikaberehutsbaizik.
|
|
|
Munduaren hastapenaksortakozortzigarrenartikuluarenbigarrenzatiak (etabederatzigarrenak osorik) gizakiarenagerpenaduhizpide.Zeresanik
|
ez
, horerekreazionismoebolutiboadeitudugunaaurkitukoduguparraparra, etabai, behinetaberriroeskuasartubeharreanaurkitzendenjainko mendratubat.Alabaina, nikneukbestealdebatazpimarratuko nuke: Lafittekorozgainliburusakratuenesanetaraegokitunahidituzelanedohalan, zientzialariek geroetaabiadabiziagozmetatzendituztendatuak.Esaterako, artikuluanizendatubarikagertzendirenhipotesimonogenistaetapoligenistaere...
|
|
|
Orixe euskararenlehenliberatuadugu: Aberriarenpizkundeanlagundukozuen poemanazionala egiteko. Euskaldunak?, Aitzolen enkarguzerretiratuzenBilbotikOrexara, 1931n. 36ko gerlapiztuzenean, Orixek bukatuazuenliburua,
|
ez
ordeaargitaratua.Faxistek gartzelansartuzuten; askatueta, berrizbilazihoazkiola, IparEuskalHerrianezkutatuzen.1950eanAmerikara jozuen, eta, handikseiurteraitzulizelarik, jadagiroa arrasaldatutazegoenHego EuskalHerrian.Orixekonartzenezzituenideiaetajoeraberriakzeudenindarrean, etapolemikaetakritika handiak piztuzituen.Noizbaitizanzuenospeagaldu eginzuenbelaunaldiberrienaurrean.
|
|
|
Nikezdutesatensorkarikaxkarragoetanmota aldatzeorigerta
|
ez
ditekeniketa eintsubateangertatuezdanik; baiñanAdan, engorputzatximuedomatxangobatengandiketorrizitekela. Adanetagu bakarrikba, ginagizadi, nonbaitorlitzakeoraino: ezlidakeainbesteeragingo; baiñaIesukristogureIaunagizondanez olako gurasolikits batengandiketorriaizatea, itsuskerizaida.Etabaterezuzenagoezdana, giza-motabetiobe aldatzenaribaldinba, da, bimillaurteauetan bateretxoaldatuaditekue, o...
|
|
|
NondiknoraagertudaSolinodelakohori, etanordemontreda, ba? Erantzutenahalegindunaizenean, lan hipotesi batbururatuzaitiaberehalakoan.CamiloLizardirenipuinaerdaratzenarizela, seguruenez Bernardokbiakbateraikusikozituen, bai ConraddeiturangertaturikoC M okerhori, etabai, jakina, aldeandaramananakronismoa.Izanere, Obabako erretoreak1903annolaerabilzezakeenConrad enirudiliterarioezaguna, baldin etapoloniarrarenliburuaurte mordogeroagoargitaratubazen?
|
Ez
dagoesan beharrik, Obabakoerretoreaklehenagoko iturribatbeharzuen, gutunarenpasartehorretako hariaukitubarikmantentzekotan.Hortixek dator, okerezbanago, erdarazkobertsioetanSolinoagertzeaJosephConrad enlekuan.
|
|
|
Aurrekoerrenkarnaziohorretanereosodeigarriirudituzitzaidanbegietaratunuenbestepasartebat.Irakurritakoan atoanazpimarratunuen, eta atzeraereirakurri,
|
ez
nengoen etaseguru ondoulertuizanaz.
|
|
|
Ezgara,
|
ez
, erdarazkoCamilo Lizardilegezabaildutageratu, zientziak horrenbestekohoztasunezeskainidigunazalpenhori irakurritakoan?, alderantzizbaizik.Sakonekopozbatekepelduditbarrua, ikusiz etaAldudeko medikuak, jakintsu hanitzek, esandakoa1930eanargitaratu zuelaeuskaraz, lehenagoGureHerriaaldizkarian, eta geroagoBeribilezliburuan.Jakina, Etxepareren pasarteko azalpenak, CamiloLizardirenpasartekoastronomiazkobostlerrohoriekdioskutengauzaberaadieraztendumamiari dagokionez, alegia, Laplace-ren dizipuluen irakaspenak.Edo, zehazki, gauza berabarik, segidakoa.Izanere, CamiloLizardikirakaspenhaienlehenzatia laburbildudu, hots, unibertsoarensorreraetaizarrensakabanaketa, eta, berriz, EtxeparekLaplace renteoriahorrenjarraipenaaipatudu, hauda, izarhorietarikobatetik, eguzkitik, Lurraziliportaedozipriztinmodura sortuadela, etagerorabertonbiziaagertudela.
|
|
|
Ikusiduzu: Haeckel enak
|
ez
dirahipotesiak,, aburuak, baino; Haeckel ezdaberesasoikozientzialaririkhandienetarikoa,. Ienakojauntxoasasijakintzanariizana, baino.Konturagaitezkeenez, edozerkbaliodu, baldinetaOngiaren zerbitzurako bada.Egia esateko, horibainojendetasunhandiagoaesperogenezakeenLafitterengandik, baina, tira.Entziklopediarik entziklopediajakinizandugu, bai, IgnacioGamboabibliairakurrizitzuli zelakatolizismoarenba... Jakinizandugu, baita, feminismoarenkontrakoagertuzela (Lamujer moderna, 1906), baina, dirudienez, ezzenhorretazinoizdamutu.Zernahi gisaz, Lafittekezdioskuezerhorrengainean.
|
|
|
Horiekhorrelaere, JeanEtxepare guztizezezagunaizanda (etada, ziurrenez) hegoaldekoeuskalherrietan, etaBidasoazharantz, iparraldekoetan,
|
ez
zuenarrakastahandiriklortuidazlegisa: badakizuenez, lehenago, Buruxkakbahitubeharizanzuen, etageroago, kritikaonakgorabehera, Beribilez ezzenbatereondosaldu.PiarresLafitteriondokoaadierazizioneskutitz batean:. Lasserrenetchekomutchurdinakaldiz, etzaundanhalakobegitarterikegin: garajatikezomendahanbatigituBeribilez.Irrieginnuengogotik, baitakitaspaldianeskualzaleenbihotzeko eta, erranbehardutere, sakelakoberri.. Gutunekolerro horienazkenaldean ikustendenez, ordurakoEtxeparek, ozarkiesateko,, zurituta, zeukanipurdia.
|
|
|
Erranbehardugubizkitarteanerakaspenhorrekbereerroa, bere finka, erligionezkosinesteanzuela.Etzitakenbertzelaapezbaten ganik.Sinesteandiogu, baietageronezguhaukdaukagun ezagutzan.Gauzerbehatzenotezenaski, gaude.Usteduguere, aitzinekoenerakaspenakbigarreneskutikzauzkan, ardura:
|
ez
, onezonean agertuakizanzirenliburu berberetarik.
|
|
|
Pasarteairakurritakoan, badirudiAdemarikarguhartzendatorkiola,
|
ez
zielakofilosofoariaurreegitekodatuzientifikorikirakatsi, babesgabeutzi zituelako, hauda, datupositiboenlaguntzarikeskainiezzielakoespekulazio hutsetikharantz, Abadiarenelasturiarilangajartzeko.Eta, jakina, ludiaren egituraetaharat honatakazalduzizkienirakasleak, Etxeparereniritziz, bestelakoazalpenakerezorzizkien, bereeginbidetikapurbatbaztertuzizan arren.EtxepareriamorruaematendioLarresoronberta...
|
|
|
Nekezasuertatzenzaitpentsatzea, bitalismoarenaurreanosoiragazkorraizangozenik, horrelakojarreramaterialistaargiabiziizanduengizakia. Zeren, 1928anliteraturazkoNobelsariairabazizuenBergson en idaztankeradistiranteagorabehera, harenfilosofiabitalista, positibismozientifiko etamaterialistarekikooldarkorra
|
ez
bidezenirensgarriaEtxeparerentzat.
|
|
|
...aduagerdezakenikdeus, ezbaduitxurapenikerehalakoedohulakoegiabatenkontra, ezdakiokeargirikeman; iduripenhutsedosentimenduhutsetik heldudenduda, iheseginez baizikezditakesuntsi, edosentimenduakzerbaitgisazberrituz.Erraitendaukutenean:. Jauna, zurearrazoinakbizikiontsaemanakzaizkit, ezdiotenereadimenduakfitsikihardestenahal, bainanzernahuzu, nihaurkereezdakitalarikzertakobarneakezdauzkitonhartzen?,?
|
ez
dutusteadimenduarilaidoegitendiogun,, kasurikezemaiteko, ihardokitzendugularik.Larraldeaphezariezbidezitzaioniduritusentimenduazbertzerikbazitakelahunkiturikbereadixkidegazteabaithan.
|
|
|
1894kohazaroanBordaleratjoanzenmirikuntzarenikhasterat: bainanmirikuntzaezzitzaionaski: orotaratnahizuenhedatu, gogobihotzakaberastubeharrez, denetarik (jastabederen) baitezpadako zitzaiola; Alemaniakozeretaratberezikiekharriazen: Haeckeleta Nietzschebezalakobatzuenliburu khiretserilotuzen, bero beroa?
|
ez
baitzuenbeharragorik!
|
|
|
Halandaze, Etxeparerenbegietangenerazioespontaneoarenaldeko esperimentuekemaitzapositiborik
|
ez
, eta, ostera, kontrakoesperimentuak geroetakonklusiboagoak ziren.Badagobesteelementu batezinduguna ahaztuberezkosorkuntzaren ingurukozalantzaareagotzeko, nireustez seguruabaitabereeraginaedukikozuelaneurrirenbatean.Ezindugu ahaztu, ErnstHaeckeldoixtarrazenbitartean, LouisPasteurfrantsesazela, etañabardurahoripisutsubihurtukozenJeanEtxeparerentzat, berezkosorkuntzarenabalantzanparatuzuenean.Frant...
|
|
|
Buffonkonteak, bereHistoireNaturelleko12.tomoan, munduakzazpi aroedukiizandituelaplazaratuzuen, 1778an.HasierakoLurrapilotabat zen, galdatanzegoena; azkenekoaroangizakiaagertuko zen.Espekulazioak espekulazio, Lurrarenadinaestimatzekoesperimentuetarajozuen: burdinazkohamarpilotaforjatzeaaginduzuen, diametrozhazbete erditikbost hazbeterainokoak; ondoren, gori goritan jarrizituenetaostekohozketaprozesuaneurtuzuen, lorturikodatuakLurrarentamainaraextrapolatuz. Ondorioz: 42.964urtebeharkoziren, Lurrainkandeszentziatikbeherahozteko, eta96.670urteLurrarenegungotenperaturaerdiesteko.Halaere,
|
ez
zituenosogogoko estimaziohoriek, zeren eta, Alpeetakosedimentuen lodiera egungoitsasoetakosedimentazio tasaezdeusarekinkonparatzean, Lurrarenhistoria askozazluzeagoaizanbeharko litzatekeelaustebaitzuen. Izatez, Buffon3000milioiurtekoestimazioetarainoiritsi zen, berahileta geroargitaratuzirenak.
|
|
|
LordKelvin ekereezzuenberezkosorkuntzaonartu, areago, arbuiatu eginzuen, Pasteuretaenparauenfrogetanoinarrituz. Berezkosorkuntzaez zitzaionsinesgarriiruditu, ezegungoLurrarenbaldintzetan
|
ez
etairaganaldiurrunbatekobaldintzetanere.Haeckel ekluzatuzuenalternatiban, mirakuluagelditzenzaiolordKelvin i.Horixeaukeratualzuen. Zelanazalduzuen, bada, biziarensorreraLurrean?
|
|
|
Ezdagoesanbeharrik, Bilbon1910irianderrigorrezsintonizatubehar zutenelkarrekin, Euskalzalealdizkarianbiziextralurtarrariburuzkooharra argitaratuzuenAzkuelekeitiarkosmopolitak, etaziliportaren kezkabihotzarenzolandaroalabiziizanzen Aldudekomedikuak.Aldehorretatikere,
|
ez
dabatereharritzekoa, BilbonAzkuerieginzionbisitaldilaburraren kariaz, Etxeparekhamarurtebeluagoidatzitako. Bilbao tikjinnintzangibelerategunhartanberean, eletrik hariezinhautsizkobatbezalaloturik jarraikitzen zitzautalaurrunduarau..., aitorpena.Noizarteiraunenzion Azkuerekikoesteka, elektriko, horrek?
|
|
|
Lerro horiek1929anargitaratuzituenGureHerria aldizkarian, eta hogeitahamarurteluzekoidazle lanarenbilanezinagonegatiboadamaigute.AdineansartudenEtxeparegaixohorijakitundagodebaldearitudela, konturatuegindaalferrikizandirelaberenekeguztiak, bakar bakarrikegin duelabereibilaldiliterarioa,
|
ez
duelaberebelaunaldikoinorerakarri.Soilsoilikhurbilduzaiogaztebat, hainzuzenPiarresLafitteirakurlefineta bipila, bainaberorrenoharsaminakpairatubeharditu.Osodesberdinak diragizonbiakelkarrenartean; halaere, medikuakbiziduenbakardade intelektuallatzeanpozikdagolagunbatedukitzeaz, etaberebarneairekitzendio: horibai, mesfidati, urrunegijoangabe.
|
|
|
Teoriadarwindarraren etorrerak, hautespen naturalaren bidezko eboluzioa 1859an plazaratu zuenak,
|
ez
zuen masa suntsipenen gaineko eztabaidarik sortu, eta ez ere zehazki dinosauroen suntsipenaren gainekorik ere.Erregistro fosilean oinarrituriko filogenia azterketek ere ez zuten horrelakorik bideratu. Darwin ohartu egin zen ammoniteen desagerpen azkarrazKretazeoaren amaieran, baina benetako fenomenotzat jo beharrean, erregistro fosilaren hutsuneekin uztartu zuen.
|
|
|
Teoriadarwindarraren etorrerak, hautespen naturalaren bidezko eboluzioa 1859an plazaratu zuenak, ez zuen masa suntsipenen gaineko eztabaidarik sortu, eta
|
ez
ere zehazki dinosauroen suntsipenaren gainekorik ere.Erregistro fosilean oinarrituriko filogenia azterketek ere ez zuten horrelakorik bideratu. Darwin ohartu egin zen ammoniteen desagerpen azkarrazKretazeoaren amaieran, baina benetako fenomenotzat jo beharrean, erregistro fosilaren hutsuneekin uztartu zuen.
|
|
|
Teoriadarwindarraren etorrerak, hautespen naturalaren bidezko eboluzioa 1859an plazaratu zuenak, ez zuen masa suntsipenen gaineko eztabaidarik sortu, eta ez ere zehazki dinosauroen suntsipenaren gainekorik ere.Erregistro fosilean oinarrituriko filogenia azterketek ere
|
ez
zuten horrelakorik bideratu. Darwin ohartu egin zen ammoniteen desagerpen azkarrazKretazeoaren amaieran, baina benetako fenomenotzat jo beharrean, erregistro fosilaren hutsuneekin uztartu zuen.
|
|
|
Darwin ohartu egin zen ammoniteen desagerpen azkarrazKretazeoaren amaieran, baina benetako fenomenotzat jo beharrean, erregistro fosilaren hutsuneekin uztartu zuen. Huxley-k 1870ean dinosauroensailkapenaz idatzi zuen, orduan ezaguturiko hamasei generoak aintzat hartuz; hala ere,
|
ez
zuen txintik esan euren suntsipenaz. Othniel C. Marsh paleontologo amerikarrak 46 dinosauro genero zerrendatu zituen 1882an, eta soilik adierazi zuen euren kopurua urrituz joan zela, harik eta Kretazeoaren amaieran erabat desagertu arte.
|
|
|
Aitordut, jakitzekozailadela, noiztenka, bururikhoberenentzat;
|
ez
dutukatuko erehotza delaapurbat, bihotzekopindarbatedobertzek, han hemenka, ezduelakotzgozatu.Elealferrikbatereez; begiakbeti lurrari, bazterrerat etaurrunnehoizalatzeratutzigabe; gogoa, ildo bihurdikatubatzuetanbarna, argiratbideaezineginez, horrelatsuzabilanAbbadie: lanakbaititugubatzutan, gureezjakinarekingirenbezain lausoak, harenhatzariezinjarraikiz.Bainan nolazpeithatzemaiten duguneangibele...
|
|
|
Hedatukodeneanliburu hau, daukaguurratshandiaeginendutela, nahita
|
ez
, elgarretarat, mendiezhunaindikoidazleek.
|
|
|
Euskararenetorkizunazdiharduelarik, 1962an, FederikoKrutwigekpenagarritzatetadeitoragarritzat daukaidazle, baxenabarren? eraginalapurterarenbaitan, izanere, hareniritziz, ezereztu, eginbaitutelapurteraidatziak eskuratutazeukanklasikotasuna.Jakina, esaldibortitzhorrekKrutwigen artikuluan baduazalpen historiko etasoziologikoa, etatestuinguruhorretan
|
ez
dahainoldarkor suertatzen.
|
|
|
Sailkapenhorretan, gukgeuknonkokatukogenukeArnaudAbadia? ...ere, JonCasenavek osoondoazalduduenez, Iparraldekosasoihorretako idazleakautodidaktakziren, etagehien gehienek ezzituztenklasikoenliburuakezagutzen, ezinbaitzireneskuratu; soilikaberatsokituekeroszitzaketen, halanola, Bonaparteprintzeak, JulioUrkixok, AntonAbadiakedo JulienVinsonek.Hortaz, onardezakeguArnaudAbadiakeregalduegin zuelatradizioklasikoarekikolotura, bainaeztradiziohoriezereztu, alegia,
|
ez
nahitabaztertu, Krutwigenjuzguzorrotzegiakiradokibezala.
|
|
|
–Hiriart Urrutiklapurtarrazerabilan, benabartarrekinapurbatnahasteka, noizetiknoizeraaditzarenjogia bederenmaileatzenzuelarikziberotarrari?. AntzekooreazbaliatzenzenArnaudAbadiaere.Etxeparekbazekienbaita, berehirugarren ereduak, Jean BlaiseAdemak, ostera,
|
ez
zuelabaterebegikodelako hibridismodialektalhori:
|
|
|
Libro!?... Guregain!?... Bainanzoindagizaldea, guzizoraikoegunean, berezberebiziditekenik. Legeakberak, mugetakozedarriakhautsirik,
|
ez
direaorotanberdintsuarijartzen?... Uztenbalauzkigutebederen, sobera itzulipurdikatuetakotsatugabetarikgeurelurra, geureohiduragehienik atxikiakgitzaizkotenak, guremintzaizaharra!
|
|
|
Meteorito handibaterorizenorain65milioiurte, baina, beharbada, ezzuen biotaglobala, mundukofaunaetafloraosoa, eragin. Esannahibaita,
|
ez
daudeargiinpaktuakKretazeokobizidunetanedukizitzakeenondorioak. Zalantzaeta eztabaidahandiakagertudirabigarrenpartehorrengainean.
|
|
|
Paleontologokritikoenartean, prestigiotsuenetarikoaWilliamClemens izanzen, berauereBerkeleyUnibertsitatekoa, etaWalterAlvarezen eraikin bereanzegoenalanean.Clemens ek KretazeokoazkenugaztunaketaTertziariokolehenakaztertzenemanzuenkarrerazientifikoa, etaMontanako HellCreekformazioangaratuzuenberelanda lanarenpartehandibat. ...aino milakaurtelehenago.Bestepaleontologobatzuekantzekoondorioakatera zituzten.Kasurako, YaleUnibertsitatekoLeoHickeypaleobotanikariak Montanako esparrubereanbehatuzuenez, milakaurtekoaldeazegoen dinosauroensuntsipenarenetairatze esporen agerpenarenartean, eta, areago, landare suntsipengradualakaurkituzituentartehorretan, bainasinkronikotasunik gabe.Jakina, suntsipen maila ertainetaez sinkronikoak
|
ez
datozbatinpaktuaren tesiakpostulatutakoarekin.
|
|
|
Ezzengizongaixtoa, emazteamaitezuen, bainan, xuhurrabaduzu, Makearrari
|
ez
hutsegin.Xutituzenzank:
|
|
2006
|
|
|
Oroiminabesterikezgaituk,
|
ez
, JuanMari.Etajakina, nikere, neurekax karrean, gogoanzeuzkeathiregauzaonasko.Errota zaharmaitehura, uraren ertzean, etabestehainbat kanta eder, hirepoesialanduan oinarrituak.Batez
|
|
|
Hau da guretzat aipagarriena Aita Donostiaren bertso sailean: bio bertsbadaudelagukezagutzenz editugunak, z eGoizueta Oiartzungo bertsioek,
|
ez
Azkueki dakarzkitenak.Gehigarrhau jakingarriadagukdarabilzkigunasmoetarako.
|
|
|
Baina, baina... bestetestigantza biziagorik etafidagarriagorik inorkema tenezdidan bitartean, ezinzaitbihotzeansartu, ondorenaipatuko ditudan bertsoak etadoinu zoragarri hori, Oiartzunaldeko herritar xaloakgizaldiz gizaldiBerdabioren bertsoekinbaterajasotakoak direnik.
|
Ez
, ezinzaitsartu bihotzean.
|
|
|
Hori ere aspaldiko formula literarioa da. Inork deus
|
ez
dakigunean, denok dakigulaesatea.Ikusten, geroetaapainagotzendoakizunBerdabioren
|
|
|
Begira erne, etaentzun, horren ondotikbertanTirikitaukiaere. OnManueleksortua,
|
ez
–Jakinabaitaelkarrenzordun14 zirelaaspalditik.
|
|
|
Norkesan, baladazaharretakoaezdenik. Harako, zazpipausotanirago zuenzortzi arkuko zubia, delakotropo hurabaitakargogora.Hori guziaaski
|
ez
, badirahorhitzsorginbatzuk, holakogirotanniksekulanikusigabeak, ez badaAntonio ZavalakargitarazuenEuskalErromantzeakliburuederrean15:
|
|
|
Norkesan, baladazaharretakoaezdenik. Harako, zazpipausotanirago zuenzortzi arkuko zubia, delakotropo hurabaitakargogora.Hori guziaaski ez, badirahorhitzsorginbatzuk, holakogirotanniksekulanikusigabeak,
|
ez
badaAntonio ZavalakargitarazuenEuskalErromantzeakliburuederrean15:
|
|
|
ak, batezereelkarren sinonimo gisan. Esaidazue filologomaiteok, esan?
|
Ez
otedirabaLanduchiorenhiztegiko, estadooalturadeuno, estadua, azaldu zenetikateratako analogiahagitzberriak, estatuberdingizabetedelakoapain durahoriek. Etanoribereakukatu gabe, zenbat sotanapekoegin otezaiegeroztik Xahoren, Orixeren, edoOnManuelenberarenidazlanei?
|
|
|
Baina, natorrenbertso xaharpolitegi horren azken puntura: , bestebat igarobalu/ seguruzuen biziya?. Lehengo estatua, esiyaetasaltoikaragariyaurkatuegin zutela askiez, honek erebadu berexarma.Gero hobeki ikusiko duzun bezala,
|
ez
baituBerdabioerakusteabestexederik.Ezzenordea Berdabioreneanhalakotragediarik, lekuonatarrekasmatutakoa besterik.
|
|
|
Etabestegauza: horidahori, Oiartzungofonetismoak azaldunahilarri ya!:. Berdabiyo, xaldiya, txuriya, esiya, biziya?. Zererakutsinahiotedugrina horrek, nere filologo bihotzekoak?
|
Ez
du erakutsi nahiko, bada, oiartzuar agrafopetobatenahotik jasoadelapitxihori. Gutxi fida, auzonobleak. Eta begira, Osaba zenaren esku finhori gordetzeko, zenbat luzatzen den gero ilobaJuanMari, behinetaberriz.Aurreneko laneanhoneladio17:
|
|
|
AitaDonostia etbateazereR.M.Azkueganakoespaz, OnManuel Lekuonaketxean egindako zirujia estetiko hura, inork irentsiko
|
ez
zuela ohartu, etaahaztuxeondoren, berrizatzera, bestehogeitamar urtetik goitiisi likirago ondoan,. Ez dok hamairu, famatu haren inguruan euskal kantari berrienpizkundeasortzean, badirudi espaldiberribatekjozituelalekuonata rrak.
|
|
|
AitaDonostia etbateazereR.M.Azkueganakoespaz, OnManuel Lekuonaketxean egindako zirujia estetiko hura, inork irentsiko ez zuela ohartu, etaahaztuxeondoren, berrizatzera, bestehogeitamar urtetik goitiisi likirago ondoan,?
|
Ez
dok hamairu, famatu haren inguruan euskal kantari berrienpizkundeasortzean, badirudi espaldiberribatekjozituelalekuonata rrak.
|
|
|
Kontua da, Berdabioren kontu etakantahonetaz, MikelLaboak 1966an Azkuek jasotako kantaerak hauspetik aterazituen arte, ezdelainon nabari beste kontrapunturik,
|
ez
Oiartzunenez Goizuetan, ez bestetan. Eta, hain juxtuondor, ehartantxe, 1967an, jasokzueonUsandizagadisketxeak, Lekuonatarren ahotik, Berdabiyo rendoinuberria.ErrenterikoEresbil zorionekoan txukun jasorikdaukate, etahoneladiohitzezhitz:
|
|
|
Kontua da, Berdabioren kontu etakantahonetaz, MikelLaboak 1966an Azkuek jasotako kantaerak hauspetik aterazituen arte, ezdelainon nabari beste kontrapunturik, ez Oiartzunenez Goizuetan,
|
ez
bestetan. Eta, hain juxtuondor, ehartantxe, 1967an, jasokzueonUsandizagadisketxeak, Lekuonatarren ahotik, Berdabiyo rendoinuberria.ErrenterikoEresbil zorionekoan txukun jasorikdaukate, etahoneladiohitzezhitz:
|
|
|
(...) Orain delailabete batzuk, Goizuetakobikarioak, Don Bizente Hernandorenak, oharkizun txiki bat bidali zidan eskuz esku, Berdabio nor zitekeeneta noizkoa zitekeenadieraziz.
|
Ez
daukat hemen xehetasun gehiegiematerik, Hernandorenajaunak hasiduen azterketa bukadezanarte.Halaere, guregaurkoeginbiderako, bi argibideemangoditut: bata, MigelAntonio Zugarramurdi zelabertso horien egilea; etabestea, hemeretzigarrengizaldikoa zela, 1810eko urtarrilaren19anjaioa.(...)
|
|
|
Horrabestemiraria! Azkuek jasotako kantaerak 1966anMikelLaboak hauspetik atera zituen arte,
|
ez
da inon nabari beste kontrapunturik, ez Oiartzunen ez Goizuetan, ez bestetan, eta hain juxtu ondore hartantxe,
|
|
|
Horrabestemiraria! Azkuek jasotako kantaerak 1966anMikelLaboak hauspetik atera zituen arte, ez da inon nabari beste kontrapunturik,
|
ez
Oiartzunen ez Goizuetan, ez bestetan, eta hain juxtu ondore hartantxe,
|
|
|
Horrabestemiraria! Azkuek jasotako kantaerak 1966anMikelLaboak hauspetik atera zituen arte, ez da inon nabari beste kontrapunturik, ez Oiartzunen
|
ez
Goizuetan, ez bestetan, eta hain juxtu ondore hartantxe,
|
|
|
Horrabestemiraria! Azkuek jasotako kantaerak 1966anMikelLaboak hauspetik atera zituen arte, ez da inon nabari beste kontrapunturik, ez Oiartzunen ez Goizuetan,
|
ez
bestetan, eta hain juxtu ondore hartantxe,
|
|
|
Baina gero bertso horienik jaso zionik
|
ez
du inon aitortzen, ez On
|
|
|
Baina gero bertso horienik jaso zionik ez du inon aitortzen,
|
ez
On
|
|
|
Dudaguztiakdeusezteko testigutzabatbeharkolitzakebaina, horieskuratukoezdegunez, zukaurkitutakoanahikoadeJaderizkiot, BerdabiokomonetariaJosephdeEtchagaraizela baieztatzeko (konturatualzera Etchagaraiidaztekoeralparraldekoeradela, lparraldekoaote genduen gure Joseph? Bera
|
ez
baina zuk, 3.1 puntuanjasotzen duzun bezela, bere aita Juanek seme natural batizan zuen: DonJuan havido de Maria Echagarai en la Baja Navarra, berazhartuemanakbazituelahan) eta, gizonbakarrarentzatlanhaudixkoazanez, consortes, laguntzaileakalegia, izanzituela.. Dena dela, nahizetabestelaulaguntzaileen abizenakeregarbiazaldu, ezdutustebidehorretatikjotzeakmereziduenik; famili giroakez bainaofizioa... Ezpentsagero hainerreza denik moneta moldeak prestatzea hain txikiaketafinakizanik; ezetaeremetalaurtutzekolabeaketaarragoakeskuraedukitzeaeta hori guzia Elaman edukiko zuten.Beraz abizenak eta familiak aztertzeak ez du sentidu gehiegirik.
|
|
|
Bera ez baina zuk, 3.1 puntuanjasotzen duzun bezela, bere aita Juanek seme natural batizan zuen: DonJuan havido de Maria Echagarai en la Baja Navarra, berazhartuemanakbazituelahan) eta, gizonbakarrarentzatlanhaudixkoazanez, consortes, laguntzaileakalegia, izanzituela.. Dena dela, nahizetabestelaulaguntzaileen abizenakeregarbiazaldu, ezdutustebidehorretatikjotzeakmereziduenik; famili giroakez bainaofizioaksortutakoekintzadanezgehienbatmonetagintza; hainzuzen, Elamakoolíi famatuetan sortutakoa. Ezpentsagero hainerreza denik moneta moldeak prestatzea hain txikiaketafinakizanik; ezetaeremetalaurtutzekolabeaketaarragoakeskuraedukitzeaeta hori guzia Elaman edukiko zuten.Beraz abizenak eta familiak aztertzeak
|
ez
du sentidu gehiegirik.
|
|
2007
|
|
|
Eskubide guztiak jabedunak dira.
|
Ez
da zilegi liburuki hau osorik edo zatika kopiatzea, ez sistema infomatikoekin beronen edukia biltzea, ez inongo sistema elektroniko edo mekanikoz, fotokimikoz, magnetikoz, elektrooptikoz, fotokopiaz, erregistratuz edo beste bitartekoz berau transmititzea, aipamenetarako izan ezik, argitaratzailearen edo copyrightaren jabearen aldez aurreko eta idatzizko baimenik gabe.
|