|
2000
|
|
|
XI.< zz>: ahoskera zaindurako ere
|
ez
adberbioa eta ondorengo < z> (aditza fonema) batera ebaki behar dira, < tz> eginez; esaterako, ez zara= etzara, ez zuen= etzuen?
|
|
|
XIII.< zn, zl, zh>: Ahoskera zaindutzat hartuko da
|
ez
adberbioa ondorengo aditz formetako < n, l, h> letrekin elkartzean < z> ahoskatzea zein ez ahoskatzea; adibidez, ez naiz= eznaiz edo enaiz, ez luke= ez luke edo eluke.
|
|
2018
|
|
|
23 Eskerrak eman nahi dizkiet Monumenta Linguae Vasconum taldeko kideei, bereziki Ricardo Gomezi, Joseba Lakarrari, Julen Manterolari, Urtzi Reguerori, Blanca Urgelli eta Eneko Zuloagari zalantza hauek ebatzi nahiz egin dizkidaten iradokizunengatik. batetik, grafema luzeagoa eta bertikalagoa izan ohi baita eskribau honen idazkeran eta, bestetik, eskribau honek berak
|
ez
adberbioaren ondoko herskariak ahoskabe jaso baititu (11) n ageri den estut forman bederen. Gainerakoan, argi samar irakurtzen da, gero edo izan dezakegu, eta ondorengo karaktereak berriz piztu dit zalantza.
|
|
|
Fonologian, aipagarria da euskararen eremu osoan kausitzen ahal den txistukariaren ondoko herskariaren ahoskabetzea, estiot edo estate adizkietan. Horren ondotik, gainera,
|
ez
adberbioa apikaritu egin da segur aski, herskariaren aurrean (cf. honetaz § 3.7 atalean esana). Zailagoa da bakarrik ageri den es adberbioaren grafiaren zergatia aurkitzea.
|
|
2019
|
|
|
|
Ez
adberbioaren ondotik herskari ahostunak ahoskabetzen dira: ezquero, eztire, eztezala, ezpada eta ezquenuque bezalakoak ditugu.
|
|
2021
|
|
|
Adibidez, morfologiari dagokionez, hitz batzuek, baina ez beste batzuek, determinatzailea hartzen dute eta numeroa ere determinatzailearen ondoan (ikaslea, ikasleak; aurka,* aurkak), hau da, singularra eta plurala bereizteko bidea ematen digute. Izenek, besteak beste, hartzen dute determinatzailea eta numeroa, baina
|
ez
adberbioek edo aditzoinek, esaterako. Sintaxiari dagokionez, izenak sintagma batzuen oinarrian ageri dira, eta izen sintagmak osatzen dituzte.
|
|
|
Funtsean ez dugu gauza handirik aldatzen orain: multzo beraren (osagai zirkunstantzial deitzen dugu,
|
ez
adberbio) azpian sartzen baititugu adberbio sintagmak (adberbioa edo aditzondoa dute buru) eta postposizio sintagmak (orduko adizlagunak).
|
|
|
Galdegaia perpausaren baiezkotasuna edo ezezkotasuna denean ere, baedo
|
ez
adberbioen eta adizkiaren artean koka daitezke: ba omen dakite, ez bide dira.
|
|
|
|
Ez
adberbioarekin gertatzen den bezala, mendeko perpaus askotan ezin dira ezin eta adizki laguntzailea aurreratu: Ongi aditu ezin badegu ere (Ubillos).
|
|
|
23.5.1 Bai/ baeta
|
ez
adberbioak
|
|
|
32.2.1.3e Ezezkoa konparazio perpausari dagokionean, berriz, gehiagotasun adiera hartzen du perpausak: Inoiz izan ez naizen bezain zoriontsua naiz orain —hau da, ‘inoiz baino zoriontsuagoa’—; aditza isilpean utzita,
|
ez
adberbioa bezain morfemaren ezkerrean kokatzen da, ez bezain segida eratuz: Inoiz ez bezain zoriontsua naiz orain; Mutikoak sekula ez bezain txintxo egin zituen etxeko lanak (Egunkaria).
|
|
|
|
Ez
adberbioarekin ematen dira inoiz forma honetako perpausak, predikatua unekoa delarik: Ez zen etxeratu, galdutako poltsa aurkitu ez zuen arte; Maisua ikasgelatik ateratzen denean, jolasean aritzen dira ikasleak hura itzultzen ez den arte.
|
|
|
Egin daitekeena parekotasuna baieztatzea edota hura ukatzea da. Ukoa
|
ez
adberbioaren bitartez adierazten da, ezetza aditzari dagokiola: Maite gaitu beste inork maite ez gaituen bezala.
|
|
|
Bestela, oraingoek ez bezala pentsatuko dutela segur da (Mitxelena); Duela bi urte ez bezala, esperantzaz beteriko egoeran aurkitzen gara (Egunkaria); Jaiak edonon dira jai, baina inon ez legez arrantzaleen artean (Agirre). Perpaus osoa agerian deneko egitura ikusita, pentsa daiteke
|
ez
adberbioa isilpeko aditzari dagokiola, eta, hortaz, ez dela ez bezala esapide finkoa eratzen. Halaz ere, segidaren maiztasun handiak forma hori finkatzeko bidean bederen jarria duela ere iritzi daiteke, ez bezalako forma eginaren pare.
|
|
|
32.4.2e Finkatutako esapide gisa erabiltzen da ez bezalako forma,
|
ez
adberbioa zuzenean aditzari ez dagokiola eta, hortaz, perpausa eratzen ez duela: Gelditu ziren guztiz bihotz aldatuak, lehen ziren ez bezalakoak (Ubillos); Su gaitza genuen beti hirian egiten diren ez bezalakoetarik (J.
|
|
|
6 Bestelakoa da, noski, Gaixorik delako, ez da etorri esaldia, zeinetan galdegaia
|
ez
adberbioa baita eta perpaus kausala, berriz, mintzagaia den.
|
|
|
23.5 Adizki jokatuaren inguruko osagaiak; 23.5.1. Bai/ baeta
|
ez
adberbioak; 23.5.2. Al eta a galdera markatzaileak; 23.5.3. Modalitate epistemikoa eta ebidentzialitatea: omen/ ei, bide, ote eta ahal partikulak; 23.5.3.1. Ezaugarri orokorrak; 23.5.3.2. Omen/ ei; 23.5.3.3. Bide; 23.5.3.4. Omen vs bide; 23.5.3.5. Ote; 23.5.3.6. Ahal
|
|
|
23.5.1 Bai/ baeta
|
ez
adberbioak
|
|
|
Ez, ez du hori esan. Ezezko galdera baten erantzun direnean
|
ez
adberbioa eman ohi dugu lehenik eta ondoren (beharrezkoa ez den arren), galderako perpausa errepikatu. Askotan ezeztapen hori osatu egiten dugu:
|
|
|
Adibide horiek erakusten dute galde hitza adizki osoaren ezkerrean ematen dugula (baiezkoetan egiten dugun bezalaxe). Galde hitza
|
ez
adberbioaren eremutik kanpo dago. Galde hitz horien erantzunek ere kokagune bera izango dute:
|
|
|
Hasierako baieztapenak izan ditzakeen gainerako osagaiak mintzagai izango dira, edo
|
ez
adberbioaren ezkerrean eman daitezkeenak (enfasi edo hanpadura gunean), edo adizki nagusiaren eskuinean (§ 41.5.1, § 41.5.3): Ruche jaunak ez zion jaramonik egin etenaldiari (Jon Muñoz); Hala ere, herriak ez zion kasurik egin nahi izan Samueli (Elizen arteko Biblia); Ez genuen asko hitz egiten gaiaz (Elizondo).
|
|
|
Ukagai bat baino gehiago dugunean,
|
ez
adberbioa errepikatzen da askotan bakoitzaren ezkerrean (ez hutsa edo eta juntagailuaz lagundua): Ezin da esplikatu, ez iraupenaren ez denboraren bitartez (Xarriton); Ez dugu ez egunik ez gaurik (Juaristi); Horregatik, ez genuen kanporatzen utzi behar ez aitarengandik heredatutako aje hura, ezta familiaren estutasunak ere (P.
|
|
|
Beste modu batean ere fokaliza daiteke aditza bera,
|
ez
adberbioaren ezkerrean partizipio burutu forman eman eta ondoren adizki laguntzailearen eskuinean errepikatuta: Itsasora erori ziren sorginak, baina ito ez zen inor ito (edo ito ez zen egin inor).
|
|
|
laguna bai/ aita ez; mintzagaiak dira laguna eta aita.
|
Ez
adberbioaren kokagunea aldatu egiten da batean eta bestean.
|
|
|
Hor ikusten denez, diskurtso markatzaile ez
|
ezik
adberbio eta adjektibo ere (bertso berriz) izan daiteke, besteak beste, berriz. Hemen, hala ere, DM gisa duen erabilera interesatzen zaigu eta hori aztertzen saiatuko gara.
|
|
2022
|
|
|
• Adjektibo huts itxurakoak: Askotan bigarren mailako predikatuak dira, adjektiboak beraz, eta
|
ez
adberbioak. Beste batzuetan, ki atzizkiz eratutako hitzen modura jokatzen dute eta aditzedo perpaus modifikatzaileak dira.
|
|
|
Semantikoki, aztertzekoa da zeri eragiten dioten, eta zehatzago, zer esanahi gaineratzen duten hitz hauek. Eta sintaxiari dagokionez ere, ez dago ondo definituta non ager daitezkeen eta non
|
ez
adberbioak perpausaren egituran, nahiz eta lehen hurbilketa bat egiten den Elordietaren (2003) lanean edo De Rijken (2008) gramatikan.
|