|
2007
|
|
|
Entzuten al zen Lourdes Iriondo izugarriaren ahotsa? (Gure herrian ez baita debaldezko apartheidik eragin nahi, emakumeak ez dira
|
ez
aditzen, ez eta gizonetarik bereiz agertzen, emazteak ere anaiak direlako oroz bat: dulert!).
|
|
|
Ikusten denez, 9 hasiera perpausetatik 7tan galdegaia ez dago aditzaren ezkerretara, Altuberen legeak agintzen duenez. Urruzunoren adibideetan ageri badira perpausak aditza dutenak lehenengo kokalekuan, Duvoisinen adibideetan ez dago perpausik hasten denik
|
ez
aditz sintetikoz ez aditz perifrastikoz. Baina bada adibide bat, komentagarria, (VI.) a, zeinetan aditza baitator koma ostean:
|
|
|
Ikusten denez, 9 hasiera perpausetatik 7tan galdegaia ez dago aditzaren ezkerretara, Altuberen legeak agintzen duenez. Urruzunoren adibideetan ageri badira perpausak aditza dutenak lehenengo kokalekuan, Duvoisinen adibideetan ez dago perpausik hasten denik ez aditz sintetikoz
|
ez
aditz perifrastikoz. Baina bada adibide bat, komentagarria, (VI.) a, zeinetan aditza baitator koma ostean:
|
|
|
Hasiera perpaus horretan ere galdegaia (beltzezkoa edo beronen zati bat) ez dago aditz aurrean, ezpabere, gibelean, baina
|
ez
aditzaren hurrengo lekuan, baizik eta hurrengoaren hurrengo. Gehienek honela emango lukete:
|
|
2008
|
|
|
Nahiz burua nahiz buru ez den osagaia izan daitezke koordinatuak ere, baina horrek ez du aldatzen
|
ez
aditzaren argumentu egituraz ez buru ez den osagaiak hartzen duen rol tematikoaz esan duguna:
|
|
2009
|
|
|
Zinez maite dut hemengo ardoa, baina ez dut
|
ez
aditzen, ez ahoan gozatzen, ez eta usaina hartzen edo mugitzen edo beira garbian zehar begiratzen ere, erritu eta protokolo modu jakintsuekin dastatzen duten probatzaile profesionalen gisara. Deus gutxi jakitera ailegatzen naiz:
|
|
2014
|
|
|
Aditz guztien erabilerak aztertzerakoan (eta
|
ez
aditz bakarrarenak edota erabilerabakarra hainbat aditzetan) argi ageri da aditz bakoitzak egitura usu bat (egituraprototipiko bat) edo batzuk erakutsi ohi dituela, aditz guztietan errepikatzen direnbalio semantiko orokorren bat adierazteko. Balio semantiko hauek ez dira adierak, hiztegietan agertzen diren modukoak, baizik eta kategoria kognitibo oinarrizkoak, predikatu mota orokorrak, sailak osatzeko baliagarri izan daitezkeenak (Aldezabal, 2008:
|
|
2015
|
|
|
Nire osaba guztiak mundua konpontzen aritzen ziren, koinatu arteko lehian, gai, kolore eta itxura guztietako topikoak erabiliz; izebek, berriz, eguneroko kontuak erabiltzen zituzten: arropak, janariak, garbiketak, seme alaben ikasketak... etxekoandreen ohiko ardurak; baina horiez gainera, tarteka, denak batera bizi zireneko oroitzapen apurren bat, nik orduan
|
ez
aditzen ez jaramonik egiten ez niona, orain pena pixka bat ematen badit ere, bizimodu haren zantzuak harrapatu nahian hasi naizenez gero.
|
|
|
Hasieran erantzun egiten zien Omarrek halakoei; gustura jaikiko litzatekeela bera ere goizeko seietan lanera joateko, eta gustura ordainduko lituzkeela zergak, baina ezin duela; osasuntsu dagoela, eta ez duela inoiz, sekula ezer lapurtu. Orain, isiltzen ikasi du,
|
ez
aditzen, kasurik ez egiten. Baina min hartzen du.
|
|
2019
|
|
|
Musuz bete zizkidan begiak eta gorputza. Ez nuen ezer ikusten,
|
ez
aditzen. Geldiarazi ez banindu, bagoien azpian eroriko nintzen itsu itsuan.
|
|
|
PARSEMEren corpusean aditz UFak daude etiketatuta, hau da, buru sintaktikotzat aditza duten hitz konbinazioidiomatikoak. Horrek esan nahi du, 3 adibidea etiketatzekoa bada ere, 4.eko izen elkartua ez dela kontuan hartzen2, izena duelako buru sintaktikotzat eta
|
ez
aditza.
|
|
2020
|
|
|
Goragalea zetorkion Elsa' ri; eta aitaren gogaide antzeman uste zuen berriz bere burua. Eta ezer ez entzuten saiatzen zan, entzunda ere
|
ez
aditzen hobeki. Besterik billatzen zuen bere barrenean:
|
|
|
Ez nion entzuten,
|
ez
aditzen. Urrundik zetorren zurrumurru baten oihartzun apala baino ez ziren haren hitzak.
|
|
|
Lehen erabakiak ere hartuko dituzte: ortografiaz, x, tx, ll, dd, tt, nb, np onartzen dira; ba, bait eta
|
ez
aditzari lotuak idaztea erabakitzen; deklinabide osoa adosten; aditza; bokal bikoitzen artean eta hasieran h letra daramaten hitz batzuen zerrenda eskaintzen; toponimo zerrenda bat; aurrizki eta atzizkiak. Eta dei egiten zaie idazleei:
|
|
|
Adibide hori besterik ez dut laginean topatu, eta Euskal Klasikoen Corpus eta Ereduzko Prosa Gaur corpus arakatzaileetan bat ere ez; ez, behintzat, ahal partikula eta
|
ez
aditz modala duen adibide argirik. Etorkizunean aztertzeko geratzen da, beraz, gai hau. partikulak batera, ote k parentetiko moduan jokatuko balu, alegia.
|
|
2021
|
|
|
Horiek ere diskurtso markatzaileen pareko dira, alde batetik. Berez perpaus osoari —eta
|
ez
aditzari soilik— dagozkion adberbio esapideak badira ere, ezin da ukatu kate mintzatuan edo idatzian perpausen arteko lotura adierazteko ere erabiltzen direla, diskurtso markatzaileen pare. Horietako batzuk (nolanahi ere, nolanahi den...) birformulatzaileen atalean aztertzen dira (§ 43.10).
|
|
|
7 Ekialdeko euskalki batzuetan onartzen dira horrelako adibideak, hala nola Aitorrek Miren badu maite eta Mirenek badu uste hori ongi dagoen. Kasu horietan,* edun ek aditz nagusi gisa jokatzen du, eta
|
ez
aditz laguntzaile moduan.
|
|
|
8 Horrekin lotuta, esan dugu (§ 11.2c) erlaziozko adjektiboek (edo erreferentzia adjektiboek) modifikatzen dituzten izenen argumentuak adieraz ditzaketela, esaterako, erreforma konstituzionala adibidean. Argumentuak adierazteko gaitasuna, beraz, adjektiboek badute, baina izenei bakarrik dagozkienak, eta
|
ez
aditzenak.
|
|
|
Madrilera joateko asmoa duela Lehendakariak ere irakurri dugu. Jakina, horren interpretazioa honako hau da, nahiz eta DMa izen sintagma baten(" Lehendakariak") ondoren, eta
|
ez
aditzaren ondoren, doan: [Madrilera joateko asmoa duela Lehendakariak] ere irakurri dugu.
|
|
|
Gaztainak aurretik zurituta erre zituen zuzena da, baina* Oilaskoa guztiz txigortuta erre zuen ez da esaten. Lehenean, gaztainak erretzeko prozesuaren hasieratik daude zurituta, eta horrela irauten dute erretzeko prozesu guztian zehar; bigarrenean, guztiz txigortutako egoera ekintzaren azkeneko uneari bakarrik dagokio, emaitzari, eta
|
ez
aditz nagusiko ekintza gertatzen den denbora tarte osoari. Horrek eragiten du bi adibideen arteko desberdintasuna.
|
|
|
Flexioari dagozkionak adierazten dituzte (modua, denbora, aspektua, pertsona), baina, esan bezala, eduki semantikorik gabeak dira; ez dira subjektuaren predikatu. Predikatu nagusia, hain zuzen ere, azpimarratutako elementuak dira (polita, musika zalea, kezkatuta, ederrak, beroa); era honetako predikatu nagusiei gramatikaren tradizio batzuetan atributu ere deitzen zaie, eta nolakotasuna adierazten dute, modu zabalean, baina
|
ez
aditzaren osagarri bezala, subjektu bati dagokion predikatu gisa baizik.
|
|
|
22.7.6c Samar ere ez da urrun, esanahiaren aldetik, aski adberbiotik. Adberbio edo adjektiboekin batera erabiltzen dugu,
|
ez
aditzekin. Hegoaldean du tradizioa.
|
|
|
Adibide hauetan atributuak (bizkorra, lerdena, goibel) erabakitzen du ezaugarri batzuk dituzten subjektuak onargarriak izango direla, eta beste ezaugarri batzuk dituztenak ezin direla perpaus horren subjektu izan. Atributuaren eskakizunen arabera izaten da subjektua era batekoa edo bestekoa, eta horregatik esan ohi da perpaus kopulatiboetan predikazioaren ardatza atributua dela,
|
ez
aditza.
|
|
|
Aita bai, baina ama ere etorri da; Aita ez, baina ama etorri da. Berriro ere bai eta
|
ez
aditz sintagmaren ordainak dira eta, horrenbestez, predikatua tarteko denez, ez dago eragozpenik aurkaritzako juntadura egiteko. Izan ere, hor elkartzen direnak ez dira subjektuak, bina perpaus oso baizik:
|
|
|
28.4.5h Beste kasu batzuetan, juntatutako perpausetan adizki laguntzailea bakarrik izaten da elipsiz desagerrarazia,
|
ez
aditz osoa. Pentsa dezagun ondorengo adibidea dugula:
|
|
|
Zuretzat erosi dut/* zureganako erosi dut. Zureganako edo ikasleenganako formak zilegi dira, baina izenlagun gisa, izen bat modifikatuz(
|
ez
aditza): zureganako jarrera.
|
|
|
25.2.3a Euskaraz, beste hizkuntza askotan bezala, partizipioa izenaren ereduan ere ager daiteke. Halakoetan, partizipioari dagozkion osagarriak izenak berarekin eramaten dituenak dira,
|
ez
aditzarenak, hala nola izenlaguna: Zure esanak ez ditut sinesten; erranetarik barna ibili bagina (kantua:
|
|
|
Eta are garrantzitsuago dena: inflexioa perpausaren osagai bat da,
|
ez
aditzarena, nahiz eta adizkiaren morfologiaren parte gisa agertzen den. Morfologiak hala agintzen baitu.
|
|
|
Izen sintagmekin erabiltzen dira,
|
ez
aditzekin: genitiboaren ondoren lehenbizikoa (en despit, en despitez:
|
|
|
Gaur egun askotan ikusten baitugu egin aditzaz bestelako galdegaia duten perpausetan. Adibide hauetan, esaterako, ez da zilegi egin erabiltzea, hurrenez hurren beti, erreklamazio bat eta zer nolako ondorioak eragin ditzaketen drogek direlako galdegaia, nabarmendu nahi dena, eta
|
ez
aditza: * Beti esan egiten diot erantzun txarrik ez emateko;* Bere desadostasuna adierazteko, erreklamazio bat aurkeztu egin du;* Hitzaldi horietan erakutsi egiten da zer nolako ondorioak eragin ditzaketen drogek.
|
|
|
Kontsolamendua eman. EHn adibide asko ageri dira, baina
|
ez
aditz perifrasi moduan eta batean ere ez" eman" aditzarekin.
|
|
|
Funtsean, funtzio identifikatzailea betetzen dute. Ia salbuespenik gabe, izen nagusi edo arruntetara jotzen dute, ez juntagailurik
|
ez
aditzik —bat ere antzik ez Chestertonen Ostegun izan zen gizonarekin edo Faulknerren Hilzorian nagoen bitartean izenekoarekin— Ez substantiboek ez adjektiboek ez dute adierazpen dentsitate handirik, eta kutsu poetikorik gabeak izan ohi dira —ez dugu Jean Rhysen Sargazoen itsaso zabalaren edo Borgesen Doilorkeriaren historia unibertsala ren antzekorik aurkitzen— Hala eta guztiz...
|
|
2022
|
|
|
Ederki, bego bada nire zorroan, aldizkari hori, letrak ez baitira aldatuko lekuz,
|
ez
aditzak bihurtuko zenbaki.
|
|
2023
|
|
|
Ez dutela barkatzen ahal ere! Gobernuak bere aldetik berak burutan duen hura baizik
|
ez
aditzen! Aise egiten elkorrarena eta itsuarena ere berdin!
|
|
|
Gure hipotesian izena da, a (ha) karri,
|
ez
aditza. Mezuaren zentzuak ere horren alde egiten du.
|