|
2000
|
|
|
Aldi horretara darama Legeen izpiritua ren egileak aubane eta ontzi hondoraketa eskubide burugabekoen jatorria. Gizakiek, hala dio
|
berak
, zera uste zuten: atzerritarrak, zuzenbide zibileko loturarik gabekoak izan eta ez zitzaiela inolako justizia edo erruki mailarik ere zor.
|
|
|
Herri bakoitzaren ondasun higiezinak, usu, euren biztanleek eduki ohi dituzte. Orain arte, Estatu gehienek izan dituzte lege batzuk, horien xedea atzerritarrek
|
bertako
lurrak eskuratzetik aldentzea zela, jabearen izateak ematen baitie horiei zinezko balioa; aberastasun mota hori, beren beregi dagokio Estatu bakoitzari. Higigarriak, ostera, hala dirua, nola balioko, kanbio letrak, banku zein konpainien akzioak, ontziak, merkatugaiak oro, mundu osoari dagozkio, mundua baita horretan Estatu bakarra eta horren kide gizarte guztiak dira.
|
|
|
Efektu higigarri gehien dituen herria da aberatsena. Estatu bakoitzak eskuratzen ditu horiek, tartean dituela
|
bere
ekoizkinen salerosketa, manufakturen ekoizketa, industria eta merkatarien aurkikuntzak eta mentura bera ere bai.
|
|
|
Efektu higigarri gehien dituen herria da aberatsena. Estatu bakoitzak eskuratzen ditu horiek, tartean dituela bere ekoizkinen salerosketa, manufakturen ekoizketa, industria eta merkatarien aurkikuntzak eta mentura
|
bera
ere bai.
|
|
|
Dagoeneko desagertu da hori; ez ditugu zaindu gizakien arteko hurbiltze horrek dakartzan zortasun hiritar eta landatarrak baino. Horiek ere, ezinbestekoak, gizartea
|
bera
ahalbideratzen duten betebehar eta arta berezien ondorioak baitira.
|
|
|
Objektu desberdin horien gainean jarri ditugun arauak, hemen banan banan aurkeztea alferrik bada ere, aldi guztietan praktikan erabili direnekin bat datoz. Gauzen egungo ordenari egokitzen ez zaizkionak edo esperientziak
|
berak
erakutsitako desegokierak; horiek dira, eta besterik ez, aldatu edo birmoldatu ditugunak.
|
|
|
Kontratuak eta oinordetzak dira nork
|
berea
ez duena eskuratzeko eta jada norberarena den hori eskualdatzeko modu nagusiak.
|
|
|
Jatorria du horrek Frantziako Iraultzan. Orduko saio eta ahaleginak aipatu behar dira, beraz, ordukoek baldintzatzen baitituzte egungo hauek, urte luzeetan baldintzatu dituzten modu
|
berean
. Baldintzatu eta beharbada, baldintzatuko ere, kodearen aroa ez baita agortu, aurkakoa aspalditik aldarrikatu bada ere1.
|
|
|
Artean, hainbat kode hainbeste herri eta estatutan, Espainiakoa ere barne. Betiere, kodearen ideia
|
bera
, garaile eta indartsu.
|
|
|
Monarkia frantziarraren legerian du testu berriak etete puntua. Haustura, etete horretarako lanabesak dira Portalisek
|
bere
hitzaldi sonatuan —orrialdeotara barneratzen den horretan— laburbildu eta azaltzen dituen oinarriak. Oinarri horiek egunerokoak ditugu aldiotan ere eta edozein legelarirentzat ezinbestekoak, lege jorraketa arruntean nahiz goi mailako ikerketan.
|
|
|
Horietariko lehenak, Portalisen atariko hori XIX. gizaldi hasierako testuinguruan kokatu eta hortik bideratuko luke haren euskarazko esana. Baliabide izan ditzake horrek garai horretako euskal testuak eta, edu
|
berean
ere, Portalisen jatorrizko hizkuntzari hurbilen eta barrukoen gerta zekizkiokeen adierazmoldeak, Ipar Euskal Herrikoak batez ere.
|
|
|
Hamabi Taulen legeak aipatu ohi dira, etengabe, eredu moduan. Egiatan, aldera al daitezke herri hasiberri bateko erakundeak, aberastasun eta zibilizazio mailarik gorena
|
bere
barnean jaso duen herri batekoekin. Erroma bera ere, handia izateko jaioa eta zelanbait esateko, betiereko hiria izateko xedatua, ez al zen berehalakoan konturatu lege horien askiezaz?
|
|
|
Bada, beraz, herri zibilizatuen kodeetan, halako xedapen ongigarria, kasuan kasukoak biderkatu eta arrazoia
|
bera
arte bihurtzen duena.
|
|
|
Emaztearen amodioa izan dezake horrek, eta ez, ostera, arazo batzuen gaineko konfiantza. Emazte hori, behartuta al dago
|
bere
bihotza bortxatzera, ondasunak gordetzekotan edota ondasunok abandonatzera, bihotzaren taupadei men egin ahal izatekotan?
|
|
|
Eskubide politikoena, batik bat. Eskubide zibilak ere,
|
beretik
datozkio norbanako herritar horri. Azken horien esatari eta adierazle, Kode Zibil berria.
|
|
|
Non, ostera, Kode Zibil berri hori garatzeko indarra eta tenorea? Ezbairik gabe, Iraultzak
|
berak
eraturiko Herri Batzarretan. Haiei egokitu herri subiranotasuna.
|
|
|
Haiei egokitu herri subiranotasuna.
|
Bertara
ere, legeak egiteko ahalmena. Errege bakaldun eta ahalguztidunaren kaltetan, herri batzarrak irabazle eta erabakigarri.
|
|
|
Gizaki tolesgabe eta trauskilei ez zaie neketsu izaten seme alaba anitz izatea; aitzitik, hainbaten ezean, beldur dira horiek, ea nahikoak dituzten; bide
|
beretik
ere, eskandalurik gabe ikusi ohi da nola doan andrazkoa eskurik esku eta besorik beso, senar batengandik beste batengana; ume ahul eta gaixoen babesgabekeria ahalbideratzen da; ezkontzeko gaitasuna ukatzen zaie norbanako batzuei, horiek, euren adina dela eta, izadiaren egitekoentzat aproposenak ez direnean. Ezkontza lege politiko batzuek arautzen dute, ez lege zibil eta naturalek.
|
|
|
Ezkontza lege politiko batzuek arautzen dute, ez lege zibil eta naturalek. Aspaldiko usadioan, Erromako herritar batek baimena zuen
|
bere
emaztea beste bati maileguan emateko, seme alaba hobeak izatekotan; horra hor lege politiko hutsa.
|
|
|
Erlijio katolikoa Frantzian nagusi izan den bitartean, erlijio erakundeak zibilekoekin batera estekaturik egon diren bitartean, ezinezkoa zen lege zibilek ezkontzaren hautsezintasuna adieraztea, erlijioaren legeak gauza
|
bera
egiten ez zuen bitartean. Izan ere, erlijioaren legea Estatuarena zen eta beharrena baita gizakiak gobernatzen dituzten oinarriak batera ibiltzea.
|
|
|
Ezkontzaren betierekotasunerako gogoak, izadiarena
|
berarena
dela ere, ezinbestean dakar grinak geldiarazteko muga; modu horretan, legeek dute, eduki ere, halako indar eta boterea, kontraturik santuena nahikeriaren edo iraungabekeriaren joko hutsa izan ez dadin; areago oraindik, inon dagoen eskuerarik indartsuena ere berea dute legeek, kontratu hori grina zital baten harat honat lotsagarrien objektua izan ez dadin.
|
|
|
Ezkontzaren betierekotasunerako gogoak, izadiarena berarena dela ere, ezinbestean dakar grinak geldiarazteko muga; modu horretan, legeek dute, eduki ere, halako indar eta boterea, kontraturik santuena nahikeriaren edo iraungabekeriaren joko hutsa izan ez dadin; areago oraindik, inon dagoen eskuerarik indartsuena ere
|
berea
dute legeek, kontratu hori grina zital baten harat honat lotsagarrien objektua izan ez dadin.
|
|
|
Gure lege berrienetatik hasita, ezkontideen arteko izate eta aiurri bateraezintasunak alega daitezke ezkontza
|
bera
desegiteko.
|
|
|
izate eta aiurri bateraezintasuna ez da froga zehatz eta legezko baten objektua izan. Azken batean, halakoan oinarri hartzeak, dibortzioa legeztatzeko, ez dakar besterik ezkontide bakoitzari
|
bere
nahieraren arabera ezkontza desegiteko eskubide kaltegarria ematea baino. Ba al dago munduan kontraturik, kontratugile bakar batek bere gogo eta nahierara suntsi dezakeena, beste alderdiaren adostasunik gabe?
|
|
|
Azken batean, halakoan oinarri hartzeak, dibortzioa legeztatzeko, ez dakar besterik ezkontide bakoitzari bere nahieraren arabera ezkontza desegiteko eskubide kaltegarria ematea baino. Ba al dago munduan kontraturik, kontratugile bakar batek
|
bere
gogo eta nahierara suntsi dezakeena, beste alderdiaren adostasunik gabe?
|
|
|
Oker dabiltzan ezkontzak direla eta, ezinezkoa al da sakratu eta urraezinak izatea? Abusuak grinen eskutik datozenean, legeak zuzentzeko modukoak dira; legeen emaitzak direnean, ostera, gaitza sendaezina da, sendabidean
|
bertan
baitago.
|
|
|
Gure gaurko kezka arras bestelakoa da, hots, ea gerta daitekeen ohituren askatasunak ezkontideen arteko aspaldiko gorroto hori ordezkatu eta, dibortziorako errazkeria dela eta, bestelako askakerian erori. Askakeria hori, jakina, arautua izango litzateke eta burugabekeria legeztatu baten emaitza, ezkontza
|
bera
ordezkatuko lukeena.
|
|
|
Dibortzioa ere elkarrekiko adostasunak ekar dezake, ezkontza
|
bera
elkartea delako kari hori oinarri hartuta. Elkarte hori, esan gabe doa, ez litzateke betierekoa izango.
|
|
|
Elkarte arrunten objektuak gizakiak zehazten ditu
|
bere
borondatearen arabera; ezkontzaren objektua izadiak berak zehazten du.
|
|
|
Elkarte arrunten objektuak gizakiak zehazten ditu bere borondatearen arabera; ezkontzaren objektua izadiak
|
berak
zehazten du.
|
|
|
Elkarte arruntetan nork
|
bere
izenean egiten ditu itunak, interes ilun eta pribatuen gainean eta norberaren ondasunen ararteko gisa. Ezkontzan norberak ez du itunik egiten norberaren izenean, beste batzuen izenean baizik; norberak zin egiten du familia berriaren babesle izatea, familia berri horri emango baitizkio zer guztiak.
|
|
|
Betebeharrak losintxa eta plazerrekin bukatu al dira? Erromako legeen esamolde ederrari jarraikiz, ezkontza
|
bera
ez al da ezkontideen arteko elkarte oso eta hutsik gabekoa, bizitzaren on gaitzetan partaidetza eta gauza guztien —zeruko nahiz lurrekoen— komunikazioa eskatzen duena?
|
|
|
Izadiak beti bereiztu ditu gizakiak sentimenduaz eta adimenaz. Berak nahi du, bide
|
beretik
ere, bi sexuen arteko batuketak erakar ditzakeen betebeharrak adimenak eta sentimenduak zuzenaraztea.
|
|
|
Dibortzioa eskuratu duen ezkontideak gorde behar ditu, moduan, ezkontza kontratuan itundutako abantailak. Arrazoi sustraidunak tartean direla erdietsi zuen hark dibortzioa; ordutik hona, haren egintzak, ordura arteko gaitzak menderaturik,
|
beraren
egoera hori ezerezten dio eta ordaindu beharreko kalte handiak ere egiten. Ez dago zertan orekatu, bi ezkontideon artean, dibortzioa nork eskuratu eta nork egin duen ezinbesteko.
|
|
|
Familia bakoitza elkarte bereizi eta apartekoa da. Horren gobernua familia handiari ardura zaio, horrek hartzen baititu
|
bere
barruan beste guztiak.
|
|
|
Ez, beraz, Estatu arrazoi horri, interes orokorraren menpean jartzen baitu horrek den dena. Gure legeen ustetan, senar emazte horiek, hain zuzen ere, ezlegezko tratuetan ibili ondoren ezkondu direnek, betidanik izan dute gogoa ezkontza erazko batez lotzeko; uste dute ezkontza beti egin dela, gogoz eta desiraz, seme alaben jaiotzetik
|
bertatik
eta ekitate fikzio batez, ezkontzari indar atzera eragingarria ematen diote.
|
|
|
Froga hori, zinezko eta legezkoa izanagatik ere, ez da bakarra; hori gorabehera, ez da zilegi gizakia
|
bere
egoera frogatzeko ezinean ibiltzea, dela gurasoen arduragabekeria, dela erregistro publikoak jagoten dituztenen prebarikazioa, dela, azkenez ere, erregistro horien hondamena edo galera. Legearen ekitateari dagokio, halakoetan, beste frogabide bat proposatzea, erregistroaren eza eta galera ordezka ditzakeena.
|
|
|
Okerretara ibiliko litzateke, egoera zibil autuetan, kriminal gaietan lekukoen frogak duen erabiltzeko erraztasuna
|
bere
horretan onartuko balitz.
|
|
|
Krimen gaiaren esparruan, legea, lekukoen froga onartu ezean, zigortu nahi duen krimena
|
bera
ezagutzeko ezinean legoke; krimenetan idatzizkoa zeharka baino ez baitago eta hori ere, gutxitan eta bakarka; hala ere, egitate hutsak ezin daitezke frogatu lekukoen bitartez ez bada. Lekukoen frogari ematen zaion harrera, krimen horien ikerketa eta epaiketan, premiatik bertatik dator.
|
|
|
Krimen gaiaren esparruan, legea, lekukoen froga onartu ezean, zigortu nahi duen krimena bera ezagutzeko ezinean legoke; krimenetan idatzizkoa zeharka baino ez baitago eta hori ere, gutxitan eta bakarka; hala ere, egitate hutsak ezin daitezke frogatu lekukoen bitartez ez bada. Lekukoen frogari ematen zaion harrera, krimen horien ikerketa eta epaiketan, premiatik
|
bertatik
dator.
|
|
|
Premia
|
bera
ez dago egoera zibilaren kontuetan. Legeak bere gogoa erakusten du gizakien egoera zibila agiri publikoetan idazteko; norbanakoekin ez ezik, familiekin ere arduratzen da nagusiki.
|
|
|
Premia bera ez dago egoera zibilaren kontuetan. Legeak
|
bere
gogoa erakusten du gizakien egoera zibila agiri publikoetan idazteko; norbanakoekin ez ezik, familiekin ere arduratzen da nagusiki. Beraren egoeran zirikatua izan daitekeen horretan, norbanako baten zori ilunak indar gutxiago du legearentzat gizarteak berak izan dezakeena baino, lekukotza gezurrezko batzuen bitartez familia batengana bil baitaitezke familiako ez diren zalantzazko gizaki batzuk.
|
|
|
Legeak bere gogoa erakusten du gizakien egoera zibila agiri publikoetan idazteko; norbanakoekin ez ezik, familiekin ere arduratzen da nagusiki.
|
Beraren
egoeran zirikatua izan daitekeen horretan, norbanako baten zori ilunak indar gutxiago du legearentzat gizarteak berak izan dezakeena baino, lekukotza gezurrezko batzuen bitartez familia batengana bil baitaitezke familiako ez diren zalantzazko gizaki batzuk.
|
|
|
Legeak bere gogoa erakusten du gizakien egoera zibila agiri publikoetan idazteko; norbanakoekin ez ezik, familiekin ere arduratzen da nagusiki. Beraren egoeran zirikatua izan daitekeen horretan, norbanako baten zori ilunak indar gutxiago du legearentzat gizarteak
|
berak
izan dezakeena baino, lekukotza gezurrezko batzuen bitartez familia batengana bil baitaitezke familiako ez diren zalantzazko gizaki batzuk.
|
|
|
Geroenean ere, krimen baten epaiketan, lekukoen bitarteko froga da biztua kontrakarreko esanetatik, salatuaren argudioetatik eta oro har, salatu hori babesteko forma guztietatik; aitzitik, egoera zibilaren kontuetan ez dago misterio
|
bera
argitu edo iraina desegin dezakeenik norbanakoak hil ostera arte: ez dago krimen guztietan esku eskura den baliabiderik, gezurra eta itxurakeria ezabatzeko.
|
|
|
Horren izenak batzen ditu amodioa, duintasuna eta boterea; horren magistraturak, erlijioaren ikuspegitik gurasoen errukia deitua izan denak, ez du bestelako larderiarik onartzen, ezpada bihotz desbideratua damuaren baitara ekartzen duena. Bide horretatik
|
bertatik
, ez da horren xedea zigorra ezartzea, barkamena merezi izatea baino.
|
|
|
Seme alaben adin nagusitasunarekin amaitu egiten da gurasoen aginpidea, ondorio zibilei dagokienez. Nolanahi ere, begiruneak eta aitortzak hortxe diraute, legegileak
|
berak
halakoak arautu ez arren, ondorengoekiko arreta eta betebehar horietan; aldi horretan, bistan da, seme alabek gurasoekiko izan dezaketen kontua legearena ez ezik ohiturarena ere bada.
|
|
|
Elkarte eta langintzarako gogoek, egun zabal zabalik dabiltzanek, izpirituari bultzada eman eta bultzada horrek ordezkatzen du bizitzaren jakituriak eman dezakeen ikasgaia. Horrela, norbanako bakoitzak
|
bere
bizitzaren zama darama gazte gaztetatik. Aurrekoak gorabehera, luzatu egin dugu hogeita bost urteak arte gurasoen baimena, ezkontza gauzatu ahal izateko.
|
|
|
Horren iraupen eta zereginak zehaztu ditugu, herri zibilizatuetan erkide diren erregelen arabera. Tutoreak du pertsona eta ondasunen ardura; familiak
|
bere baitan
hautatu behar du hori, behar beharrezkoa baita zinezko gogoa, pertsonaren ondasunak gorde eta heziketa eta osasuna jagoteko, ohore eta atxikimendu osoz. Ezin, beraz, arrazoirik eta formarik gabe eskualdatu bere artapean dagoen ondarea; tentuaz administratu eta fideltasunaz kudeatu beharra du; kontularia da, administratzailea bezainbestekoa; bere jokabidearen erantzulea; kaltea ere ezin sortu, horren konponketa gauzatu gabe.
|
|
|
Tutoreak du pertsona eta ondasunen ardura; familiak bere baitan hautatu behar du hori, behar beharrezkoa baita zinezko gogoa, pertsonaren ondasunak gorde eta heziketa eta osasuna jagoteko, ohore eta atxikimendu osoz. Ezin, beraz, arrazoirik eta formarik gabe eskualdatu
|
bere
artapean dagoen ondarea; tentuaz administratu eta fideltasunaz kudeatu beharra du; kontularia da, administratzailea bezainbestekoa; bere jokabidearen erantzulea; kaltea ere ezin sortu, horren konponketa gauzatu gabe. Horra hor tutoretza guztien teoria.
|
|
|
Tutoreak du pertsona eta ondasunen ardura; familiak bere baitan hautatu behar du hori, behar beharrezkoa baita zinezko gogoa, pertsonaren ondasunak gorde eta heziketa eta osasuna jagoteko, ohore eta atxikimendu osoz. Ezin, beraz, arrazoirik eta formarik gabe eskualdatu bere artapean dagoen ondarea; tentuaz administratu eta fideltasunaz kudeatu beharra du; kontularia da, administratzailea bezainbestekoa;
|
bere
jokabidearen erantzulea; kaltea ere ezin sortu, horren konponketa gauzatu gabe. Horra hor tutoretza guztien teoria.
|
|
|
Egoitza zibilean gizabanakoak du
|
bere
negozioen eta aberastasunen lekua, ohiko etxebizitzarena. Absentzia hutsak ez du egoitza hausten.
|
|
|
Absentzia hutsak ez du egoitza hausten. Nork
|
bere
egoitza alda dezake, norberaren gogara. Egoitza arloan zuzenbidea eta egitatea nahasian dira.
|
|
|
Egoitza arloan zuzenbidea eta egitatea nahasian dira. Gizaki baten egiazko egoitza zein izan daitekeen zehazteko erregelak finkatu ditugu judizio ekintza eta bizitzaren joan etorri arruntetarako, oinarrizkoa baita halakoetan pertsona baten egoitza jakitea,
|
berarengana
iritsi beharrik baldin badago.
|
|
|
Absentzia unean uneko egoera da. Norbera absente egon daiteke
|
beraren
edo errepublikaren interesarengatik. Absenteek, batik bat arrazoi publikoak tartean direla, egoera horretan badiraute, badute eskubide propiorik legeen babeserako:
|
|
|
Zenbait alorretan justiziak egoki erakusten du
|
bere
gogoa. Bazkide batek, adibidez, sozietate baten mozkinak banatu nahi ditu, arriskuak zatitzeke; gogoa eskandalugarria da, eta ez da halako itun batetik kanpo bilatu behar zuzengabekeria, itun horretan bertan gauzatzen baita hori.
|
|
|
Bazkide batek, adibidez, sozietate baten mozkinak banatu nahi ditu, arriskuak zatitzeke; gogoa eskandalugarria da, eta ez da halako itun batetik kanpo bilatu behar zuzengabekeria, itun horretan bertan gauzatzen baita hori. Badira, alabaina, gauza batzuk, non justizia
|
bera
korapilatzen baita bestelako kontuekin, kontu horiek ere jurisprudentziatik kanpokoak direlarik. Hari bertsutik, nekazaritzari buruz gizakiak eskuratu dituen ezagupideetan bilatu behar dugu landatar akuretan jarritako hizpaketa edo itun batzuen justizia edo injustizia, onuragarritasuna edo arriskua.
|
|
|
Gaur egun, hamaikatxo arrazoi ezagunek eten dute batasun hori. Bakeak
|
berak
, merkataritzari bultzada berria eman dio, Estatuaren gastuak gutxitu baititu eta gobernuaren eragiketa ezinbestekoak bukatu. Hori dela bide, oreka berreskuratu eta negozioak zintzotasunaren baitan jarri ditu hark beste behin ere.
|
|
|
Dirua erabili eta gero, salmenta, erosketa eta bizitza zibilaren merkataritza izeneko ekintza multzo horren bitartez gauzatzen dira horiek. Azaldu ditugu, bide
|
beretik
ere, horien gobernurako erregela nagusiak.
|
|
|
Dudarik gabe, arlo zibilean nahiz merkataritzakoan, kontratuen onustea, elkarrekikotasuna eta berdintasuna dira beharren; zernahi gisaz ere, onuste, berdintasun eta elkarrekikotasun horiek itun betebeharrekoetan bermatzeko gogoetan ibiliz gero, okerretara egingo litzateke arrazoimena
|
bera
gai zibiletan erabiliko balitz merkataritzako gaietan bezalaxe.
|
|
|
Sekula ere ez da onartu, merkataritza esparruan, bidezko salneurriaren erdia baino goragoko kaltea dela eta, kontratuaren hutsalketa akzioa, merkatugaien higigarritasunak, arriskuak, ustekabeak eta ezinbestekoak akzio hori eragozten baitute. Arean
|
bere
, bazen arrazoirik moneta paperaren garaian, paper horrek erreka arin jo zuela, hutsalketa akzioa gai zibiletan ere ezabatzeko; aldi bitarte horretan eta gai zibiletan ere, merkataritzako gaien mugikortasuna eta ustekabe berberak tartean zirelako; gaur egun, bestera, berori ostera ere ezar dezakegulakoan gaude, justiziak berak, oztoporik gabe, bere eskubideak berreskuratu ditzakeelako eta kontratu...
|
|
|
Sekula ere ez da onartu, merkataritza esparruan, bidezko salneurriaren erdia baino goragoko kaltea dela eta, kontratuaren hutsalketa akzioa, merkatugaien higigarritasunak, arriskuak, ustekabeak eta ezinbestekoak akzio hori eragozten baitute. Arean bere, bazen arrazoirik moneta paperaren garaian, paper horrek erreka arin jo zuela, hutsalketa akzioa gai zibiletan ere ezabatzeko; aldi bitarte horretan eta gai zibiletan ere, merkataritzako gaien mugikortasuna eta ustekabe berberak tartean zirelako; gaur egun, bestera, berori ostera ere ezar dezakegulakoan gaude, justiziak
|
berak
, oztoporik gabe, bere eskubideak berreskuratu ditzakeelako eta kontratu pribatuak, orobat, mehatxupean ez direlako, orain arte izan diren moduan, gai publikoen desordena zela eta.
|
|
|
Sekula ere ez da onartu, merkataritza esparruan, bidezko salneurriaren erdia baino goragoko kaltea dela eta, kontratuaren hutsalketa akzioa, merkatugaien higigarritasunak, arriskuak, ustekabeak eta ezinbestekoak akzio hori eragozten baitute. Arean bere, bazen arrazoirik moneta paperaren garaian, paper horrek erreka arin jo zuela, hutsalketa akzioa gai zibiletan ere ezabatzeko; aldi bitarte horretan eta gai zibiletan ere, merkataritzako gaien mugikortasuna eta ustekabe berberak tartean zirelako; gaur egun, bestera, berori ostera ere ezar dezakegulakoan gaude, justiziak berak, oztoporik gabe,
|
bere
eskubideak berreskuratu ditzakeelako eta kontratu pribatuak, orobat, mehatxupean ez direlako, orain arte izan diren moduan, gai publikoen desordena zela eta.
|
|
|
Okerreko gobernua dator, larregi arautzen denean. Gizakiak beste gizaki batekin harremanetan diharduenean, zuhurra eta zentzuduna behar du izan; eta
|
bere
interesaren alde jokatu, komeni dituen jakinbideak eskuratu eta onuragarri zaiona ez zokoratu. Legearen egitekoa da bestearen iruzurretik babestea; ez, ordea, gure zentzumena erabiltzetik aldentzea.
|
|
|
Formalitate ezeroso eta zuhurgabekeriazkoek kreditua desgogara jartzen dute, iruzurrak baztertu gabe; estutu egiten dute, babesa eman beharrean. Uste ere, uste dugu gai honetan eman diren aspaldi honetako legeek ez dutela besterik egin gizartearen negozioak geldiaraztea baino, alderdi interesatu guztiak nekarazteko prozedura garestien bidez; horiek guztiek, hipoteka
|
bera
babesteko itxurapean, arrisku bizian jarri dute berori. Gure asmoa izan da arlo horretan ere, erregimen zabalago eta zentzudunago batera itzultzea.
|
|
|
hipoteka erregistro legeen benetako jatorria fiskala da, egintza zibiletan parte hartzea edo erregistroaren legearena den bezalaxe. Fiskoak elkartasun egokia gauza dezake legeriarekin eta
|
beraren
interesetara ekarri ordena eta gobernu zuzena; edozelan ere, arreta handiarekin jokatu beharra dugu; betiere, adi egon behar batuketa horietan, legeriaren edo ordena eta gobernu zuzenaren asmoa beheratua izan ez dadin ogasunaren pean. Erregistroa, kasurako, bada ogasun zein herritarren onura eskuratzeko moduko erakundea:
|
|
|
Halakoetan eskubide horien kobraketa uztarturik dago zuzenbidearen arazorik latzenekin eta zerga biltzaileak edo zerga errentariak eskura du, itun misteriotsu hori dela bide, botererik arriskutsuena. Erregistroaz esan dugun gauza
|
bera
esan daiteke hipoteka kodeaz. Erakunde horietan, ñabardurak baztertu eta ez ditzagun ugaritu aurreko arreta pisuegiak; batera ditzagun ogasunaren eta legeriaren asmoak.
|
|
|
Erakunde horietan, ñabardurak baztertu eta ez ditzagun ugaritu aurreko arreta pisuegiak; batera ditzagun ogasunaren eta legeriaren asmoak. Orain artekoak ongi azaltzen digu gai honetan eskubideen desmasiak zerga kopurua urritu egiten duela eta ogasunak
|
berak
ezin duela herritarra kaltetu, bere burua ere kaltetu gabe.
|
|
|
Erakunde horietan, ñabardurak baztertu eta ez ditzagun ugaritu aurreko arreta pisuegiak; batera ditzagun ogasunaren eta legeriaren asmoak. Orain artekoak ongi azaltzen digu gai honetan eskubideen desmasiak zerga kopurua urritu egiten duela eta ogasunak berak ezin duela herritarra kaltetu,
|
bere
burua ere kaltetu gabe.
|
|
|
Gizakiak premiak ditu jaiotzatik; elikatu eta jantzi behar du; badu, ezbairik gabe, bizitzeko eta
|
bere
burua artatzeko beharrezko diren gauzetarako eskubidea. Horra hor jabetza eskubidearen iturria.
|
|
|
Inork ez zukeen landaketarik egingo, ezta erein edo eraikiko, lurrak banatuak izan ez balira eta norbanako bakoitza seguru egon ez balitz
|
bere
jabetza modu baketsuan edukitzeaz.
|
|
|
Bonapartek langintza horri. Batzorde bereizia antolatu,
|
bertara
lau legelari ospetsu ekarri eta abiada bizian jarri zuen aspalditik baratz zebilena.
|
|
|
Napoleon
|
bera
ere, ezaguna denez, partaide izan genuen, barru barrutik, Kode Zibilaren idatzaldietan5.
|
|
|
Esan legez, lege testu horren atarirako eta aurkezpenerako idatzi zuen Portalisek
|
bere
hitzaldi ospetsua. Idatzi, maisuki eta dotore idatzi zuela ezin uka.
|
|
|
Portalisek
|
berak
ere, ezin bazterrean utz bi horien aipamena, bete betekoa edo zeharkakoa:
|
|
|
Cambaceres kontsulak, urte batzuk direla, halako kode proiektua argitaratu zuen.
|
Bertan
gaiak egoki sailkaturik daude, zehatz eta taxuz. Magistratu horrek, jakintsu bezain jakile, ez zigun deus ere egiteko utziko bere argi eta oinarriei men eginda askatasun osoz jardun izan balu.
|
|
|
Bertan gaiak egoki sailkaturik daude, zehatz eta taxuz. Magistratu horrek, jakintsu bezain jakile, ez zigun deus ere egiteko utziko
|
bere
argi eta oinarriei men eginda askatasun osoz jardun izan balu. Inguruabar aginduzko eta iragankorrek egin zituzten zuzenbide axiomak hark erro errotik arbuiatzen zituen errakuntza eta makurrak(...).
|
|
|
(...) Iraultza sendotu, estatu ahaltsu baten bidez herriaren batasuna berrindartu, herritarrei gutxieneko askatasun zibila bermatu, askatasun politikoa sakon gutxitzearen truk, gizartea
|
bera
antolatu, giza aldra harritzar multzo horiek gizabanakoen iduriko diren hare garauak eginez(...). 7
|
|
|
Giza arrazoimena eta adimena, hortaz, eragilerik sutsuenak, Portalis eta
|
beraren
taldekideentzat. Arrazoimenak darama zuzenbide zibila Ancient Regime ren magaletik Iraultzaren altzoraino.
|
|
|
Zuzenbidea arrazoi unibertsala da, gauzen izate horretan bertan oinarrituriko arrazoi gorena. Zuzenbidea
|
bera
erregela positiboetan edo manu bereizietan emana, hori da, izan ere, legeak direna edo soil soilean izan behar dutena.
|
|
|
Legegileak jurisprudentziaren kezka behar du izan; hortaz, jurisprudentziak harena ongi dezake eta, zer esanik ez, legegileak
|
berak
ere jurisprudentzia zuzendu.
|
|
|
Halperinen hitzetan igarri duguna bete betean asmatzen du Portalisek. Iraultzaren aldi nahasiak gorabehera, Portalisek behin eta berriro azpimarratzen du legegileak
|
bere
eginkizunean zuzen aritzeko behar duen oreka. Iraultzaren ezinegona eta artega ez dira legegile horientzat aholkulari aukerakoak:
|
|
|
Portalisen esanak, edonola ere, ez datoz politikaren esparrutik,
|
berak
ondotxo bereizten baititu politika eta harreman zibilak. Berba batez esateko, eskubide politikoak eta eskubide zibilak.
|
|
|
Berba batez esateko, eskubide politikoak eta eskubide zibilak. Ezin argiago nabari daiteke puntu hori,
|
berak
dioena hona eraldatuz gero:
|
|
|
Horiek, bistan da, barne mugarik gabeko estatua behar dute, eta merkatu aske baten gogotan dabiltza. Liberalismoaren aldekoak ditugu horiek, eta estatua
|
bera
ere, ekimen pribatuaren begipean ikusten dute. Konstituzioan dute antolakuntza berriaren goi legea eta Kode Zibilean harreman pribatuetarako norabidea.
|
|
|
Erlijio katolikoa Frantzian nagusi izan den bitartean, erlijio erakundeak zibilekoekin batera estekaturik egon diren bitartean, ezinezkoa zen lege zibilek ezkontzaren hautsezintasuna adieraztea, erlijioaren legeak gauza
|
bera
egiten ez zuen bitartean. Izan ere, erlijioaren legea Estatuarena zen eta beharrena baita gizakiak gobernatzen dituzten oinarriak batera ibiltzea.
|
|
|
Kontratuak eta oinordetzak dira nork
|
berea
ez duena eskuratzeko eta jada norberarena den hori eskualdatzeko modu nagusiak.
|
|
|
Asmo horretara ekartzen gaitu, behin eta berriz, Portalis horrek. Argi dio
|
berak
ezkontza ez dela egoera zibil soila, bizi egoera baizik:
|
|
|
Ezkontza elkartea dela azpimarratzeko tenorea ez du alboratzen Portalisek. Bide
|
beretik
ere, edu honetan ikusten du elkarte hori: " Ezkontza elkartea da; elkarterik naturalena, santuena eta guztien artean ere, urraezinena".
|
|
|
Erromako legeen esamolde ederrari jarraikiz, ezkontza
|
bera
ez al da ezkontideen arteko elkarte oso eta hutsik gabekoa, bizitzaren on gaitzetan partaidetza eta gauza guztien —zeruko nahiz lurrekoen— komunikazioa eskatzen duena?
|
|
|
Familia bakoitza elkarte bereizi eta apartekoa da. Horren gobernua familia handiari ardura zaio, horrek hartzen baititu
|
bere
barruan beste guztiak.
|
|
|
Ezkontzak
|
berak
zedarriztatzen du seme alaba horien egoera zibila. Portalisen hitzak dira hauek:
|
|
|
Dudarik gabe, arlo zibilean nahiz merkataritzakoan, kontratuen onustea, elkarrekikotasuna eta berdintasuna dira beharren; zernahi gisaz ere, onuste, berdintasun eta elkarrekikotasun horiek itun betebeharrekoetan bermatzeko gogoetan ibiliz gero, okerretara egingo litzateke arrazoimena
|
bera
gai zibiletan erabiliko balitz merkataritzako gaietan bezalaxe.
|
|
|
Ondasunak, kontratuak... horiek guztiak dira jabetzaren eskukoak. Nolakoa ostera, jabetza
|
bera
erregimen berrian. Portalisen aburuz:
|
|
|
Beheratze luze horren hasikinak Frantziako Iraultzaren gogortadak ditugu. Areago, 1789 urtean
|
bertan
Versaillesko Estatu orokorretarako deialdia erregeak egin eta Ipar Euskal Herriko lurraldeetan nabari zen aspaldiko foruak zaintzeko gogoa. Hiru lurraldeotako lege beregainak ziren jokoan.
|
|
|
Lege hauek indarrean dauden egun
|
beretik
, Erromako legeak, ordenantzak, ohitura orokor zein bereiziak, estatutuak eta araudiak indargabe geratzen dira, lege nagusi nahiz lege banandu moduan, lege hauen objektu diren gai guztietan.11
|
|
|
Izadiak, inork ohartu gabe, senar emazteen arteko batuketa luzatzen du, batuketa horri urtero urtero zimentarri berriak emanez, gozo eta betebehar sortu berriekin. Egoera eta jazoera bakoitzari ateratzen dio
|
bere
probetxua, atsegin eta bertutearen ordena berria bertatik plazaratzeko.
|
|
|
Izadiak, inork ohartu gabe, senar emazteen arteko batuketa luzatzen du, batuketa horri urtero urtero zimentarri berriak emanez, gozo eta betebehar sortu berriekin. Egoera eta jazoera bakoitzari ateratzen dio bere probetxua, atsegin eta bertutearen ordena berria
|
bertatik
plazaratzeko.
|
|
|
Adin aitzinatuago batean, izpirituak kultura behar du. Bihotzaren lehen garatze horiek ere jagon behar dira, grinaren hasierako kimuak zuzendu eta zigortu, arrazoimenaren egoki zertu, sedukzio mota guztien aurrean babes egokia emanda; berba batez esateko, izadiaren zelatan egon, haren eraginak ez saihesteko eta harekin batera osatzeko
|
beraren
obra nagusia, horri lotuta, kide legez, onartzen baikaitu hark.
|
|
|
Aldi hori bitartean, senar emazteek eta seme alabek, teilatupe
|
berean
bizi eta interes preziatuak batera dituztela, laztan gozoen ekandua hartzen dute. Senar emazteek elkar maitatzeko premia dute, premia betierekoa.
|