|
2000
|
|
|
Politikagintzak bete tzen zuen bazter guztietako haize freskoaren guraria; eta amesten genuen iraultzaren aldeko baitan kokatu ninduen, sinismenak eta naturaltasunak ematen duten indarraren poderioz. Egun, topikoa dirudien arren, nazional eta sozial iraultzaren xedeak uztartu nahian eta era
|
berean
teoria praxi bilakatu guran, gero urte luzeetan iraun izan duen ibilbideari ekin nion, bera zaharragoa izaki aitzindari zelarik. LAIA eta KASen sasoiak ziren; eztabaida, formazioa eta pil pilean; HBren sorrerarako ilusio eta itxaropena, atsedenik gabeko lana... baina pozik eta gustura!
|
|
|
Ackerman ek hizkuntza psikoanalitikoa erabiltzen zuen
|
bere
teoriak garatzeko, etagizabanakoari egiten zion so bereziki. Baina eredu terapeutiko oso pertsonala garatuzuen, non terapeuta oso aktibo azaltzen zen, probokatzaile zenbaitetan, egile batzuenustez estrukturalismoaren ikuspuntu aitzindaria zena (Gurin, 1976; Hoffman, 1981).
|
|
|
Testuinguruko Familia Terapia izan da Filadelfiako Taldeak, IvanBoszormenyi Nagy ren gidaritzapean, Familia Terapiara eginiko gerturapenarieman zaion izena;
|
bertan
teoria sistemikoak eta psikoanalitikoak elkarlotzenahalegintzen dira.
|
|
|
Familia Sistemen Terapia da Murray Bowen-ek garatutako ereduari eman zaionizen generikoa (Kerr, 1981) eta Sigmund Freud-en lanaren geroztiko garapeneanmaila logiko bat kontsidera daiteke (Kerr, op. 227 or.). 1959an Bowen ekNIMH utzi eta hurbileko Georgetown-eko Psikiatria Sailera lekualdatu zen, etahan garatu zituen
|
bere
teoriak, eta han sortu zuen bere Familia Terapia Eskola.
|
|
|
Oinarri teorikoa, 1967an Filadelfia-n izandako familia terapeuten batzar bateanBowen ek (Bowen, 1989) eginiko aurkezpen, anonimo? batean aurki dezakegu.Bertan hainbat urtetan zehar eginiko lana azaldu zuen,
|
bere
teoriak bere familiariaplikatuz eta bere jatorrizko familiaren sistema emozionalak irentsia ez izatensaiatuz. Elkarloturik dauden sei funtsezko kontzeptutan oinarritu zen:
|
|
|
Caparros-ek (1993a) dioenez, talde psikoterapia analitikoak oraindik mugatugabea du bere objektua, eta,
|
bere
teoriari dagokionez, gizabanakoaren kideekikoharremana subjektu bakunaren eraikuntzan duen eraginari buruzko teoriekin lotutadago. Beraz talde analisiaren teoriak gizabanakoaren ezagutzarekin du lotura etazerikusia, eta bere teoria eta teknika ere, gizabanakoari zuzentzen zaizkionekindaude elkarreraginean.
|
|
|
Caparros-ek (1993a) dioenez, talde psikoterapia analitikoak oraindik mugatugabea du bere objektua, eta, bere teoriari dagokionez, gizabanakoaren kideekikoharremana subjektu bakunaren eraikuntzan duen eraginari buruzko teoriekin lotutadago. Beraz talde analisiaren teoriak gizabanakoaren ezagutzarekin du lotura etazerikusia, eta
|
bere
teoria eta teknika ere, gizabanakoari zuzentzen zaizkionekindaude elkarreraginean.
|
|
|
Edo erran zezakeat, bertze hitz batzuetan, ezen pintura zaharrean koadroa bat zela eta beti bat zela, bere osoan ez ezik zati bakoitzean ere; pintura berrian, aldiz, iduri bakoitzak eta zati bakoitzak bere libertatea dik, bere dantza dantzatzen dik, eta koadroaren batasuna elementuen libertate horretan eta dantza horretan aurkitu beharra zagok bertze deusetan baino gehiago, formen libertateak libertatearen forma islatuko balu bezala... —eta,
|
bere
teoria hura azaldu ondoren, bere ondoreak atera zituen—: Ez, Pedro, libertatea ez duk ilusione hutsa, are gutiago Urbiain bezalako toki batean, non bere kabuz pentsatzen duen gizonak nekez hats har dezakeen...
|
|
|
" Faun da eta alferrikako, anitz bitartekoren erabiltzea, guti batzuk aski direnean". Eta hala ibili zuan hura, halaber, unibertsoaren esplikatzeko,
|
bere
teoria ezin xumeago harekin.
|
|
|
—Baina unibertso hark ez zian guztia esplikatzen, eta hala etorri zuan lehenik Hiparko, eta gero Ptolomeo,
|
bere
teoriekin.
|
|
|
—Baina Ptolomeok bitarteko gehiegi erabili zitian, eta hala gertatzen zuan haren sistema nahasiegia, harik eta Koperniko heldu zen arte,
|
bere
teoria heliozentrikoarekin —eta, behakoa zorrozten zuela, erran zidan—: Baina Koperniko baino aitzinago Grezian ere izan zuan haren antzera pentsatzen zuen gizonik, hala nola Samosko Aristarko...
|
|
|
Alegia, esan nahian bezala asko duela liburuak jolasetik, jolasa delako askatasun osoa lortzeko era bakarra, eta jolasa delako, azken finean, paradisuaren ispilu. Eta
|
bere
teoria egiaztatze aldera, Nietzsche du orain: " Ez dut egitasmo jasoei aurre egiteko beste erarik ezagutzen jolasa baizik".
|
|
|
Haatik, Neurathen ahoan, argitasun bilakatze hura ez zen modu bakarra zientzia ezagutzeko, zientziaren interpretazio posible anitz dagoelako. Zientziaren kontzeptuak,
|
bere
teoriak, ez dira sinpleak eta ezin daitezke bide bakarra —logika— erabiliz aztertu. Aldiz, ikerketa logikoa ez ezik historikoa eta soziologikoa ere behar duten konglomeratuak dira:
|
|
|
Ezker alderdiak, Neurathek batez ere, oinarriztapena uztearen alde egin zuen, haren ordez, egiak eta objektibotasunak izan behar zutenaren erdian, ikerketaren emaitza hutseginkorrak jartzen zituen epistemologia besarkatuz.
|
Bere
teoria koherentistak, oinarrizko enuntziatuek interpretatu beharreko edukia zeukatela baiesten zuen. Enuntziatu baten egia, hortaz, ez ‘emandakoarekin’, baizik eta beste enuntziatuekin koherentea den ikusiz juzgatzen da:
|
|
|
Arestiko tesiaren arabera, zientziaren analisia ez zen prozesu historiko, soziologiko, psikologiko, politiko errealez arduratu behar —aurkikuntza testuingurua—, zientziaren ezaugarri logikoez bakarrik baizik —justifikazio testuingurua—107 Epistemologoaren eginkizuna, hau da, zientziaren filosofoarena, ez datza zientzi garapenaren eta bere gertakarien soziologia egitean, ezta historia, psikologia edo politika ere; ez zaio axola izan behar, esate baterako, Heisenberg nazia zenentz ala ez, eta honek eragina izan zuenentz berak produzituriko ezagutza —1926ko mekanika kuantikoa— mota batekoa ala bestekoa izaterakoan. Ez; epistemologoaren eginkizuna zientzia,
|
bere
teoriak, logikoki berreraikitzean datza, Reichenbachen ustez.
|
|
|
1) Aufbau ean garatzen den eraikuntza logikoaren zati handi bat sentimen esperientzia pribatuaren esparruan kokatzen zen — autopsikologikoaren eremua, zioen Carnapek— Eta eginkizun horretan, enpirismo tradizionalak ez bezala, Carnapek ez zituen sentsazioak edota sentimen datuak hartu ezagutzaren oinarri sendoa bailiran; horien ordez, berriz, berak ‘esperientzia elemental’ deiturikoak, bere esanahi holistan ulertuak117, aukeratu zituen, beren artean ‘antzekotasun erlazioen’ bidez lotzen zirelarik. Beraz, eta Gestalttheorie aren118 eraginpe garbian, Carnapek enpirista tradizionalarentzat ‘sentimen atomo’ primitiboak zirenak errefusatzen zituen eta, alderantziz, oinarri gisa hartu beharrean,
|
bere
teoriaren xede bat zirela erakutsi nahi izan zuen, hau da, eraikuntza logikoaren emaitza bat —’quasi analisiari’ esker lortutakoa—, eta ez premisa. Atomo edota adreilu horiek, hortaz, ez zuten inolako oinarririk osatzen, beroriek ere eraikiak baitziren.
|
|
2001
|
|
|
Diodan, bidenabar, W. Iser ek kontzeptu hori maileguan hartu zuela leerstellen edota hutsuneengaineko
|
bere
teoria eraikitzerakoan, baina hutsuneak eratzen dituzten gune indeterminatu horiekkomunikatu egiten dutela eta esanahia badaukatela zehaztuz (gogoan har bedi zehaztapen haugeroxeago aztertuko ditugun hutsuneei begira).
|
|
|
Bi bekatu larri egin ditu testu horrek: Arana Goiri arrazista eta xenofoboa agertzea; eta
|
bere
teoriak ez egurtzea.
|
|
2002
|
|
|
Izan ere, ahozkotasuna oso modan dago, batez ere Estatu Batuetako doktore tesietan. Baina
|
bere
teoria orokor denak ipuin kontalari balkaniko eta afrikarretatik bakarrik ateratzen dituzte. Ahozkotasuna ikertzen badute ere, ez dute bertsoa ezagutu ere egiten.
|
|
|
Gizabanakoak boterearen iritziak bere egiteko abian jartzen duen prozesuaz berba egiten du autore horrek, isiltasunaren espirala deitutako lanean. Iritzi publikoa zelan eratzen den azaltzen du autore horrek, eta
|
bere
teoriaren oinarrian hauxe dago: pertsonak boterearen iritziak bere egiteko duen gaitasun aparta, izugarria.
|
|
|
Ulertarazle figuraren ideia eta horren beharra semiotika disziplinaren sortzailea izan den C. S. Peirce-ri zor diogu;
|
bere
teoriaren arabera, figura horrek bideratzen du, komunikazio egintzetan, signifikazio prozesuaren nondik eta norakoa.
|
|
|
sortu egiten dira, gaztaroa iragan, zahartu, eta azkenean urteen indarrez edo eritasun bekatoros baten eraginagatik hil. Toynbee pozik egongo litzateke aurkikuntza honekin,
|
bere
teoriei beste oinarri bat erantsiko liekeelako. Zahartzarora iristekotan, ezinbestekoa dute hizkuntza guztiek komunikazio mailako baliabideak garatzea.
|
|
|
Hala ere, zerikusi gutxi du horrek
|
bere
teoriaren egiaztapenarekin eta, zenbait kasutan, teoria beraren ezagutza zehatz samarrarekin, nire ustez. Zibilizazioen arteko gatazkaren diskurtsoak, alde batetik, beztidura intelektualaren antzeko zerbait eskaintzen dio Mendebaldean biziro oldartu den xenofobia anti arabiar edo anti islamdar arruntari.
|
|
2003
|
|
|
1980 urte inguruan, ni udaletxean nengoela antolatu zuen udaletxeak Amurizaren ikastaroa.
|
Bere
teoriak ezagututa oso egokia iruditu zitzaigun esperientzia hori Hernanira ekartzea, ea hortik zer ateratzen zen probatzeko. Talde eder bat aritu zen Amuriza gidari hartuta, eta hortik sortu zen oraindik eten ez den soka hori.
|
|
|
Hala, bada, Patxik bazekien aurrez aurreko borroka batek pikutara eraman zitzakeela bere asmoak, eta horregatik saiatu zen oreka bat bilatzen,
|
bere
teorien eta praktikaren arteko kontraesanetan... behar zenean nabarmenduz, bai, baina nabarmenkeriarik gabe.
|
|
|
Flora ezezagun askotariko aberatsa. Jakin min zientifiko egoskorrez —koloreen
|
bere
teoria kaskagogorretan bezala—, landarearen jatorrizko lehen forma bilatuko du, beste guztiak haren aldaerak direlakoan, eta Palermon idoro duela usteko; Vesuvion ikerketa geologikoetan enpeinatuko da. Topatzen dituen kosta lau eta mendiak, lurmutur, golko, badia, haizkorri, arta eta uharri, itsas korronte gaitz, ekaitzak, Siziliatik itzulia untzia hondatzeko zorian," azkenean Odisea hitz bizi bizi bat da niretzat".
|
|
|
Homero eta grekoek, eskolatik ezagun erdiezagunek, errealitate berri bat irabazi dute.
|
Bere
teoria estetikoak errotik birpentsatzen hasten da klasikotasunaren birdefinizio bila. Artearen eta naturaren arteko loturaren ikerketan sakondu nahi du berak.
|
|
|
Horren ondoren, Sokratesek maitasunari buruzko bere ideiak aurkeztuko dizkigu, baina
|
bere
teoriari Mantineako Diotima emakume apaiz baten ahotik jasotako errebelazio baten kutsua emanez. Diotimaren arabera maitasuna ez da ez itsusi ez gaizto, Sokratesek bere hitzaldiaren hasieran zioen bezala, eder eta itsusi, on eta gaiztoaren arteko zerbait baizik, iritzi zuzena jakintza eta ezjakintasunaren arteko zerbait den modu berberan.
|
|
|
Hemen herri honen ezagupen eta ohiturak ezagutu zituen. Ibilera horiek guztiek ahalbidetu zioten garaiko Mediterraneoko jakintza eta ikuspegi desberdinak ezagutzea, gero
|
bere
teorietan integratu ahal izateko. Gero Sirakusara joan zen Dionisio Zaharra tiranoaren gortera haren ilustrazio asmoek erakarrita, baina bere esperantza guztiak zapuztu zituen printze mesfidati eta anker horrek, azkenean Platon bera espartarren enbaxadorearen eskuetara entregatu baitzuen.
|
|
|
Zientziak emaitza irmorik ez duela ere aurkitu dugu,
|
bere
teoriak, enuntziatu faktikoak bezalaxe, sarritan lokalki okerrak ez ezik guztiz faltsuak ere badiren hipotesiak direla, inoiz existitu ez diren gauzei buruzko baieztapenak egiten baitituzte. John Stuart Millek (On Liberty) aurkeztutako eta egungo propagandista aldarrikatzaileenak Karl Popper eta Helmut Skinner dituen ikuspuntu horren arabera, zientzia alternatiba lehiakorren bilduma bat da.
|
|
|
Hainbat eskola eta azpieskola lehiakideen existentzia onartzera behartuta gaude: bakoitzari metafisika korpuskularraren aldaera jakin batekin (cartesiar ala newtondarrarekin) duen erlaziotik datorkio indarra, eta bakoitzak
|
bere
teoriak hobeki azal zezakeen fenomeno elektrikoen multzo jakin hori nabarmentzen du. Beste behaketak ad hoc eko lanketen bidez jorratu zituzten edo etorkizuneko ikerketetan ebatzi beharreko arazo gisa geratu.5
|
|
|
Aurrekoarekin hertsiki lotutako beste talde batek aldarapena jotzen zuen funtsezko efektutzat, eta beste talde batek, berriz, erakarpena eta aldarapena biak ala biak zituen elektrizitatearen oinarrizko agerpen gisa. Talde horietako bakoitzak oinarri horien arabera moldatzen zituen
|
bere
teoria eta ikerkuntza, baina lehenak adina zailtasun izan zituzten sinpleenak ez diren eroapenaren edozein efekturen berri emateko. Efektu horiexek izan ziren hirugarren talde baten abiapuntua, elektrizitatea eroaleetan barna iragaten den" fluido" gisa ikusteko joera baitzuen, ez eroaleetatik jariatzen zen" effluvium" gisa baino.
|
|
|
Efektu horiexek izan ziren hirugarren talde baten abiapuntua, elektrizitatea eroaleetan barna iragaten den" fluido" gisa ikusteko joera baitzuen, ez eroaleetatik jariatzen zen" effluvium" gisa baino. Talde horrek, bere aldetik, zailtasunak izan zituen
|
bere
teoria erakarpen eta aldarapen efektu mota batzuekin bat etor zedin.6
|
|
|
6 Eskolen arteko zatiketa hori oraindik ere oso sinplista da. Oinarrizko zatiketa, 1720az geroztik,
|
bere
teoriak erakarpen aldarapen efektuetan oinarritzen dituen eskola frantsesaren (Du Fay, Nollet, etc.) eta arreta eroapen efektuetan jartzen duen eskola ingelesaren (Desaguliers, Watson, etc.) artekoa da. Talde bakoitzak zailtasun itzelak izan zituen besteak oinarrizkotzat jotzen zituen fenomenoak azaltzeko.
|
|
|
Bere aurrekariek magia naturalaren teorizatzaile eta praktikatzaileengandik ikasi zuten. Eta ezagubide zahar gehiagori aurre egin zionean huts egin zuen Galileok, itsasaldien
|
bere
teoriak erakusten duen legez. Zientzia nonahi hornitzen dute metodo ez zientifiko eta emaitza ez zientifikoek, eta sarritan zientziaren atal esanguratsutzat hartu izan diren prozedurak (gertakarietatik eratortzea; esperientziaren bidezko faltsapena; edukiaren mailakako edo berehalako hazkundea, eta abar) lasai asko ezabatzen edo baliogabetzen dira.
|
|
|
Egoera horixe aldatu zuen Franklinek.8
|
Bere
teoriak aurreko eskolek onartutako hainbeste efektu elektriko azaltzen zituen —guztiak ez azaldu arren— ezen, belaunaldi baten epean, elektrizitatearen ikertzaile guztiak teoria horren oso antzeko ikusmolderen batera lerratu baitziren. Desadostasun guztiak ebatzi ez bazituen ere, Franklinen teoria elektrizitatearen lehen paradigma izan zen, eta tonu eta zapore berria eman zizkien XVIII. mendeko azken hamarkadetako ikerketa elektrikoei.
|
|
|
zientzialariak erabiltzen dituen enuntziatuak faltsagarriak edo errefusagarriak direnetz. Eta gauza
|
bera
teoriekin, hauek direlako enuntziatuek osatzen dituztenak. Zer dela eta aldaketa hori?
|
|
|
Zer esan nahi du horrek? Hain zuzen zientzialaria ez dabilela behin eta berriro
|
bere
teoriak frogapean jartzen, Popperrek esan bezala, enigmei eta zailtasunei irtenbidea eman nahian baizik (Kuhn 1962: 180).
|
|
2004
|
|
|
hitzaren antzekoa erabiltzen du, nahiz eta beharbada zentzuitxiagoan izan, alegia, theos zentzuan. Azken buruan, lehenengo elkarrizketa hauetanSokrates ^«tmonaren mende agertzen dela dirudi nolabait, pixka bat nahastuta aporictan.Benetako Sokrates da hura, eta ez, harrezkeroko etapetako elkarrizketetan gertatu legez, Platonek
|
bere
teoria propioak aurkezleko eraturikoa.
|
|
|
Dena dela, aurrerago ikusiko dugunez, zaila da muga zorrotzak ezartzea teoria etikoen, etika praktikoaren eta metaetikaren artean. Etika aplikatuan teoria etikoek jorratutakoargudiatzeak hartuko dira kontuan, eta teoria normatibo guztietan sustrai metaetikoak aurkiditzakegun bezala, metaetikak ere
|
bere
teorien baliotasuna errealitatean erakutsi beharkodu.
|
|
|
Humek 1757 urtean argitaratu zuen. Of the Standard of Taste?
|
bere
teoria estetikoarcn lan gorena, hutchesoniar kutsukoa; filosoñaren ikuspuntutik begiratuta, ordea, askozsakonagoa da. Humeren teoria da XVIII, mendeko gustuari buruzko teoriarik hoberena.Aipatu testu horretan helburu nagusi bat zuen, hau da, gustuaren inguruan sorturiko desadostasunak jendeak dituen ezaugarri akzidentaiek eragindakoak direla frogatzea.
|
|
|
BeHek ez du artelanaren zentzu sailkatzailea kontuan hartzen, aztenzailea baizik. Baina
|
bere
teoriak, esan dezakegu gaur egun, ahulegia dirudi artea zerden egoki ulertzeko
|
|
|
Zulo beltzek haien edukia ezagutzeko erradiazioak igortzen dituzte. Ondorio horretara iritsi da Stephen Hawking zientzialari britainiarra, ‘New Scientist’ aldizkariak argitaratu duenez, zulo beltzei buruzko
|
bere aurreko
teoria berriro aztertu ondoren. Adituak teoria berrian oinarritu da baieztapen hori egiteko.
|
|
|
Hirt doktoreak zioen jende haiek benetako gizakiak ez zirelako frogak eman zitzakeela. Zoritxarrez, oraindik ez zuen
|
bere
teoria frogatzeko aski burezurrik bildu. " Oraindik" hura izan zen Del Valle gehien kezkatu zuena.
|
|
|
Nork
|
bere
teoria defendatzeko eskubide osoa du, eta teoria guztiek dute zilegitasun bera. Baina inork ez du frogek gezurtatzen duten teoriari eusteko eskubiderik.
|
|
|
Ideia horietaz hitz egitean, orduan, Descartesek aurretik bagenekien zerbait gogoratzen dugula esango du, inolako zalantza barik mende batzuk lehenago Platonek ideien existentzia frogatzeko eskaini zuen irtenbideaz baliatuz. Platonek
|
bere
teoria garatzeko ideien berezko existentzia frogatu gura duenean oroimenak oinarrizko papera jokatuko du, bere testuetan zenbait pasarte garrantzitsutan aurkituko dugularik hori islatuta: hala nola, gurdi hegadunaren mitoaz jarduten duenean eta, beharbada modu eredugarriagoan, Menon izeneko elkarrizketan Sokrates eta morroiaren artean antzezten duen elkarrizketan.
|
|
|
Dakusagunez, tonu guztiz inpertsonalean (teorikoan, nahiago bada) hartzen du ahotan Jainkoa, tradizio filosofiko luze bati erreferentzia eginez. Bestalde, aipamenak ez du hemen konnotazio erlijiosorik (ezta antierlijiosorik ere),
|
bere
teoria logikoa argitzeko aipamena baino ez baita.
|
|
|
Oraingoan ez zen galdera inuzente bat, baizik eta itxura inuzenteko galdera. La Vachek
|
bere
teoria azaltzea nahi nuen. Bera zen Balantzategiko arrarotasunaren ikertzaile lehena, eta hartaz hitz egiterakoan berak izan behar zuen esku.
|
|
2005
|
|
|
Bere lan biek52 oihartzun handia izan dute zenbait egunkaritan nahiz eta akats mordoa duten. Egia esan
|
bere
teoria euskoiberista beste hiru euskoiberistek baino hobeto planteatua dago, baina hala ere bere lanak balio eskasa du eta aisa errefusa daiteke.
|
|
|
G. R. Owens ek (1989) bi ardatz nagusi hartzen ditu
|
bere
teorian. Liderrakerakundearen lana ongi egituratu behar du, eta langileekin harremanak sendotubehar ditu.
|
|
|
Gainera, elektrizitate gehiago kontsumitzean, ohiko gezagailuetan baino CO2 gehiago askatzen da, eta, beraz, ez litzateke ingurumen irtenbide egokia izango. Azkenik, bere ideia aplikatu ahal izateko, lege elektrikoak aldatu lirateke, eta ez dirudi zentzuzkoa denik gaur egun inork lege bat aldatzea teknologia kutsagarriagoa aplikatzeko, eta ez dio batere mesederik egiten herrialdeari, ideia bat bururatu zaion eta
|
bere
teoriak aplikatzen dituen gizon bati baizik. Hori izan liteke tarifa ingeniaritza berria.
|
|
|
Charles Darwini
|
bere
teoriak egiten lagundu zioten lau aleetako bati dagokion eztabaidatu dute.
|
|
|
“zenbat eta gehiagotan bilatu erabiltzaile bat, orduan eta aukera gutxiago dago bilatzen duena aurkitzeko”. Spool ek
|
bere
teoria berresteko egin dituen erabilgarritasun probetan, hainbat web orritako barne bilatzaileak erabili ditu, eta ez da ohikoa bilaketek honelako mezuak itzultzea: “ez dago emaitzarik bilatzeko”.
|
|
|
Segurolaren ostean etorri zen Antonio Mendizabal, toponimian oinarritutako
|
bere
teoriarekin.
|
|
|
Era honetan iristen gara azaldu nahi dugun hirugarren ohar antropologiko pedagogikora, alegia, Humboldtek
|
bere
teoria linguistikotik abiatuz" hizkuntzaren izaera formatiboa" bezala ezagutzen duen horretara. Hemen ere gogora ekartzekoa da, aldez aurretik eta orokorrean, haren ustetan hizkuntzak" paper garrantzitsuena" jokatzen duela pertsonen etengabeko humanizazio" prozesuan" eta, zehazki, bere bitartekaritza ezinbestekoa dela gizabanakoak bere" indibidualitatea" etengabe" unibertsalitatera" gerturatu ahal dezan113 Ideia nagusi hau xehatzerakoan esan beharra dago, lehenik, gizakiaren formazio prozesu hori neurri batean beronen ezagupenen zabaltzearen edo bere burua intelektualki garatzearen emaitza dela.
|
|
|
Gizakiaren humanizazioa, formazioa edota hezkuntza kontsideratzerakoan —" Bildung" kontzeptuaz ari gara— ezinbestekoa da Humboldten ustetan bere dimentsio linguistikoa zabaltasun osoan eta ondorio guztiekin kontuan hartzea. Hemen jarraian azalduko dugunarekin, beti ere,
|
bere
teoria linguistikoaren aspektu antropologiko pedagogikoen artean ikusitako" hizkuntzaren izaera formatiboa" oraindik gehiago jorratzeko asmoa dugu. Gizakiaren humanizazioa, esan berri dugun bezala, garapen intelektual eta bilakaera pertsonal baten emaitza da, alegia, situazio ezberdinen arabera izandako bizipen eta esperientzia berriei esker gauzatutako prozesu baten emaitza.
|
|
|
" Latium und Hellas" (1806): greko erromatar kulturari buruzko testu honetan, lehenengoz erabiltzen ditu" ergon eta energeia"," hizkuntzaren barne forma" eta" mundu ikuskera linguistikoa" bezalako hitzak,
|
bere
teoria linguistiko osoaren funtsezko kontzeptuak izango direnak66.
|
|
|
" Ueber den Nationalcharakter der Sprachen" (1822): testu honek Humboldten hizkuntz teoriaren gai nagusietako bat du hizpide, hizkuntzen eta nazioen arteko harremana, eta tarteko maila garrantzitsu bat osatzen du
|
bere
teoria osoaren garapen prozesuan69.
|
|
2006
|
|
|
1959an, Institutuaren zuzendari bihurtu eta urtebetera, Frankfurteko Unibertsitatean irakasten hasiko da. 60ko hamarkadan
|
bere
teoria soziologikoa garatzen jarraituko du, Karl Popper-i aurre eginez, eta konpromiso politiko garbiari eutsiko dio: bortxa adierazpen ororen kontrakoa bazen ere, bere kritika etengabe bideratu zuen botere gehiegikeria edo nagusikeria salatzearen aldera.
|
|
|
" Debe distinguirse con cuidado la raza de la nación" 496 Ortega-rengatik ezin esan liteke biak nahastu egiten dituela; baina bai ez dituela bereizten. Baina ez axolagabeziaz,
|
bere
teoriagatik baizik. Ez bereizteko arrazoia da, hain zuzen, gure arloan argitsua.
|
|
|
Ortega-k badaki, Espainia, Italia, Frantzian, arraza diferenteak daudena. Baina,
|
bere
teoriaren arabera, arraza ezberdinok ez dute rol berdina: nazioaren masa, materia, arraza guztiek pilatzen dute; haatik, nazioari forma eman, karakterea markatu, arraza nagusiak bakarrik egiten du, eta hori arraza naziogina bat bakarra izaten da.
|
|
|
Beti esaten da, Ortega arras germanofiloa zela. Eta ematen diren arrazoiak izaten dira, Alemanian estudiatu zuela, Unibertsitate eta kultura alemanaren miresle itsu bihurtu zela, etab. Ez, arrazoia berak ematen du, eta arraziala edo arrazista da683 Gogora bedi nola 1896an Vacher de Lapouge k, gorentasun nordikoaren iragarleak,
|
bere
teoria zabaldu zuen, zeinetan irakasten baitzuen, antzinako grekoak, zibilizazio europarraren asmatzaileak, jatorri ariarreko dolikozefaloak eta ile horailak zirela, iparraldetik Heladera migratuak. Lapouge ri segituan atxiki zaio Alemanian zenbait" antropologo" eta hainbat literatura" völkisch" sutsu, germaniartasunerako erreklamatuz inoiz Europan egon den figura inportante oro; eta, alderantziz, Italian segituan erreakzionatu da, kultura oro Mediterraneoan sortua dela demostratuz, eta handik –ez iparraldetik behera– ipar barbarora zabaldua.
|
|
|
Hegelek, kontzeptuari buruzko
|
bere
teorian, Kantek" Eskematismoa" atalean azaldu teoria zehaztu eta aldatu du. Kantentzat, kategoriak dagoenari (Sein) aplikatzen zaizkio, denbora eskema gisa ematen zaigulako, hau da, ararteko edo bitarteko bezala.
|
|
2007
|
|
|
Hala Görres ek, bitartean kulturan agituriko klase sozialen arteko leize moderno, eznaturala? deitoratuz,
|
bere
teoria justifikatzailea eraiki du, narratiba hori guztia, herritarra, ebazteko.
|
|
|
Hiru transformazio genetiko mota horien arteko harremana argitzeko, adibidebat jarriko dugu. Demagun gizarte ezagutzaren garapenaren inguruko teoria berribat proposatzen dugula, eta Piaget-en jarraitzaile batekin (X) hitz egiten ari garela.Demagun X k guk proposatutako kontzeptuak ulertu eta ontzat ematen dituela, eta, ondorioz,
|
bere
teoria baztertu eta gurea onartzen duela. Egoera hori ontogenesiarenadibide bat litzateke, X k gizarte ezagutzaren garapenaz zuen irudikapeneanaldaketa bat gertatu da-eta.
|
|
|
Hartara, Piaget-en lanak eta beste zenbait egile (Platon, Sokrates, Durkheim, Dewey, besteak beste) oinarritzat hartuz, hirugarren kapituluan aipatu dugunLawrence Kohlberg filosofo eta psikologo estatubatuarrak garapen moralariburuzko
|
bere
teoria eratu zuen (1963, 1969, 1981, 1984). Teoria horrek justizia etajustiziaren inguruko alderdiak hartzen ditu printzipio moral nagusitzat.
|
|
|
Guztiarekin ere, seigarren estadioari dagokionez,
|
bere
teoriari eutsi zionKohlberg ek, ziur baitzegoen estadio ereduaren hierarkiak garapenaren gailur batizan behar zuela. Kohlberg en teoriak bi zutabe ditu:
|
|
|
Hizkuntzaren eta pentsamenduaren harremana definitzeko bi modu ohiko egon da, hasten zaigu Vygotsky
|
bere
teoria azaltzen:
|
|
|
N. Chomsky-k 1966an Cartesian Linguistics argitara zuen, 1968an Language and Mind, biotan
|
bere
teoria linguistikoari aurrekariak seinalatzen baitzizkion XVII eta XVIII. mendeetan. Chomsky-k linguistika kartesiarraren kontzeptu atezabal samarra dauka:
|
|
|
Port Royalgo gramatikarena da (1660) 1073, eta Humboldt-ena batez ere. Chomsky-k berak Humbolt en ildoan ikusten du
|
bere
teoria generatiboa.
|
|
|
Bere baieztapena egia balitz ezusteko galanta zientzialari horientzat guztientzat. Bestalde,
|
bere
teoriaren arabera, Espainia ez da nazionalismoan eusten. Hortaz, ez du proiektu komunik?
|
|
|
Anaximandrok metafora legalista bat erabiltzen du
|
bere aurkakoen
teoria azaltzeko: substantzia bat nagusitzen denean —beste substantzia baten kalterako, beti ere—, hori bidegabekeria da.
|
|
|
Talesek ura jartzen zuen lurraren azpian, baina zer zegoen uraren azpian? Erregresio amaiezin hura ekidite aldera garatu zuen Anaximandrok
|
bere
teoria: guztiarentzat berme bat jarri beharrean, munduaren egitura simetrikoa atzeman zuen Anaximandrok, distantzia alderik ez dagoenean ezin baita aldaketarik egon55.
|
|
|
Garai batean ene aitak hiztun autoktonoarena egiten zuen Gorringorentzat. Halaz
|
bere
teoriak frogatzen zituen. Sinesten du oraindik ere, hizkuntza, gurea bederen, instintoaren alorrean egiaztatzen dela.
|
|
2008
|
|
|
PSOEk urte asko zeramatzan gobernuan, inteligentzia zerbitzuak kontrolatzeko beste. Horregatik pasa ziren teoriatik praktikara, polizia informeak eginez, gertaerak manipulatuz
|
bere
teoria horiek frogatzeko eta jende multzo zabala inputatzeko. Dena egun batez auzitegi baten aurrean oinarrizko froga gisan aurkeztu moduan.
|
|
|
Baten batek daki, esaterako, probabilitateaz zeuzkan ezaupideei esker dadotan jokatzetik bizi izan zen Geronimo Cardano nor izan zen? Inork ezagutzen al du Evariste Galois,
|
bere
teoria gehienak espetxean garatu eta, hogei urte zituela dueluan hiltzeko bezperan, lagunei bidalitako gutunean jaso zituena. Eta nork aditu du behin ere Sofia Kovalevskayaren izena?
|
|
|
Faustik
|
bere
teoriak zituen, gizonezkoei odolera isuritako testosterona zenbatekoetan oinarritutako estudio zientifiko batek arrazoi emango lioke, ausaz?, baina markes jauna gertatzen zitzaion teoriaren salbuespen: markes jauna, izan ere, urte luzeetan izan zitzaion leiala eta fidela markesa andereari, primeran kontserbatzeaz gain, bazuen markesa andereak berezko bitalismo bat, ingurua kutsatzen zuena?, ez harekin liluratuta zegoelako, beharbada, markes jaunaren begiak eta haren begiradak aztergai zituèn balizko lekuko batek, halere, ederki antzemango zion nola begiratzen zion emazteari atseginez noiznahi, era batean edo bestean maitatzen jarraitzen zuen seinale?, baina bai haren, beren?
|
|
|
Alegia, egiten diren multzoak gorabehera, gerora aztertu behar da multzo horie tan zein osagai semantikok duen esangura. Azken batean,
|
berak
teoria bat planteatzen du baina gero ez dirudi azkeneraino iristen denik. Autoreak eginkizun hau etorkizu nerako uzten du, hizkuntza gehiagotan egiten diren azterketen zain.
|
|
|
Sailkapen horri genetikoa> deitzen zaio eta, esan denez, hizkuntza indoeuroparrei, soilik, dagokie, horien arteko senidetasunaren nozioa argitzeko, Schleicherek, alemaniarra eta botanikoa profesioz, aurkeztu zuen bere Stammbauntheorie, edo hizkuntzen arbola. non erakutsi zuen indoeu > ropeoaren zatiketa.
|
Bere
teoria azaldu zuen grafiko baten bidez, non hizkuntzak taldeka batzen diren, familia bereko hizkuntzekin elkartzeko; aldi berean, enbor komunetik urruntzen diren neurrian elkar bereizten dira. Sailkapen hau baliotsua da oraindino senidetasun erlazioak grosso> modo> ezagutzeko, ezaguera horrek indoeuropeoa, jatorri komuntzat, presuposatzen duelarik.
|
|
|
Vigotskik
|
bere
teoria edo lege horren baliagarritasuna oroimenean egiaztatu nahi izan zuen, baina argien eta sakonkien azterturiko prozesu gorena mintzaira izan zen. Horren garapenari buruz, honako hau zioen:
|
|
|
|
Bere
teoria ezin da ezagutzen diren paradigmetan sartu.
|
|
|
Laburbilduz, Darwin oso garrantzitsua izan da bi arrazoi hauengatik: alde batetik, espezieen garapenari buruzko
|
bere
teoriagatik eta, bestetik, bere seme Doddyren garapena deskribatuz 1877an argitaratutako lanagatik, garapenaren lehen psikologotzat hartu izan baita.
|
|
|
Freudek garapenari egindako beste ekarpena
|
bere
teoriaren honako bi gai hauetan laburbil daiteke: nortasunaren egitura osatzen duten alderdiei buruzko planteamendua eta garapenari buruzko teoria psikosexuala
|
|
|
Watsonek
|
bere
teoria garatzeko, Ivan Pavlov() errusiarrak ikaskuntzari buruz zakurrekin egindako lanak hartu zituen abiapuntutzat. Ikerketa horietatik, Pavlovek ondorioztatu zuen zigorren eta sarien bidez estimuluak erantzunekin elkartuz gertatzen dela ikaskuntza.
|
|
|
Ikaskuntzaren lege horietan oinarrituz, bada, garatu zuen Watsonek (18781958)
|
bere
teoria. Haren ustez, bizitzako edozein unetan gertatzen diren jokabidealdaketak ikaskuntzaren ondorio dira.
|
|
|
Bizitzan zehar Eriksonek izandako esperientzia propioek eragin handia izan zuten
|
bere
teoria psikosozialean: Danimarkan jaio, Alemanian hazi eta nerabezaroa Europan zehar igaro zuen; horren ostean, AEBra joan zen; hainbat talde sozialen arteko antzekotasunak eta desberdintasunak ikusi zituen, esaterako, ikasleak, soldaduak, hegoaldeko eskubide sozialen aldeko langileak, indigenak eta abar.
|
|
|
Danimarkan jaio, Alemanian hazi eta nerabezaroa Europan zehar igaro zuen; horren ostean, AEBra joan zen; hainbat talde sozialen arteko antzekotasunak eta desberdintasunak ikusi zituen, esaterako, ikasleak, soldaduak, hegoaldeko eskubide sozialen aldeko langileak, indigenak eta abar. Horregatik,
|
bere
teoria psikosozialean, garrantzi handia dute alde sozialek eta kulturalek. Ildo horretan, garapen normala kultura zehatz baten barruan kokatu behar zela zioen.
|
|
|
John Watsonek() Paulovek ikaskuntzari buruz zakurrekin egindako lanak hartu zituen abiapuntutzat, gero
|
bere
teoria garatzeko. Teoria horretan, ingurunearen eragina azpimarratzen du; haren ustez gizakia, hutsik?
|
|
|
Ikaskuntzaren lege horietan oinarrituta, bada, garatu zuen Watsonek
|
bere
teoria. Haren ustez, bizitzako edozein unetan gertatzen diren jokabide aldaketak ikaskuntzaren ondorio dira.
|
|
|
Gaixotasun horrek, nagusiki, honako ondorio hauek ditu gizartean eta bizitzan: Etxetik kanpo jateari uko egiten dio tentazioak saihesteko eta
|
bere
teorien aurkakoa delako. Lagunak eta senideak elkarrengandik urruntzea, janariari buruzko arau zorrotzen inguruan baitabil mundu guztia.
|
|
|
Hor bi gauzak bat egin zuten hedapenean; AEDk egiten zuena zegoen, eta garai hartan
|
bere
teoria garatu zuen Txepetxek, eta teoria horren zabalkunderako mugimendu bat sortu zen, herri artekoa. Hori praktikan gauzatzen hasi zena izan zen AED, eta... ez dut esaten kopiatu egin zenik, baina bai, funtsa bera kopiatu egin zen.
|
|
|
askatasun handiagoa eta ekonomia hobea. Asmo hori gauzatzen ez zuen asmatu
|
bere
teorietan. Baina zer gauza ederra esan zuen:
|
|
|
Faustik
|
bere
teoriak zituen –gizonezkoei odolera isuritako testosterona zenbatekoetan oinarritutako estudio zientifiko batek arrazoi emango lioke, ausaz–, baina markes jauna gertatzen zitzaion teoriaren salbuespen: markes jauna, izan ere, urte luzeetan izan zitzaion leiala eta fidela markesa andereari –primeran kontserbatzeaz gain, bazuen markesa andereak berezko bitalismo bat, ingurua kutsatzen zuena–, ez harekin liluratuta zegoelako, beharbada –markes jaunaren begiak eta haren begiradak aztergai zituèn balizko lekuko batek, halere, ederki antzemango zion nola begiratzen zion emazteari atseginez noiznahi, era batean edo bestean maitatzen jarraitzen zuen seinale–, baina bai haren –beren– bi alabekin:
|
|
|
Horien artean Franz Gall mediku austriarrak pizten duena:
|
bere
teoriak Frenologia izena hartzen du. Horren arabera, areak bereizi behar diragarunaren azalean, bakoitzak funtzio baten ardura duelarik.
|
|
2009
|
|
|
Eiderrentzat, ordea, gogorrena prozesuaren iraupen luzea da, maila psikologikoan oso indartsu egon behar duzu, denbora asko eman behar duzulako fisikoki prestatzen eta aldi
|
berean
teoria ikasten.
|
|
|
Baina hark ez zuen atzera egin. Aitzitik, elefante arrunten edo hipopotamoen mailara jaitsi zuen mamut amerikarra; eta, areago, desagertutako animalia zirudien, eta
|
bere
teoriaren alde erabili zuen hori frantsesak.
|
|
|
Bueno, hutsune handiena genetikan du. Berak aldakortasuna behar du
|
bere
teoria azaltzeko, ikusten du aldakortasuna badagoela, baina ez zituenez geneak eta ezagutzen, ezin zuen azalpen zuzena eman. Orduan, puntu batzuetan lamarckista da...
|
|
|
Baina, agian ukatuak garelakoxe, gure erro estetiko eta espiritualen bila, Oteiza, Txillida, iragan zaharrean arte berrirako iturriak desezkutatzen ikusi ditugu. Cromlecharen eta harri euskararen
|
bere
teoriekin ez gaitu engainatu, baina Oteizak beti irekitzen ditu bide berriak irudimenari. Eta orain badakigu euskaran mitologia oso bat bizi dela.
|
|
|
gerra eta militarismoaren, diktaturen, krudelkeriaren aurka, baina baita esate baterako Nietzscheren filosofiaren aurka ere, edo moral sexual tradizionalaren, kristautasunaren eta klerikalismo eta dogmatismo erlijioso ororen aitzi. J. Buchlerrek, horregatik,
|
bere
teoriaren eta praxiaren artean inkoherentzia egotzi zion. Russellek erantzun dialektiko hoberik eman ziezaiokeen, zalantza gabe, baina ohargarria dena da, onartu egiten duela funtsean kritika hori:
|
|
|
–Bai, badakit erokeria dirudiela, baina azalduko dizut, hurrengo minutuetan ahal zuen bezain argiro azaldu zizkion bere susmoak Goikoetxeari. Amaitu zuenean
|
bere
teoriaren ondorioa azpimarratu zuen?: Lur horietan gerra zibilean fusilatutako hainbat lagunen hilotzak daudela jakitera, lanak gelditu eta eraikuntza enpresak dirutza galduko luke.
|