|
2000
|
|
|
gaiak izan daitezke bertsotan ondo egiteko laguntzen dutenak, baina izan daitezke bertso saioa narrasteko ere. Gai jartzaileak
|
jakin
behar du zein bertsolari diren kantatuko dutenak eta zenbaterainoko ahalmena daukaten gaiari heltzeko. Adibidez, bat baserritarra bazen, baserriko kontuak jarriz gero oso ondo moldatuko zen, baina beste gai batzuekin ez zeukan luzitzeko aukerarik.
|
|
|
Bertsolariak, zein gaietan dagoen giro hura, hari heltzen dio, hori gaia da. Ateratzen
|
jakin
egin behar. Inork ez dio markatu, baina berak atera du.
|
|
|
(...) Antzerkia askoz ere artesanalagoa da. (...) Antzerkian harreman zuzena duzu publikoarekin; telebistan, berriz, kamara hotz baten aurrean aritzen zara eta
|
jakin
behar duzu kamarari nola begiratu eta hitz egin(...) Ikasi egin behar da, baina oinarria antzerkia da. (...) Gaur egun telebista masifikatuegia dago, gehiegi imitatzen du beste lekuetakoa.
|
|
|
Urteak joan dituk, hire bidea segitu duk, prefosta, betiko bide zuzena, uhainek trabaturik ere,
|
jakin
duk, beti, barkua porturat eramaiten. Iparra ala Hegoa, hik beti ukan dituk pareko.
|
|
|
Hire urratsak direla medio, 30 urtez talde baten gerizatzen eta zaintzen
|
jakin
duk, hire lagunak hautatuz. Duela 20 urte, 1980 urtean sartu ninduan Guk taldean, eta denboraren bortxaz ohartu nauk, nolako hautu argia egin huen Joanes eta Panpi bezalako gizonen laguntza desiratuz.
|
|
|
Duela 20 urte, 1980 urtean sartu ninduan Guk taldean, eta denboraren bortxaz ohartu nauk, nolako hautu argia egin huen Joanes eta Panpi bezalako gizonen laguntza desiratuz. Hazi eta agian luzaz haziko gaituen ideala, hik zutik ezartzen
|
jakin
duan taldeari esker, bizi ukan diagu alor guztietatik, maitatu diagu eta bizi guzirako hartu gaituk itsaso baten gisa.
|
|
|
azaltzen digu Joseba Martinek. Bere ibilbidea «La jungla sonora» musika saioari atxikia egon den arren,
|
jakin
bazekiten kultura oso begikoa duela. Joseba albistegietan hasi zen Bilboko Herri Irratian, Barakaldoko Radio 7n gero
|
|
|
«Esaterako: gure taldeko kazetaria erakusketa batean ibili da zelatari, eta honako hau
|
jakin
du...»
|
|
|
|
jakin
dezala erriak.
|
|
|
Hori beste gauza bat da, eta hor bai, hor behar da eztabaida bat, baina ez euskaraz euskalkietan idatzi denean horretarako eredurik ez dagoelako. Beharbada, urte luzeetan beste bide batzuetatik ibili ondoren, ostera atzera begiratzerakoan ereduei begiratzen
|
jakin
ez delako edo. Ahozkoan, fonetika, fonologia eta beste gauza batzuk sartzen dira, baina idatzia baldin bada, hor morfologia, lexikoa eta sintaxia azken finean morfologian oinarritzen dena daude.
|
|
|
Gehiegikeria gure aldetik etorri dela ikusten da, ez dugu
|
jakin
izan eredu literariora joten. Bizkaierak baditu klasiko modernoak Mikel Zarate, Txomin Agirre, Amuriza eta egon da fonetismorako joera.
|
|
|
Osagilearengana joatean euskalkia interesgarria da, bai ume zein edadeko pertsonekin. Edadeko jende askori gertatzen zaio erdararekin,
|
jakin
badaki baina ez du erraztasunik gauzak azaltzeko. Medikuari
|
|
|
bat da batean eta bestean, eta bere zentzu guztietan. Hori da
|
jakin
behar duguna, eta euskalkian zein batuan
|
|
|
Horrez gain, ondo bereiztu behar dira ahozko hizkuntza eta idatzizkoa, eta idatzizkoan ezin gara fonetismoan jausi. Hor gehiegikeria bat egon da eta ez dugu
|
jakin
izan topatzen gure ahozko tradizioak idatzizko tradizioa ere izan duela. Hori da bilatu behar dena.
|
|
|
«Euskaldun bilakatu ziren zenbait jende argi bezala, euskaldunen baserri eta itsasoko bizikeraren usaina egiaz eta benetan ulertzen
|
jakin
zuten artista bakanen artean kokatua dago Tillac»
|
|
|
«Hainbeste buruhauste eta oztopo jarriko zidatela
|
jakin
izan banu, ez niokeen inoiz helduko. Eskerrak jendea ni animatzen izan dudan, ETBko Elixabete Garmendia bezala»
|
|
|
Bi alde daude hor, hiztun zahar batzuek zentzu tradizionalista batean arriskua ikusten dute batuan, fablak desagertuko ote diren, desagertzekotan gaztelaniak desagertaraziko dituela ohartu gabe. Beste aldea arriskutsuagoa da, unibertsitateko hizkuntzalariena, horiek ez dute ezer
|
jakin
nahi aragoeraz, eta beti ibar bakoitzeko hizkera aztertzera mugatu nahi dira, inolako ezagupenik gabe
|
|
|
Orain ez, orain iruditzen zaidana irakurtzen dut. Baina pasa nuen denboraldi luze bat, zerbait bilatu nahian, ea bereizkuntzarik ote dagoen
|
jakin
nahian.
|
|
|
Esan izan da sasoikako langile hauek asko irabazi dutela hemengo uztetan. Esaten ez dena eta
|
jakin
badakiguna da lanegun oso luzeak, 12 ordutarainokoak, egin izan dituztela, eta ukuilu, txabola eta barrakoietan bizi izan direla. Lanerako baino ez dute denborarik izan; apenas gastatu duten dirurik eta zerbait aurreztu ahal izan dute.
|
|
|
EAEko Irakasleen Alfabetatze Euskalduntzea polemikan murgildurik dago. Iazko azterketen emaitzak
|
jakin
bezain pronto(% 52,2k baino ez du lortu lehen hizkuntz eskakizuna eta% 45ek bigarrena), sistema aldatu beharra dagoela esan dute sindikatu guztiek. UGTk eta CCOOk Hezkuntza Sailean aldaketa proposamen batzuk egin dituzte, baina Jaurlaritzak ez ditu ontzat eman eta Iralek orain arteko jardunari eutsiko diola adierazi du.
|
|
|
Kazetari ikerketak telebistan dirua eta denbora eskatzen ditu gainera eta arrakasta, oso gutxitan jo daiteke ziurtzat. Alabaina, sona handiena duten telebistetan
|
jakin
badakite kate baten heldutasuna fikziozko telesailekin ez ezik, erreportaje eta dokumentalen bidez ere lortzen dela. Ikerketa erreportaje batek esaterako, batez beste 15 milioi pezetako (600.000 bat libera) aurrekontua behar du, ikuskizun saio baten erdia, alegia.
|
|
|
». Baina, Zuberoako Sindikatarentzat PCD lan egitaraua lantzen duen arduradunak badaki
|
jakin
, ez dela ibilbide hori arazorik gabekoa eta lan askorik gabekoa izango.
|
|
|
Behin Donostiatik Goierriraino trenez gentozela, bera analista eta ni kazetari paperean, Jugoslavia ohiko gerra, aurrekariak eta historia argiro argitu zidan 45 minututan. Gure amaren etxera iristean
|
jakin
nuen eri zen bere ama bisitatzera etorria izango zena.
|
|
|
Bestalde," Virginia" untzia dinamitaz gainezka dagoela behin betiko urperatzeko, mundu guztiak alde egin du, Bederatziehunek izan ezik. Hori
|
jakin
bezain laster, Tim Tooney untzira gerturatuko da Bederatziehun handik jaitsi behar duela limurtzeko," dinamita karga baten azpian zaude eserita, altxa ipurdia hortik eta alde egin ezazu" botako dio pianojoleari.
|
|
|
Azken finean, film batzordeak informazio, kudeaketa eta laguntza zerbitzuak eskainiko lituzke, produkzioak erraztu eta merkatu daitezen. Orobat," planeta osoan zinemagintzan zer ekoizten ari den
|
jakin
behar du momentu oro batzordeak. Euskal Herriko paisajeak' salduko' lituzke, eta ahal bezain beste filmazio hona erakarri.
|
|
|
Tira, hauteskundeen usainean hor dabiltza lurrak saldu erosi dituztela jada ubidearen arrastorako. Guttira isilduko dira,
|
jakin
badakite-eta ubidearen gezurrak nondik egiten duen herren"
|
|
|
Hemen alde bakoitzak
|
jakin
behar du zer egiten duen. ETAk jakin behar du azken hauteskundeei begira Espainiako nazionalismoaren alderdi gogorrenaren botoa erabat areagotu duela.
|
|
|
Hemen alde bakoitzak jakin behar du zer egiten duen. ETAk
|
jakin
behar du azken hauteskundeei begira Espainiako nazionalismoaren alderdi gogorrenaren botoa erabat areagotu duela. BBCri eta ETBri, borroka armatua amaitu dela baina gatazka konpondu ezean datozen belaunaldiek berriz armei hel diezaieketela adierazi zien ETAk; handik sei hilabetera su etena apurtzea ez dugu ulertzen.
|
|
|
Zerainen gertatu da hemen kontatua, apirilaren bigarren zapatuan. Norbaitek ezer gehiago
|
jakin
nahiko balu, badaki nora jo: irautetik pausoa eman eta herrigintzan urrats berriak asmatzen ari den txoko horretara
|
|
|
Erasok dioskunez," halako datuak gutxiago edo gehiago sinesten dituzu, nahiz eta manipulatuta ote dauden susmoa ere aipatzen den. Beraz, xehe mehe non gauden
|
jakin
nahi genuen". Halaxe, bi etxe hauen entzule azterketaz aparte, enpresa pribatu batekin galdeketa bat egin eta emaitza horiek berretsi ez ezik, audientzia hobea ere eman die.
|
|
|
Bere lan goretsiena 1882an plazaratu zuen, Quevedoren" El Buscon" erako ilustrazioak, hain zuzen ere. Orduan
|
jakin
zen zer gertatu zitzaion sei hilabete lehenago: 30 urterekin aneurisma batek jo eta gorputzaren eskuin aldea zeharo elbarritua geratu zitzaion.
|
|
|
Gure herri euritsu honetan lainoak eta hodeiek anitzetan eguzkia estaltzen dute. Hala ere, egoera nahasiaz gain, gero eta jende gehiagok,
|
jakin
, badaki gatazka konpontzeko arazo politikoari heldu behar diogula. Helburu horrekin, ahalegin handiz eta anitz jenderen partehartzeari esker, prozesu politikoa abian jarri da Euskal Herriko eragile politiko, sindikal zein sozial guztiei parte har dezaten eskainiz.
|
|
|
" Guk ez dugu zalantzarik, Batallon Vasco Español izan zen gure semea desagertarazi zuen taldea eta horretarako baliatu zuen Escaleras zator edo zelatari hura. Datu ugari ditugu hala izan zela sinesteko, Jose Miguel pertsona erreferentziala zen, interrogatorio zenbaitetan poliziak Naparrari buruz
|
jakin
beharrekoa bazekiela jakinarazi zien zenbait atxiloturi, Efe agentziaren muntaia poliziala (orduko Efeko norbaitek onartu zigun bezala)...". Bere garaian, ETAtik ere, erakunde honek' Naparra' ren desagerpenean ez zuela zerikusirik jakinarazi izan zaie behin baino gehiagotan familiako kideei.
|
|
|
" Gorpuzkinak behintzat agertu daitezela. Norbaitek
|
jakin
behar du non dauden", dio amak baieztatuz baino erregutuz. " Gizatasunik badago, esan diezagutela non dagoen", gaineratzen du aitak.
|
|
|
Hala ere, batzuetan desafioa botatzen baduzu, jendea marmarka hasten da: " hau harrotuta dago", bada, niri bost axola,
|
jakin
badakit hori dela herri kirolari saltsa ematen diona.
|
|
|
Korsoz hizketan somatu genuen jendea, barnealdean batik bat. Italiera kutsu handiko frantses moduko bat izan zitekeen gure belarrietara eta
|
jakin
genuen halaber, onarpenaren aldeko borrokan lanean ari zirela. Txerriak eskibatuz, beraz, mendebalderantz jo genuen, harrizko hondartza zabaletara.
|
|
|
Segidan, opari denda batean sartu naiz, auskalo, zerbait atzemateko esperantzaz. Hiritar batzuek 1867ko erosketarekin metropolirako bidea hartu zutela
|
jakin
dut andre harengandik, baina era berean, beste asko geratu zela. Deigarriena, berriz, hau:
|
|
|
Jendeak
|
jakin
behar du pertsonak garela, hamazazpi eta hamasei urteko gazteak; guk ere egiten ditugula edozein gaztek egiten dituen astakeriak, larunbat gauetan edozein gazteri gustatzen zaion bestak gustatzen zaizkigula... Agian hor, gehiago sentitzen naiz gazte, bertsolari baino.
|
|
|
Garai batean izan ziren hemen sumendiak, baina momentuz ez daude. Baina orain ari dira beste metodo batzuk sortzen eta metodo horien bitartez aurrerantzean ere guk
|
jakin
dezakegu gauza gehiago.
|
|
|
Beharbada ez diogu ondo azaldu gizarteari, bake prozesu batek bere abiadura eta erritmoak izan behar zituela eta aberri eraikuntzak beste eduki batzuk zituela. Lizarra Garaziko akordioa ere, batzuek horrela ulertaraztea nahi izan zutelako, aberri eraikuntzarako tresna gisa saldu dute eta indar abertzaleek ere ez dugu
|
jakin
izan korapilo horretatik ateratzen. Ez dugu ondo kudeatu su eten giroa eta ez dugu jakin guztia ondo azaltzen euskal gizarteari.
|
|
|
Lizarra Garaziko akordioa ere, batzuek horrela ulertaraztea nahi izan zutelako, aberri eraikuntzarako tresna gisa saldu dute eta indar abertzaleek ere ez dugu jakin izan korapilo horretatik ateratzen. Ez dugu ondo kudeatu su eten giroa eta ez dugu
|
jakin
guztia ondo azaltzen euskal gizarteari.
|
|
|
Hirugarrenik, Rabanerak eta Alonsok
|
jakin
badakite euskara edo kultura guretzat diren bezain gai garrantzitsuetan PNVren politika erraz gaindi dezaketela eta horrela izaten ari da emandako dirulaguntzekin, inbertsioekin, eta abar. Gasteizen aurrekontuaren inguruan gertatutakoa barne, zeinean soilik PPri euskaraz akats potoloak sartzea gerta dakiokeen, Cuerdak beti erdera hutsez egiten baitzuen.
|
|
|
Komunikabideen globalizazioarekin batera eta, neurri handi batean, honen eraginez, lokalizazioa ere gertatu da. Mundu zabalekoaz
|
jakin
dugunean, hurbilekoaz ere piztu zaigu. Eta maiz bi joerak kontrajarri izan diren arren, sintesia ere iritsi da.
|
|
|
" un buen aldeano de Ororbia que a Pamplona vino(...) y en la botica le pregunto en lengua vascuence si le daria algo para curarse". Hots, egileak ongi baino hobeki ezagutzen zuen gure historia,
|
jakin
bazekien urte horietan Iruñerriak, Iruñeak zuten komunikatzeko hizkuntz garrantzitsuena euskara zela. Eta ez zuen ezkutatu, 1937 izan arren.
|
|
|
Ez argudio ekonomiko eta kultural mailan diferentziak ditudalako soilik, Euskal Departamendua Euskal Herritarroken (EH) errebindikazioa bilakatu delako baizik; Arnaldo Otegiren errebindikazioa. Otegi jaunak
|
jakin
behar luke euskal frantsesei dagokigula gure etorkizunaz deliberatzea. Euskal Departamendua Espainiako Euskal Herriko abertzale erradikalen errebindikazioa den bitartean, ETAri garaipen hori ez ematea eska tzen diet nire herrikideei; ez daitezela bere jokoan sar, ez baitakigu afera nola bukatuko den.
|
|
|
Nire bizitza pasa dut ijituak bezala, familia eta txakurra atzetik ditudala... Baina ni leku guztietan egoten naiz gustura, toki txarrik ez da, norberak
|
jakin
behar du egokitzen eta nirea nabilen toki guztietan beti gerran ibiltzea da, jendeari buila eta errieta egin eta arraunean ahal den ondoen egitea. Hori da edozein tokitan egin dudana.
|
|
|
Eta EEBBetako hiritarrek izan duten lehendakari karismatikoenetakoa dela dio. Izan ere, miresle asko izan zituen JFK k, zela bere gaztetasunagatik, bigarren mundu gerran agertutako ausardiagatik, antikomunista amorratua izateagatik, estatubatuarrek maite duten famili irudia bere bakezaletasuna bezain ondo saltzen
|
jakin
zuelako, zeukan erakarpen magnetikoagatik, edota politiko baten arrakastan telebistak izan dezakeen eraginaz ohartzen aintzindarietakoa izan zelako. Baina jende arrunta bereganatzeaz gain, Ava Gardner edota Marlene Dietrich bezalako emakumeak ere konkistatu zituela...
|
|
|
Eskaini nahi genituen testuak irakurriz gozatzeko izan behar zuten, liburuan benetako protagonismoa irakurketak duelako. Eta irakasleengan sinisten dugunez,
|
jakin
badakigu aukeratuko dituztela beren ikasleentzako egokienak diren testuak. Ikasleen artean nobela beltzeko irakurle apasionatuak badaude, bada, mota horretako testuak nabarmendu dira bereziki...
|
|
|
Plataforma utzi duten taldeek ez dute zintzo jokatu; bereziki CGT sindikatuak. Sindikatu hauek lehen bilkuratik
|
jakin
zuten mugimendu abertzaleak mobilizazioak antolatuko zituela. Mugimendu abertzalearen egutegiaren ekimenak aurkeztu genituenean, plataformak onartu zuen guk aurkeztu autodeterminazio eskubidea aldarrikatzea.
|
|
|
" Izkuntzalari bezala bere iritzia agertzeko beldurrez iruditu zaigu. Eta guk ain zuzen izkuntzalari ospetsu baten iritzia
|
jakin
nahi genduan. Alde batera edo bestera itsutu gabe gaudenok bere argia nahi genduan".
|
|
|
Batzuentzat aittitte, hurrengoentzat aitte eta besterentzat osaba maitea den Balendin Enbeitaren bizitzan egondako nondik norakoetan (kartzelan egon beharra egokitu zitzaion epea barne) oinarriturik dago Jon Enbeitak Sendoa argitaletxearen eskutik oraingoan aurkezten digun idazlan hau. Gaztetxoei eta hain gazte ez direnei ere zuzenduta dago Bizkaiko bertsolaritza garai latzenetan bizirik mantentzeko ahaleginak egin zituen pertsona honen biografia, 1936.eko gerra anker haren aurrekoen eta ostekoen arteko zubia izaten
|
jakin
zuen Balendin Enbeitarena, hain zuzen ere. Bizkaian, Muxika herriko Usparitxa auzuneko Jeuri baserrian jaio zen, 1906 urteko maiatzaren 20an, eta" euskararen arnasa" deitua izan zenak bizi eta kantatu izan zituenetatik asko dago hemen jasoa.
|
|
|
HAU ez da Pretesak Euskal Herriko telebista lokal bat bereganatzen duen lehen aldia. Pasa den uztailean bertan
|
jakin
baikenuen Iruñeko Canal 4 telebista lokalaren kapitalaren erdia ere erosia zuela. Eta ez da ezta ere, seguruenik, azkena izango.
|
|
|
Jar ditzagun, beraz, beharrezkoak diren terapia guziak martxan eta gureak diren erremedioak erabil ditzagun. Zeren
|
jakin
badakigu ikertzaile mamu horien lana gu itotzean datzala.
|
|
|
" Bertsotarako bertso onak botatzea ez da nahikoa. Saio kaxkar baten ondoren buelta ematen eta goiari eusten
|
jakin
behar du". (Euskaldunon Egunkaria,)
|
|
|
" Saioa baju antxean doanean eta, antzerki pixka bat egiten, aktore izaten ere
|
jakin
behar du (bertsolariak)". (Euskaldunon Egunkaria,)
|
|
|
Frantsesek" ez!" esan berri zioten ezetz esaten beti primeran
|
jakin
ei zuen gizonari, alegia De Gaulle jaunari. Horrela zioen 1970eko azaroaren 22ko Z. ARGIAk behintzat:
|
|
|
' Urtain' i begia ondatu ziolako nagusitu zan Cooper, eta ez uste bezin mendean zerabilkialako. Zorigaitz ura ez izatera, ez
|
jakin
Londres' en zer gerta zitekean. Danak aitortzen dute inglesa nekatzen gogor asia zegoala".
|
|
|
Bertsotan ongi egitea ez da aski horrelakoetan. Komunikatzera iristeko entzulegoaren askotariko tenperatura hori oso ongi hartzen
|
jakin
behar du berea esan edo berea moldatu nahi duen bertsolariak.
|
|
|
Bertsolarien artean ugarien ezker abertzaleko jendea egoteak, ez dut hori frogatzeko daturik baina zabaldurik dagoen ustea da, hala izanda ere bertso saioetan joera politiko
|
jakin
batzuk nagusitzeak ez du esan nahi proiektua bera joera politiko hori indartzeko asmatua denik, gaur egun zenbait politikoren artean zabalduegi dagoen arrazoitzeko eskemakin aritu behar ez badugu. Agian izan liteke gizartean zenbait joera politikok ez dutela beste batzuk duten erraztasunik beste erabakigune batzutan egoteko.
|
|
|
XIX. mendeko ipuin bilketetan, Iparraldean batez ere, ipuin bat agertzen da Drakularen istorioa dena, maitemindu eta posesioaren gorabehera berbera kontatzen duena. Baina hortaz jabetzeko, lehendabizi ikusi behar dugu tradizio europearra ez dela guretzat arrotza, eta
|
jakin
behar dugu gure tradizioko gauzak beste herrialdeetan egiten den bezala irakurtzen. Zoritxarrez gure tradizioa zentzu linguistiko soilean irakurri dugu, edo zentzu etnografikoan, baina ez dugu oraindik ere gure tradizioaren irakurketa literariorik egin.
|
|
|
Ez al dugu
|
jakin
gure hizkuntza, kultura erakargarri egiten?
|
|
|
Eta gero" Bat, zero" berriro ere da laura etortzeko modu bat, gutxi gorabehera berriz ere generoei buruzko kontua. Baina irakurketa egin baldin bada hasieratik, hara iristen denak gutxi gorabehera
|
jakin
behar luke jada nola ikusten ditudan gauzak.
|
|
|
Kosme de Barañanoren zuzendaritzapean, Celia Rodriguez, Maite Echart, Angel Garraza eta Jose Manuel Susperregi herriz herri ibili dira Euskal Autonomia Erkidegoko geografia osoa arakatzen, azken 50 urte hauetan bertan sortutako eskultura publikoen nondik norakoak
|
jakin
nahian. Eta lan sakon, aldiz nekoso, horren emaitza da Euskal Herriko Unibertsitateak kaleratutako liburu eder hau.
|
|
|
Egunero ikusten du drogek eragindako kaltea eta haien menpe eroritako jendearen sufrimendua. Halere, edo horregatik hain zuzen ere, ez dago prest drogen inguruan eraiki diren iruzur engainagarriak salatu gabe uzteko,
|
jakin
badakielako gezur horiek gizartea kontrolatu eta milioi askotako irabaziak lortzeko asmatu direla. Zergatik alkohola eta tabakoa, esate baterako, lasai asko eros eta har daitezke, beste droga askoren kontsumoa debekatua ez ezik zigortua ere dagoenean?
|
|
|
Madrileko politikariek Hezkuntzaren sistema egokiena ote den sarritan jarri izan dute zalantzan, ez omen da behar bezain ondo irakasten Euskal Herrian. Honen aurrean
|
jakin
beharrekoa suertatzen da hezkuntza boterean dagoenarentzako beti izan dela oso tresna baliogarria, azken finean boterearen jarraipena ziurtatzen baitiete beren eskoletako ikasle hasi berriek.
|
|
|
Laiaren helburu nagusia jartzen zaizkigun oztopo akademikoak alde batetara utzi eta interesgarri zaizkigun gaietan sakontzea izango litzateke, hau da, Euskal Herriari buruzko jakintzetan. Beharrezkoa iruditzen zaigu geroa oraindik eraiki gabe duen herri honetan jendearen
|
jakin
nahia asetzea, beste herrialdeetako ikasgaiekin batera gureak ere baliogarri suerta daitezkeelakoan.
|
|
|
Poeta, antzerkigile, hiztegigile, itzultzaile, editore... izan genuen Gabriel Aresti, orain dela 25 urte betirako joan zitzaigun idazle bilbotarra. Pentsatu eta sentitzen zuena suharki defendatzen
|
jakin
zuen pertsona dugu Gabriel Aresti, kosta ahala kosta barruan zeramana besteoi islatzen saiatu zen gizona, eta bere izateko era horrengatik, lagun handiak lortu zituen bizitza honetan... baina baita arbuiatu, zokoratu eta iraindu zuenik ere, Angel Zelaietak berridatzi duen biografia honetan garbiki ikus daitekeen bezala. Gabriel Arestiren zenbait poema ikur bihurtu da denontzat, haren hizkuntza ereduak hurrengo belaunaldiak eta euskara bera markatu zituen, bere adimen kementsuak obra mugarri eta zabala utzi digu.
|
|
|
Zer egin," eggeak" esaten
|
jakin
ez, eta zure txakurra Rasputin deitzen bada, zure logopeda Rosa eta zure aitak kirrimarroa zarela esaten badu. Ikastolako beste haurrei ahalik eta muturrekorik galantena ematen saiatu, hasteko.
|
|
|
Dagozkigun hizkuntz eskubideak aldarrikatu behar ditugu, protesta eta aldarrikapen bide zibilizatuak erabiliz eta iritzi publikoaren presioa aktibatzen saiatuz; bide juridikoei ekin behar zaie, nahiz eta luzerako jotzen dutela
|
jakin
, eta nahiz eta honelako kasuetan gure epaile hurbilen inpartzialitatea noraino iristen den ederki ikasia dugun, ez baikara ahaztutzen Barañain eta irrati lizentzien kasuetako hemengo epaileek eman zituzten epai maltzurrekin.
|
|
|
Izan dira orain arte eta izanen dira etorkizunean egoera zailak, gora eta beheranzko aldaera eta joerez beteak. Pazientzia behar dugu beraz, eta ongi
|
jakin
gaurko gizartean aurrera egiteko jendearen borondatea irabazi behar dela eta hiritarren gogoak erakarri; hori lortuko dugu bakarrik, guziekiko begirune haundiz, jakinduriaz eta guztiz jarrera demokratikoen bidez jokatzen badugu. Nik uste honela izanen dela edo ez dela izanen.
|
|
|
Are gehiago: Eliot, Faulkner, Chamisso eta beste hainbaten barrena hitz egiten digu, idazten du, eta horrela, ispiluz ispilu, bere Ni propiala non dagoen
|
jakin
ez genezakeela uzten gaitu." (140 or.)
|
|
|
Liburu honetan autorearen aldartea eta taxua Marinel zaharraken ageri dena ez bezalakoa dela dio G. Markuletak, hura gogorra eta gozakaitza bezain atsegina eta irakurleari gozamena eskaintzekoa dela esaten du honako hau. Azkenik, obra honen egilea definitzen du" irakurle amorratu""
|
jakin
min handiko intelektual" eta" inkonformista erradikal bat" dela esanez.
|
|
|
Sarrionandiak testu guztiz labur epigramatikoez osaturiko liburu honetan, aurrekoetan bezala, erreferentzia pribatu ugari sarrarazten ditu, Lopez Gasenik dioenez," lagunei dedikatutako zenbait pasarte dezifratzeko giltza zein den ezin
|
jakin
dezakegularik" irakurle gehienok.
|
|
|
Gaiak guztiz ezberdinak dira, lehena literatura fantastikoa da, ipuin bilduma modura egituraturik. Bigarrena aldiz, autoreak bizi duen egoera erreal eta
|
jakin
baten azalpena egiten du, kronika bat da, zigor ziega batean eginiko boladaren kronika zehatza eta esplizitoa, baina literarioa era berean. Izenburua kartzela aldi horretan eskuartean darabilen Shakespeareren Hamleten esaera baten zatia da:
|
|
|
(Nuyi illa, 153 or). Garrantzitsuena da ordea 1995ean baduela xede heldu eta
|
jakin
bat: "... ekin dezagun harik eta gure aberri eta/ sasoiaren tankerako hitzak aurkitu arte..." (Nuyi illa, 108 or.)
|
|
|
Oraingoan teorizazioari atxiki dio, ordea, aurrekoetan praktikari bezala: Literaturgintza era
|
jakin
eta zehatz batean egin behar dela uste omen du Sarrionandiak, eta era hori zein den zehazten saiatzen omen da obra honetan.
|
|
|
Gertakizunak sinesgarriak gertatzeko, denbora eta leku
|
jakin
eta ezagunetan kokatu ditu: hots, kronotopo determinatua erabili du.
|
|
|
" Zein erraz hasten den kondatzen, eta gero zelan sortzen dituen hari berriak, halako moduan non irakurlea ikaratu egiten den, jakingo ote duenentz idazleak guztietatik armoniatsu tenk egiten. Jakin,
|
jakin
du, alajaina" (Egunkaria)
|
|
|
" Eskualde hori bilakatu da norberaren axioma existentzialak egiaztatzeko inguru egokiena. Naturaleza malkar eta elkor horretan beste nehon baino eskuera handiagoa du norbere ahalmenak oro, hala nola asmamena, adimena,
|
jakin
mina... erabiltzeko." (Habe 295) Horregatik, lurralde horretatik ezin izango du ihes egin eta erabaki bat hartu du. Irakurleoi erabakia zein izango den izenburutik bertatik adierazten zaigunez, idazleak erabakiari berari garrantzia eman baino, nahiago izan du patrimonioa salgai jartzeak pertsonaiari sortarazi dizkion sentimendu, oroitzapen eta gogoetak islatzen saiatzea.
|
|
|
Narratzaileak berak irakurlearekin hitz egiten du askotan, narratzearen ekintzari buruz mintzatzen delarik. Izan ere, bilduma honen lehen ipuinean narratzailea irakurle jakin bati zuzentzen zaio, narratario
|
jakin
bati: katedradun bati.
|
|
|
Badira gogoetak ere, gogoeta nagusia pausoaren ingurukoa da. Pausoa noiz luzatu du izenburua ere, eta azken batean fraile honen teoria nagusia da edo bere bizipenen gaineko nire interpretazioa berak frankismoari aurre egiteko era
|
jakin
eta pertsonal bat hautatu zuela: herriko gazteei lan prestakuntza ematea.
|
|
|
Montoiak eleberri honetan garai historiko
|
jakin
batera garamatza. Izan ere, I. Mundu Gerrako lubakietako egoera irudikatzen zaigu.
|
|
|
Nahiz eta une historiko
|
jakin
bat hizpide izan, xede nagusia bertako giroa deskribatzea denez, oso aipamen historiko gutxi egiten ditu. Antza denez, historia osatu duten eta ahaztuak izan diren gizakiak azaleratu nahi izan ditu, historiaren beste aldearen berri emanez.
|
|
|
Bestalde, ondorengo ipuin bilduma batzuetan ikusi ahal izango dugun bezala, ipuin laburrerako joera hedatuz doa. Ipuin labur13 honek bat edo bi orrialde izaten ditu, eta bere luzera dela-eta, ezau13 Zehaztasun gehiagorako ikus Lucanor aldizkariko 15 zenbakia. garri
|
jakin
batzuk ditu. Hona hemen horietariko batzuk:
|
|
|
Arestian esandakoa kontuan hartuz, beraz, lehenengo pertsonako narratzailea dugula garbi dago, are gehiago, narratzaile autodiegetikoa. Gainera, narratario intradiegetiko
|
jakin
bati zuzentzen zaio: Gretari.
|
|
|
2.3 Garai historiko
|
jakin
bat oinarritzat duten eleberriak
|
|
|
Atal honetan sailkatu ditugun eleberri guztietan argumentua garai historiko
|
jakin
batean zehaztasun handiz kokatua izan da. Gainera, garai konkretu horretan kokatu izanak baldintzatzen ditu eleberri hauen gainerako ezaugarriak.
|
|
|
Edorta Jimenezen eleberri honetan intrigazko istorio bat kontatzen bazaigu ere, une historiko
|
jakin
bati etengabeko erreferentzia egiteagatik eleberri historikoen artean kokatzea erabaki dugu. Izan ere, XVI. mendean kokaturiko thriller historikotzat hartua izan da.
|
|
|
Trilogia osatzen duten eleberrietan antzekotasun ugari aurki daitezke. Tramari dagokionez, hiruretan gertaerak une historiko
|
jakin
batean harilkatuz garai jakin batzuk islatu nahi izan ditu; hezkuntza erlijiosoak eta mundu erruralak garrantzia handia dute bere eleberrietan; plano ezberdinak erabiltzeko joera erakusten du; eta munduak bitan banatu ohi ditu, mundu manikeoak eraikiz.
|
|
|
Dirudienez, Urrujulegik ez du
|
jakin
narrazioaren erritmoari eusten, batzuetan erritmoa gehiegi motelduz.
|
|
|
Gai honekin Luis Mari Mujikak eleberri interesgarria sortzea lortu du. Pertsonaiak eta gertakariak askotarikoak badira ere, hari narratibo bakarrean biltzen
|
jakin
du. Bigarren mailako pertsonaia batzuen jokaera, agian, ez dago garatuegia eta oso sinpleak eman lezakete, batez ere On Benjaminekin konparatzen baditugu.
|
|
|
Hona hemen liburu bakarreko zenbait idazle: Abelin Linazisoro, Jon Urrujulegi, Xanti Begiristain, Lourdes Oñederra, Rikarte, Javi Cillero, Unai Iturriaga, Antton Gomez, Felipe Rius, Jasone Osoro,... Idazle hauen narrazioetan lan interesgarriak aurkitu baditugu ere, ezin da
|
jakin
ibilbiderik zehaztuko duten. Etorkizunak hitz egingo du.
|
|
|
Hortaz, honek nagusia den korrontearen eraginaren berri ematen digu. Errealismoari dagokionez, garai historiko
|
jakin
baten inguruko narrazioek leku garrantzitsua bete dute. Haatik, badira hiria oinarri izanik errealismo zikinera jo dutenak ere.
|
|
|
Historiagileak historia ezagutu beharra agertzen dut, zeren asko dira historian lizentziatuak, baina badira batzuk, alde guztiak irakurri gabe, lekukotasunen faltaz historia oker erabiltzen dutenak. Hortaz, adibideetariko bat jasotzen dut zenbaitek
|
jakin
dezaten.
|
|
|
Eta hala bete nuen, Gasteizen elkarrekin bazkalduz. Nire iritziak
|
jakin
nahi zituen nonbait, eta nire karguaren arabera nola jokatzen nuen adierazi nion. Administrazioaren aurrean hiritarren alde legea zuzen betearaziz, hor agertzen nituela nire iritzi zuzenak eta ez bestetan.
|
|
|
Munduko gerrate izugarri baten ondotik onartua baliagarri ez bazen, ea beste gudu baten zain egon beharra ote dugun. Demokrazia herriaren burujabetza da eta horretarako ez dago grekeraz asko
|
jakin
beharrik, demokraziak zer esan nahi duen jakiteko. Adibide soil bat jartzekotan, ni konforme nengokeela gure hizkuntza, Europan diren hizkuntzetarik zaharrena, legez bizirik jarraitzeko neurriak hartuko balira, gainera gogoan izanik Frantzia eta Espainiako hizkuntzarik zaharrena dela euskara.
|
|
|
Handik laster
|
jakin
genuen, berriz ere, gure eta Europaren Batasun eta bakebidearen zoritxarrerako, hizkuntza gutxituen aldeko gutunari Frantziak betoa jarri ziola. Eta orain arte hor jarraitu izan du, onespenaren faltaz eta europarron ahalkegarri.
|
|
|
Parte honetan horregatik agertu nahi dut kapitulu hau adierazgarri, zenbait historiagilek
|
jakin
dezaten esku artean duten lana alde guztietatik ikusiz ikertu beharrekoa dutela.
|
|
|
Egiazko historiagileentzat esan beharrik ez nuke Nafarroari buruzkoan Arturo Campión-en Navarra en su vida histórica (1929) eta José Yanguas y Miranda-ren Historia de la conquista del reino de Navarra por el Duque de Alba, general del ejército del rey Fernando el Católico (1843) ezagutu beharrekoak direla gai hauetaz zerbait
|
jakin
nahi duenarentzat. Horietan lekukotasun zehatzez irakur dezakegu zein sartu zen indarrez, su eta gar, hainbat herritan heriotzak eginaz.
|
|
|
Lo que hay que saber sobre la lengua vasca en Álava. Arabako euskarari buruz
|
jakin
behar dena. Vitoria Gasteiz, 1998.
|