|
2000
|
|
|
Ez
|
dakit
zein taldek joko duen kontzertuan. Beno ez da bakarra, eskola desberdinetako ikasleak omen dira hiru taldetan ariko direnak...
|
|
|
Artadia baso oso itxia denez errepidetik eroso aztertu genezake. Bertan barneratu izan denak
|
badaki
zein «atsegina» den berau zeharkatzea. Endolaharra bezalako igokariekin batera arrosa eta beste zenbait sastraka arantzatsuk, arropak puskatzerainoko txikizioak sor ditzake.
|
|
|
Hori da gure kezka nagusia, izan ere, naturaren kontserbazioa, nekazari zein abeltzainen bizkarretik egiteko arriskua ikusten dugu. Ez
|
dakigu
zein eragin izango duen honek guztiak baserritarrentzat.
|
|
|
Emakumezkoei zuzendutako hitanoa, noketa, askoz gutxiago erabiltzen da toketa (gizonezkoena) baino. Arrazoi zehatza ez
|
dakit
zein den, baina hitanoak zenbaitentzat beti izan du ospe txarra, errespetu falta dela edota goxotasun gutxikoa dela uste dutelako. Beti egon dira, gainera," debeku" egoera batzuk hitanoaren baitan:
|
|
|
Proiektuaren sustatzaileek ikusi zuten horrelako proiektu bat martxan jartzeko momentu egokia zela hainbat arrazoirengatik. " Ez
|
dakit
zein arrazoi dela medio, meteorito bat erori zitzaigulako edo, Euskal Herrian zinemagile kopuru ikaragarria daukagu. Horrezaz gain, zinemazaletasun handia dago, horren adibidea da Donostiako Zinemaldia.
|
|
|
Kalkuluen arabera, 70eko hamarkadatik hona gizonezko langileen esperma mililitroko espermatozoideen kopurua ia milioi batean gutxitu da, eta Espainian gauzak horrela jarraituz gero, horrek ia erabateko antzutasuna ekarriko luke berrogeita hamar urte barru.Dena den, jende arruntarentzat eta horien artean gutariko gehienak sartzen gara, arrisku toxikoa, mende amaiera honek uzten duen herentziarik okerrenetako bat, ia ezezaguna da. Merkatu europarrean 70.000 gai toxiko komertzializatzen dira, eta gehienetan, gizaki eta gainerako organismo bizidunentzat landare eta animalientzat dituzten eragin kaltegarriak ez
|
dakizkigu
zein diren. Baina gai kimiko arriskutsuen produkzio, erabilera eta liberazioak ingurumenera eragin ugari dauzka giza osasunarengan.
|
|
|
Domotika gutxi zabaldua egotearen arrazoi garrantzitsuena bere prezioa da. Bere ezarpen murritza azaltzen duen beste arrazoi bat gizartearen gehiengoarentzat ezezaguna izatea da, jendeak ez
|
daki
zein abantaila eskaintzen dituen eta.
|
|
|
Ingelesa ikastera joan eta, bueltan, euskaraz lehen baino hobeto mintzatzen nintzela ikusi nuen, hara joaten diren beste gaztetxo guztiak bezala. Ez
|
dakit
zein izan ote zen lehenengo pub hura, baina gogoan ditut Dublingo O' Donogues' s edota Dun Laoghaireko The Purty Kitchen. Barra eusten zuten gizonkote haien artean sartu eta Guinness pinta bana eskatzen genuen, Euskal Herrian zurito batekin balantzaka hasiko ginela jakin arren.
|
|
|
Ez
|
dakit
zein maila daukaten, asteburuan ikusi. Baina bai, orain arte eman dudana nahiko ona zen, bai.
|
|
|
Orduan, proiektu on batekin atera gura duzu, zertxobait nabarmendu daitekeena. Esaterako, orain Iñaki Elizaldek luze bat egiten badu,
|
badakit
zein lana izanen dudan, bere narratiba ezagutzen dudalako eta gu bion artean halako konexioa dagoelako. Ahatik, Espainian pelikula asko egiten da baina erdia baino ez da estreinatzen eta ikusi, hamar besterik ez.
|
|
|
Taberna jendez gainezka eta bertsolarien jardunari adi, tabernariak ordea edaria saldu nahi. Ez
|
dakit
zein jai ziren San Inazioak edo baina Azpeitian gertatu zen. Ez oso aspaldi ere, orain 40 bat urte inguru.
|
|
|
Ongi betetzen du ez
|
dakit
zein frantses pentsalariren esaldi eder hau: «Mieux vautetre un Socrate mecontent qu, un pourceau repu» (Zerri asea baino hobe Sokrates kexubat izatea).
|
|
|
Latinaren garai haietako ofizialtasuna ahantzi gabe, Egiako euskaldunek
|
bazekiten
zein zerbitzu zituzten euskaraz, eta zeintzuk ziren gaztelaniaz, eta GarizumakoMisioaldietan beti zegoen sermolari euskaldunik, eta auzotarrek ongi erantzuten ziotendeiari, goian esan denez. Hala ere, jai handietako predikuetan (Aste Santuan, adibidez) ez dirudi Atotxak, 1935ean behintzat, kalitatez eta kopuruz, gainerako eliza donostiarretako mailarik zuenik (Cronica:
|
|
|
Osotoro ondorioapelaezinak sortzen ditu mugapen honek, ezen, mintzatzen ikastearekin batera, umeakbere hizkuntzarenak direnak ikasten ditu soilik, eta ikaspen esfortzua errentagarriegiteko, berauek praktikan erabil daitezen nahiko du. Baina konstrikzio (mugapen) hauek ezin dira beti eta edonola erabili; hizkuntza bakoitzak bere arautegia duenez (hamaikagarren atalean aipatutakoa), hiztunak jakin behar du nola jokatu soinu elkarketa posible bakoitzarekin (noski; eta
|
jakin
zein soinu elkarketa ez diren posible berehizkuntzan).
|
|
|
Iturrietatik beraietatik garatzen dira bi alor hauek, eta bitartekoak zenbat eta gehiago izan, hainbat eta fidagarritasun txikiagoa eman behar diegu informazioei. Kazetariek ongisko
|
dakite
zeinen garrantzitsua den hori, eta horregatik eduki behar dute hasieratik argi zer nolako iturriak nahi eta behar dituzten.
|
|
|
–Betiko biribilketa amaigabea da. Inoiz ez dugu
|
jakingo
zeinek egiten duen bere nahia arinago; ez dugu jakingo, entzuleriak zerbitzu jakin bat eskatzen dion irrati estazioari egiten ote dion, aurretik eragin diolako, edo estazioak zerbitzu hori ematen ote dion manipulatzeko inolako asmorik gabe, entzuleriak jaso nahi duena horixe dela uste duelako.
|
|
|
Besoak mugitu zituen gorputzaren beheranzko indarrari kontra egiteko, baina beranduegi zen eta jadanik turista zaharren oihu eta laguntza eskaera antzuak ere ez zituen entzuten. Ez zion astirik eman zain zuen itsasoari begiratzeko eta ez
|
zekien
zein harriren kontra jasoko zuen lehen kolpea. Zorabiatu egin zen bere begien aurrean zeru, itsaso eta lurrak bueltaka ikustean.
|
|
|
Malkarrera hurbildu eta, zer izango, lanperna musu deitzen diren txori berezi horien kolonia bat aurkitu dugu.
|
Badakizu
zein den, Bitakora, nahiz eta izen horrekin beharbada ez ezagutu: bere mokoa triangelu gorri hori handi bat da, eta aurpegiera triste samarra du.
|
|
|
Harrera lekuko neskarekin ari zen hizketan scoutetako bat, hain zuzen denen burua zirudiena, bai itxuraz eta bai imintzio aldetik ere. Neskak pozik ematen zuen, batek
|
daki
zein txikikeriaz berbetan. Eta orduan, mostradore azpian desagertu ondoren, Polaroid bat atera zuen.
|
|
|
Zeren gida famatua Eiderren gelan egongo baitzen seguru asko, eta beharbada Txemaren eskuetan kulunkatu zen unetxo batez, Irlandako historia liburuei gaineko hauts apurra kentzen ibili zenean. Beharbada hantxe egon zen, norbaitek irekiko ote zuen esperantzaz kargatua, nork
|
daki
zein sekretu gordeaz bere orrien artean. Baina zertarako balioko zuen horrek?
|
|
|
—Ba al
|
dakizu
zein izan zen Martinen auzirik larriena. Espainiarrek frantsestzat zutela eta frantsesek espainiartzat, nahiz eta hura nafar hutsa zen eta halakotzat izan zuen bere burua...
|
|
|
Eta amak irri zabal hura egin zidan, ezin uler daitekeena
|
jakin gabe
zein zen amaren orduko egoera, amak berak bere azken aitorrean adierazi zidana, zeren eta baitakizu zein den, etxeko auziaz denaz bezainbatean, etxeko jaun eta etxeko andereek izan ohi duten pentsamoldea, etxearen eta leinuaren irautea guztiaren gainetik jartzen dutela. Eta, hala, bada, iguriki zitekeenaren kontra, amak irri hura egin zidan, eta irriarekin baterat halaxe mintzatu zitzaidan:
|
|
|
Eta amak irri zabal hura egin zidan, ezin uler daitekeena jakin gabe zein zen amaren orduko egoera, amak berak bere azken aitorrean adierazi zidana, zeren eta
|
baitakizu
zein den, etxeko auziaz denaz bezainbatean, etxeko jaun eta etxeko andereek izan ohi duten pentsamoldea, etxearen eta leinuaren irautea guztiaren gainetik jartzen dutela. Eta, hala, bada, iguriki zitekeenaren kontra, amak irri hura egin zidan, eta irriarekin baterat halaxe mintzatu zitzaidan:
|
|
|
—Probidentziak ez du deus ere eginen, aitzinetik guk deus ere egiten ez badugu... Eta uste dut
|
badakidala
zein izan daitekeen aterabidea...
|
|
|
Jauregirat bildu zen jende hartarik, jaun André, hiru gizon aipatu eta bereiziko nituzke: haietarik bat kalonje bat zen, don Claudio izenekoa, dukearen konfesorea zena eta dukeak bidaia guztietan eramaiten zuena, badaezpada, zeren nehork ez
|
baitaki
zein izan daitekeen Jainkoaren nahia eta borondatea, eta dukeak bere ondoan nahi zuen hura heriotzako orenean; bertze biak, berriz, bi toreatzaile haiek ziren, Curro Banderas eta Paco Corrales zeriztenak: azken honek torero ausart bezain adoretsuaren fama zuen —ongi irabazia, bertzalde, kontatzen ziren erdiak egia izaitekotan—, zeren erraiten baitzen, konparazione, ezen, ehun zezenez goiti toreatu eta lau adarkada larri izan zituela, eta ehunez goitiko haien artean hiru zezen hil zituela, haiek toriletik atera bezain sarri, paratzen zelarik, hartarakotz, toriletik beretik hamar bat urratserat, hanka bat belauniko, lantza eskuan tinko... eta harekin egiten ziola buru zezenari, zeina, bere lasterraldian, lantza topatu eta ziplo eroriko baitzen, toreroak bere" lantzean" asmatzekotan, noski; edo, huts eginik, toreroa bera harrapatu eta adarkatuko zuen zezenak, inarrosiko zuen airean itzulipurdika, hilko zuen segurki.
|
|
|
Jaun André: mundutik ibilia naiz eta ongi bai ongi
|
dakit
zein diren, kontu horretaz denaz bezainbatean, jendearen azturak eta ohiturak, zeren behin baino gehiagotan egokitu izan baitzait hango eta hemengo hirietan ibiltzea eta jendea karriketan ikustea, pixa egiten etxeko pareten kontra, edo kaka egiten ere bai karrika bazterren batean, tokian tokiko usantzen arabera. Eta gure etxean ere ohiturak ez ziren hain diferentak, zeren eta oraindik ere oroit baitezaket aitona Nikolasen iduria, tximiniako zuloaren gainean bere premiazko egitekoak egiten.
|
|
|
Mattin ere, Villagrandeko dukearen palazioan hiru urte eskas egin ondoren, etxean genuen; edo, xeheroago eta zehatzago erraitearren, gure etxean aitaren berrogeita hamargarren urtebetetzeko festa ospatu zenetik genuen Mattin etxean —erran behar ote dizut, jaun André, ezen nehoiz ez bezala ikusi nuela Mattin nigarretan, noiz eta, festaren ondotik, Villagrandeko dukearen semea Madrilerat itzuli baitzen, Mattin Urbiainen utzirik? —, zeren aitak nahi baitzuen, alde batetik, Mattin negozioen munduan gero eta gehiago sartzea eta trebatzea, eta hargatik erraiten zion: " Seme, hik ere badaukak zer ikasirik negozioen mundutik, zeren, biharko egunean markes izanen bahaiz ere, eta, halatan, trabailuaren neketan higatuko ez bahaiz ere, ez zaik gaizki etorriko
|
jakitea
zein diren diruaren bideak, heure ondasunen hobeki enplegatu ahal izaiteko", eta hargatik ere zuen donejoanetarako prestaturik eta istalgaraturik bidaia bat, harat eta honat; eta nahi zuen, bertzetik, bidaia hura egin baino lehen familiakoak elkarrekin egoitea, zeren hura ere ez baitzen egunoroz egin genezakeen gauza, aitaren etengabeko bidaiekin eta anaiak Madrilen egin izan zituen egonaldi...
|
|
|
Jauregian, morroi eta neskameen artean, dozena pare bat zerbitzari izanen genituen orotarat... guztiak ere aitaren beldur, zeren
|
baitzekiten
zein izan zitekeen aitaganik jaso zezaketen zigorra, baldin jauregia urde urdangen aska bihurtzen bazuten. Eta, nola baitzekiten ezen aita kontu haietan gizon arduratsua eta jarraikia zela, bere manu eta ordenetan zorrotz baino zorrotzagoa, ildoa xuxen daraman goldelaria baino xuxenago ibiliko ziren guztiak, Kupidoren aldikako deiei entzungor eginik edo beren desiren konplimendua bertze leku baterako eta bertze okasino batzuetarako utzirik, ezkutuan eta isilpean beti ere.
|
|
|
—Ez
|
dakizu
zein laket izanen nukeen egunen batean teatro on baten ikustea, baina zin zinezkoa: Molièreren komedia bat, konparazione...
|
|
|
Gezurra erranen nizuke, jaun André, baldin erranen banizu ezen ez nuela ikuskizun hartaz gozatu, zeren gozatu egin bainuen, eta gogoz gozatu gainerat. Izan ere, gutitan ikusten nuen nik anaia beldur, eta orduan, zinez, beldur zen, ez
|
dakit
zeinen beldurrago, aitaren edo zigorraren, zeren ez baitakit zeini behatzenago zion, aitari edo zigorrari. Fortunak, eta neure azpikeriak batez ere, anaiaren gainetik jarri ninduten behingoz, eta arrano bat bezala sentitu nintzen txepetxaren aitzinean, nehoiz baino gogarago, lorios eta biktorios.
|
|
|
Gezurra erranen nizuke, jaun André, baldin erranen banizu ezen ez nuela ikuskizun hartaz gozatu, zeren gozatu egin bainuen, eta gogoz gozatu gainerat. Izan ere, gutitan ikusten nuen nik anaia beldur, eta orduan, zinez, beldur zen, ez dakit zeinen beldurrago, aitaren edo zigorraren, zeren ez
|
baitakit
zeini behatzenago zion, aitari edo zigorrari. Fortunak, eta neure azpikeriak batez ere, anaiaren gainetik jarri ninduten behingoz, eta arrano bat bezala sentitu nintzen txepetxaren aitzinean, nehoiz baino gogarago, lorios eta biktorios.
|
|
|
—Bertzela erranen nizuke, baldin Jainkoaren etorkiko hitzez mintzatu izan bazintzaizkit, Jainkoak, gauzen eta izakien izendatzeko, paradisuan erabili zituen hitzez, zeren, nola Jainkoarenak baitziren, hala zeuden izanarekin lotuak, segur. Ordea, nork
|
daki
zein izan zen paradisuko lengoaia. Zeren honako honek baitio ezen hebraitarrena izan zela, horrako horrek grekoa, eta harako hark euskara.
|
|
|
Bertzenaz,
|
badakizu
zein zen osabaren ametsa: libertatea.
|
|
|
—Baina, aitaren semea izaiteaz gain, zientzizalea ere bahaiz, ikerlaria, eta, hala, bertzeen egiak demostratzeko obligazinoa daukak, baita aitarenak ere... zeren
|
baitakik
zein den zientzizaleon lema, nik hiri lehen lezione hartan irakatsia —erran zidan, hatz erakuslea goratzen zuela—: Scientia est habitus per demonstrationem adquisitus:
|
|
|
Zeren eta, nola aldi batez zabaldu baitzen ezen sorgin zaharrari egiten zenizkion bisitetan bertze fabore batzuk ere eskaintzen zizkizula, orain bertze hainbertze zabaltzen ari baita, sorgin gazteari egiten dizkiozun bisiten alderakotzat. Ordea,
|
badakizu
zein izan zen gure tratua: Urbiaindik harat, itsas hegiko portu horietan, nahi duzuna, baina hemen ez, hemen ordena behar dugu, eta ordena iduriaren zaintzetik eta begiratzetik hasten da...
|
|
|
Zeren, hasteko, leku jakin baterat eraman baininduten, bai, baina han ez zen erraza deus ere jakiterik. Eta lur baten gainean nengoen, baina ez
|
nekien
zein zen lur hura. Zeren akusatua bainengoen, baina ez nekien nork akusatu ninduen.
|
|
|
—Begira, Ximu, bazakiat hire bokazioa aurkitu duala, azkenean, auto honetan ehorztetxe lanak egiten, baina dagoeneko herorrek
|
badakik
zein zaila den hilotzak desagertaraztea. Noizbait aurkituko gaitiztek, eta hi izanen haiz lehen susmagarria.
|
|
|
—Soria hilik ez diagu inoiz zuzen
|
jakinen
zein zen haren jokoa. Ez duk hain aldrebeskeria handia pentsatzea berak ere antzeko planak zituela Ripodasendako —Potzoloren ahoak jaurtitako galleta puska beratza niganaino ailegatu zen kasik— Laguna etorrita, gauzak moldatu nahiko zitian, zuen hilketa Ripodasek berak egin zezan edo, horretara ezin makurtua bazuen, bai gutienez haren armaz egin zedin.
|
|
|
Beste hitzik ez.
|
Banekien
zein izango zen ordutik aurrera nire jolasa. Autoa gora igo, beherakoan bultzatu.
|
|
|
Sarritan entzunak nituen hitz horiek. Iraileko euri berriak lur guztia itxuraz aldatzen duenean,
|
badakigu
zein neurri duen atsekabeak. Barrenegi dugu gizonok tristuraren zama ilun grisa.
|
|
|
Espazio desberdinetan ez ezik, denbora desberdinetan ere bizi garela dirudi. Eta
|
baleki
zein beharrezkoa zaidan beraren besarkada, zein beharrezkoa eta, hala ere, zein aitorrezin. Baina beharbada arimak oraindik topatu ez nauelako izango da.
|
|
|
Goizaldean handik irten naizenean, komunerako bidean Karmelo topatu dut eta nik ez dut
|
jakin
zein sentimendu nagusitu zaidan: bozkarioa, gero Dabid jakitun jarriko zuelako; amorrazioa, ez nekielako Dabidek horren berri izatea nahi nuen; indiferentzia, beharbada une horretan gogoa artean Rubenengan nuelako eta gainerakoa bost axola zitzaidalako.
|
|
|
Gero, handik ez oso urrun ikusten zen Askatasunaren Estatuak erakarri nau, neure egoeran, besterik ez bada ere, sinbolikoki laguntzen zidalako; baina hara joateko gogoa uxatu dit itsasontzietarako zegoen ilara luzeak. Horren ordez, gidaliburuari kasu egin, eta Staten Island erako ferrya hartu dut, ez
|
dakit
zein izeneko filmean Melanie Griffith ek egiten zuen bezala. Handik aurrerakoa, aditz batera laburbiltzen ahal da:
|
|
|
Nik ez
|
dakit
zein den
|
|
|
– Tira, ez
|
zakiat
zein arraio zareten –esan zigun zakar– Bidean ikusiko diagu. Izango diagu gauzak argitzeko betarik.
|
|
|
Ondo aztertuta, ordea, nik ez nuen funtsezko heldulekurik, ez nuen zeri eutsirik nire bidaiari ekiteko. Ez nintzen On Kixote bezain ausart, bipil eta indartsu sentitzen, ez nintzen inori ezertan ganorazko laguntzarik emateko gauza; altxorraren maparik ez nuen, eta ez
|
nekien
zein geltoki izango nituen bidean zain; ez nuen piszinadun adiskiderik, ezta piszinarik gabe nituen urriak bisitatzeko gogo handirik ere; nire ibilaldiak ez zuen ez Etiopia lurralderik eta ez Etiopia poema libururik hartuko bere baitan, inongo etiopiarik ez... Margaren gutun harrigarri hura eta mendian bidez bide ibiltzeko neure gogo ganoragabea baino ez nituen.
|
|
|
Gogoratzen nauk", segitu zuen," ikusi nuen azken egun hartaz. Bagintuan bera eta Batis, Toto ere bai, ez
|
zakiat
zein beste... eta neu artean. Plazan oilasko jana egin, gero presoentzako tabernan izan gintuan.
|
|
2001
|
|
|
Gaur egun ongi jatea eta edatea gaizki ikusia dago; bizioa da. Jende aunitzek ez
|
daki
zein den jakien benetako gustua. Aski da okelak kolore zuria izatea, fruituak dizdiratsu aurkeztea, arraultzeek gorringo gorria ukaitea...
|
|
|
Eta zertan aldatu behar den gure kontatzeko modua zinemak indarra hartu duen honetan. Adibidez, film bat hasi eta bost minutu pasa baino lehen istorioa jada kokatua dago, eta
|
badakizu
zein den istorioaren arazoa. Nobela klasikoetan berriz, pasa ditzakezu 40 orrialde deskribapenetan.
|
|
|
Kontua da Barne Ministerioak edo batek
|
daki
zeinek teoria bat egin eta Garzonek bideratu egin duela. Teoria hori aurerra eramateko ageriko borondate politikoa dago eta Garzonek itxura juridikoa eman dio.
|
|
|
Oporrak datozela eta kanpora. Ez
|
dakit
zein urteurren ospatu nahia dugula eta kanpora. Ikasbidaia dela eta kanpora.
|
|
|
" Ene zango iletsu eta meharrak, ez dute aspaldian eguzkiaren argirik ikusi. Ez
|
dakit
zein konplejo ezkutuak eraginda ez naizen aurtengoan hondartzara joan". Baina, nolakoa den pertsona," Agian hargatik, hasia naiz hondartzaz pentsatzen, eta zenbaiterainoko jentaldeak harat doazen jabeturik, hondartzaren sekreto gordearen bila iharduki dut" aitortzen zuen idazleak.
|
|
|
Ziritik atera dute zukua, bakoitzak bere onenak emanda: Eduardo, kokospekoduna, sagar gazia da, gorri bizi bizia, eta sateliteen pare, inoiz ez dago
|
jakiterik
zein zuhaitzetatik eroriko den. Loiola sagar leuna da, bixarrak moztuta trapuarekin distira ateratzen diena masailei, adarretan gora joan diren sagarrak ordenatu zale.
|
|
|
Zurrumurrua, heriotze zibila da. Inork ez
|
daki
zeinek eman dion hasiera. Inork ez du aurpegirik ematen, eta errepikatzearen poderioz egia bilakatzen da.
|
|
|
Mugimendu islamistak nazioarte mailako komunitate islamiarra eratzeko saioan ari dira, eta hori, neurri batean, elkarren artean koordinatzen diren taldeen artean eratzen ari da. Ez
|
dakit
zein eratako lotura mailarekin, baina antolakunde bat egon badago, eta oinarrizko estrategia bat ere bai.
|
|
|
Zein ote den gurea? Ez dakit erantzuten, baina
|
badakit
zein literatura bilatzen den ahalegin honetan. Berria nahi da, Europara zabalik dagoena, kultista, José María Álvarez, eta Gimferrer en oihartzunaren pean ere sortzen dena.
|
|
|
Antioxidatzaileek eragiten dituzten onurez gero eta informazio hobea dugun arren sustantzia horren kontsumoa sustatu egin behar da, berez dauzkaten elikagaiak kontsumitzera bultzatuz, eguneroko dietan gehigarriak sartzea komeni den ala ez zehazteko goizegi da oraino, ez
|
baitakigu
zein diren dosi zehatz eta egokiak.
|
|
|
– Aktore bakoitzak
|
badaki
zein duen bere rola eta nola jokatu. Gidoi honekseguritatea ematen die aktoreei.
|
|
|
Ikerketa horretan, Valerie Ratt doktoreak eta Washingtongo Unibertsitateko bere lagunek ikusi zuten bi botikek obulazioa eta aipatutako patologia hori duten gaixoen haurdunaldi probabilitateak areagotzen dituztela. Adituek ez
|
dakite
zein diren obulutegietako gaitz horren arrazoi zehatzak, haurdunaldian dauden emakumeen %4 eta %6 artekoak baitira. Sindrome hori duten emakumeek hormona maila handia dute gizonezkoetan, eta kiste anizkoitzak garatzen dituzte obulutegietan eta obularrean irregulartasunez.
|
|
|
Mitologia budistan, arrozak bete egin zuen jainkoek Siwaren eta Retna Dumila printzesaren arteko ezkontzari jarritako hiru baldintzetako bat; izan ere, ez du inoiz asetzen, ezta nekatzen ere, asko kontsumituta ere. Espainian ez
|
dakigu
zein garaitan sartu zen, baina musulmanek arrakastaz landu zuten Penintsula okupatu bitartean Sevillan, Kordoban, Granadan, Murtzian, Alacanten eta Tarragonan. Europan, Grezian, Turkian, Errumanian, Hungarian eta Italian ere hazten da, nahiz eta ekoizpena ez den nahikoa kontsumorako, eta horrek inportatzera behartu du gehiena.Gaur egun, arroza, gariarekin batera, munduan gehien kontsumitzen den zerealetako bat da, eta mundu osoan antzeko ekoizpena eta kontsumoa du, batez ere Asiako herrialdeetan zereal hori asko kontsumitzen delako.
|
|
|
Osasun sailburuak atzo aitortu zuen gaixotasuna, berak munduko epidemia handiena bezala kalifikatu zuena, “ia lau egunetan kontrolatu dela, gaixo gehienak joan den larunbatean ospitaleetara iristen hasi baitziren”. Marquések dei bat egin zien atzo biztanleei, oso kezkatuta egun hauetan izan diren berri eta builoekin, eta azaldu zuen legionella gunea ia itota zegoela, nahiz eta oraindik ez den
|
jakin
zein hozte dorrek eragin zuen epidemia. Bien bitartean, Murtziako guardiako epaitegiak eginbideak ireki ditu “osasun publikoaren alde”, ekainaren 28an agerraldia detektatu zenetik 632 pertsonari eragin dien legionella epidemia horren inguruan.
|
|
|
Gainera, ez du baztertzen epe laburrean arrainarekin batera informazio hori guztia eramatea. Isabelle Bouvery Gaztela eta Leongo osasun albaitariaren iritziz, kontsumitzaileek ez
|
dakite
zein diren beren eskubideak. “Kontsumitzailea harategira joaten denean, ez du galdetzen nondik datorren haragia, noiz hil zen edo berrikuspen prozesuak pasatu diren.
|
|
|
Saloian sartu zara, han daude adindun guztiak. Bat aukeratu behar duzu, eta ez
|
dakizu
zein. Banan banan begiratu dituzu, eta pentsatzen geratu zara, begiak itxi eta lehenengo aldiz zure bihotzari jarraituz, batengana hurbildu zara.
|
|
|
Ezpainak oraindik bero. Neska ez
|
dakit
zein izan zitekeen. Ez nuen ezagutzen.
|
|
|
Eta orain Kultur Ministerioak erosi du koadroa –telebistak esan du: 4.000 milioi–, hiru urteko ume batek ere
|
baitaki
zein inportantea den patrimonio kulturala; horrexegatik ez dizkie uzten eskolako lagunei plastilina berdez egiten dituen labezomorro abstraktuak. Horrexegatik eta ez dizkiotelako 4.000 milioi ordaintzen."
|
|
|
Eta kontagaiarekin batera doa kontamodua ere, tarteka atzera aurrera baitabil istorioa, denboraren markak galduta eta logikaren arauak apurtuta, nahiz oro har eta sigi sagaka kontakizunak aurrera egin. Zahartzearen hondatze progresiboaren aztarnak modu naturalean, espanturik gabe ageri dira hemen, eta nik ez
|
dakit
zein esperientzia izan duen egileak horretarako, ez diot galdetu nahi izan, arte-lanaren atzeko background a bere kontua delakoan. Baina hunkigarria gertatzen da, dudarik gabe.
|
|
|
Ezkontetxera bihurtu zenean, amaginarreba gaizki esaka, lepotik heldu eta burua hormaren kontra jotzen hasi zitzaion, haurdun nork
|
daki
zeinek eginik izango zela eta eritegian berariaz haurra galdu egin zuela.
|
|
|
Nasan egon nintzen zain,
|
banekien
zein zen Goiok Portugaleteraino hartu behar zuen ontzia, eta ordua baino apur bat beranduago heldu ziren hirurak. ‘Itxaron apur bat, ’ esan zuen Goiok, eta amari maleta utzirik korrika joan zen nasatik Ontziolako garabiraino.
|
|
|
D (aitari eskua eskainiz): Eta orain
|
badakigu
zein aita ona zaren... (Begi bat keinatzen dio).
|
|
|
Hasiera eman zaigunean, Piarres eta kontatzailea, garaia, lekua eta gainerakoak, kontaketa luza daiteke nahi adina kontakizuna poliki poliki, bideak eskaini ahala, taxutuaz. Horrelakoak dira, adibidez, Don Quijote, Pickwick Papers eta Manuscrito encontrado en Zaragoza (izena gaztelaniaz ematen diot ez
|
baitakit
zein hizkuntzatan, fran  tsesez?, izan zen idatzia) eta beste ezin konta ahala, Tormesko itsumutila, Gil Blas eta beste hainbeste. Tarteka, lerro nagusiaz saihesturik, bestelako ipuinak ere sar daitezke.
|
|
|
Guztiok
|
dakigu
zein asmo ederrek eragiten dien euskara landu beharrez ari direnei. Horixe behar genuke bakarrik, inor gure hizkuntza irain  du eta itsustu nahian dabilela jakitea!
|
|
|
Erantzunik gabe utziko dut galdera: zuk
|
dakizulako
zein den, nik dakidalako eta mundu zabal osoak dakielako, begien bistan baitago. Ez dute, beraz, gure hizkuntza hutsa higuinduko, hizkuntza guztiak izango dituzte higuin eta, beste biderik ez dutelarik, gogozko mutu bihurtuko dira, hain galgarri den mintzatzeko gaitasuna erdeinuz baztertuaz.
|
|
|
Bizkaieraren aldeko gurutzada sutsu honetan, gainera, munduko inongo hizkuntzatan onartuko ez liratekeen gehiegikeriak egiten ari dira: bizkaitarrok euskara batuan esandako gauzak" bizkaierara" itzultzea, jatorrizko" topatzen ibiltzen naiz", ez
|
dakigu
zein irakurlek hobeto uler dezan," topetan ibilten naz" bilakaraziz, euskaltzain honi azken orduko kazetari umegorri ausart batek inoiz egin dionez.
|
|
|
Ia ez da ezerso rtzen euskaraz (Serantes sarira espainierazko lanak bakarrik aurkeztu ziren), eta sari nagusietara dozena erdi lan aurkeztea miraria dela pentsa daiteke. Arrazoia aurkitzea oso gauza bihurria da, ez baitago erraza
|
jakitea
zein denarazoa ren iturburua: ez dela argitaratzen idazten ez delako, edo ez dela idazten argitaratzen eta antzezten ez delako.
|
|
|
Frantzian gertatu berri da bitxia. Nork ez
|
daki
zein jakobinoa eta hizkuntza frantsesaren ezartzailea den Frantziako agintea 1794az geroztik. Bada, berrehun urtetan bere gutun nagusian aitortu ez dutena, oraintxe egin dute:
|
|
|
Autonomi Estatutuetan agertzen da kontzeptu hau. Ez
|
dakit
zein den bere jatorria, ez hedadura. Baina bistan da legegilearentzat zerikusi zuzena duela historiarekin etalu rraldearekin.
|
|
|
Frankismopetik Parisera joan nintzelarik, duela urteasko, ez
|
dakit
zeini irakurri nion (agian Duverger i) demokrazian ez dagoela etsairik, aurkariak baizik. Beti gogoan dut orain ia 30 urte irakurria.
|
|
|
irakasle dira Aurelio Arteta, Mikel Azurmendi, Carlos Martmez Gorriaran, Javier Tajadura, Jose Mana Oses, Javier Horno, Jose Ramon Zabala Urra, Gustavo Bueno. Arbeloak ez
|
dakit
zein ofizio duen orain bertan. Matfas Mugica itzultzailea da. Kazetaritzarekin nola edo hala lotuta daude beste asko:
|
|
|
Bere guraren araberakoa kardua da, bera horretarako dago gertua: karduak jateko, digeritzeko, eta beragan du norabidea
|
jakiteko
zein janari den beretzat; horregatik da ona kardua beretzat. Beragan dagoen bere gura da bere onaren metroa.
|
|
|
Zenbaitetan gaitzeko sakrifizioak onartzekoak direla agertzeko gogoa nuen soilik, bilkura biharamun etenetan, demagun haurrek ardikiaren jatea onets dezaten. Halako batean, ez
|
dakit
zein estrenaren ondotik konjeladorean atxiki xungo xerra mehe haien eguerdiko berotzea erabaki nuen. Urrina barreiatu nuen zartaginean, baratxuriak bipildu eta arraposki moztu.
|
|
|
Bakarretan, bilkuretarik etxerakoan, goizeko ez
|
dakit
zein tenoretan, hozkailua ireki eta ez dudalarik gasna pilixkarik aurkitzen, biharamunetan umore txarrez iratzartzen naiz. Balio ote du jaiki nadin?
|
|
|
Ez naiz haiekin arras ados: ez
|
dakit
zein den zaintzekoa den oreka famatu hura. Ageri da bestalde lagun horiek ez dutela bihotzeko daldara minberarik sekula sufritzen!
|
|
|
Pentze nasaietarik altxatzen zen usainak gatibatzen ninduen, ez errateko paralisiatzen. Bukolikotasuna zebilkidan bete betean eta ez
|
nekien
zein errabiak erretzen zizkidan muinak. Bilkura denboran airean egon nintzen, leihotik begira eta ez nuen han aipatuez ezer gogoratzen.
|
|
|
Konparazioak ez zuen ardoketaria ikaratzen. Zutik gurdian, haizeak ile horia orrazten ziola, eta bere begi urdinak alde guzietara begira, iduri zuen nahi zuela
|
jakin
zein etxetan kendua ote zioten kisketa ateari. Bera prest zegoela nonahi sartzeko.
|
|
|
Kaputxadunak Oximoron Leibnizbarrutiaren omenezko urteko Jardunaldi Printzipala egiten ari ziren. Nik ez
|
dakit
zein zen kaputxadun haien jokoa, baina zin dagit ez zitzaizkidala batere fidatzekoak iruditu. Mintzaldi luzeak, solas amaiezinak, platika betirakoak, ogirik gabeko eguna oinaztargi bihurtzen zuten diskurtso oparoak egiten zituzten berbalapikook, erretolika hanpatu, farfaila eta hutsalez.
|
|
|
Informazio bat eman didate, eta kontratatu naute hemen dagoen pertsona bati emateko.
|
Badakizu
zein den pertsona hori?
|
|
|
Orain prezioa ordaindu duzu.
|
Badakizu
zein, ezta?
|
|
|
Hori galdera! Benetan ez
|
dakizu
zein den Mitxoletaren eginkizuna. Azkarrago zinela uste nuen.
|
|
|
Erabilitako hizkera pare parean zegokion bere jantziari. Amaia antzezle handia zen;
|
bazekien
zein paper komeni zitzaion antzeztea eta berau, izar handi baten gisara antzezten zuen.
|
|
2002
|
|
|
Irakasle idealena dantzariak ezagutzen dituena da. Irakasle horrek
|
badaki
zein egunetan bultza zaitzakeen gehiago, zein egunetan utzi behar zaituen zure kasa... Eta batez ere, irakasleak ez dezala teknika bakarrik landu; izan dadila alde artistiko osoa landuaraziko dizuna.
|
|
|
Testuak multzoka bildu, eta multzo bakoitzetik batzuk aukeratzen ditu programak. Beraz, hautaketa amaitu arte UZEIko kideek ez zuten
|
jakin
zein izango ziren hartu beharreko autoreak eta lanak. Horrek bere arriskua bazuela esan digu UZEIko kide Miriam Urkiak:
|
|
|
Baditugu taldeko gure kirolariak, taldeko gure artistak, taldean fundamentua jartzen dutenak eta taldearen kontura bizi direnak... Orain
|
badakit
zein den nire lekua taldean eta udalekuan. Ezagutzen ditut nire lagunak eta urruti eduki beharrekoak.
|
|
|
Ane Urizar IKT Informazio eta Komunikazio Departamenduko langilea (Mondragon Unibertsitatea) izateaz gain, Hizkuntzen Psikopedagogia lizentzia ari da ikasten on line. Beraz, ederki
|
daki
zein izan ohi diren ikaslearen oztopoak ordenagailuaren aurrean bakar bakarrik aurkitzen denean.
|
|
|
Hirugarren, errespontsabilitatea eskatu behar zaie burua berotzen diguten guztiei, ez
|
dakit
zein urterako zehaztu gabeko erreferendumak eskainiz. Umeekin egiten den bezalaxe emango ez dena ez da opatu behar.
|
|
|
Ez
|
dakit
zein emaitza aterako ziren horrelako azterketa batetik baina, ziur nago patologia ugarien sintomak azalduko zirela diagnostiko bat egiteko orduan. Adibide gisa, zer da zuretzat euskalduna izatea?
|
|
|
Bai ba beñepein eta ¡ a bai egikizuna! Ez al
|
dakizu
zein ¡ Astuen estropadia, gizona...! Amaikatxu batuko dituk bakar batek arrantza egin dagijaneko!
|
|
|
Albista baltza izpar mingotsa soil soil yaso genduan iluntze batez.
|
Badakizu
zein, irakurle maite. Goyan bego, euzkotar yator aura.
|
|
|
ez
|
dakit
zein den helmuga.
|
|
|
bidea
|
badakit
zein den.
|
|
|
bidea
|
badakit
zein den.
|