|
2004
|
|
|
Oraingoz behintzat ez dakigu
|
jakin
ziurtasunez noizkoak diren zehatz mehatz, baina adierazten dituen arazoak eta mezua, guda giroan burutuak direla dirudi. Horregatik, nire ustez, Konbentzioko 1793 giroan burutuak edo eta Napoleonen aurkako gerratean() pentsatuak izan zirela, uste dut.
|
|
|
Gerrate zibilaren bezperan, ordea, gauzak aldatu ziren gizartezale katolikotasuna edo katolizismo soziala abiatu, erdaldunen ganako aiherra galdu. Halatan ere gaurko progrek Sabino literatura antzutzaile bezala ikusten duten arren,
|
jakin
behar da, hogeigarren mendeko urte haietan, erakusten diguten gizartea benetan kontserbadorea zela, eta eurek idatzitakoa, nahiz erromantiko usaina eduki, erdi errealista dela.
|
|
|
Halere gerrate zibilako eskarmentuetan Sabinista askok baserria zer zen
|
jakin
zuten hain zuzen Ekaitzpean (1) bezalako eleberrian, traidorea euskaldun hutsa da eta Euskadirentzat hiltzen dena ezkerraldeko erdalduna; bestalde abertzale zauritua baserri batean izkutatzen denean, konturatzen da etxalde horretako jendeek ez dakitela abertzaletasuna zer den. Karlista geratu direla.
|
|
|
Arrezkero Eus kal Bizkundeak Aranari zor deutso geien geien. Aitor au egin ez dautsanik gi txi dago, eta dagozenak, ez jakiñez, edo
|
jakin
nai ez ta. Aranarenik gitxi edo bape irakurri ez dabelako edo arenik irakurtzea bere, nonbait, gitxitzat edo al pertzat daukelako» (3).
|
|
|
Beraz, garbi dago, abizenak dira, hain zuzen, arrazaren zigilua berekin daramatenak. Berdin dio non jaioa izan, eus kara
|
jakin
ala ez, baldin abizenak euskaldunak baditu: «Porque el nacer en és te o en el otro punto nada significa, como es claro, respecto a la raza.
|
|
|
Horrela jokatzean, ez bide zituela behar bezala bereizi ortografía eta fonetika kritikatu izan zaio oraindik orain (72). Arazoa ez datza hainbeste bi alor horiek ez zituela zinez bereizten
|
jakin
izan azpima rratzean, alderdi hau garrantzitsua den arren, harentzat ahozko euskara idatziz koa baino lehenagokoa izan zela nabarmentzean baizik (73).
|
|
|
Euskaraz idatzitako liburu horietako bat da, hain zuzen, Umiaren Le nengo Aizkidia. Remen haurrei irakurtzen irakasteko euskal alfabetoaz testu li buru baten antzeko zerbait prestatu beharrean aurkitzen baita, bere azalpenetan gramatikan ohikoak diren hitz teknikoak erabili beste biderik ez zaio geratzen. lrakurleak
|
jakin
dezan bakoitzaren esanahia, azkenean 117 inguruko hitz berri en zerrenda dakar taula batean (78). Lecciones de Ortografía del Euskera Biz kaino liburuan ere badator bertan agertzen diren beste 73 hitz berriz osatutako beste zerrenda bat ere (79).
|
|
|
Baina bere deia, batez ere, haurren hezkun tzaz arduratzen direnei zuzentzen die. Lehenik gurasoen euskal kontzientzian jotzen du, erregutuz beren seme alabei euskaraz irakas diezaien,
|
jakin
dezaten bera dela aberri hizkuntza: «... zuben umioi ezpa dautsezube irakasten zein dan euron Aberrija, ta euzkera, euron izkerea dalako, egin bihar dabela, zuben umiok eztabe matteko euron Aberrija, eztabe etsiko euron izkeratzat euzkerea, ta auxe itxiko dabe, Luditik ibiltzeko obia dana ikasteko.
|
|
|
(112) Hitzaldi hau eman eta gero
|
jakin
dugu Mikel Zalbidek burutua duela gai honetaz lan bat arras argigarria dena. Ahalegindu garen arren, ez dugu eskuratzerik ahal izan.
|
|
|
Bestalde, ezin ukatuko da, ezta ere, Aranak bere irizpide ortografikoak zeuzkala, arras bereak, eta askotan esan izan denez, argudio logikoaren inda rrari zion fede itsuagatik, ez zuela amore ematen
|
jakin
izan e abaki adostu batzuetara heltzeko testuinguruak zalutasun gehiago eskatzen zuen uneetan. Aranak ortografía eta fonetika garbiki ez bereiztean huts egin zuen eta badi rudi, Azkuerekin izandako gutunezko harremanetan azaltzen den bezala (149), Hendaia eta Hondarrabiako Batzarretan sortutako kalapita horretan zetzala.
|
|
|
Nola frogatzen da euzko ren jatorria eguzki dela? Kanpionen ustez, etimologien gai an zientifikotasunez jokatzeko, asko
|
jakin
behar da, garai hartan horretan zi hardutenek zekitena baino gehiago: «El etimólogo basko realmente científico, sólo será posible mediante un conocimiento más completo del euskara que el que hoy nos es dable alcanzar; hasta entonces, las etimologías serán tanteos, sugestiones, avances, desbrozamiento de terreno» (164).
|
|
|
Harenean alderdi hau azpimarratzen gogotik saiatzen denik bada (252). Interpretazio honekin aditzera eman nahi bada Arana politikariak argudio soilki politikoak erabiltzen dituela Kanpion politikaria, euskalaria eta literatoa gutxietsi eta deskalifikatzeko, ez bide da erabat zuzena, ez bederen uste bezain ebidentea, zeren, polemika giroan arma politikoak ere erakutsi zituela egia bada ere,
|
jakin
baitzuen militantzia politikoa eta akademikoa garbiki bereizten ere, bai ta eztabaidaren sua euskaltzaleen komunitatera zabaltzen zenean ere, ortografi batasunaz Hendaia eta Hondarribian egindako Batzarren inguruan bezala.
|
|
|
Eta Azkue, apaiza izateaz gai nera, karlista izana zen, eta ideietan askotan ez zetorren bat Sabinorekin, bai na halere, haren merezimenduak ezagutu eta aitortzen zituen zintzoki, hark Eta ez zen eskandalizatu giro eta testuinguru berean bizi zirelako, hain zuzen. Eta orain, desorduan, haren aurka jo eta ke ari diren baskofobo batzuek hori ho beki
|
jakin
Iukete.
|