|
2013
|
|
|
Esate baterako,. XII Taulak? izeneko bildumak xehe xehe garatu zituen prozedurako arauak; horrela, herritarrek
|
jakin
zezaketen euren burua nola defendatu, auzitegietara jo gabe, eta zer egin behar zuten, hala zenean, auzitegietan prozedura eragiteko. Errepublikaren lehenengo garaietan, funtzionario gutxi batzuen ardura zen lesiodunei laguntasuna ematea, jasandako kalte galeren ordaina jaso zezaten; horrela, lesiodun horiek ez zuten euren kabuz jardun behar, lege makineria abian jartzeko.
|
|
|
Behin pretoreak eta alderdiek formula finkatu eta gero, formula horri zigilua jartzen zitzaion. Horrela, epaileak, formula irekitzean, ziur
|
jakin
zezakeen formula hori manipulatu gabe zegoela. Formulak eratortzen zuen iudexaren agintea, eta, beraz, iudexak formula horren arabera jardun behar zuen.
|
|
|
Arean ere, erkidego bakoitzak udal legea zuen, eta lege horrek nolabaiteko zehaztasunarekin arautzen zuen bizikidetzaren gaineko antolaketa; legeak arreta berezia jartzen zuen, gainera, gatazkak konpontzeko legezko prozeduran. Xehetasunetan aldaketak egon ziren arren,
|
jakin
badakigu, mendebaldeko probintzietan behinik behin, lege estandarra izan zela, eta lege hori gehienetan eredu gisa erabili zela. Lege horrek, municipia deiturikoaren barruan, ahal bezain beste barruratzen zituen Erromako erakundeak eta prozedurak.
|
|
|
Guregana iritsi diren iturrietan, arrasto gutxi daude, juristen arteko desadostasunei buruz (zehatzago esateko, iturrietan desagertu egin ohi dira gutxiengoaren ikuspuntuak). Nolanahi den ere,
|
jakin
badakigu bi eskola edo sekta zeudela, eta bi horiek barruratzen zituztela K. o. I. mendetik K. o.
|
|
|
Prokuleiarrek, bestalde, testu guztien interpretazio hertsiaren alde egiten zuten, eta behin eta berriz adierazten zuten hitzek eta esaldiek kasu guztietan esangura bakar eta iraunkorra izan behar zutela. Idatzi gabeko zuzenbidearen kasuan, prokuleiarrek onartzen zuten hori erregela logiko eta koherenteen sistema zela, eta, ondorenez, erregelen atzean zegoenari erreparatuz gero,
|
jakin
zitekeela erregela horien zein printzipiotan oinarritzen ziren. Horrela, prokuleiarrek analogia erabil zezaketen, zuzenbidea kasu batzuetatik besteetara hedatzeko.
|
|
|
maiz sarri, zuzenbide horren edukia zehaztea zail gertatzen zen oso. IV. mendeko jurista praktikoak
|
jakin
bazekien zuzenbide onena aurkituko zuela ospe handiko juristen idatzietan, kasurako, Paulo eta Ulpianoren idazkietan. Hori, esaten baino, errazagoa zen egiten, batik bat, Paulok pretorearen ediktuari iruzkinak eginez laurogei liburu bete zituelako, eta Ulpianok, berriz, laurogeita bat.
|
|
|
XV. mendean Italiako ikertzaileek
|
jakin
bazekiten zeintzuk ziren antzinaro klasikoaren aberastasunak, alor guztietan. Antzinako gizartearen eta horren pentsamenduaren argibide izan zitekeen edozein osagai erabiltzeaz gain, irrikaz aztertu zituzten mendeetan barrena ezkutuan egon ziren testuak.
|
|
|
Ikertzaile humanistari bururatzen zitzaizkion gaiak pentsaezinak ziren glosagile eta iruzkingileentzat. Arean, humanistak hainbat autu
|
jakin
nahi zituen, hala nola, zein zen testuaren agintea, testua zehatza zen edo ez, edota zeintzuk ziren jurista klasikoen erabakiak bidezkotzen zituzten egitateak; aurreko interpretatzaileek, ordea, bazter utzi zituzten gai horietatik gehienak. Horrenbestez, humanistak euren erara moldatu ziren, Erdi Aroko latin barbaroan idatzitako eztabaida hutsalen bitartez; eztabaida horietan, dena den, ez zen argibiderik ematen, eurek jakin nahi zutenaren inguruan.
|
|
|
Arean, humanistak hainbat autu jakin nahi zituen, hala nola, zein zen testuaren agintea, testua zehatza zen edo ez, edota zeintzuk ziren jurista klasikoen erabakiak bidezkotzen zituzten egitateak; aurreko interpretatzaileek, ordea, bazter utzi zituzten gai horietatik gehienak. Horrenbestez, humanistak euren erara moldatu ziren, Erdi Aroko latin barbaroan idatzitako eztabaida hutsalen bitartez; eztabaida horietan, dena den, ez zen argibiderik ematen, eurek
|
jakin
nahi zutenaren inguruan.
|
|
|
Aurrerantzean, ostera, zuzenbide pribatuaren barrena argiro bereizi ziren zuzenbide substantiboa, hau da, eskubide subjektiboen sistema, eta prozesu zibila. Logikari helduta, lehenengo eta behin pertsona bakoitzari legez dagokiona
|
jakin
behar da, gero hori lortzeko bideak eztabaidatu ahal izateko. Gisa horretan, ez da zuzena zuzenbide zibilaren azterketa hastea akzio eta prozedurak jorratuz.
|
|
|
Erraza da Digestoa berraurkitzeari neurriz kanpoko balioa ematea. Arean, zuzenbide erromatarraren ildo nagusiak aise
|
jakin
daitezke, bisigodoen zuzenbide erromatarra, Justinianoren Erakundeak eta Kodea erabilita. F. W.
|
|
|
XII. mendean, odol bidezko senidetasun mailak zenbatzeari lotutako arazoak agertu ziren, eta hori zeharo erabakigarria zen, ezkongaiak zein kasutan zeuden senidetasun maila debekatuaren barruan
|
jakin
ahal izateko. Zuzenbide zibilean, mailak gorantz zenbatzen ziren, hots, ezkongaiengandik hasita, arbaso erkidea aurkitu arte; zuzenbide kanonikoan, ostera, zenbatzea honetara egiten zen:
|
|
|
Bolognako juristak, eskuarki, laikoak ziren; Italiatik kanpo, ostera, apaizek ikasten zuten zuzenbide zibila, elizaren auzitegietan justizia administratu behar zutenek, buruen buruenik ere. Horrek ez du esan nahi zuzenbide zibila azaletik bakarrik jorratu zutela, ezta hurrik eman ere; arean,
|
jakin
bazekiten zuzenbide zibila ikasi ezean, ezin izango zutela behar bezala ulertu zuzenbidearen izaera edota epai prozesuak.
|
|
|
Bolognan Bulgaroren oinordekoa izan zen Giovanni Bassiano bere maisua baino ausartagoa izan zen. Horren iritzirako, herriak
|
jakin
badaki zer egiten duen ohitura zehatz bat adierazten duenean. Horrexegatik, ohituraren oinarria arrazoia izanda (Kodeak eskatzen duen bezala), berori baliozkoa izango da, herriak aurreko legea ezagutzen duen edo ez kontuan hartu gabe.
|
|
|
akzioen xedea zen aurreko eskubide subjektiboak, justizian oinarritutakoak, eragingarriak izatea. Windscheidek frogatu zuen pretoreak, Erromako estatua ordezkatuz, akzioa ematen zuela, estatuaren politikak ulertzen zuenean konponbide juridiko
|
jakin
bat egokia zela. Pretoreak ez zituen eskubideak aztertu.
|
|
|
Konparaziorako, ez dakigu zehaztasunez Ulpianok III. mendean zer nolako latina erabili zuen, bera jatorriz ez zelako erromatarra, Tirokoa baizik, ekialdeko Mediterraneokoa, alegia. Ezin dugu
|
jakin
auturik gehienetan zer nolakoa zen zuzenbide klasikoa, aztertzen ari diren testuetara jo ezean. Edozein kasutan ere, zuzenbide klasikoa ez zen osotasun homogenoa; haatik, juristen arteko desadostasunak ziren zuzenbide horren ezaugarri, eta horren adibide ugari agertu dira testuetan, Digestoaren bildumariek halakoak kentzeko izugarrizko ahaleginak egin arren.
|
|
|
Izan ere, nahiko arraroa da ohartarazpen hori,
|
jakin
badakigulako moralaren kontra jardun dezakegula. Leibnizek aipatu jurista Papiniano zen, eta testua, berriz, D.28, 7,15 Arauak ezartzen zuen baldintza baliozkoa izango zela, baldin eta semearen esku bazegoen berori betetzea.
|
|
|
Erreformak, alabaina, izugarrizko eragin zatitzailea izan zuen lehen kolpean kristau herrien erkidegoa zirudienaren gain, eta, horren ondorioz, zuzenbidea eta teologia bereizi behar izan ziren. Europako herri guztietan, juristak arduratu ziren diplomaziaz betidanik; juristok euren artean negoziatzen zuten, denek onartutako ideia juridiko
|
jakin
batzuetara jota. Estatuen arteko harremanak arautuko zituen zuzenbidea finkatzerakoan, Italiako Alberico Gentili bartolista izan zen aitzindarietako bat, Ingalaterran bizi zena.
|