|
2003
|
|
|
Orai delako bi etxek badute ura ausarki, beherean bezala estai guzietan?. Antza, Baigorri eta Donibane Garaziko laborari etxe anitzek ezarri zuten. Etxepareren lerroetan
|
jakin
dugu, halaber, lehen irratiak 1926an entzun zirela, eta urte berean iritsi behar zela argindarra Alduderaino, baina, hitzarturiko epeak bete ziren arren, enpresak ez zuela argirik eman, eta, okerrago, etxeetaraino heltzeko sariak itsuski emendatu zituela.
|
|
|
Ezdakititsututazebilenedozer, baina, Saint Pierrerenazalpenaerabat senikgabekoairuditzenzait.Alegia, uneriklarrienetan frantsesjeneralek soldadu hoberenakhautatzen zituztela, hauda, euskaldunak.Baizera! Badakigu,
|
jakin
, euskaldunakzelakogizonizukaitzakdiren, burdinazkoak edo, etagorringobikopareazedertohornituak.Baina, zertaradatoreuskaldunen ingurukoespantumerkehori, hainbesteetahainbestehilotzdaudenean eskuartean.NorengainatunahiduSaint Pierrek. Alakontsolagarriagoada gurepertsonamaiteenheriotza, baldinetaepikoaedotaheroikoaizanbada?
|
|
|
...ik abiatutalehenbizidunareneraketaazaltzeko.Haeckel ek berakdioskunez, gutxigorabeherahamarurtelehenagotik hasitahainbatahalegineginziren berezkosorkuntzahorilaborategianerrepikatzeko, baina egindakoesperimentuhoriek guztiekezzuteninolakoemaitzapositiboriklortu.Jakina, emaitzanegatibohoriek, Haeckel ek dioskunez, ezdutegenerazioespontaneoarenezinezkotasunafrogatzen, baizik etaesperimentu baldintza
|
jakin
horietanez dela gertatu.Areago, bazegoengalderabatguztizargitugabea, alegia, zeintzukizanzirenlurprimigeniohartakobenetakobaldintzak, biziaribertaneklosionatzekohabiaegokiaeskaini ziotenak?
|
|
2007
|
|
|
Jean Goyhenetchek azaltzen duenez, Société> des> Sciencies, > Lettres> et> Arts> de> Bayonneren sorketa bat dator Europan hedatu ziren sociétés> savantes> edo jakitun elkarteen produkzio historiogra, koaren boomarekin94; konkretuki, Baionako Sociétéren jakitunen
|
jakin
minak garatu ziren liées à limpulsion de Paris95 XIX. mendearen bigarren erdian bilakatu ziren elkarte horiek, aurreko garaiko pentsamoldearekiko haustura bat suposatu zuten:
|
|
|
behar dautzuet berehala aitortu ez naizela hoinbertze goretsia izaiteko. Ezen, zuen lanetan deus onik egitekotz, lagun bakochak behar lituzke
|
jakin
gure Euskal herriko mintzaira mota guziak. Eta nik erranen dautzuet lañoki ez dakizkatala batere ez Bizkaiako ez Gipuzkoako eskuara bereziak.
|
|
|
1921, 1922 eta 1923 urteetan Ikerle gazte, P. Ithurralde, Aztapar eta Piarres izengoitiak erabili zituen; Jean Haritschelhari esker
|
jakin
dugu izengoiti horien atzean Piarres La, tte zegoela, Haritschelhar, J.: Hommage à Pierre La, tte, Bulletin> du> Musée> Basque,
|
|
|
Jaun Merak zeukan, aldiz: ahal bezein guti behar zela Gobernuaren dirutik xahutu, eta ez zela jenderi
|
jakin
arazi behar zer eskubide zuten, zer diru unki zezaketen. Erraiten zuen ederki bizi zirela, zauzkatenekin.
|
|
|
Horrela, 1936ko martxo eta maiatzeko hauteskunde legislatiboetarako Aintzinan gomendioa eman zuten botoa emateko Ybarnegarayri674 Beraz, euskaltzaleen Ybarnégarayrekiko gorrotoa begikotasun bihurtu zen. Ezin
|
jakin
, hala ere, Ybarnégarayri zuzenduriko laudorioak zintzotasunez adierazita zeudenentz; ezetz, euskalzaleen hasierako Ybarnégarayrekiko harreman txarrei begiratuz gero. Hala ere, euskaltzaleek Ybarnégarayrentzako botoak eskatu zituzten, aseguratu nahi baitzituzten eskuindarren botoak sozialismoari aurre egiteko.
|
|
|
Pierre Andiazabalek duen Aintzinaren bilduma La, tterena izan zen; izengoitiok La, tterenak zirela
|
jakin
dugu Piarres Xarrittonek La, te berak idatzitako artikuluak markatzen ikusi zuelako, Piarres Xarrittonekin izandako elkarrizketa, 1996ko uztailaren 6a.
|
|
|
Beste aldetik, Prefekturako baimena lortzeko zenbait oztopo gainditu behar izan zituen La, ttek, prefekturaren nagusiak
|
jakin
nahi baitzuen nortzuk ziren argitalpenaren diru emaileak, artikulu frantsesik bazutenentz, ea edonork idatzi ahal zuen aldizkarian, etab.:
|
|
|
1933ko apirilean euskaltzaleek batzar erdi publiko bat egin zuten, non Pierre Amoçain eta Eugène Goyhenechek Eskual> Herriaren> lde> taldearen egitaraua aurkeztu zuten836; Piarres La, ttek, taldearen sortzailea eta gidaria izan bazen ere, adierazi zuen baietza ematen ziola mugimendu euskaltzalea sortzeari baina, apaiza zenez gero, jendaurreko ekintzetatik bazterturik izango zela. Talderako kideak lortzeko, La, ttek ideia abertzaleak bota zituen Apaizgaitegi Txikiko bere ikasleen artean, argiegi adierazi barik, jakinik ideiok norbaitengana helduko zirela eta irakaslearengana hurbilduko zirelako
|
jakin
minaz. Horrela jaso zuten pentsamolde euskalzalearen berri Pierre Amoçain, Fabien Dargains, Michel eta Xabier Diharce, Jean Hastoy, Jacques Mestelan eta Piarres Xarrittonek.
|
|
|
Gure> Herria> aldizkarian Ikerle gazte, P. Ithurralde eta Piarres goitizenak agertzen dira 1921 eta 1923 urteen artean. Jean Haritschelhari esker
|
jakin
dugu ezizenok Piarres La, tterenak zirela, Haritschelhar, J.: Hommage à Pierre La, tte, Bulletin> du> Musée> Basque, 1986, 113 zkiak, 190 or. Aztapar ere erabili zuen (Enciclopedia.. > aipatu liburua, II. liburukia, 515 or.). Hala ere, P.L. z sinatu zuen gehienetan.
|
|
|
Horrela
|
jakin
ahal izan dugu La, ttek izengoiti mordoa erabili zuela Aintzinan: Piarres Ithurralde, Augusta Larralde, JEL, Zertako, Le Balai, Junior, Triki Traka, S.B., Zotil, Elgarkaria, Aintzina, A.L., Bettiri Uhartekoa, Léon Etoran, Lekukoa, N.A., S.V.P., Begirale Batek, Le Ráliste, Maddalen, I.M., Battita, Thomas Aguirre, J.E., R.V., Behingoa, A.R., Félix Am, J. Etchebeste, Mariaño, L.B., A.B., Ha la la, Thun Thun orde, Kasu Bada, B. Arroquy, Lamina, Lichta, na, Santsin, B.S., Mifasol, Etcheberry, Irakurlea, Pello Karkasa, L.G., J.A.B., Bidezaina, F. Hargaray, Manech, Pseudo Thunthun, Laborari Gaztea, Pettan, Bierarte, B.F., P.L., Irakurtzale Suharra, Pattin, A.B. Deuil, Begiak Idek, Demetrius, Ikusi Mikusi, Allande, J. Duhalde, Piarres.
|
|
2008
|
|
|
...a tu, deitu, edan, egin, egon, egotzi, ekarri, elkartu, eman, entzun, erabili, eragin, eraman, erantzun, erein, erosi, erre, erreparatu, esan, eskaini, eskatu, eskiatu, etorri, eutsi, ezkon du, eztabaidatu, gelditu, gertatu, gogoratu, hartu, hasi, hautatu, hautsi, hazi, hil, hornitu, hozkatu, hustu, ibili, igo, ikasi, ikusi, irakurri, iraun, iritsi, isildu, isuri, izan, izendatu, izerditu, jaitsi,
|
jakin
, jan, jantzi, jarraitu, jarri, jaso, jo, joan, jokatu, josi, kezkatu, koka tu, konparatu, konturatu, korritu, loratu, lortu, lotu, marraztu, mintzatu, moztu, mugitu, musukatu, nahastu, nekatu, oroitu, otu, pasa (tu), poztu, saldu, saltatu, sartu, sinistu, topa tu, ukitu, ulertu, zamatu, zeharkatu, zutitu
|
|
|
– nor izuna denean (adib. amari> deitu> diot; >
|
jakin
minez> begiratu> dizu);
|
|
|
Ahal duen neurrian diogu, izan ere, hizkuntzalaritza konputazionalak corpus> errealen> gainean> (hau da, gure eguneroko jardunean topatzen ditugun euskarazko testuen gainean) egiten du lan, eta corpus erreal hauek ezagutu eta analizatu ahal izateko beharrezkoa den sistematiza zioaren bila jotzen duenean, behin baino gehiagotan topatzen du agor hizkuntzalari tza orokorraren iturria, askotan baliabide automatikoen eskaerei erantzuteko nahikoa suertatzen ez delarik. Puntu honetan, automatizazio prozesua, hizkuntzalaritza oro korraren lagungarri bihurtzen da, eta fenomeno linguistiko
|
jakin
bat definitzerakoan beharrezko diren ezaugarri eta prozedurak, gizakiok gure kabuz beharbada errepara tuko ez genizkienak, argitan jartzen dizkigu. Hizkuntzalaritza orokorra, beraz, iturria da, baina automatizazioak bere garapenean laguntzen du askotan.
|
|
|
teknolektoan oinarritutako mezuak kaleratzea; hau da, Administrazio barruko diskurtsoa, eta horrek askotan dakarren guztia (testu korapilatsuak, akastunak, uler gaitzak)? herritarrekiko komunikazioetan erabiltzea, kontuan izan gabe herritarrak ez dakiela kode hori deskodetzen, eta garrantzitsuena, ez duela zertan
|
jakin
.
|
|
|
// nere iritziz/ mundu hontan dena sekretua da eo garrantzia duen/ dana o gehiena sekre tua da// eta
|
jakin
egin behar dugu sekretu horiyek geureganatzen da sekretu horiyek asmatzen// eta hoi erakusteko/ hain zuzen ere dena sekretua dela erakusteko nik orain hemen jarriko dizuet/ kanta oso txikiya// ba ezagutuko duzuena ez dakit ezagutzen duzuen kanta txiki bat// euskaraz
|
|
|
(/) badakit askotan galderekin hastea zuzenean ez dela izaten erraza; orduan, aurrena, gauza txiki bat esango dizuet, 10 minutuz edo gutxiagoz, eta ondoren halako ondorio edo moraleja bat aterako det. Gero zuei utziko dizuet hitza. Nere iritziz mundu honetan dena sekretua da, garrantzia duen/ dena da sekretua; halatan
|
jakin
egin behar dugu sekretu horiek asmatzen eta geurega natzen. Eta horretarako, hots, dena sekretua dela erakusteko nik orain kanta txiki bat jarri ko dizuet euskaraz; ez dakit ezagutzen duzuen, bai.
|
|
|
Errepikapenak eta erredundantziak gertaera arruntak dira ahozko hizkeran. Elementu horiekin gehiegi kezkatzen ez den batek, eta hiztunak nola esan nahi duen
|
jakin
nahiko ez lukeen norbaitek, ziur asko nahiago luke errepikapen horiek kentzea (goiko adibidean, eskuineko zutabea, alegia), hau da, ezkerreko zutabea eskuineko moduko batera itzuliko luke, beti ere testuaren edukia, zer esan nahi izan duen edo eduki semantikoa, errazago uler eta aztertu ahal izateko. Eta arrazoi bat baino gehiago du horretarako, besteak beste, mezua antolatzeko modu propioa duela ahozko hizkuntzak nola idatzizkoak.
|
|
|
Eze, beti kontuan izan behar duguna zera da, aintzinateko lekukotasuna ez dela gerokoa bezalakoa, zeharo alderantzizkoa baizik: antzinateko izenek, izen hutsak diren heinean, ez dute berez esanahirik eta ezin dira, beraz, neu rri
|
jakin
eta formal huts batean ez bada konparaketa lanetan erabili. Akitanierazko izenen eta geroko euskal hitzen arteko konparaketa batere arazorik gabe onartzen bada, ordea, (akitanierazko eta iberierazko izenen artean ez bezala) ekuazioaren esa nahia euskarak ziurtatzen duelako da.
|
|
|
Baina gorago esan dudan beza la, seguru al gaude, esaterako, iberieraz nahiko hedatua den adin> izen osagaiak aki tanierazko Dannadinnis> izeneko bigarren zatiarekin eta, batez ere, euskarazko adin> hitzarekin zer ikusia duenik? Baliteke izen propioen kasuan elkarren ondoan hitz egi ten ziren hizkuntzetan erabil zitezkeen osagai
|
jakin
eta konkretuz osaturiko sare oro kor moduko bat egotea, baina ez da ahaztu behar izen osagai horien esanahia ez eza gutzeak uzten gaituela batez ere kontu honetan besteetan baino eskuzabalagoak izaten.
|
|
|
hutsez egiteko ohitura txarra sartu zaigu, horregatik, Barandiaran eta Azkueren ondo tik euskaraz jarraitzen dut, edukiaren aldetikako jakintzen biltzen Herri> Sendakuntzazkoa> eman nuen, Ehizarena> izango da filologo frustratuen baimenik gabe. Filologoek eta mekanografoek, beren gipuzkoar mundutik ateratzen
|
jakin
behar lukete. Ez da bakarrik zuberera gaizki tratatua dena, Patxi Ondarrak badaki bere kostuz nola 11.orrialdeko zuzenketak egin behar izan zituela, asko Aita Iraizozek, Nafarroako lapurtarrean idatzia automatikoki, norbaitek gipuzkoartu zizkiolako.
|
|
|
c Zein da
|
jakin
mina piztu duen auzia? (21) a Athletic/ Erreal derbya
|
|
|
Arduisa> (lur-saila, erreg. 9, 29 or. Artxiboko zehaztapenei buruz
|
jakin
Valdelagunako toponimoetan lehen zifrak liburua adierazten duela, eta bigarrenak orria. Itxuraz, Arduisa> toponimoan dui> mendebaleko atzizkia).
|
|
|
Hainbeste aipatu den Doctrina> delakoaz,
|
jakin
behar litzateke lau haranetako biztanle gehien zuen herria Laudio zela Orozkoko bikariaren barruan, Orozko bost parrokiekin, Laudioko harana, Okondo birekin eta Gordexola laurekin. Beraz, egoera politiko desberdinetako Orozko XVIII. mendean Bizkaira pasatua, Gordexola, Enkarterrikoa eta Okondo, Aiara foruarekin eta Laudio Bizkaiko foruarekin, baina Araban.
|
|
|
Dena den, zalantzarik gabe arlo honetan lan garrantzitsuenak egin zituena gure Mitxelena izan zen. Berak eskema berri batean artikulatu (moldatu) zuen euskal his toriari buruz
|
jakin
genuena (Lakarrak gaur esan duen bezala, baita Miren Azkaratek atzo goizean, eta hainbat eta hainbat), eta ordutik euskara eta erromantzeen artean izandako harremanak maila zientifiko teoriko egoki batean aurkitzen dira.
|
|
|
Alde batetik, errazago lortuko dugu beste alderdi batzuetatik herri jakin batera joandako euskaldunak bertakotzea. Laminaciones lantegian lan egiteko Lesakara joan den bizkaitarrak, esate baterako,
|
jakin
egin behar luke heldu> den, > eginen, > ortzeguna, > ra, > solastu> zer diren, eta hori jakinda, errazago ekanduko da Lesakako bizimodura.
|
|
|
Zeregin
|
jakin
barik egon.
|
|
|
Generoa: > Zaldibian bildutako datuetan berriemaileen sexuak eragindako bana ketarik dagoen
|
jakin
nahi izan dut. Aztarranak egon behar zutelako susmoa banuen, bakar bakarrik gizona hizkera ezberdineko beste euskaldun batzuekin hartu emanean ibili delako bada ere, eta honetan ikertzen jarraitzea izango da nire betebeharretako bat.
|
|
|
Bukatua eta argitaratua du, dagoeneko, Hiztegi Batu horren lehen itzulia; bigarrena hasi berria du, eta hirugarren itzuli baterako itxaropenean ere, badabil Euskal Akademia. Euskaltzaindiak badaki,
|
jakin
, hiztegigintzarako osagarrien premia dagoela euskal gizartean. Badaki, halaber, lehendabiziko eginkizun duela hizkera erkideari dagokiona.
|
|
|
Hauek, eta beste hainbat puntu aipatu ondoren, hauxe dio Mitxelenak: , beharrezkoa dugu, bederen, hiztegitxo bat, ia ortografiarekikoa huts hutsik, nahitaezko badu ere hitzen esan-nahia laburzki adieraztea, zertaz ari den
|
jakin
dezagun. Orain idazten diren euskalkiak kontuan edukitzekoak dira, noski, batasun osorik ez duguino eta, euskera idatzia duenez gero oinharri, zenbait idazle hauturen hiztegiaren gain eraiki behar litzateke?.
|
|
|
Euskalkien alorrean erabakiak hartzea zaila da. Besteak beste,
|
jakin
egin behar baita. Hasteko, jakin, eta gero, norberak dakiena besteekin batera plazara atera, eta aldeko eta kontrako iritziak agertu.
|
|
|
Besteak beste, jakin egin behar baita. Hasteko,
|
jakin
, eta gero, norberak dakiena besteekin batera plazara atera, eta aldeko eta kontrako iritziak agertu. Eta denon artean zerbait egitea, ahalik eta erarik egokienean egitea, posible ote den aztertu behar da.
|
|
|
Baina, nola islatu da hori gizartean? Beharbada huts egin da lan horiek gizarteratzen; beharbada ez dugu
|
jakin
irakaskuntzan, oro har, txer tatzen.
|
|
|
Eskualdeka egin da lan, nor bere txokoan arituz. Hala ere, uste dut, ez dugula
|
jakin
" nafar mugimendu bateraturik" sortzen, ez Euskal Autonomia Erkidegoan egi ten denari kontra egiteko, baizik eta gure euskalkien ekarpen aberatsa zein den jakin eta euskara batuan txertatzeko. Bi eredu nagusi (esan>/ > erran) > izateak ere, beharbada, ez du sobera lagundu.
|
|
|
Eskualdeka egin da lan, nor bere txokoan arituz. Hala ere, uste dut, ez dugula jakin" nafar mugimendu bateraturik" sortzen, ez Euskal Autonomia Erkidegoan egi ten denari kontra egiteko, baizik eta gure euskalkien ekarpen aberatsa zein den
|
jakin
eta euskara batuan txertatzeko. Bi eredu nagusi (esan>/ > erran) > izateak ere, beharbada, ez du sobera lagundu.
|
|
|
Baina, erru osoa ez da maisu maistrena edo irakasle ena; beharbada, beren ikasketetan ez da behar bezala landu gai hau edo alde batera utzi da. Euskararen arloan lanean ari diren irakasleek, euskara teknikariek edo itzul tzaileek euskara batuaren eta tokiko hizkeren gaineko ezaugarri nagusiak zein diren
|
jakin
lituzkete, zein tokitan irakatsi edo lan egin, hangoak segurik bai6.
|
|
|
(Euskera> XIII, 222) egiazkoari, gaur Erramun Baxoken ideia hau ere, berez, 1987koa dena gehitu beharrean gara: , behin betikoz
|
jakin
dezagula, jatorrizko hiztunek dau katela konpetentzia, eta euskaldun zaharrak ez badira euskaldun, ez da euskararik, arima gabeko euskaranto hil bat baizik?. (Baxok, 1987: 10).
|
|
|
Bizkaierak auzolana behar du eta adostasuna. Irakasleak
|
jakin
behar du zelan irakatsi, baina batzuetan ez daki zer irakatsi, zer biz kaiera. Halakoetan arautu beharrean gara.
|
|
|
Eta, horretarako, azken urteotako testugintzaren corpus informatizatuaren premia begi bistakoa da. Nola
|
jakin
, bestela, zer proposatu den azken aldi honetan hainbat itzul pen eta sortze lanetan?
|
|
|
Gerta daiteke alde batetik, erabiltzaile arruntak ez ezagutzea, higiene? hitzak XIX. mendetik hona izan duen bilakaera (hau da, garbitasunari eta eredu moral eta estetikoari loturik egotetik erabat autonomo eta diziplina zientifiko
|
jakin
baten izena osatu arte: osasuna mantentzeaz eta eritasunaren prebentzioaz ardura hartzen duen medikuntzaren atala) 2.
|
|
|
Lehenik, terminologoei, lan egiteko eta erabakiak hartzeko moduak aldatzea edo egokitzea ekarriko duelako. Gero, lexikografoei, terminologia arloan adostutako erabakiei begirunea izaten
|
jakin
dutelako, eta, azkenik, idazle eta erabiltzaile guztiei, normalizazio bide berri honetara moldatu dutelako.
|
|
|
Horiek oro
|
jakin
behar zituen arrotzak, ondotik jinen diren hauetaz jabetzeko: Euskal Herrian apezak berak pilotan eta jokoan, apez jauntzi edo galtza xuritan, ez baitzuen harek egundaino holakorik ikusi beste edozein kiroletan, dela rugby, futbola, lasterka, jauzika, boxeoan edo beste.
|
|
|
Bixtan da beren jukutriak badituztela pilotari guziek eta ez zirela apezak holakorik gabeak: Harrietek berak kondaturik
|
jakin
dugu, Salegi eta Atano IV ekarrarazi zirela hegoaldetik Mauleko plaza ederrerat, bi apezen kontra neurtzeko. Partida aitzinatuz bezala, denak elgarren bete eta nehork ez galdu nahi, orduan Harrietek aitortu ere ahoan bilorik gabe, pilota aldaturik, eta bizixago bat hautaturik, ereman zutela partida, ondarrean apezek.
|
|
|
1939ko gerla harek, zenbat bizi errebelatu dituen, desmasia haundiez kanpo ere, nork
|
jakin
sekulan. Hainbeste gazte, herritik urrundu behar izan zutenak, Hasperue batekin aipatua dugun herri urratze eta aleman okupazione harekin edo beste, mugen gainetik herbesteratuen gainera!
|
|
|
Aspaldikoetan batto zuen Pierre Labadie bardoztar seme apeza, gorputzez luze, lerden, argitu eta abertzalea izana, eta orobat pilotari pollita, gibeletik atxikitzen zakiena. Hau bederen
|
jakin
ere dugu: behin segurik bi apezek, Etchebarne eta Labadie, jokatu zutela Bardozeko plazan hango bereko hiru herritar hoberenen kontra.
|
|
|
Ez ditugu hemen heietarik zenbait baizik aipatuko, aski erakusteko doia bakarrik, nola josi duen, bikario gaztedanik eta herri zenbai ten erretorgoaraino Erramunek pilota maitatua bere apeztasunarekin. Gisa guziz
|
jakin
beza irakurleak, badaukala oraino gehiago gogoan Domintxaineko erretorak pilota solas.
|
|
|
Guk Iparraldean mugatu dugu lantto hau, ezinbertzez. Bainan jauzi bat egin dugu ere Baigorri eta Izpegitik Baztanera Josetxo Mendioroz apezaren etxeraino, hango apez pilotarien berri
|
jakin
beharrez, bera ere pilotari izan baitzen gaztean. Doala hemen Josetxo jaunaren eskutikako bildumatxo hau.
|
|
|
Iruñerriko lanbideen izenen berri ere (hau hagitz zentzu zabalean hartzen dugula)
|
jakin
dezakegu Lizarragaren izkribuen bitartez, zenbait gaztelaniak hortaratua ibiltzen baditu ere; hona hemen horietako batzuk: Alkate> eta ezi > negotzi; apez> (eta sazerdote), apezaita, apetxaun, erretore, prigore> eta priore; argin>(?
|
|
|
Horren zuzenbideko edukiak, alabaina, argi erakuts diezazkiguke XVII. mendeko euskal idazle ikasi batek zuzenbidearen inguruan zeuzkan jakituria eta erabilera. Hori dugu
|
jakin
minekoa, eta horixe da, berez, ohargarri izan dakigukeena. Horren bidez ere, bestelakoa zehaztea, alegia, euskara juridikoaren arrastoak bilatzea liburuaren lerrokadetan.
|
|
|
Batasuna beharrezkoa du hizkuntzak, bertzenaz aise lehenago hilen da, hor ez dut zalantzarik. Baina batasuna hornitzen eta aberasten ere
|
jakin
behar dugu. Horretarako, aldaera estilistikoak funtsezkoak dira, eta aldaera estilistikoak biltzeko, besteak beste, euskalkietara ere jo behar da, han aberastasun ikaragarria baita.
|
|
|
GIZONA nor den
|
jakin
nahi duenak, lasai irakur dezake BAT GIZONAri dagokiona.
|
|
|
4 Egutegi honen oroitzapena hainbat lagunen baitan bizirik dago oraindik ere, baina ez dut bilduma osorik ikusi ahal izan. Hemen eman dudan data ikusitako ale bakarrarena da (Baionako Museoko egutegi sailean, hain zuzen); baina
|
jakin
badakigu zenbait urtetako bizialdia izan zuela Zerbitzari ren honek.
|
|
|
5 Sortze urtea ezin izan dut zehazki
|
jakin
.
|
|
|
Arana Goirik egutegien lanari lehenengoz heldu zionean (1896), Lecciones> de> ortografía> del> euskera> bizkaino ren emanaldien barnean zabaldu zuen bere Egutegi> Bizkattarra> (1896) (ik. O.> > 983). eta xede
|
jakin
eta mugatu batekin egin zuen argitalpena: honen bidez euskal izendegi asmatu berria hedatu nahi zuelako.
|
|
|
Tolosatik bezala Bilbotik, egutegi takoek Euskal Herri osora begira jarri nahirik zebiltzan 1910 haietan. Dena den, Bilboko sabindar hau ildo politiko
|
jakin
batean zihoan, eta inondik ere ez da harritzekoa agian Diktadurapean isildu behar izatea() 7.
|
|
|
Ez dugu
|
jakin
ahal izan zenbat urtez kaleratu zen egutegi tako hau.
|
|
|
Hau da Bizkaiko edizioaren historia laburtua, eta hemen bereziki jasota utzi nahi izan dudana. Baina, bai honek eta baita gipuzkerazko/ batuak ere tes tuinguru historiko
|
jakin
bat bizi izan zuten, eta frantziskotarren egutegigintza
|
|
|
erromantizismoa, posterromantizismoa, modernismoa, sinbolismoa, postsinbolismoa, eta abar. Eta batek ez daki oso garbi zertaz hitz egiten ari garen termino horiek gurera aplikatzen ditugunean (nahiz eta
|
jakin
zertaz hitz egiten den aldameneko hizkuntzetako poesiaz dihardugunean). Kortazarren abiapuntuak, ona eta gainera integratzailea izanik, huts egiten du
|
|
|
Batzuk saiatu gara zehatzago ezagutzen, ez bakarrik historiko geografikoki, edo sozialki, baita Errepublikaren aginte izaera piramidala nola eratuta dagoen ere. Hor ere trebeziaz jokatzen
|
jakin
du, hasi udal mailatik, departamendura, Akitaniako eskualdera eta Estatukoraino. Ez bakarrik harremanez, baizik eta kudeaketaz ere, ahantzi gabe Euskaltzaindiaren erakunde akademikotasuna ezagutarazten.
|
|
|
Jose Mari Satrustegi aspalditik zen idazkari eta hala jarraitu zuen Jeanekin ere, 1992ko abenduaren amaiera arte. Ez zen erraza arruazuarrarekin ongi era matea, baina
|
jakin
zuen toreatzen, behin baino gehiagotan Jeanek aitortu zidanez, buruorde zenetik ezagutzen bai zuen. Elkarrekin gobernatu zuten, erabaki amankomun onuragarri anitz hartuz.
|
|
|
Hego Euskal Herrian, ordea, euskaltzainburutza karguagatik hartu zuen herri gizon ospea, ongi merezia, bestalde. Hizkuntzaren erakunde nagusia denetik Euskaltzaindia, batzar akademiko arruntetan eta ageriko ospakizunetan, beti
|
jakin
du karguak behar zuen tornua ematen. Orobat, agintari eta herri hautetsiekiko harremanetan duintasunez eta diplomaziaz Euskaltzaindia bere leku gorenean jagotea lortu zuen.
|
|
|
Orobat, agintari eta herri hautetsiekiko harremanetan duintasunez eta diplomaziaz Euskaltzaindia bere leku gorenean jagotea lortu zuen. Kulturgintzan, eta, batez ere, euskalgintzan ziharduten eta diharduten elkarte eta taldeekin harremanik goxoenak eramaten
|
jakin
zuen, erakundearen maila ondo zainduz.
|
|
|
Nola
|
jakin
, ordea,, gertaera, ala, ondorio?
|
|
|
ala, ondorio? izen den argitzen dugun heinean
|
jakin
ahal izango dugu egiaz zenbateraino esan dezakegun eskaintza, mindura> edo itzulpen> moduko izenek argumentu egitura dutela6.
|
|
|
Ezkontzaz> (107.o.) Hantik orai izkontzia (sic) elhorri> adarraren pare, ez
|
jakin
nontik hari loth alde güzietarik düalakoz txistatzen.
|
|
|
Irritsaz> (93.o.) Eskü batez nahi lüke sortaldea berzeaz sorthaitza
|
jakin
non den ekhia> jaikiten ta non ohatzen.
|
|
|
(a), nigana> manso dakarkezula? (30v),?
|
jakin
egizu niganik? (47v),. Au egitea zugan> asko da?
|
|
|
(b). Esan badagizu ezta faltako;/ neurk>
|
jakin
ez arren, badogu diru/ juglare pare bat nogaz konplidu? (14v),, neurk> ekusirik nola zarean/ neskea, bildurrago nax?
|
|
|
Berba honek forma berean adierazten ditu hiztegi elementu bat ros=, lore?, eta zenbait kategoria gramatikal, hots, femeninoa, singularra eta genitiboa; baina multzo horren barruan (ae) alegia, ez daukagu biderik aipatutako kategoria bakoitza forma fonikoaren bidez identifikatzek. Bestela esanda, ezin dugu
|
jakin
zein den femeninoari dagokion zati fonikoa, zein den singularreri dagokiona edo zein genitiboari. Ezin ditugu morfemak isolatu, denak amalgama> batean lotuta daudelako.
|
|
|
Ezin ditugu morfemak isolatu, denak amalgama> batean lotuta daudelako. Oso ezberdina da euskararen semearengana> hitzaren egitura, non azterketa egoki batek zatiketa bai mentzen du (seme a-ren ga n a) eta
|
jakin
badakigu zein zati foniko dagokion mugatzaileari, zein posesioari, etab. Hori dela ta, euskara ez da hizkuntza flexiboa, latina bezela: euskarak ez dauka deklinabiderik eta nozio eta izendatze hauek txarto erabiliak izan dira (eta dira) ideologiagatik (Darrigol, (1827) gramatikariarengandik hona, cf. Rotaetxe, 1977, 264) edo latin gramatikaren eraginagatik.
|
|
|
Idazlanari buruzko lehen berria emateko aukera izenburuan daukanez egileak, leku aparta eskaintzen dio azpimarratu nahi duena adierazteko. Lehen berri hori zabaltzeko latina hautatu zuen, agian, euskaldunak ez zirenek ere
|
jakin
zezaten zein zen esku artean zeukaten bitxia: euskaldunen hizkuntzaren hasikinak.
|
|
|
Mariaren arartekotasuna eta maitasuna. Murriztuz doa ikuspe gia, izaki zerutiar
|
jakin
batera biltzera arreta. –Doktrina Kristiana, n erabili tako gai desberdinetan gai errepikari izan den Andre Mariarena hautatzen du garatzeko.
|
|
|
Hori horrela, eta gure egunotan ere delako erak bizirik ote dirauen
|
jakin
nahiz, handik egun gutxira auzo horretara joan eta bertako hiru etxe euskaldunetan harako galdera egin nuen ezezko borobila jasoz, ez omen dute lako inoiz horrelakorik aditu. Diodan, bide batez, Argin Karrika dela gaur egun han erabiltzen duten izena nahiz, galdetuz gero, Argintz Karrika ere bai, aditu egin dutela dioten.
|
|
|
Idazlan honetan ez dut haren biografia eginen, irakurleak bestalde aur kitzen baititu
|
jakin
nahi dituen xehetasunak1 Gaiari buruzko ohar beharrenak eginen ditut, doi doia.
|
|
|
Apaiz bezala biziki ezaguna zen, bereziki Pariseko eskualdean jende behartsuen alde egin zuen lanari esker. Bestalde,
|
jakin
behar da ere, irratiaren bidez zabaldu ziren erlisioari buruzko lehen emankizunetan parte hartu zuela Radio> Paris> eta Radio> Luxembourg> irratietan(), predikari gisa. Bainan, goi maileko intelektual hori, arrakasta handiko idazlea zen ere XX. mendeko lehen laurdenean.
|
|
|
323). Ordu da beraz, ideologia eta ezazola bazter utzirik, Euskal Herriko gorri eta xuriek zer pentsatzen eta zer idatzi zuten, frantsesez eta euskaraz,
|
jakin
dezagun. Réveilen berean zortzi urtez euskaraz idatzitako testuen kopurua handia da.
|
|
|
Euskal Herriko irakaskuntza edo kultura erakundeak horretaz arranguratu eta lan hori bere gain hartu behar lukete, III. Errepublika garaiko gure historia, hiz kuntza eta literatura ezagutzeko tresna baliotsua baita. Hartara, Euskal Herriko gorrien eta xurien berri
|
jakin
eta, borrokaldiko berotasuna hoztu ondoan, aldi iragana eta egungoa ere hobeki ezagut ditzakegu.
|
|
|
Baina itzul gaitezen Bibliara. Horren lekukotasunari esker,
|
jakin
badakigu leku eta garai urrunetako gertaera, pasadizo, kontseilu, atsotitz, ipuin eta are errezeta batzuk ere gureganaino nola heldu diren, izkribuak
|
|
|
guna luzaz maiseatzen du, hots, La> > et> la> fourmi> deritzona, euskaraz eskuarki Txitxarra> > inurria> gisa itzulia, eta hartan badiosku bai idazleak eta bai haren obren irudi apaintzaileak ere, hots, Grandville k, biak Frantziaren iparraldekoak izanez, ez zutela inoiz
|
jakin
txitxar delakoa egiazki zer den, intsektu hori, bereziki, hegoaldean bizi baita, eta horren ordez, matxinsaltoa zerabiltela buruan.
|
|
|
Gure hizkuntzari doakionez, horrek esan nahi du, euskaratzaileak, itzuli edo moldatzeko eman dioten gaia, ongi ulertzen ez badu, gutxienez horretaz diren hiztegien eta are bibliografia bereziaren berri ere ongi
|
jakin
eta horiek behar bezala kontsultatu lituzkeela, bestek aspaldian aurkitu eta jada ongi bataiaturiko kontzeptuak berriro asmatzen ibili gabe. Eta Mediterraneoa aspaldian aurkitua dela gogoan izan60.
|
|
|
kontuoi jaramonik ez egitean, gure utzikeriarekin, azken buruan, euskaldunok kultura eta zientziarako erdara horien nagusitasuna bermatu besterik ez dugu egiten, gure hizkuntza, aldiz, bigarren mailako, gutxi gorabeherako tresna eta zale gutxi batzuentzako bitxitzat zokoraturik, eta gauza serioak zehatz
|
jakin
nahi ditugunean, erdara horietara jotzea nahitaezko bihurtzen.
|
|
|
behin eta berriro erabili izan zen, maileguzko hitzen, hitz elkartuen eta eratorrien alorreko auzi bihurriak argitzen saiatzeko. Erreferentziazko
|
jakin
iturri bihurtu zen argi talpen hura, argitara orduko, eta iraun ere horrelaxe iraun zuen hogei bat urtez, kontu haietan murgil eginik jarduten genuen gehienontzat. Villasantek aipagai zuen lexiko berrikuntzaren kontua ez zen, gainera, jakitezko aztergai hutsa:
|
|
|
Dudarik duenak jo beza Euskaltzaindiaren beraren Euskera> agerkarira. Bada horrezaz guztiaz, jakina, emendiozko
|
jakin
iturririk ere.
|
|
|
OEH dugu gaur egun, oker ez banago, alde> hitzaren eta alde> atzizkiaren definizio semantikoari aurrez aurre heltzen hasteko
|
jakin
iturririk egokiena. Hots, datu fidagarriz hornituena eta, planteamendu formalen aldetik, egitura tuena.
|
|
|
–Pinudi horrek zenbat balio du?? galdetzen dugunean, hortaz, pinuen> (saltzeko prest jarritako pinuen) salmenta prezioa zenbatekoa den
|
jakin
nahi dugu, ez pinu ak dauden lur sailak> zenbat balio duen. Horrelakoetan, hortaz, pinudia> dio gunean, pinu multzoa, > pinuak?
|
|
|
[...]
|
jakin
ezarentapaki,... lokartutzekoopio... aberatsenmaikideomen[...] (Mugaberoak: 73)
|
|
|
Nazario Oleaga abokatu euskaltzale karlista ote zen egilea? Ezin
|
jakin
.
|
|
|
De tal modo se aferran muchos á sus ideas, á su criterio particular, que pienso que la Academia no sería obedecida por todos.» Olitetik idazten zuen frai José R. Zulaikak ere oso komenigarria zeritzon Akademia sortzeari, nahiz
|
jakin
beti egongo zirela kontrakoak. Hala ere borondate oneko euskaldun askok segituko liokeela Akademiari zeritzon, eta «yo, por mi parte acato desde ahora todas sus decisiones respecto de la ortografía, cualesquiera que ellas sean, bien persuadido de que es preferible una ortografía uniforme, por imperfecta que ella sea, á la anaquía que ahora reina entre nosotros.» Iruñetik idazten zuen S. Etxaideren iritziz:
|
|
|
Gregorio Muxikak Azkueri idatziriko gutun batean ziotson bezala, «Lo que me extrañó fué que el acuerdo rezara solo para cuando la Sociedad escribiera oficialmente, pues la idea de todos era adoptar un acuerdo para cuanto se publicara en la Revista, fuera quien fuera el autor»197 Akordioak, beraz ez zuen aldizkariko euskal idazle guztientzat balio, eta, ondorioz, are gutxiago bihur zitekeen eredu Euskal Esnaletik kanpokoentzat. Hirukoteak ez zuen kontsentsu osora iristen
|
jakin
, eta beraz Akademia baten ernamuina izateko itxaropena ezerezean geratzen zen. Gainera, erabakia ez zuten kontsentsuz hartu, baizik «por mayoría de votos».
|
|
|
Joaquín Costa ren kasua ere interesgarria da. Krausisten giroan abiatu bazen ere, ez zuen haien harmonismoa gordetzen
|
jakin
, joera erradikalizatuak hartuz. Egia esan Costa ren arrazionalismo gogorraren azpian tradizionalismoaren substratu sendoa gordetzen zen.
|
|
|
Obra zaharren berri izan eta kontsultatzeaz gain, atzerrian zeuden euskalaritza lanak euskal erakunde publikoek eskura zitzaten saioak ere egin zituen Azkuek. Hola, 1894 aldera, Fidel Sagarminagak gomendio txartel bat idatzi zion Azkueri Victor Collins irlandarra har zezan281 Collins, Bonaparte printzearen fondoen katalogoa prestatzen ari zen, eta euskarazko obrak zein euskalkitan zeuden
|
jakin
nahi zuen. Azkuek kontsultari erantzuteaz gain, Collins en bidez jakin zuen printzearen biblioteka salgai zegoela.
|
|
|
Hola, 1894 aldera, Fidel Sagarminagak gomendio txartel bat idatzi zion Azkueri Victor Collins irlandarra har zezan281 Collins, Bonaparte printzearen fondoen katalogoa prestatzen ari zen, eta euskarazko obrak zein euskalkitan zeuden jakin nahi zuen. Azkuek kontsultari erantzuteaz gain, Collins en bidez
|
jakin
zuen printzearen biblioteka salgai zegoela. Fondoen garrantziaz jabeturik, Azkuek Bizkaiko Diputazioaren aurrean gestio batzuk abiatu zituen Bonaparteren euskal obrak eros zitzan, baina momentuz arrakastarik gabe (hamar urte geroago, berriro topo egin zuten Azkuek eta Collins ek, ostera ere Bonaparte printzearen obrak erosteko kontuan, baina bigarren saioan emaitza positiboagoak lortu zituzten) 282.
|
|
|
Eta beti ahalegindu zen munduko hizkuntzak lantzen. Hola, Alemaniako bidaiatik itzulitakoan, germaniar adiskideei (Schuchardt, Bähr, etab.) nahiz haiek sarritan gaztelaniaz edo euskaraz idazten
|
jakin
, alemanez idazteko eskatzen zien. Horregatik Azkueren gutunerian hainbat elkartruke aurki daitezke non Azkuek euskaraz edo gaztelaniaz idazten zuen, eta erantzunak alemanez hartzen zituen348 Aleman aldizkariak ere eskatzen eta jasotzen zituen, praktika ez galtzeko349 Eta Bilboko aleman koloniarekin harremana mantendu zuen hamarkadetan, alemanezko funtzio katolikoak entzunez Mesedeetako elizan, bai eta Ibaizabalera heltzen ziren aleman marinelekin mintzatuz350.
|
|
|
Manifestuaren ahozko bertsioa ere badago, hitzaldia, agintari edo pertsona ikasien aurrean emana normalean. Edozein kasutan, manifestu edo hitzaldi, intelektual modernoak publikoki adierazten du bere iritzia, mundu guztiak
|
jakin
dezan, herritar zein agintari.
|
|
|
«garbitasuna» bermatzeko12, baina jada ez narrazioaren edukian13 Caro Barojak dioenez, distortsio ideologikoak ere saihesten
|
jakin
zuen Azkuek:
|
|
|
Tartean Eskualdunaren zuzendari Hiriart Urrutik eta Larresoroko seminariotik ez zioten laguntzarik eskaini. Azkuek Pierre Broussaini esan zionez, halakorik gertatuko zela
|
jakin
izan balu ez zukeen frantsesa sartzeko molestiarik hartuko, eta hiztegia Bilbon inprimatuko zuen euskaraz eta gaztelaniaz54 Daranatz adiskideak adibidez, ezin izan zizkion Iparralde osoan hogei bat harpidedun baino gehiago lortu55.
|
|
|
113 1920an Bizkaiko Diputazioak probintziako herrien euskarazko izenak
|
jakin
nahi izan zituen seinale elebidunetan jartzeko asmoz (cf. Bizkaiko Diputazioaren 1920.04.13ko gutuna Azkueri, in ABA EUS 1920).
|
|
|
472 Felipe Zuluetak (Azkueren gestioez arduratzen zena Euskal Herrian) 1904.05.13an Tours-era idatzitako gutunean aipatzen denez Azkuek Bustintzari hitza emana zionez Ibaizabal berrian enplegatzeko mañariarrak
|
jakin
gura zuen ea noiz aterako zen aldizkaria. Baina Zuluetaren ustez hobe zen proiektu hori momentuz bertan behera uztea, ze bere kalkuluen arabera urteko 3.000 pezetako defizita izango zuen gutxienez.
|