|
2000
|
|
|
Hori beste gauza bat da, eta hor bai, hor behar da eztabaida bat, baina ez euskaraz euskalkietan idatzi denean horretarako eredurik ez dagoelako. Beharbada, urte luzeetan beste bide batzuetatik ibili ondoren, ostera atzera begiratzerakoan ereduei begiratzen
|
jakin
ez delako edo. Ahozkoan, fonetika, fonologia eta beste gauza batzuk sartzen dira, baina idatzia baldin bada, hor morfologia, lexikoa eta sintaxia azken finean morfologian oinarritzen dena daude.
|
|
|
8.000 inguru biztanle dituen Lekeition gutxi dira euskaraz ez dakitenak. Dena den, saioren bat egiteko prest legokeen norbaitek euskaraz ez
|
jakitea
ez litzateke arazo izango, euskaldun baten laguntza edukiko luke-eta.
|
|
|
Jergarena oso arriskutsua da. Gaztelaniazko hitzak sartu eta gaztelania ez
|
dakitenek
ez dute ulertuko. Edo Bilbon erabiltzen den eta slang bihurtu den bizkaierazko berba bat agian Iruñean ez dute ulertuko.
|
|
|
Hogei urte iragan dira baina haiek orainaldian hitz egiten dute Jose Migueli buruz. Haren gorpuari buruz ezer ez
|
jakiteak
ez die ematen besterako tarterik. Urte asko dira eta gaiaren inguruan jardun duten aldiak kontaezinak, baina samina indarrez ageri da mahaiaren inguruan.
|
|
|
Hau da, herriaren borondatea errespetatuko dela, dioena. Guk
|
bagenekien
ez zuela alde bozkatuko, garbi ikusi genuen PSE ez zela mugituko. Orain, PSOEko liderrek bozketaldiaz egiten duten interpretazioa entzuten dugu.
|
|
|
Nafarroako gizartea ez dago euskararen kontra eta badakite lan handia egin dutela errealitate hau aldatzeko; euskararen kontra jartzeko gezurra, iraina eta intoxikazioa erabili dituzte, bizi izan dugun kanpaina mediatikoan ikusi dugun bezala. Gizartean sakonki errotua dago hobe dela
|
jakitea
ez jakitea baino. Nafarroako errealitate elebiduna ukatu dute arlo kuantitatiboan oinarrituz, euskaldunekiko jarrera antidemokratiko eta intoleranteak erakutsiz, giza eskubideak ez baitaude erlazionaturik gizakien kantitatearekin, baizik eta gizaki izaerarekin.
|
|
|
Zer egin," eggeak" esaten
|
jakin
ez, eta zure txakurra Rasputin deitzen bada, zure logopeda Rosa eta zure aitak kirrimarroa zarela esaten badu. Ikastolako beste haurrei ahalik eta muturrekorik galantena ematen saiatu, hasteko.
|
|
|
Hortik ikastea dagokigu, zeren egia da konturatu gabe inguruko errealitatea antzemateko komunikabide jale irensle hutsak bihurtzeko joera gaixotia dugula, egia ere eskura ditugun baliabide guztiak erabili behar ditugula (hedabideak barne) baina ez da estatista bat izan behar
|
jakiteko
ez eremu horretan, ez aritmetika parlamentarioan, ez epaitegitan ez dugula borroka hau irabaziko (eta bakoitzak jorra dezala nahi duen bidea noski, errespetu osoz gainera!).
|
|
|
Are gehiago: Eliot, Faulkner, Chamisso eta beste hainbaten barrena hitz egiten digu, idazten du, eta horrela, ispiluz ispilu, bere Ni propiala non dagoen
|
jakin
ez genezakeela uzten gaitu." (140 or.)
|
|
|
Gari Berasaluzeren ustez," hasierako ataletan kosta egin zaio irakurlea kateatzea baina behin lortu eta gero, nekeza izango zaio eleberri hau esku artean duenari liburua baztertzea." (Gara II) Jose Jabier Fernandezek, ordea, honakoa uste du: " Ondorioz, orrialde batzuetan narrazioa argi eta itzal hauen artean galtzeko arriskuan egoten da, nondik jo
|
jakingo
ez balu bezala. Argiaren eta itzalaren arteko bidea, garbia ez den neurrian, aurkitzea eta jarraitzea zaila izaten baita askotan." (Egunkaria)
|
|
|
ELPERIODICO DE ALAVAri dagokionez, berek luzatutako datuak hartu ditugu.5Egunkari honek gainera, azpi edizioak ere baditu, esaterako, Bizkaian Ibarrezkerra edo Uribe kostahartzen dutenak. Azpi edizioetan, eskualdeari buruzko informazioaz betetzen dituzte hainbat orrialde.6Espainiar Oficina de Justificacion de la Difusion (OJD) erakundearen datuen bidez saldutakoenartean Iparraldean zenbat diren eta atzerrian zenbat diren
|
jakiterik
ez dagoenez, guk multzo berean kokatuditugu kopuru biak.7OJDren (1998 eta 1999) eta CIESen (1999ko lehen olatua) datuak hartu ditugu kontuan egunkaribakoitzak aleko zenbat irakurle dituen jakiteko. Beraz, OJDren kontrolpean ez dauden kazeten kopuruak, enpresan bertan jasoak dira edo beste iturri bibliografikoetatik hartutakoak dira.Kopuru hauek kalkulatzerakoan egunkari desberdinen audientziak eta berauen arteko duplikazioakere hartu dira kontuan.9Atal honetan Hego Euskal Herria dugunez erreferentziatzat, eta Ipar Euskal Herrirako audientzia ikerketa propiorik ez dagoenez, CIESen datuetan oinarritzen gara.
|
|
|
Kolektiboen eremura joanik, eta esparru hartan koka daitezkeen nazio aldarrikapenak kontuan ez hartzeagatik hain zuzen, injustiziazko egoera gatazkatsuaklehertu izan dira behin baino gehiagotan, aipatutako arazo horiek estatuak beharbezala bideratzen
|
jakin
ez duelako.
|
|
|
Horretarako, ahalik eta erlaxatuen etadesinhibituen egotea lortu du, hasi berariazko beroketarekin, eta dramatizazioan zehar zuzendariak sartuko dituen teknikekin jarraituz, hain zuzen ere, beredrama espontaneoki adieraztea ahalbidetuko diotenekin. Protagonistak
|
dakienarekin
ez jardutea lortu nahi da, eta aldiz, bere espontaneitateari atea zabalik uztea, etajardun ordez dramatizatzea. Kasu honetan, hauxe esan nahi du:
|
|
|
Euskal Herriz kanpoko izenen bidezko haize izendapenak direnean zein haize mota den edo nongoa den
|
jakiteko
ez daukagu arazorik. Horrela, gallegu aize nondikheldu den zehaztea ez da batere zaila:
|
|
|
Historiatik ikas dezagun. Badago nafar erregeek lotzen
|
jakin
ez zuten gauzariketa oker handia egin zutena: Euskara (Lingua Navarrorum) zabartu egin zuten eta okerhorrek ondorio tragikoak ekarri dizkio Euskal Herriari.
|
|
|
eta, basati? hitzak erantsi zizkigutela
|
jakitea
ez da harritzekoa.Azpimarragarri da, romanitas, en edukien artean (latina, toga, legea, erlijioa eta, paxromanaren, mende izatearen onartzea), azken honek armaz konkistaturiko inperioarenzabalkundea onartzea eskatzen zuela.
|
|
|
Ondorioz, errealitate enpirikoarenulerkuntza kontzeptuzkoa heriotza da. Badakigu
|
jakin
ez dela beharrezkoa errusinolbat hiltzea bere kontzeptuaren arabera ezagutu eta definitzeko, eta ez dela nahitaezkoahil dadin arte itxarotea bera ulertzeko. Dena den, Kojeve k zuzen nabaritzen duenez, errusinolaren ulerkuntza kontzeptuzkoak edo zientifikoak azken batean disekzioaeskatzen du.
|
|
|
Hori dela-eta, irenskaitza zitzaion Aita Itxasori, tripak nahasten zitzaizkionkomentuan bertan halako gazte batzuk zebiltzala pentsatze hutsarekin.
|
Jakin
ez zekienezer seguru esateko, bera baratzean aritzen baitzen, edo barnetegiko ikasleei frantsesapur bat irakasten, baina apaizgaien logeletan eta mugimendu arraroak sumatzenhasita zegoen, sartu irten gehiegi ibiltzen baitzen ilundu eta gero. Gure aitak kontatutadakit hori; izan ere, Salbatoreko barnetegian ikasia zen mutikotan, osabaren arrimura, eta garaitsu hartan amarekin ezkontzekotan bazen ere, joaten zitzaion oraindik ere, noizean behin bisitan.
|
|
|
Ordura arte ez ziren hainbeste konturatu:
|
bazekiten
ez zutela beste auzokoekin jolastu behar, besterik ez. Baina orduan ikusi zuten hura jolasa baino zerbait gehiago zela, guda zela.
|
|
|
Ametsean ez bezala, bazuela pozteko motiborik.
|
Bazekien
ez zuela horrelakorik pentsatu behar, kabroi ari zela portatzen. Baina berdin zion.
|
|
|
Eta inoiz izarren bati zure izena jarri badiot, barkatu mesedez. Agian kontsolagarri izango zaizu
|
jakitea
ez dudala pitorik gogoratzen, zeruko zein izar ote den horrela bataiatu nuena. Izar koitadua.
|
|
|
Ondorengo guztia zurrunbilo bat izan da: gertatutako gauza bakoitza zein ordenatan joan den ziurtatzerik ez dut, kontrolik gabeko jai batean zuritoa ala kubata, bietatik lehena zein izan zen
|
jakiterik
ez dagoen legez. Badakit adibidea ez dela zorrotzegia izan.
|
|
|
Baina ez nuen oroitzen sentsazio hori, alegia, gertatuko dela jakin eta hala ere denbora joaten uztea, denborarekin jolastea. Ez nuen oroitzen, beharbada hau izan delako musuaren zain lasaitasunez itxaron dudan lehen aldia, gertatu behar zuenak ordutegi
|
jakinik
ez zuela ulertu dudan lehen aldia. Presarik gabe, gure helburuan sekula pentsatu gabe, helburua zela ere jakin gabe, gertatuko zen ziurtasunaz eta, bien bitartean, gure arteko begiradekin gozatuz.
|
|
|
Bitakora.
|
Badakit
ez dela lar originala, baina hain nago emozionatuta, zuretzat fundamentuzko izen bat erabakitzeko denborarik ere ez dut izan. Horrekin konformatu duzu, ba, Bitakora maite hori.
|
|
|
Baina hemendik ateratzen haizenean, soseguz mintzatuko gaituk, honetaz eta hartaz... Eta
|
jakin
ezak, bitartean, ezen protestantei buruz erraiten diren gauzak —deabruak bezalakoak direla eta, halatan, adardun eta isatsdun—, funsgabeak direla eta gezur handiak; baina ireki ongi begiak eta erradak adarrik edo isatsik ba ote dudan: erradak, Joanes, erradak!
|
|
|
Berak ezin seguratu zuela, baina beldur zela kendu ez ote zioten Henriki karta hura, eta ez galdu... Eta nork
|
daki
ez ote zuen arrazoin, Joanes. Zeren eta, dakian bezala, jaun Albert Etxegoienek egin baitzuen, Nafarroako erregeordearekin, Urbiainerat itzultzeko tratua, Mattinek eta biok aitona Nikolasi anitzetan entzun izan diozuen bezala; eta, badakik, halaber, ezen, barkamenduaren eta etxerat itzultzeko baimenduaren truke, jaun Albertek uko egin behar izan ziola iraganari, zeinak jaun Esteban Etxegoienekin ere lotzen baitzuen:
|
|
|
—Baina gutuna bidean galdu bazen ere, eta harekin Estebanek skribatu letrak, letren spiritua, aldiz, belaunez belaun jaso diagu, ezkutuan izan bada ere... eta, hala,
|
jakin
ezak ezen, izeba Joanak neuri erranaren arabera, Estebanek ez zuela koldarkeriaz bere buruaz bertze egin, zeren eta berak sinesten baitzuen ezen odolik onena beti ere zela isurtzen ez zena, noiz eta haren isurtzeko arrazoinik ez baitzegoen. Eta ez zegoan, Urbiaingo jauregia bertze Massada bat, edo bertze Numantzia bat bihurtu nahi ez bazuen bederen.
|
|
|
Baina, gure etxeko ardi beltzarenganat eta haren lagunarenganat itzultzen naizela,
|
jakinik
ezen Jacques Lefèvre d’Etaples erreformatzaile ezaguna Parisko unibertsitateko irakaslea izan zela, zuk zeure gutunetarik batean aditzerat eman zenidan bezala; jakinik, halaber, ezen hari esker eta hark bere inguruan bildu zuen taldeari esker hedatu zirela Lutheroren ideiak Frantzian; eta, jakinik, finean, ezen talde hartako kideak izan zirela bai Farel —Kalvinen lagun sonatua— et... Jacques Lefèvre d’Etaplesen ikasle izan ote zen Joseph Elizanburu delakoa han Parisko unibertsitatean, eta irakaslearen talderat bildu ote zen geroago han Méaux en, halako suertez, non Nafarroako erregina bera ere bertatik bertara ezagutzeko parada izan baitzezakeen?
|
|
|
...a geure arrazoinen aitzinatzeko, anaia eta biok eztabaidan ipintzen gintuen jaun Mar celek, erabiltzen eta manaiatzen zituela, hartarakotz, edo Fedro edo Esoporen fabularen bat, bi animalia edo bi pertsonaia antagonikoren solasa biltzen zuena —txirrita eta inurriarena, konparazione— eta guk harrointzat hartu behar izaiten genuena, nork bere arrazoinak defenda zitzan bertzearen aitzinean,
|
jakinik
ezen emanaldi haiek bigarren parte bat zutela, zeren lehenengoan txirrita iduri egin zuenak inurri iduri egin behar baitzuen bigarrenean, eta inurri iduri egin zuenak txirrita iduri. Baina, hartan hasi aitzin, jaun Marcelek oroitarazten zigun ezen biok anaiak ginela, eta, nork berea atxiki behar zuen arren, ez genuela koleratu behar, eta bai dibertitu... eta behartzen ere gintuen kortesiazko salutantziaren egiterat, hala hastean nola akabatzean, adierazi nahi baligu bezala ezen gure arteko solas haiek jostetatik gehiago zutela zinezko polemikatik baino.
|
|
|
" Jaun Joanes, berorren aitak morroi baten bidez igorri didan abisuaren arabera, bihar bertan helduko da jauregirat", baina berri hark ez ninduen, egia erran, gehiegi hunkitu; gero, osaba Joanikot ikusi nuen, zeinak, ikusi bezain fite, galdetu baitzidan: " Zer erran du misionest ezagunak?"" Betiko kontuak", erran nion,
|
jakinik
ezen, neure zalantzen berri eman izan banio, ihardetsiko zidala: " Joanes:
|
|
|
Erraitekotan egon nintzen: " Hik irakatsi behar didak orain nolakoak diren tigrearen atzaparkadak...?", baina
|
jakinik
ezen ez nuela konbentzituko, eta jakinik, hala berean, eri eta urduri zegoela, sosegurik gabe, etxerantz abiatu ginen... Eta jauregirat iritsi, eta gurasoak kanpoko jarlekuan ediren genituen, lorategiari beha, zeren eta, martxoko egun bat zen arren, eguzki baitzen eta, eta giro epela zegoen.
|
|
|
FUSILEN eta kanoien tratu biribil hark zernahi merezi zuen. Eta aitari,
|
jakinik
ezen dukea oso zezenzalea zela eta zaldi gainean ongi baino hobeki toreatzen zuela, bururatu zitzaion ezen on izan zitekeela horrelako festa berezi baten moldatzea eta prestatzea; bigarren arrazoin bat ere bazuen hartarakotz, 1660ko urte hura Urbiaingo herriaren fundazionearen hirurehungarren urteurrena zenez: estakuru bikaina zen konmemorazione hura, beraz, aitaren asmoetarako, tiro batez bi txori hiltzerat deliberatzen zela.
|
|
|
Eta zezenak panpinak adarkatu, eta hauek zutik erortzen ziren beti ere, zangoen gainean. Eta jendeak irri egiten zuen eta irri egiten zien...
|
jakin gabe
ezen, halatan, beren buruei egiten zietela irri, zeren eta, zer gara, bada, panpina haiek baino gehiago, bizitzak adarkatzen gaituenean. Hobe, bai, haiek bezain gogorrak bagina, jaun André, zeren, adarkada bakoitzaren ondotik, berriro izanen baikinateke bizitzari buru egiteko gai, eta ez ginateke geratuko zeinahi bide bazterretan abandonaturik, bentzuturik eta amore emanik, nola gertatzen baita usu!
|
|
|
" Hire lehenengo kezkari buruz, hauxe erranen diat: ez hago hain gaizki, Joanikot, zeren bide erdia egina baitaukak, baldin hegaldatu nahi duala badakik, norat ez badakik ere; bigarrenari buruz, berriz,
|
jakin
ezak ezen su tipia handi ere egin daitekeela, haizearen eraginaz... Eta hondarrean hauxe baizik ez diat erranen:
|
|
|
Baina ez diat uste horrek zer ikusirik duenik herriko apeza honat ekartzeko eta gure mutilei eskola batzuen emaiteko deliberamenduarekin... Eta zaldi eta astoen kontu horretan, seme, alde batetik arrazoin emaiten badiat ere, zalduna, deus ere bada, zaldi duna delako, eta bistan delako ezen zaldia astoa baino abere ederragoa eta airosagoa dela, eta, halatan, jende printzipalarendako egokiagoa,
|
jakin
ezak, bertzalde, zaldiak irrintzi egiten duela, eta astoak arrantza, eta ez dagoela alde handirik irrintzitik arrantzarat. Dena den, baldin gure buruko minik handiena hori bada, zaldi bat eskain geniezaiokek apezari, eta kito...
|
|
|
Ez al dakizu nolakoa den? Eta ez al
|
dakizu
ezen ez dagoela anaia bide batetik eramaiterik eta hura behartzerik, zeren aurkako bidetik joanen baitzaizu?" Eta amak: " Ai, Maddalenentzat dituen begiak Emilianirentzat balitu...!"; eta, hasperen baten ondotik boza beheratzen zuela, erran zuen:
|
|
|
Eta, erran hura apaindu nahian,
|
jakinik
ezen ama osaba Joanikoten kontra zebilela orduko eta, ondorez, osabaren eskutik eta haren eraginetik urrun nahi ninduela, eratxiki nuen:
|
|
|
Eta osoa ez dena osoaren zati bat baizik ez da. Eta, helduko banio berriro, hatsarretik, arrazonamendu honi,
|
jakinik
ezen desordenaren erdian zati bat naizela —edo zati batzuk, harat eta honat barreiatuak— eta ez oso, ondorea izanen litzateke ezen zatiaren zati bat nintzatekeela. Eta, berriro helduko banio, zatiaren zatiaren zati bihurtuko nintzateke... eta azkenean atomo bat bihurtuko nintzateke, deus ez.
|
|
|
Eta are gehiago. Zeren, aitzin-solasean erran dizudan bidetik,
|
jakinik
ezen gure egunorozko historiak berdin faltsu daitezkeela nola alferrik erantsiarekin hala ahantziarekin... ez ote zaigu, Axularrez ari garelarik ere, halako zerbait gertatzen, eta ez al zaizu zuri ere iduritzen ezen Sarako maisua luze mintzatu izan zela mintzatu behar ez zuenaz eta, aldiz, ez zela mintzatu mintzatu be har zuenaz.... Mintza zitekeen, konparazione, sorginek jasan zituzten torturez; mintza zitekeen, halaber, Migalena eta Bokal Ziburuko apezez eta Dargibel Azkainekoaz, zeinak sutan erreak izan baitziren, De Lancreren manuz; mintza zitekeen, finean, Carranza artzapezpikuaz, zeinak erraiten baitzuen ezen elizak pobreen artean banatu behar zituela bere ondasunak; edo Martin Azpil kuetakoaz — zeina Gero osoan behin aipatzen duen, munta eskaseko aipuan— eta haren teologiaz eta Nafarroari buruz zuen ikusmolde politikoaz; edo Frantzisko Vitoriakoaz —ez al zituen, bada, Erromako elizako teologo handi hark erran, bertzeak bertze:
|
|
|
—Hi ere eroriko haiz egunen batean... eta nork
|
daki
ez ote den Jainkoa nitaz baliatuko, hi ere fedegabetasunaren zalditik egozteko, nola egotzi baitzuen zorioneko egun batean Saulo, apostoluen apostolua...
|
|
|
Ez nuen luzaroan iguriki behar izan
|
jakiteko
ezen ez zitzaidala gezurrez mintzatu baina egi egiaz, jaun André!
|
|
|
—Atzo ezpata uretarat jaurtiki eta gaur bertze belaskeria horrekin hatorkit? Bada,
|
jakin
ezak ez dudala onartzen eta ez diadala horretarako baimenik emaiten, nola emanen ez bainioke koldar beldur jario bati...!
|
|
|
hark ere asmatu eta asmatu egin zuen, epiziklo bati bertze epiziklo bat eransten ziola, konplikazioneari konplikazionea, alegia, eta maskarari maskara, eta, zertarako, eta huts egiteko, ororen buruan! Eta ongi dago asmatzea, zeren ni ere asmatzearen alde bainago, baina asmatzen duguna ere adimenduaren galbahetik iraganarazi genuke, metaforak ere bai, baina beti ere
|
jakinik
ezen, metaforarik onena, ahal den neurrian, metaforaren ausentzia dela. Zeren bertzenaz ere baitakigu zer den burugabekeria, eta gizonaren burua zinez baitago apaingarrietarat emanago eta isuriago biluztasunerat baino...
|
|
|
Ordea, aitzinago eginen dizut. Izan ere, lehen mintzatu natzaizu, konparazione, Galileoz, baita osabak hari buruz pentsatzen zuenaz ere... eta are gehiago mintza nenkizuke orain,
|
jakinik
ezen edonoiz zuela osabak italiar zientzilaria mintzagai: ordea, zer hoberik, hartarakotz, osaba Joanikotek eta biok Italiarat eta Pisarat egin genuen bidaiaz baliatzea baino, zeren eta, Pisako dorrerat igan ginelarik, solas ezin aberatsagoa izan baikenuen, Galileoren joan jinak gogoan?
|
|
|
Eta zer egin ez nekiela, zeren, alde batetik, gaitz hark ez baitzuen ez medizinarik ez sendagarririk guztiz ematu eta sendatuko zuenik, eta zeren, bertzetik, ahalke bainintzen,
|
jakinik
ezen, baldin marinelei erraiten banien, irri eginen zidatela, edo, okerrago, ospitaleren baterat igorriko nindutela, gaitza kutsakorra zelako, bizpahiru egunetan utzi nuen auzia bere kasa, ea orban narriotsu haiek kentzen eta desagertzen zitzaizkidan.
|
|
|
Izan ere, hasteko, ba al
|
dakizu
ezen ez nuela Antonio bere Donostiako etxean aurkitu. Eta, galdetu nionean bere bizilagun bati non egon zitekeen, hark ihar detsi zidan ezen portuan egonen zela kasik segur, bainu bat hartzen, nola baitzen haren ohitura.
|
|
|
Eta zer gurdiz mintzo haiz hi, bakezko gurdiaz...? Ordea, ez ote
|
dakik
ezen ez dagoela bakea ezartzerik ezpatarik ezean.... Eta ez ote dakik, berdinzki, ezen ezpata bat gutiagorekin nekez egin ahal izanen diegula buru peril guztiei, zeren, baldin jende guztiek erran digutena egia bada, munduan diren ezpata guztiak ere guti izan daitezkeen...?
|
|
|
Hauxe izan daitekek zirt edo zart egiteko mementua. Etxea eta azienda Nafarroaren zerbitzuan jarri genitian, eta heldu duk aldia, Nafarroa gure zerbitzuan jartzekoa... zeren eta, nola Jainkoaren borondatea hain den atzemanezina, nork
|
daki
ez ote zituen gure arbaso haiek galtzaile egin, gu garaile izan gintezen amoreakatik...?". Eta hark, badakizue, erran eta egin.
|
|
|
Guretzat Galileo zena, ordea, Fra Filippo Gentile zen bertze guztientzat, zeren osabak Frantziatik ekartzen zituèn Galileoren liburuak —gehienetan Piarres Oihartzabal kapitainaren bidez— azal aldaturik iristen baitziren,
|
jakinik
ezen Galileoren izena, artean, perilos eta arriskutsu izan zitekeela anitz tokitan, Espainian eta Nafarroan zer erranik ez, Elizak Inkisizionearen bidez bazter orotarat hedatu Index librorum prohibitorum ezagunaren zentsura bitarteko.
|
|
|
Zergatik ez hitza numeroaren alde jarri, eta numeroa hitzaren alde? Zeren esmeraldak be rezko edertasuna du, begietarik sartzen zaiguna, baina hitzak ere bere edertasuna du, izen airos baten soinuan edo poema baten errezitaldian belarritik sar dakigukeena, eta ez dago begia belarriaren aurka jarri beharrik..." Baina jaun Marcel eta osaba Joanikot burutsuak ziren eta hitz errazekoak, eta Jainkoak bakarrik
|
daki
ez ote zuten bertze zerbait asmatuko, nork bere ikusmoldearen atxikitzeko, eta hegi batetik —eta bat bederaren egiatik— bertzearen egia ukatzeko...
|
|
|
—Ez zekiat apez don Frantziskok irakatsiko zian, baina
|
jakin
ezak ezen euskarazko eliza latineko ecclesia tik datorrela, eta ecclesia delakoa izan zela lehen giristinoen biltokia, eta hala deituko zioagu guk biltoki honi Zientziaren Gela, eta gure elizari Zientziaren Eliza... hik bertzerik ez baderitzok.
|
|
|
Ikusten duzu, jaun André, gertaki batek zenbat korapilo dituen, eta hala nabilkizu handik eta hemendik horien laxatzen... Bai,
|
badakit
ezen ez dudala nehoiz ikasiko ezen bi punturen arteko biderik laburrena marra zuzena dela, baina zer egin behar dut nik, baldin puntu batetik abiatu orduko ohartzen banaiz ezen puntu horrek bertze hamaika puntu biltzen dituela bere baitan, eta puntu batetik bertzerako bidea, halatan, hamaika puntutatik bertze hamaika puntutarako bide korapilatsu bihurtzen zaidala, ezinbertzean. Eta, hala, egia bada ezen jakintasuna ezjakintasunaren korapiloak laxatzea dela, egia da, halaber, ezen, korapilo bat laxatzerako, bertze zazpi asmatu behar izaiten ditugula... eta hala betetzen dugu filosofoak erran zuena, zeren, gehiago dakigularik, gutiago baitakigu, zinez.
|
|
|
Eta gure aitak orduan erabaki zuen ezen aitona ohean lotu beharra zegoela eta gela itsu batean hertsi, zeren jauregiko jendeak ez baitzuen zergatik haren biraorik entzun ez jasan, eta zeren hobe baitzen kontu hura ahalik eta isilen eramaitea, Inkisizioneak haren berri
|
jakin
ez zezan.
|
|
|
—eta, behakoa zorrozten ziola, artean guztiz etsitzerat egin ez balu bezala, akabatu zuen—: Baina
|
jakin
ezak, halaber, ezen, egunen batean gauzak bertze alderat ikusten badituk, ene etxeko ateak zabalik izanen dituala, eta hire studioa berdin...
|
|
|
Jauregiaren aitzinean bazegoen menditik xuxenean zetorren iturri bat, gure osaba Bernabek egokitu zuena, hartarako pareta bat eraikiz eta paretan lehoi buru bat ipiniz, ahoa zabalik zuena, nondik ateratzen baitzen ura zurrusta hotsandi batean, aska errektangular zabal samar baterat isurtzeko. ...rezko belauntzitxoekin, edo eskuekin plisti plasta, eta, jakina, nola laurak ere ez baikinen geldi egoiteko mutilak, hala hasten ginen elkarri kilika, zirika eta zipriztinka... baita borrokan ere handik gutirat, anaiak anaien kontra beti ere —Markos eta Fabian, Mattin eta bion kontra—, harik eta, mila oihu eta bertze hainbat irriren artean, laurok uretan blai akabatzen genuen arte, jakin
|
genekien arren
ezen ez amak eta ez osaba izebek zutela hura laket eta hargatik debekatu zigutela elkar bustitzen ibiltzea, erraiten zutelako ezen ura azal xuloetarik sartu eta eragin gaixtoa izan zezakeela gure humoreen funtzionamenduan, nola baita medikuen eta bertze anitz jakintsuren sinestea egun ere. Ordea, borroka haiek, arestian erran bezala, mila oihu eta bertze hainbat irriren artekoak izaiten ziren, eta horrek ederki erakusten dizu ezen gehiago zutela idurizkotik zinezkotik baino.
|
|
|
aberatsek beren aberastasunetik eta pobreek beren pobretasunetik... Eta, hala, Adorazionearen errepresentazeko moduak ere, aberatsen edo pobreen arauaz, bitarat izan daitezke... baina
|
jakinik
ezen bi modu horiek iduriz direla bi, funtsean bat direlako, spirituan bat direnez gero... eta horregatik erraiten da ezen, spirituaz denaz bezainbatean, aberatsik aberatsena ere pobrerik pobreena baino pobreagoa izan daitekeela, nola gertatzen baita zuen kasuan, jaun Martin eta andere Graziana, zein baino zein karitaterat eta obra miserikordiazkoetarat emanagoak biak, zeuen limosnekin eta zeuen ...
|
|
|
—Ez ahantz, ama, ezen bihar berean izan nintekeela jauregiko jauna, ezkonduko banintz, jauregiko herederoa nihaur naizenez... Bai, badakit ezen zuk ere zeure usufrutuzko eskubideak dituzula eta eskubide horien arabera jauregian bizi ahal izanen zinatekeela, baina
|
jakizu
ezen ez zenukeela enekin onik izanen...
|
|
|
—Esker mila, Joanes, ene etxerat etortzeagatik, zeren, desiratzen den bakardadea ona den bezala, eta bazekiat nik zerbait horretaz, desiratzen ez dena ez... eta ni bakarregi nagok azken aldi honetan —eta, malkoen xukatzeko, eskua begietarat zeramala, eratxiki zuen—: Baina
|
jakin
ezak ezen bertzeek markatua nagoela eta etxe honetarat sartzen dena ere markatua dagoela, eta hori ere neurtu huke, beharbada... Haize nahasiak zebiltzak hemen inguruan, eta haizeetarik batek aihotza goititurik zeramak!
|
|
|
Hi izen handiko familia bateko kidea haiz, baina, marinel bat gehiago izan nahi baduk, marinel bat gehiago izanen haiz. Baina
|
jakin
ezak, bertzalde, ezen jende guti estimatu izan dudala nik bizitzan, nola estimatu dudan hire osaba, eta halatan izanen dela enetzat ohore ezin handiagoa haren" seme spirituala", osabak bere kartan dioen bezala, neurekin izaitea.
|
|
|
"... Eta
|
jakin
ezak, halaber, ezen egunen batean gauzak bertze alderat ikusten badituk, ene etxeko ateak zabalik izanen dituala, eta hire studioa berdin..."
|
|
|
Eta bertze zerbait ere erran nahi dizut: ama deitu izan dizut orain artean, baina
|
jakizu
ezen ez zaitudala amatzat hartzen ez amaordetzat, hemendik aitzina!
|
|
|
finitua infinituan urtzekoa, baina baita, aldi berean, infinitua finituaren mugetarat ekartzekoa ere? Eta, baldin amorioaren kontra ez banago, zergatik egon nuke komunionearen aurka,
|
jakinik
ezen sorburu eta iturburu bera dutela eta infinitutasun egarriak iturri hartarat garamatzala, batean bide batetik: emazteki bihurturikako jainkosa baten gorputzaren bitartez; bertzean bertzetik:
|
|
|
Eta nik orain galdeginen diat: nork bete du hobeki Jainkoaren borondatea, behatu dionak edo behatu ez dionak,
|
jakinik
ezen Jainkoak edertasuna egin zuela ez hartaz goibel gaitezen baina alegera gaitezen?" Hitz argi haiek erran zizkidaan marinel zaharrak... eta nola eskertu izan dizkiodan geroztik, zeren eta hitz haien argiak argitu baininduen!
|
|
|
Eta itzuli ginen Amsterdametik Donibane Lohizunerat... eta, handik hilabeterat, Ho lan da eta Frantziaren arteko gerla piztu aitzin, Alemaniarantz abiatu ginen —bar katuko ahal didazu, jaun André, baldin, bertze anitzetan bezala, aipatu baizik egiten ez badizkizut hango hiriak, batetik, zeren, bertzenaz, gogaikarri bihurtu arteino luzatuko bainintzateke, eta bertzetik, zeren, liburu osoan bezala, neure burua eta neure kontzientziaren joan etorriak nahi bainituzke kontakizunaren ardatz—, Hanburgoko porturat lehenik eta Lübeckekorat gero, non, ahantzirik hilabete batzuk lehenago Amsterdamen egin nuen promesa, Ama Birjinari eta saindu guztiei xuxendua —zertarat behartzen ninduen, izan ere, promesa hark, baldin ez Ama Birjinari ez sainduei ez erretauletako imajinei debozione partikularrik ez banien, eta baldin promes hura egin banien, bertzalde, ez konbentzimenduak konbentziturik, baina beharrak beharturik? —, pentsa dezakezun bidetik bideratu bainituen neure poltsako sosak eta gainezka nituen indarrak, Bako eta Venus gidari nituela berriro ere, kurkaz kurka eta haragiz haragi. Eta lagunek,
|
jakinik
ezen, geure Amsterdameko egonaldian, ez nintzela Mignonekin baizik ibili, eta hitz eman nuela eta zin egin ezen ez nintzela bertze nehorekin ibiliko hare kin baizen, ikusten zutelarik hitza guztiz jan nuela, berriro hasi zitzaizkidan zirikatzen handik eta hemendik, erraiten zidatela: " Baina ez al huen aitortzen ezen, Mignonekin heure gauzatxoak egin hituenean, zeruan sentitu hintzela, eta nekez ibili ahal izanen hintzela, hartaraz gero, bertze nehorekin, zeren eta infernua izan baitzitekeen zeru hartarik kanpoan egon zitekeen gauza bakarra?
|
|
|
—Itzuli da kanpotik? —Nik
|
dakidala
ez.
|
|
|
Felicitas/ Amagoiaren bularraldea begiratzen zuen indio buruzagiak genozidioaren penak ahantzi zituen istant batez, goiti eta beheiti dardarikatua irri karkailen eraginez. Istorioa bukatu orduko, giro gaiztoa lurrindua zen eta, horrez landa,
|
banekien
ez zeramala titi zorrorik aldean. " Gustatuko zaik", berriz ere Ttipiren errana jira bueltaka kaxko barnean.
|
|
|
Izenburua," Lurrorotako igarlea".
|
Banekien
ez zuela gogoko izanen, baina ez nuen bertze deus eskura, hutsunearen estalki. Konprenitzen jakinen zuen agian.
|
|
|
—Bi aldiz arrazoi nik. Guk zer txabiske klasetan sartzen den
|
jakiteak
ez dik honetara ezkero lotsaraziko, ezta?
|
|
|
—Ekartzeko erran diot Marixari.
|
Badakizu
ez dela herrira ailegatzen.
|
|
|
Unai gizajoa! Ez
|
zekien
ez nintzela horrela ari berari eder egiteagatik, arrats horretarako nituen konpromisoek behartuta baizik.
|
|
|
Oraingoan, indar handirik gabe tinkatu nion eskaintzen ari zitzaidan eskua.
|
Badakit
ez zitekeela gauza handirik ondorioztatu izen bat, helbide bat eta telefono bat baizik irakurtzen uzten ez zuen paper muturretik, ezta gustatuko zitzaidalako promesa uherretik ere. Bertzerik gabe, abuztuko astearte horretako ordu bata inguru, Ttipik markatu tokia jo nuelarik, bertzelako laguna espero nuen.
|
|
|
Potzolok keinu erre batez gaitzetsi zuen nire
|
jakin
eza.
|
|
|
—Hire anaia atzo makurtu zuan.
|
Bazakiat
ez dela polita bertzeen ahulaldiak probestea gure xedeen lortzeko, baina, ergelkeria izanen zuan ez baliatzea.
|
|
|
Ximurraren seme zaharrenak telefonoa hartu bezain sarri ohartu nintzen hobe izanen nukeela mugikorrera deitu banu. Ohitura falta eta, gainera, zenbakia
|
jakin
ez. Trebantziaz mintzatzera entseatu nintzaion, lagun baten kumeari zor zaionez, baina saioa erdi ustel atera zitzaidan.
|
|
|
Haren irribarre hantustea nire
|
jakin
ezaz trufatu zen.
|
|
|
Karrerako azken kurtsoko ikaslea, Ana praktiketan genuen egunkarian joan den uztailetik.
|
Badakit
ez dela aparteko etorriaren marka, baina nik" Ilegorri" deitzen nuen. Arrazoiak, begien bistan.
|
|
|
Kontuz, amigo! Hi koldar ahohan  di bat haiz, eta, bai,
|
jakin
ezak, honezkero ez duk gure bila inor etorriko, lau hilabete denbora puska polita da-eta!".
|
|
|
Egia. Gehiegi
|
dakienak
ez daki ezer. Asko gogoratzen duenak ezin ikas dezake.
|
|
|
Crowla, hartxintxarrik txipristindu gabe. Asko dakienak, oro
|
dakienak
ez daki ezer, ez baitaki ez jakitea zer den. Eta ez dakiguna terrible izanen da agian, Rimbaud, edo agian ez dakiguna zoriona da.
|
|
|
Crowla, hartxintxarrik txipristindu gabe. Asko dakienak, oro dakienak ez daki ezer, ez
|
baitaki
ez jakitea zer den. Eta ez dakiguna terrible izanen da agian, Rimbaud, edo agian ez dakiguna zoriona da.
|
|
|
Beraz,
|
badakizu
ez naizela autorik erostera etorri...
|
|
|
Nahikoa behar luke horrekin. Baina gudariak
|
badaki
ez dela hain erraza gertatuko, irabaztear duela oraindik gudualdirik bortitzena. Etxe atarian utzi du taxiak.
|
|
|
Horregatik nengoen beti, egoera haien berri nori entzungo. Agurea nuen bakarra; gaur ongi
|
dakit
ez zela egokiena; baina tira!, mundu berri bat azaltzen zidan, eta etxekoek ez zuten oso begiko Migelek eta biok agureari egiten genion abegi ona.
|
|
|
Liburua idatzi nuenean ihesi nenbilen erlijioa  ren itzal luzetik. Gaur ez dakit itzalik gabea izatera heldu naizen, baina
|
badakit
ez nukeela nire haurtzaroa kontatuko orain ia hogeita hamar urte kontatu nuen moduan. Nola egingo nukeen orain?
|
|
|
" Gustatzen al zaizu?", galdegin zidan Dabidek. Baina nik zer esan
|
jakin
ez, eta sorbaldak jasoz erantzun nion. " Eskultorea Smith & Wesson Stainless Steel M67 bat da, 38 kalibrekoa", jarraitu zuen.
|
|
|
Gainera, bidaian zehar mutil bat ezagutu dut, badakizu... Eta egin dudan bigarren isilunean, aurrera nola jarraitu
|
jakin
ez, eta poltsotik Bostonen berarentzat erosi nituen folioak atera ditut. Hau zuretzat da.
|
|
|
|
Badakit
ez duela asmo txarrez egiten, baina Dan oso jakinluze eta indiskretoa da. Berdin berdin galdegingo dizu egoera familiarraz, edo irabazten duzunaz edo daukazun auto markaz.
|
|
|
Baina bestera, Rubenek ere kezkatzen nau: harengan topatu ditut behar beharrezkoak nituen laztanak, besarkadak, musuak, hitz eztiak, eta, egia esatera, ez
|
dakit
ez ote naizen urrunegi joan, Rubenen bidean ez ote naizen behaztoparri gertatu. " Nire lagunak pozak txoratzen jarriko lirateke Bakarnerekin ez, eta benetako neska batekin harremanak izan ditudala esango banie", adierazi izan dit trufaz azken egunotan, baina ez Ruben ez ni ez gara ausartzen etorkizunaz hitz egitera.
|
|
|
bi amorosek elkarri luzatzen dizkioten begirakuneak, elkarrengana hurbiltzeko duten joera eta modua niri gero eta adierazgarriagoak egiten zaizkit.
|
Badakit
ez duzula halakorik entzun gura, baina niri hala iruditzen zait eta halaxe diotsut. Amaitzeko, eta Rakelentzako mezuren bat idaztea erabaki baduzu, hona hemen Las Vegas en egongo garen hotelaren izena:
|
|
|
lege batek, edo zergatikotasunaren beharrezko erlazioak finkatzen duen judizioak, gertakari bat beste batetik sortzen dela erakusten digu. Eta hau
|
jakiteko
ez daukagu zergatik analisi kontzeptualaren zain egon behar, matematikan legez. Orain epailea esperientzia hutsa da.
|
|
|
[Urrezko abarra, I bol., 237 orr.13 Jakina, herriak ez du benetan sinesten subiranoak halako botereak dituenik; subiranoak soberan
|
daki
ez duela halakorik, eta baldin eta ez badaki, ergela edo eroa da. Baina, jakina, bere boterearen ideia moldatuta dago, —herriaren eta subiranoaren— esperientziarekin bat etortzeko moduan.
|
|
|
Arazketa eta eguzki pentsamenduen arteko konexioari buruzko ezer
|
jakin
ez arren, nonbait agertu zuela suposa zitekeen.
|
|
|
Baina sakabanaketa eta isolamenduen gainetik, etsaiaren zafraldi eta suntsiketa saioen gainetik, ahal dituzten txakurkeria eta umilazio era guztien gainetik jarraitzen dugu kolektibo batua eta tinkoa izaten.
|
Badakite
ez dutela asmatu damutuen politikarekin, damutuez egin duten erabilera narrastiarekin, momentu jakinetan telebistan agerraraziz, prentsan aldarrikapena eskainiz... Eta ez dute asmatuko, ezta ere, presoen eskutitz pertsonalak aireratzeko kartzeleroen eta txakurren eta kazetarien artean dagoen sintonia eta erakarmen kimikarekin.
|
|
|
|
Badakizu
ez naizela
|
|
|
ez
|
dakidana
ez baitut jakin nahi".
|
|
|
Nirea dela
|
jakingo
ez banu
|
|
|
" Aberria ala hil!" esaten da, baina hil eta gero ere hezur hozten ez den maitasuna da abertzaleak aberriari diona, Lauaxetaren eta bion kasuek erakusten dutenez. ...ez zuen behintzat halakorik jaso José Saramagok O ano da morte de Ricardo Reis nobelan, baina abertzale bat hiltzen denean hildako abertzale bat bilakatzen da, abertzaletasun horren izenean –" nire aitaren etxea" defenditzeko Arestik zioen bezala, edo" gure amaren etxea" bestela, guk hogeitaka urte geroago modu politikoki zuzenagoan genioen moduan– zer egin lezakeen
|
jakin
ez arren. Tira, azken batean, egia esanda, nik neuk behintzat bizi nintzelarik ere ez nuen sekula oso ondo asmatu zer egin nezakeen ezeren alde.
|
|
|
" ez hintzen", esan zuen," behar zen garaian, behar zen tokian". " Niri", saiatu zen Xan," inork ez dit esan... nik... toki
|
jakinik
ez nuen..."; argudio haiek ordea, hain ziren ahulak, hain ziren lekuz kanpokoak, Xanen boza motelduz joan baitzen, azken hitzak berak ere apenas entzun ahal izateraino. Ez zuen behinik behin Bonifazio komentzitu.
|
|
|
" Harrezkero", esan zuen," guk ez diagu ikusi. Handik gutxira berriz, kasernako leherketa hura izan zuan eta... hi orduantsu atzeman hinduten ala?"; Xanek baiezkoa egin zuen;" ba, beharbada
|
jakingo
ez duana duk, Henrik egun haiek, edo aste haiek, ez zakiat, herritxo batean eman zituela, hemendik ez urruti. Eta, leherketa izan zen egun hartan, herri hartako ostatuan zela, ostalariari (nire ezaguna dena, nik hau berak esanda zakiat) esan ziola, tipo bat han bazterretan ostuka ikusi zuela; bere kusan ote zebilen; eta gure etxeko telefonoa eman zioan, edozer gertatzera guri abisu emateko"; apur batean isildu egin zen, gero jaiki egin zen eta:
|
|
2001
|
|
|
Denborarekin, Tinkoren helburua publiko zabalago batera iristea dela adierazi digu Galarragak:" Zine aretoetara jendea euskarazko pelikulak ikustera etor dadin lortzeko, hilabete hauetan ikusgai izango diren filmeen jarraipen serioa egin behar da. Film hauek zenbat lagun erakarri dituzten
|
jakitearekin
ez da nahikoa". Besteak beste, non eta zein ordutegitan eskainiko diren kontuan hartzea ere garrantzitsua dela dio Galarragak.
|