|
2000
|
|
|
Muga Gipuzkoa zen, baita Araba ere, baina garai hartan Pirinioak ez ziren inongo muga. Hango jendearen artean, halaber, jauntxo tiki anitz zegoen eta une horietan, zergatik ez
|
badakigu
ere, Nafarroa Garaian horietako leinu historiko anitz desagertu zen, bertze horiei tokia hartzeko aukera emanez. Batzuk Korte berrirat joan ziren, bertzeak herrietarat.
|
|
|
Har ezazu" Gara" eta begira ezazu zenbat euskal liburu aipatzen diren eta zenbat erdarazkoak. Niri iruditzen zait, euskaldunek, euskaraz irakurtzen
|
dakitenek
ere, erdaraz irakurtzen dutela.
|
|
|
Sekulako idazle puska iruditzen zait. Batetik asko daki, baina bestetik badaki asko
|
jakinda
ere erudituegi ez izaten. Aldi berean izkribuetan ikusten da oso apala dela, ez du bakarrik ez dakit nongo kultura ezagutzen, herri kultura ere oso ongi ezagutzen du, bera ere herrikoia delako.
|
|
|
Zeberioko laminaren asmoa ez da ona, hilari bota zion kapa, sarea arrainaribezala, harrapatzeko asmoz. Eta arima zertarako behar zuen zuzen ez
|
badakigu
ere, segur da ez zuela hartaz gauza onik egingo.
|
|
|
Konpetentzian dauden edo lehiakide diren irratiak entzuteaz gain, telebistako kanal ezberdinetatik zeren berri ematen den
|
jakitea
ere garrantzitsua izan daiteke irratilarientzat. Sarri askotan ikusleen kutxa deritzonaz baliatu behar dugu ezinbestez, albiste batzuk eman ahal izateko edo horien segimendua egiteko.
|
|
|
Baina Txemak bazekien, ondo
|
jakin
ere, poz txiki horren ostean berriro zetorkiola bakardadea, Eiderrekin hamaika mila proiektu zituelako etorkizunerako eta konturatzen hasia zelako ez zela Eider galdu zuen dena. Askoz ere gauza gehiago ziren.
|
|
|
Izan ere, gutun batean aditzerat eman nizun bezala, gauza segura da ezen jaun Esteban Etxegoienek lagun mami bat izan zuela, Parisen studiatu zuena, zeinari Joseph Elizanburu baitzeritzan eta zeinak igorri baitzizkion Paristik, Lutherok 1517an latinez skribatu zituèn 95 tesiak, eta halatan egin zela gure etxeko ardi beltza luthertar. Eta
|
jakin
ere jakinen zuen gure etxeko arbaso hark, eratxikitzen dizut nik orain, nola aita sainduak eskatu zion Lutherori, Exsurge Domine buldaren bitartez, gibela egiteko, eta nola Lutherok ez zuen amore eman, buldari su emaiten ziola, Wittenbergeko plaza publikoan, 1520ko abenduaren 10ean, zeren eta berri hura oinazturak hartua bezala zabaldu baitzen Europa osoan, ezin fitezago.
|
|
|
" Hire lehenengo kezkari buruz, hauxe erranen diat: ez hago hain gaizki, Joanikot, zeren bide erdia egina baitaukak, baldin hegaldatu nahi duala badakik, norat ez
|
badakik
ere; bigarrenari buruz, berriz, jakin ezak ezen su tipia handi ere egin daitekeela, haizearen eraginaz... Eta hondarrean hauxe baizik ez diat erranen:
|
|
|
Latinezko orazinotan egoiten ginenean, hiruzpalau hitz ikasten dituen belearen edo papagaiaren antzera egoiten ginen, buruz ikasia behin eta berriro erranez baina jakin gabe usu zer erraiten genuen, edo,
|
jakinik
ere, hitzen signifikantzari gehiegi erreparatu gabe; ordea, apezak eman zigun euskarazko errepuestan ere gauzak ez ziren hain klar geratzen, eta ez nintzen isildu:
|
|
|
hitz handi hark, ordea, haragiaren bakardaderat eraman ninduen eta haragiaren gauerat... eta gau argigabearen gatibu izaiterat, ororen buruan. ...rtate ustezko hark, ez bakarrik haragiaren kontu haietan, baina bizitzaren bertze kontu guztietan ere, gaurik gautsuenerat, baldin, kontzientziak" kontuz!" erraiten zidanean, baita asmo onenarekin ere, debeku baten aitzinean bezala sentitzen banintzen, eta baldin debekuaren haustea bihurtzen bazen orduan ene lehen nahia eta gutizia, hartan ene libertate partikularra jokoan balego bezala,
|
jakin
ere gabe ezen neure disposizione harekin libertatea urguilu kontu bat bihurtzen nuela eta neure nahikeriaren nahikeria, azken finean?
|
|
|
Haren hondar erranak, berriz, hitzik gabe utzi ninduen, kikildurik. Baina, harri eginik nengoen arren, harro nengoen, bertzalde, osabak nigan jartzen zuen konfiantzagatik, haren asmo zehatzen berri ez
|
banekien
ere, artean ez bederen. Eta ez nuen deusen protagonista izan nahi, baina bertzerik ez nuen nahi jadaneko...
|
|
|
Zeren eta, nik deus ere deliberatu aitzin, beren jokoa jokatzen ari baitziren osaba eta Maddalen, artean deus ez
|
banekien
ere...
|
|
|
Salamancatik itzuli nintzenean, berriz, trabailurik eta egitekorik aski izan nuen osaba Joanikoten kalbarioarekin, bertze kontu haiekin antsiatzen hasteko... Baina denbora hura ere iragana zen eta etxetik ihes egin berria nintzen... eta iraganarekin hausteko gogo bizi hura nuen, errai erraietaraino sartua, hura nola bideratu behar nuen ez
|
banekien
ere. Zeren eta gero eta gehiago ohartzen bainintzen, konparazione, ezen laket nituela neskatxak eta emaztekiak... baina non zegoen plazer haren neurria?
|
|
|
Eskarmentuz dakit haiekin edo kutxa blindatu bateko itxitura automatikoaren gailuarekin arrazoitzera saiatzea maila bereko alfer lana dela. Orobat
|
jakin
ere, haiei oldartzeak ezin aurreikusizko ondorioak ekar ditzakeela: beso bat hautsia edo hiru astetan joaten ez den urdina, konparazione, non ez zaituzten epaitegietako barne arkitektura mirestera igortzen, ordena publikoa hautsi duzulako salaketapean.
|
|
|
Ez, ez nekien.
|
Jakin
ere, ez nezakeen jakin.
|
|
|
bertzeek adina balio dutela erakutsi beharrak joak izaten dira maizko, eta horrek ondorio gaiztoak ekartzen ditu nagusi baten bulegoa squattatzera etortzen direnean, bi egunetarako baizik ez bazen ere, abuztuko larunbat horretan bezala: dena kontrolpean eduki gura, eta denetan agindu nahi, baita ez
|
dakizkitenetan
ere.
|
|
|
Medikuek beren senitartekoei ebakuntzak egiteari uko egin diezaioketen bezala, kazetariok ere gisa bereko ihesbidea genikek, albisteen protagonistak gure hurbilekoak direnean. Dena dela, hildakoa nor zen aitzinetik
|
jakinda
ere, egun hauetako plantillarekin nekez moldatuko nintzatekeen bertze inor bidaltzeko.
|
|
|
Mahaian utzi eta so gelditu zitzaidan. Zer zetorren
|
jakinda
ere, ez nintzaion aitzindu. Lausengu suerte bat, beharbada.
|
|
|
Orain gure semea, jogurt bat hartuta, bere lehengusu baten ohatzean omen zetzan galtzontziloa eta kamiseta jantzita, lo seko. Noskixeago ere, Marixak, deitu, ni jakinaren gainean jartzeko baizik ez omen zuen deitzen, eta ez konturik eskatzeko, ongi baitzekien, ederki
|
jakin
ere, nik ez nuela eskurik egoera malerus horretan —bai," malerus" erran zuen—, nire andre ohiak baizik, ematxar alaena, senar gaixoa — bai," gaixoa" erran zuen— aski ez, eta semea ere abandonatzeko birikak zituena.
|
|
|
Supituan, Ana Morena han goran eserita ikusirik, erruki izara batek estali zituen nire begi argi unatuak, eta irribarre sortzez garbi bat egin zen nire ezpainetan, irribarre elkarkidetasunezko bat nolabait adierazteko; ezen, Ana Morenaren amarruaz jabetzearekin batera, ohartu bainintzen emakume haren ausardiak gehiago balio zuela, inondik ere, ustezko memoria eidetikoak baino, mila aldiz gehiago gainera; ausardia behar zen, gero, gezur txiki harekin hango jende hantusteak engainatu nahi izateko! Eta dagoeneko harrapatua zutela
|
jakinik
ere, ez al zen, bada, urkamendira igo, inoiz ez ahazteko moduko sendotasun harroz! Hil edo bizi egin zuen trabes, eta heriok hartu zion gain azkenean biziari.
|
|
|
" Orain moda modan dagoen tximino haragia izango duk", neure artean pentsatu nuela gogora  tzen naiz, eta besterik gabe ekin nion atzera jaki benetan zaporetsuari. Handik minutu eskasera aurkitu nuenak, ordea, ilea laztu ez ezik, han zer gertatzen ari zen
|
jakiteko
ere balio izan zidan: platerean hatz puska bat aurkitu nuen bigarren hartan, bai, hatz zati handi samar bat, baina bere eraztun eta guzti!
|
|
|
Eta halaxe adierazi zuen, inork galdetu gabe, Armando Bonilla izatea erabaki zuenez geroztik, gauzak ez zirela hobeto joan, okerrago baizik, askoz ere okerrago baizik: " Gero gerokoak esan dut lehen, oker ez banago, zeren, jendeak ez baldin
|
badaki
ere, etxeko artxiboan bilduta dauzkat munduko errefrau guztiak, bilduma oso bat, eta horretarakoxe etorri nintzen hona, dohakabe inozoa, bost milioi horiekin nire artxibo erraldoi hori argitaratuko nuelakoan".
|
|
|
Nik badakit, ongi
|
jakin
ere, joko hau beldurti batena dela. Zain ditut egoerak, eta leize zuloko hotsak entzuten ari naiz.
|
|
|
Gizon izan nahiak baditu bere aldapak, eta sei urterekin, gizon izan nahi duzula eta" nik ere artoa aletu nahi dut" esaten duzunean, ez dakizu zertara arriskatzen zaren, eta erantzuten ez baduzu, badakizu, ongi
|
jakin
ere, zure gizatasuna berriro ere erabat urrutiratu zaizula eta galdua duzula urtetarako.
|
|
|
Nahi baduzu gera zaitezke, gure artekoan zuk ere zeresan handia duzu. Nire hitzekin neure burua bera ere harriturik nuen arren, hitz horiek, zergatik ez
|
badakit
ere, adoretu egin naute. Orduan ulertu dut Dabidengana ez naizela joan besterik gabe bakezkoak egitera eta, lehen bezala, amen, amen esatera.
|
|
|
Badago lasai egoteko premia, mesfidantza sortzen duen froga mota baten aurrean: lekukoak ustelarazi edo erosiak izan daitezke, horien oroitzapenak nahas;
|
jakin gabe
ere, ideia arrotzek eurengana ditzakete. Lekukotza soilen aurrean, beraz, erne egon behar da.
|
|
|
ezta bere izena
|
nekienik
ere.
|
|
|
Nik pentsatu nuen, nondik edo handik jakin behar nuela jan genituen piperrak nongoak ziren. Eta bai
|
jakin
ere, asko kosta gabe.
|
|
|
Barne iraultza haren eldarnioan, ezinbestean eta lehenbailehen hartu beharreko erabakia zen ordura artean funtsik gabeko asmo lanbrotsua baino izan ez zena: lana utzi eta etxetik alde egin behar nuen, nora eta zertara ez
|
banekien
ere.
|
|
|
Ezker abertzalearen alde nengoen eta HBri ematen nion beti boza, baina gogorik eta grinarik gabe bizi nuen saltsa politiko guztia, astelehenean Espainiako Futbol Ligako emaitzak errepasatzen nituen axolagabekeria eta urruntasun berberaz. Pozgarria zen niretzat Realak irabazi egin zuela jakitea, eta, antzeko gisan, pozgarria zen HBk hauteskundeetan gora egin zuela
|
jakitea
ere. Ez zegoen alde handirik bi poz horien artean.
|
|
|
etxe handiak, dendak, tabernak, jendea hara eta hona, autoak asfaltozko bide gainean... Autoen itxura bitxiak XXI. mendean egon zitekeela pentsarazi zion Lauaxetari; inguruak, berriz, zehazki zergatik ez
|
bazekien
ere, Gernika ekartzen zion gogora. Horretaz pentsatzen ari zela," Gernika Garbiketak S.L." errotulua irakurri zuen ondoko bidetik igaro zen furgoneta txuri batean.
|
|
|
Bazekien gizonak zioen informe hura ez zela osasun informe bat izango, ezpada informe judizial bat, eta berak handik hara esan zezakeenak bere pena larritu baizik ez zuela egingo... Eta, guztiarekin, gizon hark, eta beste saripekoek, egun haietan jarraitu, berari buruz asko
|
bazekiten
ere, ez bide zekiten printzipala, ez bide zekiten Henri zela bila zebilena; Henriz, baina, berak sekulan ez zien informazio koskorrenik emango.
|
|
2001
|
|
|
35 urterekin sartu naute kartzelan, ez naiz mutiko bat, pertsona heldua naiz, espe txeak ez nau asaldatu, besteak beste, abokatua naizen aldetik, nire burua defenda tzeko bitartekoak ezagutzen ditudalako. Bestalde, ez nuen espero horren" azkar" ateratzea, baina banekien
|
jakin
ere espe txealdiaren arrazoiek ez zutela sostengatuko urtetarako espetxealdia. Kontziente nintzen ez nengoela pertsona baten bizi tza desegituratzen duen panorama baten aurrean, alegia.
|
|
|
Aldez aurretik eskerrak eman nahi nizkieke faszismoaren aurka borrokatu zuten guztiei eta bereziki liburua egiten lagundu didaten gizon emakumeei; 1936ko gerran borrokatu ondoren kartzelatik ihes egin eta makia osatzera erabaki zirenei; bizitza arriskuan zutela
|
jakinik
ere, zalantzak alde batera utzi eta PC birrantolatzearren itzuli zirenei; 1944ko urrian Nafarroan sartutako guztiei (800 baziren, bueltan muga zeharkatzea lortu zutenak askoz gutxiago izan arren). Den den horiek dira liburu honen protagonistak.
|
|
|
ETAk badaki erreferente politiko inportantea dela, eta halaxe jarraitu nahi du izaten bere ekintzen bidez. Baina, ETAk
|
badaki
ere abertzaletasunari kaltea egiteaz gain, norbanakoaren eskubideak urratzen dituela eta pertsona asko sufritzen ari dela. ETAren amaiera ez da etorriko poliziak komandoak atxilotzen dituelako edota EAJk proiektu politiko baten truke amaitzea eskatzen diolako.
|
|
|
Hildakoen benetako kopurua zazpiehun ingurukoa izan zen, erdia poliziak edo militarrak, eta «Securitatea» bera erdibituta egon zen, batzuk erregimenaren alde eta bestetzuk matxinatuen alde. Baina hau guztiau jakin genuenerako ondo irentsia genuen piperra, eta askok oraindik
|
jakin
ere ez dakite hura ziria izan zenik.
|
|
|
Horregatik ez dute inongo garrantzirik Hamaika pauso n agertzen diren zenbait datu eta gertaerek nobelaren baitan duten aldaketa. Txuma Lasagabasterrek Hamaika pauso z egiten dituen iruzkinak ez direla" benetakoak"
|
jakinda
ere, berdin dio, izugarri" sinesgarriak" gertatzen baitzaizkio irakurleari. Gauza bera esan genezake Zabalegiren atxiloketaz eta komandokideez nobelan esaten direnei buruz:
|
|
|
Lehenengoa, XIX. mendeko arte kritikari onena izan arren emakumeez ezer gutxi zekielako (ezkontza gauean emaztearen biloa ikusi zuenean hartu zuen ezustekoa liburu guztietan aipatzen da); bigarrena, playboy kontsumatua izateaz gain, artelana inoren gainetik jarri zuelako. Bere posesiorik preziatuena bailitzan, etxean, mundutik isolatua gorde zuen Rossettik Siddal, eta hilik jaio zitzaion lehenengo umearen ostean ere, bere amoranteekin jarraitu zuen emaztea etxean depresio bortitzak jota zegoela
|
jakinda
ere. Rossetti-ren arte sentsualak, emakumezkoaren gorespen mistiko eta masokista egiten du, Ama edo" femme fatale" gisara azaltzen den emakumezkoaren gorespena (ik.
|
|
|
Ez da erraza erantzuna. Eta nor nor den
|
jakiteko
ere bidaiak baditu kiribilduak, bere erantzunak, bere lainoak, bere estalkiak.
|
|
|
" Esan dezaket: aizkoraz eta sugeaz sobera sinetsi gabe ere arriskuan hurbil somatu ditudanentzat, aztarnarik utzi gabe aldendu direnentzat, Efialtes sortua dela
|
jakinda
ere Termopilak defendatzen dituztenentzat, hardura ditudan bi begi ederrentzat, asturuak alde gaitza seinalatzen dienentzat." (IGB, 7)
|
|
|
Gurutze Gorriak eta erakunde txikiek bildutakoa baturik, Estatuan 300.000 jostailu jaso zirela
|
badakigu
ere, hor ez dira sartu elkarte anonimoek izaniko ekimen txiki baina biziki garrantzitsuak.
|
|
|
Eta poesiaren nahiz literaturaren boterea ezdeusa dela
|
jakinda
ere, idaztenjarraitzeko gogoa eta asmoa agertzen du (eta beste idazle eta poetak ere horretaradeitzen ditu21), idazle legez ere22 erresistentzia planteatuz (nori ez datorkio bururaJuan Gelman en. Confianzas, poema hura:
|
|
|
Kontuan hartzekoa da ezen usain hezkuntza egokiaz gizakiak usainen irudi eta tonalitate izugarriak lor ditzakeela, daukan fisiologia erabiliz gero. Gainera, batzuetan usain batzuk bereizten
|
badakigu
ere, ez dakigu hauek taldetan nola elkar daitezkeen. Badaude bere sentikortasun handiari esker substantzia ugari usaindu, gogoratu eta bereiz ditzaketen pertsonak:
|
|
|
Harrigarria da geure buruari zenbat gezur esaten dizkiogun izan ere. Geure barruan gauzak bestela direla
|
jakinda
ere, azkenean zein erraz makurtzen garen beti nahi duguna sinestera. Ulergaitza da.
|
|
|
Oroitzen naiz, dena den, erantzunik jasoko ez nuela
|
jakinda
ere, zenbat aldiz engainatu ninduen galdetzen niola eskutitzean. Ea hasieratik bere bihotzean bat baino gehiago al zeuden, edo hori, gezurretan ibiltzearena, nire bizkarka edozeinekin joatearena, gero soilik gertatu al zen, nitaz jada aspertu zenean.
|
|
|
–Ni mendian, basurdeak bezala, zazpi urte. Artean
|
jakin
ere ez nekien zer ziren sitsak.
|
|
|
Mathuran ek, senarra hil zitzaionean, gizonarentzat egindako txondorrean bere buruaz beste egin nahi izan zuen.
|
Jakin
ere, ze etorkizun gorria zuen bazekien.
|
|
|
Tentsioak, beldurrak eta arriskuak uneoroko arreta eskatzen dute, eta halakoetan ez da beste ezertarako astirik gelditzen. Ezta oinarrizko imintzioen berri
|
jakiteko
ere: honek hau esan nahi du, beste honek beste hau.
|
|
|
Aurretik gure herriaren historia luzean ez bezala, gaur egun lege arauak, botere politikoa, diru bideak eta tresna eraginkorrak ditugu euskararen alde. Badakigu, ongi
|
jakin
ere, gure hizkuntzari dagokionez gauzak ez doazela beti bide onetik, euskara herritar guztion kultur ondaretzat jo litzatekeen herrialde guztietan, eta harrigarria dirudien arren, bulego ofizial batzuetan oraindik euskararen erabilera sozialari hesi mugak jartzeko ahalegin gogorrak antolatu eta kudeatzen direla. Errealitate gordin hori ezkutatu nahi izan gabe, ordea, ukaezina da euskararen aldeko ahalegina ez dela ahuntzaren gauerdiko eztula, eta hori ikusi nahi ez duenak ez dituela ikusi nahi ezta ere gure gizartean joan den hamarkada hauetan hizkuntz arazoez gertatu diren aldakuntza sakonak.
|
|
|
Munduak bizi duen aro berri honetan euskarari leku bat aurkitu nahi badiogu, Mitxelenak eskatzen zuen benetako leku nahikoa, abiapuntua izan da euskararen kultur eta hizkuntz esparru osoan (guk zentzu kultural argi batez Euskal Herria deitzen dugun horretan, alegia) euskara herritar guztion kultur ondaretzat hartua izatea; herritar guztiona esan nahi dut: euskaraz jakin eta egiten dugunona, baina baita ere euskararik ez
|
dakitenena
ere. Hori ezinbestekoa dela iruditzen zait, alde batetik.
|
|
|
Euskararen etorkizunaz ditugun itxaropenak argi eta garbi azaldu behar dizkiogu elkarri. Badakit, ongi
|
jakin
ere, elkarrizketa horretan euskaltzaleok, eta euskaldunok oro har, eraman handiko, zuhur, eta pragmatiko agertu dugula, galtzeko  baitugu irabazteko baino askoz gehiago: euskara hizkuntza ahula da, eta aldamenean dituen erdaren aldean ez du indar nahikorik izango, ez orain ez denbora luze batean, haiekin lehian sartzeko.
|
|
|
Ezaugarri nabarmena eta, erabat, itxaropenez bete gaitzakeen ezaugarri osasungarria. Gehiegitan, izan ere, ibili izan gara elkarren berri ez genekiela eta
|
jakin
ere nahi ez genuela, ez oraingoek lehengoen, ez alde batekoek bestekoen. Zaharrak, batik bat, ez genituen aldi batean gure artean nahi, ortografia moldakaitza erabili zutelako, mordoiloegi idazten zutelako eta aipatuko ez ditudan beste mila arrazoi eta aitzakia bide zirelako.
|
|
|
Laster betetzekoa, esan beharrik ez, politika bideetan barrena. Politique d, abord izan zitekeen gure ikurritza (horrela esaten zen, nik uste, erdarazko" lema"), baita frantsesez ez
|
genekienena
ere. Barkakizun zela deritzat, halaz guztiz, gure gehiegizko seta, irudipen edo lilura baten fruitu zenez gero.
|
|
|
Eta Axularrek bere kideei esaten zienak badu oraindik ere indar eta mami. Gizona eta gizartea ederki ezagutzen zituen;
|
bazekien
ere zer komeni zaion egitea gizonari lurrean ahalik ongien bizitzeko eta betiko bizia eskuratzeko. Zekiena adierazteko, berriz zenbat gogoeta sakon, zenbat hitz zorrotz, zenbat aukerako etsenplu!
|
|
|
Ordukoek, gorago esan dut eta, ohituretan lasaiago bezala, askatuago ere zuten mingaina mintzatzeko18 Ez
|
dakit
ere ongi ohitura aldatze hori zerk ekarri duen. Manuel Lekuona jaunak dio gaitzik gabeko anitz jolas XVIII. mendean sartu zitzaigun jansenisten setak deuseztatu zituela.
|
|
|
Honek, guztiok ezagutzen dugun Euskaltzaindiko sarrera hitzaldi jakintsuan, garbi aitortzen du ez derizkiela honetan imitagarri. Hainbesteraino, ez bailituzke eredutzat hartu dituen antzinako liburuak dauden daudenean berriz argitara emango," arriskuz betheriko egitekoa" dela
|
jakinik
ere," Syntaxis aldetik zuzendurik" baino. " ...euskara zuzen eta kanonikoaren ithurri eta maisu izaiteko egiten diren edizinoetan horrenbertze haizu litekela dirudi21".
|
|
|
Badaiteke; are gehiago, horrela da. Guk, zaharragoek, ez omen dugu haien berri
|
jakin
ere nahi. Ezin uka, hori ere.
|
|
|
Arana Goiriren eragina, hizkuntzari buruz ere bai, ez dut nik batere gutietsiko. Damurik," sasoi hartako jelkideek" nola idazten zuten ongi ez
|
badakit
ere, Kintanak baino hobeki dakit, halabeharrez eta merezimendurik gabe. Lehen burutik hasten bagara," jelkide" horiek ez ziren" jelkideak"," jeltzaileak" baino, eta nork bere buruarentzat begiz jo duen izena zor diogu gainerakoek.
|
|
|
|
Badakigu
ere zer diren bai eskolatu eta bai ikastolatu, erroak eskola eta ikastola. Asma dezaket, gainera, gutxi gorabehera zer esan nahi luketen 1978ko euskaldun batentzat, mintzatzen zaizuenarentzat esaterako.
|
|
|
berau aurreratu ahala, batek mendi tontorretan ezkutatu beste biderik ez du; mendiek, ordea, ez dute trena geldiarazten, behar izanez gero, satorrak bezala zulatu ere egiten baititu. Gero eta gorago ihesi goaz,
|
jakinik
ere, asko igoagatik, azkenean harrapatu eta lekutuko gaituela.
|
|
|
Arazo sakona da benetan Nafarroako sozialistena, baina hizkuntzari dagokionez, alderdiko militante asko borrokatu dira —hauek ere lehen orain baino gehiago— euskararen alde, eta Jose Luis Castejon Parlamentuaren presidentea rn kasua adibide bat besterik ez da. Nafar sozialisten oposizio lana ezerezean dagoela
|
jakiteak
ere ez du argitzen zerg atik gaur egungo jarrera euskararen aurrean. Alderdi sozialista da uneotan UPNren sostengu nagusia euskararen kontrakobo rrokan, eta banan banan eta alderdi gisa sozialistek duten ardura ere seinalatzen hasteko ordua bada.
|
|
|
ni, nire gogo, adimen, zentzumen eta abarren leihoetan orain eta hemen jartzen naizen hau den dena behatzera eta aztertzera, nor naiz ni hori?
|
Jakinik
ere historia den ufalak ur zehatz handietan naramala nolabait; nor/ zer naiz orain eta hemen ur handi horietan igerian bizi gogoz ari naizen ni hau, ufal eta ur berdinetan nire anaien artean ere zeharo bereizia naizen hau, beste edozein gizaki bezalaxe?
|
|
|
Nahiko nahasita zegoela zirudien, honelako zerbait galdetu zuenean: " Orduan, Heraklitok esan bazuen gizon bat ezin dela bainatu bi aldiz ibai berean, baina, beste aldetik, hemen entzun dugun bezala, baldin eta egia bada, baita ere, edozein gizon bainatu dela Ganges ibaian, igerian ez
|
badaki
ere –igerian ez badaki ere azpimarratu zuen berriz, halako tonu enigmatikoarekin–, esan nahi al du honek, hau da, ulertu lirateke metafora hauek Arkimedesen printzipioaren aplikazio zuzena diren aldetik?".
|
|
|
Nahiko nahasita zegoela zirudien, honelako zerbait galdetu zuenean: " Orduan, Heraklitok esan bazuen gizon bat ezin dela bainatu bi aldiz ibai berean, baina, beste aldetik, hemen entzun dugun bezala, baldin eta egia bada, baita ere, edozein gizon bainatu dela Ganges ibaian, igerian ez badaki ere –igerian ez
|
badaki
ere azpimarratu zuen berriz, halako tonu enigmatikoarekin–, esan nahi al du honek, hau da, ulertu lirateke metafora hauek Arkimedesen printzipioaren aplikazio zuzena diren aldetik?".
|
|
|
Carbayok, Borgesek Tukumangoa akabatuko zuela jakinik, nola ez zekien, ordea, Mendizaleak edo Pioletadun Hiltzaileak bera akabatuko zuela? Baina orain, galderaren erantzuna
|
jakin gabe
ere –bihotz onekoa, finean–, gogoratzen zaion lehen gauza da Ministroari gaztigua ematea, bere bizitza arriskuan dagoela jakinaraztea. Horretara doala, ordea, beste ezuste bat pairatu behar du, nik modu honetan idatzi dudana:
|
|
|
Formula osorik iritsiko balitz, zure esku geldituko litzateke kontu hau onbideratzea eta justizia egitea. Badakit lantegi zaila paratu dizudana, baina
|
jakin
ere badakit, zu tartean zaudela, gaizkileek ez dutela sekula beren asmorik burutuko. Gauza bakarra eskatzen diot Jainkoari:
|
|
|
Julia irribarre batez urrundu zitzaidan. Bazuen neska hark zerbait ni bezala sentiarazten ninduena eta tamalez berak bazekien, ondotxo
|
jakin
ere. Bere kulunka berezi horrekin aldendu zen, alferrikako hitzik bota gabe beste garaipen bat lortu zuelako uste osoan.
|
|
2002
|
|
|
Garai horietan,
|
jakin
ere jakin genuen Els Joglarsen lanen sorburua Albert Boadellak idatzi folio eskas bat zela. Eta hau gutxi balitz, Dagoll Dagom taldeak kioskoko komiki batetik sekulako antzezlan biribilak plazaratzeko gaitasuna erakutsi zuen.
|
|
|
Bertsioak euskal kantu zaharrak (eta baita ahaztuak edota modernoagoak ere) ezagutzera emateko bitarteko ezin egokiagoak izan dira betidanik. Bertsioei esker, gazte anitzek kantu honen edo beste horren berri izan dute,
|
jakin gabe
ere entzuten ari direna abesti originala ez dela. Zerrenda amaigabea osa genezakeen geure etxeko diskotekan miatzen hasiz gero.
|
|
|
Esan bezala, enborren eraztunen gaineko azterketak ez du zuhaitzen adina zehazteko bakarrik balio. Eraztunek eskaintzen dituzten hazkunde datuak aspaldiko klima, ekologia edo baita errekak nolakoak ziren
|
jakiteko
ere tresna baliogarriak dira. Karbono batera, dendrokronologia zientzia askoren datazio tresnarik nagusiena bihurtu da.
|
|
|
Bi sindikatuon arteko harremanei dagokienez, LABeko kideek ondotxo dakite elkarlanerako oztopoak zeintzuk diren, eta
|
badakite
ere oztopo horiek kentzeko ezinbestekoa dela LAB mugitzea; benetako mugimendua ez da, baina, lekutik aldendu gabe egiten den zalaparta, sarritan mugitzeko borondate edo ahalmen ezaren mozorrotzeko erabiltzen dena.
|
|
|
Asmo hau ABko azken biltzar nagusiaren ildo estrategietako bat da,
|
jakinda
ere, Lizarra Garaziko indarrak batean biltzea oso zaila dela. Alta, Aberri Eguna kari entseatu gintezkeela pentsatu genuen, baita prozedura bat abian jarri ere xede horrekin.
|
|
|
Ikas Bi elkarteko kideen esanetan, oso datu baikorra da hau, alabaina, Seaska, Euskal Haziak eta Ikas Bi elkarteen arteko elkarlana inoiz baino sendotasun gehiagoz finkatu beharra ikusten dute.
|
Jakinik
ere, elkarte honetako sektore batek Josiane Libier buru duena ez duela elkarlan hori begi onez ikusten. Baiki, Seaskak garatzen duen irakaskuntza ez du gogoko sektore horrek.
|
|
|
Gerrilla mendialdean ari da gogor. Groznin ez omen dira ikusten, baina kazetari honek gerrillarien informatzaileak bai aurkitu ditu, eta hiriburuan sabotaiak egiten dituztela
|
jakin
ere bai.
|
|
|
Dirudienez, margolari prerrafaelitek modeloei eskatzen zieten itxura argal, zurbil eta heriotzezkoa lortzeko itzelezko baraualdiak egitera, gerruntzea estutzera edo ozpina edatera behartzen zituzten. Bere posesiorik preziatuena bailitzan, etxean, munduaz isolatua gorde zuen Rossettik Siddal, eta hilik jaio zitzaion lehenengo umearen ostean ere, bere amoranteekin jarraitu zuen emaztea etxean depresio bortitzak jota zegoela
|
jakinda
ere. Rossetti-ren arte sentsualak, emakumezkoaren gorespen mistiko eta masokista egiten du, Ama edo" femme fatale" gisara azaltzen den emakumezkoaren gorespena (ik.
|
|
|
" Zure bearrean gagoz, zurearenean soillik, eta ez besterenean. Guztiak dute zure bearra, baita ez
|
dakitenak
ere; ta ez dakitenek, dakiten aiek baiño areago. Gose danak, ogibilla ari dela uste du, ta zure gosez baitago egon; egarri danak, ura opa duala uste du, baiña zure egarri da; geisoa, osasuna irrikitzen duala ta dago, baiña aren gaitza zure jabe ez izatean datza.
|
|
|
Bat batean iratzartzearen ustekabearekin noraezean zebiltzan, alde guztietara begira, edonori eraso egiten hasteko prest. Dena malezia eta dena pozoi ziren, eta amorratuta zebiltzan norbaiti eraso egin beharrean, noren kontra egin ez
|
bazekiten
ere.
|
|
|
Bertako zenbait ikertzailerekin solastu gara, baina ez dugu inongo daturik lortu.Natur Zientzietan ez da inongo ikerketarik egiten euskaraz, eta
|
jakin
ere ez dakiteikertzaileen artean euskaldunik ba ote dagoen.
|
|
|
Zoritxarrez, etorkizunari buruzko 1.3 atalean aipatu dugun moduan, nahiz etaosasun zientzietako zentro guztietan ikasleriaren eskariak gora jo, euskararenplangintzaren geldotasunak blokeo egoera batera garamatza, eta, beraz, gauregungo egoera asko aldatuko ez dela uste dugu. Ezin dugu
|
jakin
ere zer eraginaedukiko duen barruti bateratuak eta LRUren aldaketarako legeak, baina ezin duguitxaropentsu izan azaldu diren proposamenekin.
|
|
|
Denbora galtzen da horrela, edoirabazi, zein aldetik ikusten den?. Batzordeak lanean aritu dira, beren lanak alferrik izanen zirela
|
jakinik
ere. Plangintza asko proposatu dira.
|
|
|
Ikasleak deitzen duenean zeinekin hitz egingo duen ez
|
badaki
ere, tutoretza saioetara etortzen denean, badaki norengana zuzendu. Tutorea bere erreferentea da, bere ikas prozesuaren jarraitzailea eta biderik egokiena bilatzen lagunduko diona.
|
|
|
Non jarri muga kronologikoa? Guztiz konbentzionala eta artifiziala dela
|
jakinda
ere, egia esanda, Erdi Aroa eta Aro Berria ere denboraren zatiketa konbentzionalak dira, berez?, 1520 urtea hautatu dute muga gisa.Ondorioz, artxibo bateko agiriak editatzeko orduan, ez dute urte horren ondokoagiririk transkribatuko. Irizpide kronologiko horrek abantailak ditu udal artxiboetako dokumentazioa editatzeko.
|
|
|
Garapenarekinbatera, gai honi buruzko bibliografia ugaldu ahala, edukiak eta metodoak berritudira. Adituen zerrenda bat aurkeztea alferrikako lana izango zela
|
jakinda
ere (izugarri luzea litzateke, benetan), gaur egun eredutzat jotzen diren hiru egile nabarmen aipatzea merezi du: Philippe Contamine, Maurice Keen eta ChristopherAllmand.
|
|
|
Gehienbat, biografiaren erabilpenik hedatuena ospe handiko pertsonaiei loturik joan denean, historialari profesionalek ikerketa metodo horren aurkako kritika zorrotzak egin ditugu. Badirudi, betidanik eta betiko, garrantzi handiko pertsonaia historikoen bizitzaren deskribapenarekin erlazionatuta joan behar duela biografiak; eta, apropos aukeratutako portaeraizan den ez
|
badakigu
ere, ahaztu egin dugu biografia zein prosopografia metodohistorikoak baino ez direla.
|
|
|
1996an, hiritar ekimenek eta kostuek bultzatuta (25.126 milioi, zeinetatik 5.835 milioi publikoa zuen izan) eta Eusko Jaurlaritzaren gaitzespen eta mugimendu ekologisten oniritziarekin, errauskailua ez egitea erabaki zen. Hala ere, badirudi,, hiritarrek ez
|
badakite
ere?, eztabaida berriro piztuta dagoela azken urte luzean.7
|
|
|
nola sortu zen, zenbat pertsonak lan egin zuten, haien asmoak eta buruhausteak zeintzuk ziren aurrera jotzeko orduan, egoitza edo ekipamendua eskuratzeko egindako ahaleginak, egunez eguneko anekdotak, eta abar?; datu horiek guztiak ez dira testu honetan sartzen, eta gainera hori ez zen nire asmoa izan.
|
Badakit
ere, hemen agertzen diren irrati askoren atzean pertsona asko gordetzen direla, beren izen eta abizenez, eta norberak hainbat anekdota, hainbat oroitzapen dituela kontatzeko; denak oso interesgarriak. Hemen agertu lukete Amaia, Xabier, Irantzu, Aitzol, Kepa, Txani, Pili, Kike, Agus eta beste hainbat esatari, teknikari, idazle edota kazetari, irratigintzan dabiltzanek, baita horien entzuleek ere.
|
|
|
Hori dela eta, atal honetan aipatzen diren emisorak tokiko administrazio publikoarekiko lotura zuzena dutenak dira, bai udalarenak direlako, bai tokiko administrazioak babes instituzionala ematen dietelako, baita udal aurrekontuetan diru sorta finkoa eskaintzen zaielako. Egileak jakin
|
badaki
ere, tokiko irrati batzuek udalen babes ekonomikoa izaten dutela subentzio moduan; euskaraz aritzeagatik ematen den laguntza da batzuetan, edota herriko kultur taldeei ematen zaiena besteetan. Hala ere, irrati horiek askotan herriko bizitzan duten eragina onartu arren, emisora horiek ez dira atal honetan sartzen, irrati askeen edo gizarte emisoren atalean baizik, helburu komertzialik ez dutenean?, edota tokiko irrati pribatuen sailean, xede komertziala dutenean?.
|
|
|
Albistearen kokapenaren bidezko aurriritziak. Albiste kontsumitzaileek badakite,
|
jakin
ere, egunkarietako lehen orrialdeetan edo albistegietako lehen uneetan kontatzen diren albisteak direla garrantzitsuenak. Barruko orrialdeetarako eta albistegiaren barrurako uzten dira bigarren mailakotzat jotzen direnak.
|
|
|
Mende hasierako hiri auzoetan, proletario inmigranteak eta nekazari lurraldeetako etorkinak bildu ziren. Askok ez zuten hizkuntza menperatzen, beste askok ezta
|
jakin
ere, atzerritarrak zirelako; mende hasierako zinema mutua dibertimendu ezin hobea izan zitzaien.
|
|
|
Honezkero badakizu, ondo
|
jakin
ere: hitz potoloak dira kultura aniztasuna eta komunikazioa, baina txikiak herri askorenak, baita geure herriarenak ere, euskaraz bizi den kolektiboarenak?.
|
|
|
Hartzaileak badaki zeren bila hurbiltzen den produktu mediatikoetara. Berak badaki, ondo
|
jakin
ere, zein produktuk betetzen dituzten bere behaharrak, politikoak eta kulturalak, erlijiosoak eta, eta zeinek ez.
|
|
|
Maleta hartu eta geltokiko istilutik aldentzen hasi naiz pauso lasaiez. Ez dut presarik, ezta helburu
|
jakinik
ere, noraezean noa nire oinek zuzentzen nauten tokira. Babes keinu gisa sudurra bufanda azpian gordez negu hotz honetan aurrera noan heinean, emandako pauso bakoitza aurrekoa baino zailagoa egiten zaidala konturatzen naiz, bakarrik sentitzen naiz eta norbaiten beharra dut.
|
|
|
Itzal iragan berriaren atzean, ordea, beste itzal batzuk genituen zain –bel beltzak eta izugarriak, beren atzaparrak gugana luzatzeko gerturik zituztenak, munstrorik ankerrenaren antzera–, orduan ez
|
bagenekien
ere.
|
|
|
Baina gaizki ari naiz. Ipuinean sarrarazi baino lehenago ere ipuin beldurgarri batean sartua baitzegoen Leire orduko, hiesaren munstroak barnetik harrapatua zuenez gero, berak artean ez
|
bazekien
ere. Ametsa eta irudimena genituen, ordea, alde, munstroari aurre egiteko, lehen ere esan dut.
|
|
|
Zekena!, baztanga!, akaina! Aitonari ikasiak nizkion gehienak; askok zer esan nahi zuten ez
|
banekien
ere, banekien haur batek ezin zituela esan, eta debekuak hausteak ematen duen plazer ezkutuaz, amorru handiagoz esaten nuen, isilean baina garrasika: txepela!, kaskaila!, zakatza!, eta olatuek are burrundara handiagoz erantzuten zidatela iruditzen zitzaidan, gero eta harroago jaikitzen zirela ur gainetik zerurantz.
|
|
|
Baina zure juzkatu beharrak akasdun sentiarazi nau beti. Errudun, zerena ez
|
badakit
ere.
|
|
|
" euskaraz gutti egiten da"," Zoaz Tolosara, Beasainera, Eibarrera, Bermeora[...] euskara ez da %10era iristen"," Egungo egunean Gipuzkoako herrietan erdara da jabe. Euskaraz
|
dakitenek
ere, ez guttik, espainolez hitz egiten dute lasai asko"," Hortxe dago kontua. Euskaraz gero eta gehiagok jakin arren, zenbait tokitan gero eta gutxiago eta gaizkiago egiten dela"," Euskaldunek[...] hobeki eta errazago egiten dute espainolez".
|
|
|
Pozik eta umoretsu geunden, bai. Gasolina depositua beterik, presarik ez, helmuga
|
jakinik
ere ez, gure aurrean errepideak milaka aukera eskaintzen zizkigun... zer gehiago eska genezakeen?
|
|
|
gaurkotasunari loturik, euskal kulturaren eremuan eta, batez ere, literaturgintzan jazo denaren inguruan iritzia ematea. Eta halaxe egiten ahaleginduko naiz, nahiz eta badakidan (eta azken urteetan berton idatzi ditudan urteko balantzeak irakurri dituenak ere badaki)
|
jakin
ere, gaurkotasunetik abstraktura ihes egiteko joera handia izaten dudala. Beste arlo askotan gertatzenden bezalaxe, kulturgintzan ere ezin baitira gertakizun solteak bere horretan ulertu, ingurune eta prozesu batean kokatzen ez badira.
|
|
|
• Silicon Valleyko Palo Alto udalerrian" fibre to the home" (FTTH) sarea jarriko da bertako 75 etxebizitzaren artean, audio, bideo eta datu zerbitzuen abiada 60 bider gehitu ahal izateko, 7 Mbit segundoko alegia. Egitasmo honen helburua ez da azken azken muturreko teknologiarik aurreratuena opa izatea soilik, baita bezeroen kontsumoa neurtu eta auzoa zenbat ordaintzeko gertu ote dagoen
|
jakitea
ere. City of Palo Alto Utilities deritzan udal enpresa publikoak faktura bakar batez eskaintzen ditu ura, gasa, argia eta zakarren bilketa eta, aurrerantzean, faktura berberorretan sartuko ditu zuntz optikoz eskainitako bestelako aukerak ere.
|