|
2000
|
|
|
Batere eskarmenturik gabekoak ginen, ezjakinak langintza berri hartan, ez
|
genekien
zer egin eta nondik nora hasi. Baina ilusio handia genuen:
|
|
|
Oso interesgarria da jakitea euskaldunek hartu zuten jarrera erbestealdian eta baita egiaztatzea ere politika munduan denek bi karta joko diferenterekin mugitzen direla batera eta bestera itxurazko baino ez den errealitate nahiko gezurrezko batean. Ez da harritzekoa, beraz, azkenerako etsita amaitzea nahiz eta, lehen esan bezala, Mario Salegi baikor samar azaltzen zen hemengo egoeraren aurrean; orain ez
|
dakit
zer esan dezakeen, izan ere, hori su etena eten baino lehen izan baitzen. Agian bere eszeptizismo sakonera murgildu bide da ostera ere!
|
|
|
Baina, Joxe,
|
badakizu
zer gertatzen den. Batek eskua altxatzen duenean, gainerakoak ere berehala dira,
|
|
|
Bestetik, ados Mirenekin ere. Ez
|
dakit
zergatik pentsatu dugun euskaldun askok
|
|
|
Horrez gain, etxean ikusten dudanaren arabera, gure kasuan adibidez, badago etxeko eredua, batzuetan Donostia ingurukoa dena eta besteetan bizkaierazkoa, baina gazteek beren euskara eskatzen dute: kalean beren artean erabiltzen dutena, telebistako ez
|
dakit
zer saiokoa, komiki batekoa... eta euskaraz inon lortzen ez dutena. 8 urtetik 18 urtera, eskolako ereduaz gain, gurasoenaren ondoan bere jerga izango dena.
|
|
|
ETBko Sorginen Laratza saioan noizean behin agertzen da gazte talde bat eta aparteko kontsiderazioez gain oso aproposa izan daiteke gure gazteek ikusteko. Beharbada guretzako merkeak, txarrak edo ez
|
dakit
zer diren, baina gure gazteak horrelako gauzekin engantxatu egiten dira. Holako gauzak ere behar dira eta euskalkiek mendeetako hizkuntz herrikoia gorde dutelako, ikertu eta aztertzeko modukoak dira.
|
|
|
Esate baterako, Miren Agur Meabe idazleari entzun diodanez, idatzi behar duenaren arabera, berez bizkaiera ateratzen zaio eta berak berezkotasun hori errespetatu egin behar duela idazterakoan ere. Edo ez
|
dakit
zergatik ez diren atera behar ipuinen batzuk bizkaieraz, etxean gurasoek umeei irakurtzeko; edo herri aldizkarietan zerbait, edo akaso eleberri batean, sormenerako euskalkiak ere garrantzitsuak direlako. Badira leku batzuk batua bakarrik dutena, baina euskalkiei ez nieke kenduko lekurik idatzian, ez gaudelako hor egon daitekeen aberastasuna eta sormena desaprobetxatzeko moduan.
|
|
|
Bai, transmisio kulturari begira batez ere. Ahanzturaren kontu honetan nonnahi aurki ditzakezu alarmak pizteko moduko egoerak, eta ez naiz orain dela laurogei urte gertatutako ez
|
dakit
zeri buruz ari... Kultur komunitate garen neurrian, behartuta gaude azaltzera nola heldu garen gauden egoerara, mitoen eta oskurantismoaren aurreko jarrera bat, eta ez inoren aurrean ezer justifikatu beharrik dagoelako, oraina hobeto ulertzeko baizik.
|
|
|
Primeran, ni oso trebea naiz gauza asko batera egiten. Batzutan pentsatzen dut tarteka idazten duen etxekoandre bat naizela; beste batzuetan pentsatzen dut etxekoandre kazetari bat naizela; beste batzuetan idazle ez
|
dakit
zer; segun eta zein momentutan. Batzutan ama izatea da gehien bereizten nauena, denbora gehien hartzen didana, baina beste bolada batzuetan alaba naiz beste ezer baino.
|
|
|
Nabaritu nuen, gauza askotan gainera. Azkenean hemen bat beterana da, eta aurkitzen du bere izena ezagutzen duen jende asko, bakarren batek irratian entzun zaitu, besteak ez
|
dakit
zer... Madrilen urtetan egonda harreman berri batzuk egin ditut.
|
|
|
Ausardia HBn, gero eta gehiago kanpora begira zein ezker abertzale barrura begira, gero eta gehiago ahots propioz joka dezan, aipatu den autonomia gero eta egiazkoagoa izan dadin. HB HB da eta ETA ETA, zalantzarik ez, baina denok
|
dakigu
zertaz ari garen. Ezker abertzalearen aparato politikoek, kirtena kontrolatzen dutenek, erabaki behar dute Lizarra Garaziko erresoluzio eskemari bene benetan heldu nahi dioten, horrek esan gura duen guztiarekin.
|
|
|
Batzuentzat besterentzat baino hobeak... Guk orduan
|
badakizu
zer beldur edukitzen genuen. Etxean ere elizaren mende egoten ziren denak, eta gurasoen aldetik egur pixka bat jasotzen genuen, apaizaren aldetik, berriz, kristorena:
|
|
|
Baina kontuan eduki behar dute politikariek jendeak gero eta gehiago nahi dituela erantzun berri, zehatz eta praktikoak, galdera eta arazo zehatz eta praktikoei. Bestela uniformetasun monolitiko batera goaz gero eta gehiago, azkenean ez
|
dakizularik
zer ezberdintasun ideologiko eta praktiko dagoen bi partiduren artean. Begira bestela zer gertatzen ari den Estatu Batuetan aspalditik, azkenean bi partidu besterik ez daudela aukeran eta, azken finean, bertako askok eta askok diotenez, berdin dela bat zein bestea aukeratzea.
|
|
|
" Kanpoko eragileei ez zaie horrenbesteko garrantziarik eman behar, erantzukizuna gurea baita. Atzera egin nahi ez badugu,
|
badakigu
zer egin behar dugun: ikasleei zerbitzu egokia eskaini"
|
|
|
Orain, aldiz, sozialistak bidegurutze larrian dira. PPren ildoari jarraituz gero,
|
badakite
zer duten. Edozein kasutan ez litzateke txarra izango gure jarreretara hurbiltzen hastea, gure jarrerak guztiz demokratikoak dira eta.
|
|
|
Asier Otamendik azkenengo hirurak bere egin ditu, baina iaz Oihane Perea ezustekoa emateko zorian egon zen. Bestalde, ez dugu ahaztu behar Asier Iriondo puntu gehien lortu duen bertsolaria dela eta Zigor Enbeita puntu bakar batera geratu zaiola; bai batak, bai besteak
|
badakite
zer den txapela janztea. Azkenik Rikardo Glez. de Duranak, beteranoenak, eta Nagore Soroak, gazteenak, ez dute halako presiorik, eta horrek euren alde egin dezake.
|
|
|
Aurretik ipuin labur batzuk idatzita, ez
|
nekien
zer nolako harrera izango zuen nobelak. Ipuinekin sariak irabazi nituen, baina gainerako lehiakideak ezagutu barik, horrek ez zidan esaten ipuin ona zenik.
|
|
|
Handienetan behintzat bai. Aragoerarekin ez
|
dakit
zer pasatuko den, asturieraz badakit aurrera doala. Gazteleraz, katalanez eta galizieraz ziur aterako direla.
|
|
|
Agian hurrengoan? Dena den, euskal jokalariek
|
badakite
zer den Europako, eta baita Amerikako, nazio askoren aurka lehiatzea, Joseba Gotzon Valero idazlearen" Euskadiko Futbol Selekzioaren Historia" liburuak argi uzten duen moduan. Hona hemen historia luze eta sakon horren laburpena.
|
|
|
Literaturaren barruan 3 edo 4 dibisioak dira, nork bere zelaian jokatzen dituenak, ez du asko ardura zer egiten duzun, txarregia edo onegia den... diluituta geratzen da taldean. Positiboa da, indibidualki ibili beharrean, batak bestearena irakurtzea, jendeak ez
|
jakitea
zer den zurea eta zer besteena, zein gordetzen den goitizen baten atzean... Sortzen den humusak etorkizuneko pare bat idazle bermatzen ditu.
|
|
|
Idazleok kontratuaren gure zatia ondo betetzen dugu. Barreraren beste aldean dagoena ez
|
dakit
zer neurritan dagoen geure esku. Mundu guztiak gauza bera esaten du:
|
|
|
" Hainbeste urte pilotan eta oraindik beldurra?". Horixe dudala beldurra;
|
badakit
zer gertatzen den, askotan buruak eta mingainak gehiago ematen dute gorputzak berak baino.
|
|
|
Gaurko mendietan lan handiak egiten dira, makina zahar asko dabil hor bueltaka, pista asko irekitzen dira. Orain udalek
|
badakite
zer daukaten eta zer nolako babesa eman behar zaien. Hori dela-eta lehendabizi Diputazioaren bitartez, basozainekin egin dugu programa bat, ondare horretatik hurbilen beraiek daudelako.
|
|
|
Barandiarani egin zitzaizkion omenaldi asko bere garaian, baina omenaldi hoberena arkeologia museo bat eraikitzea izango litzateke. San Telmo museoarekin ari dira orain, ez
|
dakit
zer egingo duten. Proiektu bat bada oso polita, orain dela sei edo zazpi urte egindakoa.
|
|
|
Behin, Lizarrako trenaren geltokian, goizean goizik, salatari ezagun batek barrandatu gintuen eta esan: "
|
Badakit
zertarako joaten zareten mendira: lasai hitz egiteko eta bideak gerlarako ikasteko!".
|
|
|
Mari Karmen Garmendia izan da Ardanzaren garaiko sailburua: nik
|
badakit
zer pentsatzen duen Mari Karmen Garmendiak, baina Mari Karmenek ere bazekien zer pentsatzen zuen Ardanzak. Eta gobernua fosildu egin zen.
|
|
|
Mari Karmen Garmendia izan da Ardanzaren garaiko sailburua: nik badakit zer pentsatzen duen Mari Karmen Garmendiak, baina Mari Karmenek ere
|
bazekien
zer pentsatzen zuen Ardanzak. Eta gobernua fosildu egin zen.
|
|
|
Hau ez daukagu egiaztatzerik, baina nahiz min tzakidetza berdina izan, 98an su etena iragarri zuen ETA ez zen 99an aurkitu genuen ETA izan. 98tik 99ra ez
|
dakit
zer hausnarketa, gogoeta edota aldaketa egon zen. Ez dakit ETAk aurreikusi ote zuen guk 98tik 99ra bitartean garatu genuen lana ere.
|
|
|
Bada, uste dena baino askoz gehiago, kiroltasuna zer den transmititzen dakien jendez inguraturik badaude, Aingeru Epaltzaren" Baloika" ko protagonistak erakusten duten bezala. Neska motiko hauek, futbito talde bateko partaide izanik guztiak, kiroltasuna ondotxo
|
dakite
zer den, jokoan eta lehian gogo biziz ari diren arren. Eta aurkakoak azpijokoetan hasten zaizkienean, ahatik ez dira sekula maltzurkeria berdinean eroriko, benetako pistolei eta beraietako baten bahiketari aurre egin beharrean badira ere.
|
|
|
" Positive Bomb"," Karpe Diem"," Paradisu Zinema" eta" Bizitza triste eta ederra". Lehena premeditatua izan zela diosku taldearen doinu eta hitzen egileak,"
|
bagenekien
zer egin nahi genuen jendea dantzan jartzeko. Gero" jarraitzen du Iñigok" bakoitzaren gustua islatzen joan da, taldea aberastuz".
|
|
|
Dena den, 300 bat kontzertu utzi dituzte atzean eta horien inguruan balorazio positiboa egiten dute. Italia, Frantzia, Suitza eta Japonian ere
|
badakite
zer den taldearen Karibeko soinuekin dantza egitea zer den. Fan taldeak dituztela ere esan genezake:
|
|
|
Hainbeste kasta, leinu, arraza eta batek
|
daki
zer dagoen India handian, bere biztanlegotik milioika pertsona mixeri gorrira zigortuak dauzkan estatu erraldoian, antza denez 279 maharaja" ere baziren eta beldur naiz ez ote diren gaur ere han izango, patxada ederrean biziz, beraiek ez bada beren ondorengoak. Baina, tira!
|
|
|
Bat batekotasunaren adituak dabiltzan mundu horretan bat bateko bertsogintza gizarte honetan zer den eta nolako barne prozesuak dituen adierazten asmatzen badugu, ondorengo 20 urteetan ahozko literaturaren gairik preziatuena mundu mailan bertsolaritza izango litzatekeela. Zeren gaur egun, 40ko urteetan Balkanetan egindako grabazioetatik ateratzen dituzte ondorioak, edo Afrikako ez
|
dakit
zer triburekin berdin. Eraiki den ahozkotasunaren teoria guztia, gehiago dagokio Koldo Ameztoi ipuin kontalariari bat bateko bertsolaritzari baino.
|
|
|
Ez zuten esan behientzako pentsua zenik eta txerri, oilasko eta bestelakoentzat saldu zuten. Baina noski, Europako ganaduzaleek
|
bazekiten
zertarako ziren pentsuok eta askotan behiak elikatu zituzten jaki horrekin. Kontinente osoko osasun publikoa eta haragi industria arriskuan jarri zen.
|
|
|
Eta hanka sartzeko arriskurik batere gabe esatea zegoen gure aldizkariak baieztatzen zuena: " Nornaik ba
|
daki
zergatik gertatu den ori, zerk banatuarazi duan mundura Burgosen izena". Jarraian, baina, han gertatzen ari zenaz astekariak zeukan iritzia zetorren:
|
|
|
Baina, behin eta berriz hain arduratsu galdetzen zidanez, esan nion nire iritzi pertsonala 1948an ONUk Giza Eskubideen Adierazpen Unibertsal hartan zehazten zela, Frantziak beste nazio demokratikoekin onartua, eta han zetorrela edozein pertsonak zein talde edo herrik, hauteskunde bidez, burujabetzarako eskubidea duela. Orduan ez
|
zekien
zer erantzun ere, eta eman zidan erantzun bakarra honako hau izan zen: Giza Eskubideen onarpena beste garai batekoa zela, haiek beste denbora batzuk zirenez gero.
|
|
|
Hemen psikoterapeuta izateari uko egiten dionean irekitzen du diskurtsoarenberezko dimentsio analitikoa. . Badakit zu zer zaren,
|
badakit
zer behar duzun, zureonura ezagutzen dut, jakinaraztearekin, ate hori itxi egiten du.
|
|
|
egon bere ezin zirean etzean bere, eta derrigor egon behar eudien». Esperientziabizitu horiek gertakariaren egia bermatzen dute, nahiz ez lekukoek eta ez guk ere ezdugun
|
jakingo
zer izan zen egunkari agerpen hura. Adar joleren bat, menturaz, ondozekiena non, noiz, zerk eragingo zuen izialdura; osterantzean, ez diot xehetasun horriparekorik aurkitu tradizioan.
|
|
|
Araneko gertakaria erasi dutenek,* Teofilok parte txarrekoak zituela eta katubilakatzen zela segur baitziren ere, beste mundukoen jestu bat erantsi diote, estalgiarenmotiboa. Baina motiboa bera aldakorra izanik (baikorra sobrekama ederraz estaltzeaOrozkon, ezkorra kapa sarea botatzea Zeberion), ez
|
dakigu
zer bilatu zuten berenauzoan biziriko gertakari latz bati gaineratu diotenean, lazgarria areagotzea, motiboezkorra, ala lazgarria gozatzea, motibo baikorra?.
|
|
|
Iraultza, izan ere, indibiduoarennahimenaren eta erabaki librearen izenean egin zen, eta Erregimen Zaharraren aurka (leinuaren erregimena) justifikatu zen. Hiritar bakoitzak
|
badaki
zer nahi duen eta nahiduena hautatzen du, teorian. Praktikan, nahimen hori, indibidualitatea, alegia, ezabatuegiten baldin bada, gehiengo inmentsoa ez ezer erabakitzeaz eta ez hautatzeazarduratzen ez bada, eta artalde hutsa bada, zerk justifikatzen du egiaz Iraultza etaIraultza ondoko sistema hau guztia?
|
|
|
–Ba al
|
dakik
zer aurkitu nuen aurrekoan sukaldean, baten bati erorita?
|
|
|
Kontua hauxe zen: ez
|
zekiten
zertarako izan zitekeen baliagarria itsasuntzian horrelako pertsona bat edukitzea. Hamar urte iraganak ziren jada Washington eta Baltimore hirien artean lurpeko kablea luzatu zenetik, Morse kodeaz harremanetan egon ahal izateko; beste hiri batzuek ere burutu zuten horrelako ekimena eta, egia esan, asmakaria benetan eraginkorra zen premiazko mezuak lehorrez elkarri pasatzeko; baina, zer demontre egingo zuten itsasuntzian telegrafoaz?
|
|
|
Westinghouse (Chicago, Nevada, Pittsburgh, Springfield), Radio Corporation of America (RCA), National Broadcasting Company (NBC), Columbia Broadcasting System (CBS)? Aintzindari amerikarrek ez
|
zekiten
zer egin irrati estazioek bizirik iraun zezaten. Sustengua aurkitu beharrean zeuden.
|
|
|
Eta txarrena zera zen, oilarrak ez
|
zekiela
zer zen okerragoa: goizero lotsarik gabe muturren aurrean agertuko zitzaion dinosauruaren irudia jasatea, ala kanposantuko gurutze zorrotza bihotzean sartu ez izana.
|
|
|
Gaur Jabirekin gogoratu naiz. Eta hori gertatu denean ez dut
|
jakin
zerk bultzatu nauen oroipen hori izatera, baina geroago konturatu naiz Ralph izan dela gogoratzearen bidea ireki didana.
|
|
|
Batzuetan Ralph izaten dut aurrean (edo gainean, edo...), baina besteetan Jabi ikusten dut nirekin. Ez
|
dakit
zer gertatuko den amets hau egun gutxi barru amaitu eta Euskal Herrira bueltatu dudanean. Zer edukiko dut orduan buruan?
|
|
|
Begiak ireki zituen eta errealitatea sartu zitzaion gerlariek gazteluaren atea botatzen duten bezalaxe. Eta errealitate hark min ematen zion noski, eta ezin da
|
jakin
zergatik: begiak goizegi ireki zituelako, edo beranduegi, edo ireki egin zituelako.
|
|
|
Borroka bat zen, bai, Duncanen lagunetako baten eta nireetako baten artekoa. Ez
|
dakit
zer gertatu zen, ezta jakin nahi ere, baina gehienon mozkorraldia une horretan eten zen. Batzuk haserre, besteak lotsatuta, eta gutxi batzuk (Duncan eta ni, zehazki esateko) gertatutakoagatik elkarri barkamena eskatzen, denak bueltatu ginen aterpetxera.
|
|
|
Memoriari gogor eraginda ere ez zuen oroitzen zer izan zen hara barrura lehenen amildu zena: kamixeta, edo alkandora, edo batek
|
daki
zer.
|
|
|
Berak ere ez
|
zekien
zergatik sartu zuen hainbeste arropa, sukaldeko tresna, eta, batez ere, ze imajinaziok bultzatuta sartu zituen argazki kamera eta bost karrete hogeita hamaseiko. Onartu beharra zuen:
|
|
|
Bila esan dut, baina esan nezakeen baita ere esperoan, berreskuratu nahian, gogoratzen, hautatzen...
|
Badakizue
zertaz ari naizen. Edozelan ere, izango du garai honek, aurrekoak bezala, azalpen psikologikorik.
|
|
|
Baina ez dezagun haria gal. Lehenbiziko garai horri buruz hitz egin nahi nizueke orain. Beno, ez
|
dakit
zertarako ari naizen hain publiko zabalari zuzentzen, jakinda liburu bakoitzaren aurrean pertsona bakarra baino ez dagoela. Beraz, irakurle laguna, lehenengo garaian oinarrituko naiz istoriotxo hau kontatzeko.
|
|
|
Beraz, pantailak dir dir egin zuen une batez, memoriaren argitxo berdeak keinu egin zuen eta barruko makinek kurrinka egin zuten. Txema pantailari begira geratu zen, eta ez zuen
|
jakin
zer sentitu" Archivo protegido con contraseña" irakurri zuenean berriz ere.
|
|
|
Baina orain oso berandu da, eta gainera hortxe dabilkit Rocío orain ere ez
|
dakit
zer esaten. Hobe dut, hortaz, esaten ari zaidanari kasu pittin bat egitea.
|
|
|
Eta azkenik etxe batera sartu nintzen. Ez
|
dakit
zerk bultzatuta egin nuen hau: morboak agian, existitzen ez den toki batean egoteak edo...
|
|
|
Ez dakit (eta ez nekien momentu horretan ere) oker ala zuzen zegoen. Ez
|
dakit
zerekin ibiliko nintzen ametsetan, Rocíok deskribatu didan irri hori izateko. Baina berdin dio:
|
|
|
Bihotzeko taupadak entzun behar izan dizkit derrigorrean. Bere begi beltzek almohadan iltzatu nahi nindutela zirudien, eta biok
|
genekien
zer gertatu behar zuen, baina begiratu baino ez zidan egiten, eta ni jada bere aurpegiko azala ere konkistatzera heldu naiz, eta ez diot begirik gainetik kendu, baina erresistentziarik ere ez dut aurkitu hatz puntekin lurralde leunak eskuratzen ari nintzenean: belarri gingilak, kopeta beroa, bekainen artetik behera begiak, sudurra ere konkistatu dut.
|
|
|
noski, oso maja zegoen garai batean ere gerta zitekeen istripua. Baina ematen du hor zorteak ere gure aurka nahi izan duela, zorteak edo dena delakoak ze... ze nik ez
|
dakit
zer pentsatu ere...
|
|
|
–Ez
|
dakit
zer esan. Normalean animo hitzak neuk entzuten ditut...
|
|
|
–Eiderrek orduak pasatzen zituen bere osaba Pedroren baserrian, eta gero etxera etorri eta gelan sartuta ematen zuen denbora guztia, eta ia jan ere ez zuen egiten. Ez
|
dakit
zer, Txema, ez dakit zer izango zen, baina nire alabak zerbait zuen barruan. Eta barruko gauza horrek ez zion bizitzen utzi nahi.
|
|
|
–Eiderrek orduak pasatzen zituen bere osaba Pedroren baserrian, eta gero etxera etorri eta gelan sartuta ematen zuen denbora guztia, eta ia jan ere ez zuen egiten. Ez dakit zer, Txema, ez
|
dakit
zer izango zen, baina nire alabak zerbait zuen barruan. Eta barruko gauza horrek ez zion bizitzen utzi nahi.
|
|
|
Hori bai, bazegoen zerbait Txemak Maiteri esan ziona, eta hala ere berak ere sinesten ez zuena, alegia Eiderren gelan minutu batzuk igarotzeak ez ziola kalterik egingo. Ez
|
zekien
zergatik egiten zuen, baina masokismo punttu bat ere bazegoen gela hartan minutu batzuk igaro nahian. Kontsolatu zen pentsatuaz beharbada instintu atabikoren bat izango ote zen:
|
|
|
" Eta ez diat aita sainduaren hitzean sinesten: izan ere, ba al
|
dakik
zer gertatu zen Avignonen. Ez?
|
|
|
—Baina ba al
|
dakik
zer erran zidan izeba Joanak, egun batean. Berak ezin seguratu zuela, baina beldur zela kendu ez ote zioten Henriki karta hura, eta ez galdu...
|
|
|
‘Aita, izeba Joanak erran zidan ezen jaun Esteban Etxegoienek gutun bat skribatu zuela, baina gero galdu egin zela, nahiz eta... ’ ‘Nahiz eta, zer...? ’, galdegin zidaan hark orduan, urduri. Eta hura urduri eta sosegugabe ikusi nuelako edo bihozkada bat izan nuelako edo nik al
|
dakit
zergatik, kontua duk ezen mihiak labain egin zidala: ‘Gutun hura ez zen galdu, eta berorrek ongi daki hori! ’ Ustekabean harrapatu nian, hain ustekabean, non ihardesteko betarik gabe utzi bainuen.
|
|
|
—Ongi duk, seme... baina
|
badakik
zer dioen erran zahar zuhurrak: bakoizari berea, zuzenbidea —eta, gurutzea eskurat emaiten zidala, orduan ere irri egin zidan:
|
|
|
—Beraz, orain
|
badakik
zergatik hautsi zuen Lutherok Erromako elizarekin: Erromako eliza putetxe bat zelako...
|
|
|
Hartaz ohartu nintzenean, begiak testurat eraman, eta paragrafo harekin inkontru egin nuen, zeinean Sarako maisuaren honako erran hau ediren bainuen: Gutienean bazenerrake hura dela luthertasun handia, gauza itsusia, eta ez
|
dakizula
zer gaztigu ordena halakoari. Eta ez, nik ez dut oroitzen hura diktatu zigunik!
|
|
|
Eta ni harriturik geratzen nintzen, ez
|
dakit
zerekin harrituago: jaun Marcelek hitzen lotzeko eta xirikordatzeko zuen trebeziarekin, baita zehaztasunarekin ere, edo eguzkiak harrizko erlojuan proiektatzen zuèn marra ilunarekin, burdinazko ziria bitarteko.
|
|
|
Ez
|
nekien
zer erran, hain nengoen leku hartan deslekuan.
|
|
|
—Ba al
|
dakizu
zer gertatu zitzaion Demostenesi? —erran zenidan, fidantzia handiz jada, zeren baitzinen solasturi amoltsu eta arronter— Baina Axularrek hobeki kontatzen du hura...
|
|
|
" Honat etorri nintzenean, mila bider aditu izan nuen ezen Pagabasoko leizea infernuko zuloa zela, eta nik ez
|
nekien
zer erran, zeren eta egia izan baitzitekeen, baina baita sineskeria eta superstizionea ere. Ordea, guztiz sinesten dut orain, zeren eta tigre haren begietan ikusi bainituen Satanen begiak, eta tigrearen orro hartan aditu Beeltzebulen orroa.
|
|
|
Zeren, noiz eta plazerrak eta atseginak bat batean eta ustekabean atrapatzen eta harrapatzen baikintuen, ba al
|
dakizu
zer erraiten ziguten egin behar genuela. Erraiten ziguten ezen arimak bideratu behar zuela gorputzak desbideratua, eta ez zegoela hartarakotz deus ere hoberik pentsua eta endelegamendua dolorezko misterioren batean pausatzea baino...
|
|
|
Ez, ez naiz Jesu Kristoren iduria lohitzen ari, nahiz eta dogma katolikotik gero eta urrunago sentitzen naizen eta gero eta sozzinitarragoa eta nestoriarragoa naizen, nolabait erraiteagatik, zeren maite baitut nik ere Jesu Kristo, eta sinesten dut ezen gizon hura, Jainkoak ukiturik, Jainko egiten zela, ez beti, baina bai batzuetan, hala nola iltzez josi ondoren hitz haiek erran zituenean: " Aita, barka iezaiezu, ez
|
baitakite
zer ari diren"... Eta sinesten dut, halaber, ezen, gure munduak zentzurik badu, hitz horietan hartzen duela, zeren eta amorioa baita, hainbat alkimistaren erranetan, munduan dagoen harri filosofal bakarra... eta amorioak bakarrik atera diezaioke, halatan, baita materiarik satsuenari eta zantarrenari ere, urre distirarik distiratsuena, nola atera baitzien Kristok bere hiltzaileei, barkamenduaren eta barkamenduzko besarkadaren arauaz, Kalbarioko hartan, zeren argiak itzala besarkatu, eta argiaren besarkadak bihurtu baitzuen itzala argi.
|
|
|
Zaldi gaineko eserzizio haietarik batean, ipintzen zioten lurrean Mattini oilo bat, zeina kaxoi tipi batean sarturik egoiten baitzen, zulo estu batetik burua soilik erakusten zuela, eta Mattinek zaldia lasterka jarri, gorputza alde baterat makurtu, eta ezpataz trenkatu behar izaiten zion lepoa oiloari, baina nik ez
|
dakit
zer gertatu zen egun hartan, zeinean zalditik beherat egin baitzuen.
|
|
|
Venezian Caravaggioren koadro ikusgarri batzuen ikusteko parada izan diat. Nik ez
|
zekiat
zer sentitu huen hik Michelangelorekin, baina enea ez zuan gutiago izan, hago segur. Hango argiak eta itzalak, hango mugimenduak eta kontrastak... mundu zaharra hankaz gora!
|
|
|
Nik ez
|
dakit
zer italiano molde erabiltzen zuen osabak, baina gitarra joleak —edo gitarra jolearen aita priorea ote zen, jaun André? — lehenengotik ulertu zion eta, baietz ihardetsirik, gurekin etorri zen.
|
|
|
Baina olen zuhaitzari beha jarriko bagina ere, jakin beza ezen, nola zuhaitz batzuei adaska berriak txertatu behar zaizkien, fruitu joririk emanen badute, hala, asmo zaharren olak beharrezkoa duela ideia berrien hauspoa, burdin produkzione guztia uhertu eta herdoilduko ez bada... Eta uste dut
|
badakidala
zer hauspo mota behar dugun eta zer neurritakoa...
|
|
|
Egun haietarik batean, finean, Villagrandeko dukea etorri baino astebete lehenagoko igandean, aitona Nikolas nehoiz baino eriago eta erreumak joago jaiki zen, halako moldez, non etxeko sehietarik bati manatu baitzion ezen gaztiga ziezaiola, mezatarakoan, don Frantziskori, zeren konfesatu egin nahi baitzuen. Nik ez
|
dakit
zer kontatu zion aitonak apezari, baina kontua da ezen, aitorraren ondotik, aitona hobeki sentitzen hasi zela. Eta goiz osoan erraiten aritu zitzaiguna ez zuela bazkalduko, eri baino eriago sentitzen zelako, mahairat bildu zen hondarrean, bazkalorduan, apeza ere lagun zuela.
|
|
|
Baina Pedrok bertze koadro bat zor zidak. Izan ere, ba al
|
dakik
zer erran zidan, Italiarat joan zenean? " Joanikot:
|
|
|
Eta ikusi nuenean ezen osaba Joanikot bazihoala eta Italiarat zihoala, ez
|
dakit
zer gertatu zitzaidan barrenean, solasean hasi bainintzen ni ere:
|
|
|
Eta hire amaren nahia eta gutizia hi ikustea duk. Izan ere, ba al
|
dakik
zer erran zigun hitaz ari zela. Hauxe:
|
|
|
" Ene anaia hori ume bat duzu, eta badakizu, umeak beti umekeriak...", orduan irri egiterat deliberatu zen aita jesuita ere. Jesuitaren irria, ordea, ez zen aitarena bezalakoa izan, naturala eta bere berezkoa, baina behartua, zeren ete aitak
|
baitzekien
zer joko jokatzen ari zen, eta apeza, aldiz, guztiz zegoen jokoz kanpoan...
|
|
|
Eta izurriak aitzinetik eraman zituen bertze gaixo haiek guztiek zer erranen lukete...?" Eta iritsi ginen gelarat, eta orduan ere, arrazoin bati bertze bat zerraiola, erran zidan: " Ba al
|
dakik
zer eginen nukeen nik, san Jenaro banintz eta napolitarrek katedraleko altxorrean gordetzen duten sainduaren buruan sarturik banengo.... Mihia aterako niekek egun batean, eta irri eginen niekek, zeren eta irri egiteko modukoa baita jendea hain inozenta eta hain ergela izaitea...!
|
|
|
Halarik ere, eman egin nahi nion, baina ez
|
nekien
zer estakuru asmatu, harik eta bihotzean bat batean zerbait sentitu, eta bihotzari hitz egiten utzi nion arte, neure mihitik:
|
|
|
Besoak uztarturik nituen, eta begiak hertsirik. Eta nik ez
|
dakit
zer gertatu zitzaidan orduan. Bertsetez bertset ari zen korua, eta bertset haiek argi uhin batzuk bezala iristen zitzaizkidan, neure barren iluna besarkatzen zutenak eta neure fedezko zalantzak argitzen.
|
|
|
Eta zein urrun nengoen Axularren gogoetez, zeren Sarako apezak ere bekatutzat baitzituen emaztekiekin loturikako kasik gauza guztiak... nahiz eta bertze alde batetik, neure estatuaz denaz bezainbatean, arrazoin zuen, zeren eta ni ere amorosturik bainengoen, eta pertsona amorosak bezala ez nekusan eta ez
|
nekien
zer ari nintzen; neure gogo guztia Elbiraren baitan neukan: jatean, edatean eta ohean netzanean hartan pentsatzen nuen, eta ametsak ere hartaz egiten nituen; ero nintzen, itsu nintzen, zentzutik kanpoan nintzen, zeren, Plutarkok ere zioen bezala, gaitz zen amoros izaitea eta zentzuan egoitea... baina, ai zer dohatsua nintzen, bertzalde, jaun André!
|
|
|
Eta esku batekin bata eta bertzearekin bertzea ferekatu nituen, eta ikusi nuenean ezen sosegurat eta baretasunerat egin zutela, bi bularren arteko habian ipini nuen, amoltsuki, neure burua, nola osaba Joanikotek jarri baitzuen Maddalenenean, urroztarren bordan ikusi nituenean. Eta, hala geundela, ene ezpainak aitzinatu nizkion apur bat, eta hark ere aitzinatu zizkidan bertze apur bat, baina nik ez
|
dakit
zer gertatu zitzaidan orduan, zeren gibela egin bainuen... Eta, jauzi batean zutitzen nintzela eta lasterrari emaiten niola, erran nion:
|
|
|
Ez
|
nekien
zer egin, ez nekien zer erran.
|
|
|
Ez nekien zer egin, ez
|
nekien
zer erran.
|
|
|
Eta osaba Joanikot ere etxean genuen... Eta nik ez
|
dakit
zer gertatu zitzaidan orduan, bihotza harenganat erortzen hasi zitzaidala apur bana... Eta osaba Joanikot izarrez mintzatzen zitzaidan, eta nik izar haien artean egiten nuen amets...
|
|
|
Eta aita Bartolome bere sermoietan erraiten hasi zen ezen Pagabasoko leizea zinez zela infernuko ahoa, zeren, ba ote zen froga argiagorik eta ebidentagorik, han berean zure aitari tigrearekin gertatu zitzaiona baino?; eta erran zuen, halaber, ezen infernuko aho hartarik jalgi zela Luthero, deabruen printze berria, urbiaindarren etsaia eta galgarria, izen bereko osaba Joanikoten txakurraren baitarat egiteko, zeren deabruek ahal hori baitzuten, gizonen baitan edo animalien baitan sartzekoa eta itxuraldatzekoa, nola ikus baitzitekeen ebanjelioan ere, hainbat etsenplutan. Gero,
|
badakizu
zer gertatu zen osaba Joani ko ten eta don Bartolomeren artean, noiz eta aita jesuitak txakurra eskatu baitzion osabari, bere izenean eta herritarrenean, eta noiz eta txakurrak bere menerat hartu baitzuen aita jesuita. Ha ren ondoren, sinetsirik ezen osaba Joanikot deabruak hartua zela, haren salatzerat bulkatu genuen aita Bartolomek eta biok hainbat herritar, babes osoa emaiten geniela.
|
|
|
Eta, neure gelan bakartzen nintzela, haiek irakurtzen hasi nintzen, jaun Esteban Etxegoienena lehenik. Eta, akabatu nuenean, ez
|
dakit
zer gertatu zitzaidan, barren osoa irauli baitzitzaidan. Eta haur batek bezala egin nuen nigar, luzaroan.
|
|
|
—Presta iezaiozue jaun Joanes Etxegoieni bainu bat, baldin atsegin badu, eta emaizkiozue arropa berriak, zeren ez baitzaizkit gaizki etorriko kontulari baten zerbitzuak, hemengo kontuen eramaiteko —eta, Gorukiri beha paratzen zela, erran zuen—: Bertze honekin,
|
badakizue
zer egin eta norat eraman behar duzuen, zeren eta atsedena baita esklaboen galbidea.
|
|
|
Eta, harat nindoala, nik ez
|
dakit
zer gertatu zitzaidan, bihotza irauli egin zitzaidala...
|
|
|
Izan ere, nola bidea egun eta erdikoa baitzen, oihanaren bazter batean gelditu behar izan genuen gauez, lurra etzaleku eta goiko izarrak ohezeru. Eta gero, berriz, ez
|
dakit
zer gertatu zen, zeren eta, lotan nengoela, oihu batzuk aditu bainituen... eta izarren artean itzarri eta, ohartzerako, hogei bat indiarrek inguraturik geunden nahaste borraste hartan, eta guarnizinoko bi soldaduak eta gu ginderamatzaten morroietarik bat ere hilik eta erhainik zeuden eta bertze bat hil hurran.
|
|
|
—Ez al dakizue Testament Zaharrak irakasten digula ezen Jainkoak Paradisuan jarri zituela Adan eta Eba, baina hura guztiz galdu zela, haien bekatuagatik, eta, halatan, mundu honetan daudekeen paradisu guztiak asmakizun hutsak baizik ez direla eta gezur hutsak? Edo ez al
|
dakizue
zer gertatu zitzaion Ponce de León-i berari ere, Bimini rat joan zenean, gaztetasunaren iturriaren bila, gaztetasuna aurkitu beharrean zahartasuna eta heriotza baizik aurkitu ez zituela?
|
|
|
—Zuk ba al
|
dakizu
zer den jantzia dagoen emazteki bat apur bana eranztea? —eta, ikusten zuelarik ezen begiak noraezean jartzen nituela, are fermuago erran zuen—:
|
|
|
Eta jaun Marcelekin eskola akabatu eta, haren hitzak gogoan nituela, osaba Joanikoten bertze hitz haiek oroitu nituen, noiz eta galdetu bainion nola sortu zen, edo nola sortu zuen Lutherok protestantismoa: " Beraz, orain
|
badakik
zergatik hautsi zuen Lutherok Erromako elizarekin: Erromako eliza putetxe bat zelako".
|
|
|
Eta ongi dago asmatzea, zeren ni ere asmatzearen alde bainago, baina asmatzen duguna ere adimenduaren galbahetik iraganarazi genuke, metaforak ere bai, baina beti ere jakinik ezen, metaforarik onena, ahal den neurrian, metaforaren ausentzia dela. Zeren bertzenaz ere
|
baitakigu
zer den burugabekeria, eta gizonaren burua zinez baitago apaingarrietarat emanago eta isuriago biluztasunerat baino...
|