|
2000
|
|
|
EZ BALEGO BESTE
|
MUNDURIK
|
|
|
EZ BALEGO BESTE
|
MUNDURIK
|
|
|
Ez balego beste
|
mundurik
,
|
|
|
" Ez dago deretxorik! Non dago
|
mundu
honetan Justizia! Ireki ditzatela Askatasunaren Ateak!
|
|
|
Eta bi haikuon ildotik, lehen hausnarketak plazaratzen dira kripta zalapartaz betean: " Gaur osteguna da, udazkenean gaude, bi liburu aurkezten dira,
|
munduak
aurrera darrai eta ez daukat goserik oraindik. Zer dela-eta orduan kezkatu?".
|
|
|
Berriro, Debekatuta erretzea zioen kartelaren azpian jarri, eta zigarro bat piztu nuen metro erdiko sugarrez. Itsuak,
|
munduko
ostia txar guztiarekin, esan zuen orduan: " Zer gertatzen da?, zer gertatzen da?".
|
|
|
Barkatuko zait ahalkea. Nolanahi ere, esan nahi nuke kabalen
|
munduarekin
zerikusi gehiago ikusten diodala terapia modu horri, medikuntzarekin baino. Konforme nago psikiatrarekin.
|
|
|
Basa urdeak, basa tximinoak, basa gizonak. Ez da ezer
|
munduan
erredimi gai  tzakeenik. Galduak jaio, galduak hiltzeko.
|
|
|
Oi, salbatzaileak! Zatozte, gizonok,
|
munduan
zareten gizagaixo guztiok, eta eros ezazue trafikoaren pandemia biblikotik salbatuko zaituzten GPS navigator system paregabea! Azkar, mugi, lau xoxetan, lau txakur txikiren trukean!
|
|
|
Paradoxak mugiarazten ditu
|
munduaren
ardatzak. Baina, baina, zer dira hodei hauek, lagun, aireak suzko ilajeak bezala badaramatzanak, auskalo nora, eta hain urrun?
|
|
|
Gurasoak naufragio batean hil zitzaikion; anai arrebak istripu batean galdu zituen; jaso zuten umezurtz etxea erre egin zen, kixkali; emazteak, hil zitzaion arte, egunero egunero jipoitu zuen. Alfredo Iradierrek ere,
|
mundu
orok bezala, izan zuen bere aukera kosmikoa. Irribarre mingarri bat irten zitzaion gizagaixoari pasarte hura gogoratzean.
|
|
|
Sentsualitatez irakurri zuen: " Hona hemen denetarik izan den gizona, bene benetako gizasemea, zintzilik duen bekatu baten bizkar
|
mundu
ororen irainak eta mespretxuak eta barre algara lizunak eraman behar izan dituena. Hona hemen ba  tzuen ezina eta besteen inbidia, eta emakume guztion gozagune azkena.
|
|
|
Baina kontraesan horiek normalak ziren: kontraesanak dira
|
munduaren
motorra. Eta Brown jaunak horixe beraxe pentsa bide zuen, ezen zenbat eta arrazoigabeago iruditu barre karkara hura, orduan eta gusturago egiten baitzuen algara; kontraesanen ordaina arriskua izan ohi da, eta Brown jaunak ere ordaindu behar izan zuen berea, gauzak harantzagi eraman nahi itsuan:
|
|
|
Ez zeukan jada errezelorik bere buruaren geroarekiko, kanpotik zetorkion ia guztiarekiko baizik.
|
Mundu
txiki, urrun baten barnean soilik sentitzen zen babestua, marginaltasuna eta delitua iradoki  tzen zuen atmosfera hartan, hain zuzen ere. Lasai sentitzen zen han, kalean ez bezala.
|
|
|
Eta ikusi aditza erabili dut, bai, jendeak ikusi egin zuelako ikuskizuna, eta ikusiz gozatu; baina niri ez dit noski aditz horrek balio, nik ez bainuen ikusi, pairatu baizik, desgogara guztiz, eta min handia eragin zidaten ikusitako hainbat basakeriek; eta emanaldiak iraun zuen tarte amaigabean, atzera ene haurtzaroarekin akordatu nintzen, eta talko hautsekin; eta pentsatu nuen emakume haien ezpainak ikustearekin batera, izakia makurra zela oso, ez genuela, askotan, ere merezi, eta munduaren kontra idatzitako hitzak oro alferrikakoak zirela, galdu egiten zirela egunen nekean, eta beti ematear ziren urra  tsetan; eta ezpain haiek nola irekitzen ziren, nola egiten zioten irribarre argi ilun hauskara azkengabeari ikusi behar izan nuenean, munduaren azken muga irudikatu nuen ene baitan, muga hori non ez baitago ezeren kontzientziarik, non izua eta haserrea soilik existitzen baitira. Eta, azkenik, pentsatu nuen hala ere
|
munduak
merezi zuela, ezin gintezkeela beti bizi nazkaren uretan ito ez ito nekagarri horretan, eta, munduari uko egin nahi izanez gero, baldintza bat bete behar dela ezinbestez eta aurretik; alegia beraren konkista. Eta konkista hitza ahoan dastatu ahala, haragiaren flakezian eroririk, beharbada, pentsatu nuen nik ere gustura konkistatuko nukeela azafata gaztaina bero haietakoren bat, zergatik ez?, eta nik ederki erakutsi ahal izango niola miserikordiaren eremu txuria eta argiaren iruntzia, jainkoen errukia eta iluntzearen zauri antzua, eta hainbeste eta hainbeste gauza gehiago uhinek edo haizeek nire gorpua ezerera itzul zezaten aurretik...
|
|
|
Eta ikusi aditza erabili dut, bai, jendeak ikusi egin zuelako ikuskizuna, eta ikusiz gozatu; baina niri ez dit noski aditz horrek balio, nik ez bainuen ikusi, pairatu baizik, desgogara guztiz, eta min handia eragin zidaten ikusitako hainbat basakeriek; eta emanaldiak iraun zuen tarte amaigabean, atzera ene haurtzaroarekin akordatu nintzen, eta talko hautsekin; eta pentsatu nuen emakume haien ezpainak ikustearekin batera, izakia makurra zela oso, ez genuela, askotan, ere merezi, eta munduaren kontra idatzitako hitzak oro alferrikakoak zirela, galdu egiten zirela egunen nekean, eta beti ematear ziren urra  tsetan; eta ezpain haiek nola irekitzen ziren, nola egiten zioten irribarre argi ilun hauskara azkengabeari ikusi behar izan nuenean, munduaren azken muga irudikatu nuen ene baitan, muga hori non ez baitago ezeren kontzientziarik, non izua eta haserrea soilik existitzen baitira. Eta, azkenik, pentsatu nuen hala ere munduak merezi zuela, ezin gintezkeela beti bizi nazkaren uretan ito ez ito nekagarri horretan, eta,
|
munduari
uko egin nahi izanez gero, baldintza bat bete behar dela ezinbestez eta aurretik; alegia beraren konkista. Eta konkista hitza ahoan dastatu ahala, haragiaren flakezian eroririk, beharbada, pentsatu nuen nik ere gustura konkistatuko nukeela azafata gaztaina bero haietakoren bat, zergatik ez?, eta nik ederki erakutsi ahal izango niola miserikordiaren eremu txuria eta argiaren iruntzia, jainkoen errukia eta iluntzearen zauri antzua, eta hainbeste eta hainbeste gauza gehiago uhinek edo haizeek nire gorpua ezerera itzul zezaten aurretik...
|
|
|
Edurtxo Caterpilarrek hartu zuen hitza ostera: " Esan, Armando maitea, oinaze izugarri hura guri, teleikusleoi,
|
mundu
orori adierazi behar bazenio, zein kolore aukeratuko zenuke?". " Kolore bat?".
|
|
|
Erabiltzen al zuten tximinoek zigilu eraztunik? Ba ote zen
|
munduan
tximinorik Gar men dia abizena zuenik?, izan ziren nire buruari egin nizkion lehen bi galdera larriak. Jakina ezetz!
|
|
|
Baina, tira, salbuespenak salbuespen, jendea ongi portatu zela esan behar, eta ez da horixe meritu eskasa ikusi ziren gordinkeriak ikusi eta gero. ...ozatu; baina niri ez dit noski aditz horrek balio, nik ez bainuen ikusi, pairatu baizik, desgogara guztiz, eta min handia eragin zidaten ikusitako hainbat basakeriek; eta emanaldiak iraun zuen tarte amaigabean, atzera ene haurtzaroarekin akordatu nintzen, eta talko hautsekin; eta pentsatu nuen emakume haien ezpainak ikustearekin batera, izakia makurra zela oso, ez genuela, askotan, ere merezi, eta
|
munduaren kontra
idatzitako hitzak oro alferrikakoak zirela, galdu egiten zirela egunen nekean, eta beti ematear ziren urra  tsetan; eta ezpain haiek nola irekitzen ziren, nola egiten zioten irribarre argi ilun hauskara azkengabeari ikusi behar izan nuenean, munduaren azken muga irudikatu nuen ene baitan, muga hori non ez baitago ezeren kontzientziarik, non izua eta haserrea soilik existitzen baitira. Eta, azkenik, pentsatu nuen hala ere munduak merezi zuela, ezin gintezkeela beti bizi nazkaren uretan ito ez ito nekagarri horretan, eta, munduari uko egin nahi izanez gero, baldintza bat bete behar dela ezinbestez eta aurretik; alegia beraren konkista.
|
|
|
Baina, tira, salbuespenak salbuespen, jendea ongi portatu zela esan behar, eta ez da horixe meritu eskasa ikusi ziren gordinkeriak ikusi eta gero. ...alko hautsekin; eta pentsatu nuen emakume haien ezpainak ikustearekin batera, izakia makurra zela oso, ez genuela, askotan, ere merezi, eta munduaren kontra idatzitako hitzak oro alferrikakoak zirela, galdu egiten zirela egunen nekean, eta beti ematear ziren urra  tsetan; eta ezpain haiek nola irekitzen ziren, nola egiten zioten irribarre argi ilun hauskara azkengabeari ikusi behar izan nuenean,
|
munduaren
azken muga irudikatu nuen ene baitan, muga hori non ez baitago ezeren kontzientziarik, non izua eta haserrea soilik existitzen baitira. Eta, azkenik, pentsatu nuen hala ere munduak merezi zuela, ezin gintezkeela beti bizi nazkaren uretan ito ez ito nekagarri horretan, eta, munduari uko egin nahi izanez gero, baldintza bat bete behar dela ezinbestez eta aurretik; alegia beraren konkista.
|
|
|
Ni, behintzat, ederki busti nintzen, eta une hartantxe ene haurtzarora itzuli nintzen, eta talko hautsen lurrin goxoa sentitu nuen ezinbestean sudurmintzetan gora, lagunkoi eta eraberritzaile, eta negar samurrari lotu nintzaion orduan, ezen niretzat haurtzaroa eta zurtztasuna gauza bat eta bera baitziren, garai latz baina, hala ere, usain eta kolore politak zituzten egunen oroimen suharra. Pentsatu nuen bakar bakarrik nengoela
|
munduaren
erdian, eta nekatuta neukala oso larrua, eta ez nuela artean bizitzaren loria ezagutzeko zorionik izan; eta, soka beretik, pentsatu nuen ahanztura dela gizakiaren hatsik ohikoena, eta argia malko desolatu bat besterik ez dela, noragabe doana, isiltasunera, edota, agian, hilotzek kantatzen duten ereserki izoztura. Gauza gehiago ere pentsatu nituen, haratago dagoen hotzaz, arimaren hotzaz egin nuen hausnar, eta halatan nintzela, atsedenaldia iragarri zuten Oinazeak orduak luze ditu programako arduradunek, eta emankizuna ez ezik, nire pentsamenduen haria ere eten zuten.
|
|
|
Eta halaxe adierazi zuen, inork galdetu gabe, Armando Bonilla izatea erabaki zuenez geroztik, gauzak ez zirela hobeto joan, okerrago baizik, askoz ere okerrago baizik: " Gero gerokoak esan dut lehen, oker ez banago, zeren, jendeak ez baldin badaki ere, etxeko artxiboan bilduta dauzkat
|
munduko
errefrau guztiak, bilduma oso bat, eta horretarakoxe etorri nintzen hona, dohakabe inozoa, bost milioi horiekin nire artxibo erraldoi hori argitaratuko nuelakoan".
|
|
|
Urrutiegi nuen zume hotsa. Beste
|
mundu
batekoa. Lagun guztien begiratuak neuri so zirela iruditzen zitzaidan, eta euli bat nerabilen inguruan.
|
|
|
Kirats hau baina, txarra bada ere, ez da
|
munduan
txarrena. Ez horixe.
|
|
|
Baina badakit, aurrerago, begiak itxi eta kolpean irekitzen jarduna naizela amona ikusiko ote nuen. Begiak ixteak beste
|
mundu
batean murgiltzen gaitu. Ireki  tzeak hausten digu, ordea, utzi genuena baino hobea aurkituko dugun itxaropena.
|
|
|
Igande arratsalde hartan, etxera iritsi, eta amari begiratu gabe esan nion: " apaiz izan nahi dut, ama", eta beroaldia igo zitzaidan oinetatik bururaino; ez nintzen amari begiratzera ausartzen, ez nekien alai edo serio zegoen;" Zatoz hona" eta musu eman zidalarik, ordea, mila poz zaratatsutan lehertu zen nire barrena; arrosak, liliak, San Jose loreak eta
|
mundukoak
diren eta ez diren lore guztiak zeuden zelai hartan. Orduan Jainkoaren ahotsa entzun nuen lorategi hartan.
|
|
|
Horregatik nengoen beti, egoera haien berri nori entzungo. Agurea nuen bakarra; gaur ongi dakit ez zela egokiena; baina tira!,
|
mundu
berri bat azaltzen zidan, eta etxekoek ez zuten oso begiko Migelek eta biok agureari egiten genion abegi ona.
|
|
|
Beren ustez ezkutuko, begietan irakurtzen baitzitzaien beren gau ametsa. Erreka bat dago beherago, eta haren ertzean etzaten dira mozkorrak eta
|
mundu
berri bat aurkitu nahi duten neska mutil gazteak. Elkarrekin asetzen dituzte gorputzaren goseak, eta belar zapalduak ematen zigun garai hartan han etzandako neska mutilen ibileren berri.
|
|
|
Nigan ipiniak zeudela iruditzen zitzaidan, eta, gainera, gizon  tzat jo nahi nuen neure burua, eta nahiago nuen gizatasunaren gurdian sartu. Baita
|
munduko
haize guztien sorgin hotsak entzun behar banituen ere!
|
|
|
Ez nuke, agian, ezein modutan egingo: besteak beste, nire premia psikologikoek liburu honi esker erakutsi zioten bizkarra, ez agian haurtzaroari, baina bai nire haurtzaroko
|
mundu
itxi hari.
|
|
|
Kontuak aski garbi azaldu ditut. Ez du
|
mundurik
merezi nire kezka eten honek, eta horregatik edo gogoratzen dut gaur goizean ikusi dudan haur herrena. Zakur gaixo baten moduan xaxatzen zuten lagunek.
|
|
|
Alabaina, horrek bezainbat harritu nau bigarren aitorpenak: Ameriketako bidaia hau koadrilako lagunen artean ordaindu diote, hain urrats handia egin aurretik
|
mundua
gehixeago ezagutu dezan, haien hitzetan" Hainbeste teologia ez, eta mundologia pixka bat ikas dezan".
|
|
|
batean noria, bestean mendi errusiarra, harago tramankulu modernoagoak... Eta hara sartzearekin batera, zorabio eta algara
|
mundu
batean murgildu gara. Soil soilik Karmelo, Adela eta, harrigarria bada ere, Dan bera geratu dira emoziorik bortitzenak dastatu gabe.
|
|
|
Aitak batzuetan kamioian eramaten ninduenean bezalaxe sentitu naiz:
|
mundua
kamioiaren kabinara eta errepidera mugatzen zen, eta orduan ni, aitaren altzoan eta eskuak bolantean, boteretsu eta aske sentitzen nintzen, eta gaur ere halaxe sentitu naiz zaldi gainean ibiltzean. Nahiz eta lehenengo aldia izan, zamariarekin gero eta konfiantza handiagoa hartu, eta galapan abiatu naiz.
|
|
|
Azterketa gogorrak gainditu ondoren," luxuzko ertzain" izatearekin batera, Dabidek politikarien
|
mundua
barne barnetik ezagutzea lortu zuen. Egokitu zioten lehendabiziko lana politikari bat zaintzea izan zen eta, hauteskunde garaia izaki, hara eta hona ibili behar izan zuten.
|
|
|
|
Munduko
milioi guztiak eskaini arren, ez dizkizut argazki hauen negatiboak itzuliko
|
|
|
Teresak zioenez, inbidia sanorik ez dago, eta hala bada, niri inbidia doi bat sortzen dit Rubenek
|
munduarekiko
eta Jainkoarekiko duen harremanak, konfiantzak...; ez da sinestun batzuengan ikusi izan dudan erlijioa= betebeharra= hala egiten zuten-eta guk hala egingo dugu tristea.
|
|
|
Eta jende horrekiko, ikasgaiekiko sentitu dut. Mary Land  ford ttikia eta arrunta iruditu zait;
|
mundua
, ordea, arrunt handia. Eta beharbada ikasten jarrai nezakeela bururatu zait:
|
|
|
Eta jakina, alboko mutila X izan, gero ilargia zapalduko zuen astronauta, eta X ek auzoaren berbak ahantzi ez, eta ilargia zapaldu bezain laster: " Zorionak, Zakarias" berba misterioz beteak esan zituen,
|
munduko
pertsona bik bakarrik ulertuko zituztenak...
|
|
|
Berak orduan niri gerritik heldu, eta, desesperatuki, nik urruntzen nion mihia bilatu du. Baina luze gabe topatu du eta musutan ito gara, elkar estutzen eta laztantzen genuen bitartean,
|
mundua
eta, ondorioz, gu une batetik bestera urpean desagertzear balego bezala, harik eta berak, auhen bat jaurtiz, lurretik altxatu nauen arte. Gero, nik haren eskua hartu eta nire sexura eraman dut, harenaren gainean nirea pausatu eta igurtzika hasi naiz edo zait, eta nire auhenak Rubenen ahoan egin du oihartzun.
|
|
|
Gero, esan bezala, Bryce Canyonera heldu, eta bertako ibilbide bati ekin aurretik, panel batean satelite batetik ateratako mapamundi gisako bat topatu dugu, baina ohikoetatik guztiz desberdina, izan ere
|
mundua
gauez nolakoa den erakusten baitzuen. Panelaren fondo ilunean doi doia nabaritzen ziren kontinenteetan, ordea, begien bistan zegoen munduan gauez argiak non distiratzen duen:
|
|
|
Gero, esan bezala, Bryce Canyonera heldu, eta bertako ibilbide bati ekin aurretik, panel batean satelite batetik ateratako mapamundi gisako bat topatu dugu, baina ohikoetatik guztiz desberdina, izan ere mundua gauez nolakoa den erakusten baitzuen. Panelaren fondo ilunean doi doia nabaritzen ziren kontinenteetan, ordea, begien bistan zegoen
|
munduan
gauez argiak non distiratzen duen: EEBBetako eta Europako hiri nagusietan, eta Hego Amerikako edo Asiako puntutxoren batean; gainerakoan iluntasuna zen nagusi.
|
|
|
Mapa hori bidailagunen ahotan egon da ibiltzen hasi garenean (Preteritok, esate baterako, adierazi du Manhattanen bakarrik Afrika osoan baino telefono linea gehiago dagoela). Baina mapa hori ez dut orriotara ekarri nahi izan
|
munduaren
egoeraz hitz egiteko (hori egiten nuen Dabidekin, batez ere" luxuzko ertzain" egin aurretik), neure buruaz hitz egin beharra dudalako baizik: Dabidek ni ilunpetara zigortu ninduen egiaz tiro egin zidan egunean, baina Karmeloren deia en  tzun eta gero, beharbada bera sentituko da ilun baino ilunago.
|
|
|
nik ere pilula hartzen jarraituko nuen. Egia da sexu harremanetarako guztiz gogogabetua utzi ninduela, baina egia da, halaber, eguneroko pilula ttikiak esperantza doi bat eskaintzen aukera eta posibilitateen
|
mundu
oso bat zabaltzen zidala; hitz batean esatearren: askeago sentiarazten ninduen.
|
|
|
Atseginaz mintzatu nuke, gozamen handia izan delako hemengo abenidetan ibiltzea, Michigan itsas itxurako aintzira bazterrean paseatzea,
|
munduko
altuenera igotzea, espresso bat bakarrean hartzea, Blue Chicagon musika zuzenean entzutea...
|
|
|
Amonaren etxean, herrixkan, arropa kanpoan zabaltzen zuten. Artean haurra, niri
|
munduko
plazerrik handienetakoa zitzaidan haizeak lehortu duen arropa garbiaren lurrina usaintzea, edota gero izara zuri haiexen artean lokartzea.
|
|
|
Nire bizitzako unerik hunkigarrienetakoa izan zen:
|
munduko
buruzagirik ahaltsuenetako bat, ahaltsuena ez bada, nire oinetan negarrez eta barkamen eske ikustea. Orduan nik neuk aholkatu nion nazioaren onerako egia osoa ez esatea.
|
|
|
Egia da" Sentitzen dut" esamoldea erabiliegi dagoela, baina halaxe dago oraindik ere hainbestetan erabiltzen dugun" Maite zaitut" adierazpidea ere, eta hala ere bizi bizirik dago, eta konbentziturik nago esaten den bakoitzean esanahi berria, ñabardura gehiago egokitzen diogula adierazi du ahots sakon bezain pausatuz, denoi epaiketa fartsa bat zela kasik ahanztarazten zigula. Eta begien bistan dago neska hori ezagutu aurretik, eta ondoren, Billek azaldu izan didan maitasuna desberdina dela; baina hanka sartu du eta halaxe onartu du,
|
munduko
ohore guztiak jasotzen ari zela, munduko pertsona apalenaren mailara etorriz, gauzarik intimoenak denon aurrean azaldu beharrez. Oraingoan ere, dotore jokatu du, ausarta izan da eta bere hutsa onartu du, benetakotasunez, barne barnetik gure herriaren alde jarraitu nahi duela erakusteko.
|
|
|
Egia da" Sentitzen dut" esamoldea erabiliegi dagoela, baina halaxe dago oraindik ere hainbestetan erabiltzen dugun" Maite zaitut" adierazpidea ere, eta hala ere bizi bizirik dago, eta konbentziturik nago esaten den bakoitzean esanahi berria, ñabardura gehiago egokitzen diogula adierazi du ahots sakon bezain pausatuz, denoi epaiketa fartsa bat zela kasik ahanztarazten zigula. Eta begien bistan dago neska hori ezagutu aurretik, eta ondoren, Billek azaldu izan didan maitasuna desberdina dela; baina hanka sartu du eta halaxe onartu du, munduko ohore guztiak jasotzen ari zela,
|
munduko
pertsona apalenaren mailara etorriz, gauzarik intimoenak denon aurrean azaldu beharrez. Oraingoan ere, dotore jokatu du, ausarta izan da eta bere hutsa onartu du, benetakotasunez, barne barnetik gure herriaren alde jarraitu nahi duela erakusteko.
|
|
|
Billek, sentitu ez ezik, eraman ere, urrunera eraman du, eta hanka sartu du, baina berriro diot: bere hutsa
|
mundu
osoaren aurrean onartu behar izan du, eta ez nire aurrean bakarrik, nork eta munduko herri asko botoi bat sakatuz birrindu eta porroka dezakeen pertsonak, eta pertsona horrexek barkamena eskatu dizue, baina batez ere, berriro diotsuet, niri eskatu dit. Eta zuei ere, herri tribunaleko kide guztioi, zuen kontzientziak pixka bat aztertu, eta barka dezazuela eskatzen dizuet.
|
|
|
Billek, sentitu ez ezik, eraman ere, urrunera eraman du, eta hanka sartu du, baina berriro diot: bere hutsa mundu osoaren aurrean onartu behar izan du, eta ez nire aurrean bakarrik, nork eta
|
munduko
herri asko botoi bat sakatuz birrindu eta porroka dezakeen pertsonak, eta pertsona horrexek barkamena eskatu dizue, baina batez ere, berriro diotsuet, niri eskatu dit. Eta zuei ere, herri tribunaleko kide guztioi, zuen kontzientziak pixka bat aztertu, eta barka dezazuela eskatzen dizuet.
|
|
2001
|
|
|
Sortu egin beharra dago, asmatu! Zer litzateke gure
|
mundua
Newton, Galileo, Leonardorik gabe?
|
|
|
Ez bat eta ez bi, askoz gehiago baizik... Maiz badirudi
|
mundua
behera datorkigula, eta ekaitz gaizto bat besterik ez da!
|
|
|
Nik ere bai. Ez legoke
|
munduan
hori baino lanpara ederragorik.
|
|
|
Harro eraman ere, amigo! Ez dago asko
|
munduan
pribilegio hori duenik!
|
|
|
Barreia ezazu orain lau haizetara! Tira, jakin dezala
|
mundu
osoak!
|
|
|
Bost urteren buruan abiapuntura iritsiak ziren berriz ere. Orain bai ezagutzen
|
mundua
: bazekiten zertarako balio zuen bizitzak.
|
|
|
Eta orain amnesia propioan murgilduta bizi den gizon hori, bere
|
mundu
txiki itxi horretan, zoriontsu bizi omen da, ez lehenik ez orainik ez gerorik duela, izaki alderrai bat bailitzan, isiltasuna bezain aske.
|
|
|
Eztanda bat bailitzan sentitzen duzu, bat batean, entzuten ari zaren musika hori; musika hori, zure begien argitara, ezaguna baita, baina ez zure
|
mundukoa
, telebistako film batetik letorkeena baizik; musika bat mingarria, errepikakorra, estutasunaren soroan loratua, doinu bainoago zarata; musika bat, finean, azken ordu erdian propio eta setati zerbait iragarri nahian dabilkizuna, eta, noski, zure mundukoa dena, hain arriskutsuki zure mundukoa, zu, zeurean hain egoskor bildua, horretaz beranduegi arte jabetzen ez bazara ere.
|
|
|
Eztanda bat bailitzan sentitzen duzu, bat batean, entzuten ari zaren musika hori; musika hori, zure begien argitara, ezaguna baita, baina ez zure mundukoa, telebistako film batetik letorkeena baizik; musika bat mingarria, errepikakorra, estutasunaren soroan loratua, doinu bainoago zarata; musika bat, finean, azken ordu erdian propio eta setati zerbait iragarri nahian dabilkizuna, eta, noski, zure
|
mundukoa
dena, hain arriskutsuki zure mundukoa, zu, zeurean hain egoskor bildua, horretaz beranduegi arte jabetzen ez bazara ere.
|
|
|
...bat batean, entzuten ari zaren musika hori; musika hori, zure begien argitara, ezaguna baita, baina ez zure mundukoa, telebistako film batetik letorkeena baizik; musika bat mingarria, errepikakorra, estutasunaren soroan loratua, doinu bainoago zarata; musika bat, finean, azken ordu erdian propio eta setati zerbait iragarri nahian dabilkizuna, eta, noski, zure mundukoa dena, hain arriskutsuki zure
|
mundukoa
, zu, zeurean hain egoskor bildua, horretaz beranduegi arte jabetzen ez bazara ere.
|
|
|
iragankorra, freskoa, bizia, harmoniazkoa, ederra. Ez zen sekula ezagutu gure harreman sutsuan lehorterik edo orbanik edo beheraldirik,
|
mundu
guztia dago horren jakinaren gainean. Hara zer ginen bata bestearentzako:
|
|
|
Egunean hiru pausoren luzerako zatitxo barria inkatuko deutsat, beste kolore batekoa, eta zatitxoak emoten dauen beste urrunduko naz etxetik. Halan, haundia egiten nazenean,
|
munduaren
beste alderaino joango naz, eta bueltan, dan dana batzen etorriko naz, luzera  bardineko soi  nekoa egiteko. Gero, soineko horrexegaz ezkonduko naz.
|
|
|
Maritxu ha nagusitu egin zan. Behin,
|
mundua
ezagutzera joiala esanez txabolatik urten eta ez zan gehiago bueltatu. Bigarren lehengusina batek jaso eban neskatoak etxean lagatako lazu koloretsua.
|
|
|
|
munduak
mundu dirau.
|
|
|
munduak
|
mundu
dirau.
|
|
|
Hura ikusita, arduradunek esan zuten Europa, Europa zela moda berrien topalekua; eta Europan, Europan topatu behar zela Euro  pan ez ezik,
|
mundu
osoan ere eroso ibiltzeko moduko trajea.
|
|
|
Eskailerak jaitsi nituen: boligrafoa esku batean, eta aurreko larunbat goizean erosiriko klasifikadorea bestean, folioz gainezka,
|
mundu
eta gizaki gorabeheren gose. Azken mailari agur egiteaz bat, txoferrak sakatutako botoiari esker itxi zitzaizkidan bizkarrean, ordura arte babesean mantendu izan ninduten ateak.
|
|
|
Ez dit berdin zelan dabilen
|
mundua
. Baina  ez nau batere arduratzen.
|
|
|
Bestela ez bageneki, beraz, pentsa genezake garai batean, Gipuzkoan bertan esate baterako,
|
mundu
guztiak gaztelaniaz egiten zuela; paperetan ageri den lekukotasunaren arabera badirudi gaztelaniaz egiten zutela. Guk badakigu ez zela horrela, guk gerok ezagutu dugu egoera hori eta badakigu hor gertatzen dela euskara trebe eta ausart, Axularrek zioen bezala, ez izatea aurreratzeko eta beti beste hizkuntza hori dela aurrera agertzen dena.
|
|
|
Nire ustez lehen esan dudanak baino ondore larriagoak ditu beste gauza batek; lehen esan dut, eta ez dut gauza berririk esan,
|
mundu
guztiak baitaki, euskara erabili den eskualdea, guk dakigun garaian, esan dezagun azkeneko bi mila urte honetan, aski meharra eta laburra izan dela. Esan dugu gainera eskualde horretan bizi zen eta hizkuntza hori erabili zuen jende multzoa ere ez zela ugariegia.
|
|
|
Eta heldu ez direnak edota bakarka heldu direnak mordotxoa dira. Etxeparek, Oihenartek esan bezala, bi edizio izan zituen  hasieran, bai Bordelekoa, ezagutzen genuena, eta bai Garibayk Erroan esa  ten zuen hirikoa9 Azkeneko honen aztarrenik ez da inon, Oihenarten  hitzez kanpora, eta lehenbizikoa,
|
mundu
guztiak dakien bezala, ale bakarrean gorde zaigu Parisko Bibliothèque Nationalean. Edozein huskeriagatik ale hori gal zitekeen eta orduan Etxepare gabe geldituko ginatekeen.
|
|
|
Harritzekorik aski ez badut aurkitzen neuregan, neure herrian aurki dezaket: etxean edo etxe aldamenean bizi izan naiz beti, baina
|
mundua
Elkanok inguratu zuen; ez dut ordena berririk sortu, baina herritar batek sortu zuen Jesusen Konpainia. Zer arraio!
|
|
|
Euskara  bizi dadin, euskarak luzaroan iraun dezan? Plazara,
|
mundura
(horrelaxe esan zuen Etxeparek) irten dadin. Horrela bada, hitz ugariak, aberatsak, adiera bereziz josiak behar ditugu.
|
|
|
Badirudi zahartu ahala aberatsago behar genukeela izan, jakitez eta oroitzapenez bederen. Gu ere, ez inguruan dugun
|
mundua
bakarrik, aldatuz goaz: atertu gabe darion urak garamatza.
|
|
|
Oraingo zenbait gizoni guztiok beregan gauzkan Jainkoaren eskua ageri ez zaionez gero âgure Orixek agian inork ez bezala kantatu duen" esku legun begiduna" â, nahitaezkoa da nor bere barrenean ezin hautsizko hesiz inguratua egotea. Gizonak bere burua
|
munduan
aurkitzen du, hemen gertatzen da âhemen suertatzen, gure artean esaten den bezalaâ nola eta zergatik ez dakiela. Jaiotzean piztutako argi harrigarria, mundu guztia beregana lezakeen  argia, ez da halaz guztiz ere, kanpotik eta barrendik inguratzen duen ezerezean, edozein haizetxok itzal dezakeen su ahul bat besterik, ezerezak luzaro gabe deuseztatu eta irentsi beharrekoa.
|
|
|
Gizonak bere burua munduan aurkitzen du, hemen gertatzen da âhemen suertatzen, gure artean esaten den bezalaâ nola eta zergatik ez dakiela. Jaiotzean piztutako argi harrigarria,
|
mundu
guztia beregana lezakeen  argia, ez da halaz guztiz ere, kanpotik eta barrendik inguratzen duen ezerezean, edozein haizetxok itzal dezakeen su ahul bat besterik, ezerezak luzaro gabe deuseztatu eta irentsi beharrekoa. Giltzape horretatik ezin irten ez ezaguera bidez, ez lurreko maitasun bidez:
|
|
|
Honek, itzulinguru eta zehar esanik gabe bere egiazko antzirudia bertsoetan emateaz gainera âlurkoi eta fededun, atseginetan txoro eta ezbeharretan gizontasunez beteaâ, handiagorik egin zuen eta jakinaren gainean zegoen handiagorik egiten ari zela: berak zuela alegia euskara
|
munduko
plaza zabalera lehenbiziko aldiz agertzen. Eta bertsoei azken umil hura, debile principium melior fortuna sequatur, ezarri zienean, lehenengo mugarria jartzen zuela uste zuen noski, menderen mende luzatuz joango zen errenkada baten lehenengo mugarria. Â
|
|
|
Ez zen inor ausartu esaten, dakidanez, inoiz baino ugariago mintzatzen ginenik euskaraz ezta aho hizkuntza aberastu zenik ere. Gehienok esaten genuen, ordea, eta ez da oraindik ospe hori isildu, ez dela behin ere,
|
mundua
mundu denez gero, azken urteotan bezain ongi idatzi gure hizkuntza.
|
|
|
Ez zen inor ausartu esaten, dakidanez, inoiz baino ugariago mintzatzen ginenik euskaraz ezta aho hizkuntza aberastu zenik ere. Gehienok esaten genuen, ordea, eta ez da oraindik ospe hori isildu, ez dela behin ere, mundua
|
mundu
denez gero, azken urteotan bezain ongi idatzi gure hizkuntza.
|
|
|
|
Munduak
bizi duen aro berri honetan euskarari leku bat aurkitu nahi badiogu, Mitxelenak eskatzen zuen benetako leku nahikoa, abiapuntua izan da euskararen kultur eta hizkuntz esparru osoan (guk zentzu kultural argi batez Euskal Herria deitzen dugun horretan, alegia) euskara herritar guztion kultur ondaretzat hartua izatea; herritar guztiona esan nahi dut: euskaraz jakin eta egiten dugunona, baina baita ere euskararik ez dakitenena ere.
|
|
|
barkaezina da erdaldunek gure berri gehiago eta maizago ez izatea. Alferrik ariko gara" euskararen alde" lanean, erdaldunei ez badiegu erakusten euskararik jakin gabe
|
mundu
oso bat ari direla galtzen. Horretarako gai izan behar dugu, hortxe dago koska.
|
|
|
Inoiz idatzi nuen bezala, interesgarria litzateke ezagutzea euskaraz ez dakiten euskal herritarrek euskal
|
munduaz
duten irudia eta euskal munduarekin duten harreman sentimentala: guk proiektatzen duguna eta proiek  tatzen dugun horretatik jasotzen dutena.
|
|
|
Inoiz idatzi nuen bezala, interesgarria litzateke ezagutzea euskaraz ez dakiten euskal herritarrek euskal munduaz duten irudia eta euskal
|
munduarekin
duten harreman sentimentala: guk proiektatzen duguna eta proiek  tatzen dugun horretatik jasotzen dutena.
|
|
|
guk proiektatzen duguna eta proiek  tatzen dugun horretatik jasotzen dutena. Interesgarria, halaber, frankismoaren azken hondarretan euskal
|
munduak
sortzen zuen lilura gaur zertan den aztertzea; eta orduko lilurak distira galdu badu, zergatik galdu duen ikustea. Irudi aldaketarik balego, zeri egozten diogun batzuek eta besteek.
|
|
|
Batek baino gehiagok esan izan du eta esaten du, ez dakit idatzi ere ez ote den egin, Axularrek liburua bere elizgizon kideentzat egin zuela, horiek beren prediku eta sermoietan gaia ugari izan zezaten. Baina antiojorik gabe irakurri duenak berehala ikusten du liburu hori ez dela elizgizonentzat egina, laikoentzat baizik,
|
munduan
bizi den jendearen  tzat. Ikasia edo erdi ikasia izateak gutxienez kondizio bat eskatzen zuen, irakurtzen aski ongi jakitea.
|
|
|
Nola kantak maiz baitire
|
mundukoen
ahoan,
|
|
|
Unibertsitate gaia luzaz ukitu dut
|
mundu
guztiak beti pentsatu  duelako hor dagoela, nolabait ere, gure irakaskuntza osoaren giltzarria. Gaitza, irakaskuntza sailean, aspaldidanik datorkigu.
|
|
|
7 Egoera ez da ezertan aldatu georgiar baten aurkikundea gorabehera,
|
munduan zehar
aldizkariek aski barreiatua eta gure artean Aranegi jaunak (Zurich ko Tages Anzeiger Magazinen bertan aipatua, 35.z.: " Widerstand in Euskadi").
|
|
|
Asko den adina ez izanik ere, premiazko dute hiztegigileek hitzen berri jakitea, eta ikastea dagoeneko ez badakite, bai euskarazkoen eta bai erdarazkoen. Nahikoa itxuragabeki jokatu zuen, izan ere, Babelgo nahastea sortu zuenak, erraldoien kasta zela eta ez zela, erdara bat baino gehiago barreiatu zuenean
|
munduan zehar
. Gu, egia esan, ari gara eginahalean, beranduxko haatik, orduko makurrak zuzentzen.
|
|
|
Bazterrak ongi arakatuz gero, Iztueta ez legoke hain bakarti. Hau izan zen, halaz guztiz, Larramendiren bidea saiatu zuena inork baino  lehenago eta areago,
|
mundu
honetako gauzak (dantzak zein erabateko  kondaira) tratatzeko. Gure egunotaraino begira egon gabe, horrexek erakusten digu Larramendi izan zela, lehenengo eta behin," aldiritarren" hizkuntza hiritartu nahi izan zuen euskaltzalea.
|
|
|
Lotsatuxe gelditu nintzen behinik behin, duela hogei urtetsu, Cabezon de la Sal en, han
|
mundu
honetarako eta besterako gidari zirenekin batean bazkaltzen ari ginenean. Aski bizirik zebiltzan politika nahastetara jo genuen azkenean, ez nire gogoz, eta horra non jakin nahi duten  nongoa edo nongotarra naizen ni; nik, berriz, isilune labur bezain nabari baten ondoan," Gipuzkoarra" erantzutea aukeratzen, hoberik ezean edo.
|
|
|
Oroit lainoetan barrena, esan kontatuen oihartzun, honelako zerbaiti igartzen diodala iruditzen zait maiz aski, susmo dudan egoera sekula mamitu ez bada ere erabat: zenbat ere aspaldiago orduan ere egiazkoago gerta zitekeen beharbada gure
|
munduan
. Gipuzkoar batek, diogun errenteriar batek, bazituen, nekez aurki baitaiteke jaioterri bakarreko gizakirik, bi sorterri  guttienez:
|
|
|
Ikasi, ikusi nuen puxka ikasi nuen, eta irakur nezakeen pixka. Izan ere, garai hartako Errenteria ez zen
|
munduan
aurki daitekeen lekurik aukerakoena gai hauetan trebatzeko eta aitzinatzeko. Badakit orain badela han sail honetan, beste horrenbestetan bezalatsu, lan aurreragotuetan ari den jenderik.
|
|
|
Ez naiz inondik ere fio, horrexegatik, paper hauek izan dezaketen arrakastaz eta hori, lasaibide izanik, ezin daiteke negargarri izan. Nolanahi ere den, hemen agertzen zaigu berriz duela mende laurdena itzali zen beste
|
munduko
arima herratua, eta garai hartako eta garai haren lekuko bezala agertzen zaigu: lekuko bakar ez izateak ez dio inolaz ere lekukotasuna kentzen.
|
|
|
David Lean en film honek tarteka tarteka
|
mundu
guztira hedatu den txistu soinu bizia ez ezik, Beethovenen musika ere eraman zezakeen.
|
|
|
Ongi dakien eta ongi dakigun hizkuntzan dakarren mandatua, ordea, ohi ez bezalakoa da hagitz. Zineman ohi ez bezalakoa esan nahi dut,
|
mundua
bezain zaharra eta arrunta baita gainerakoan.
|
|
|
Halaz ere, ikusleak egingo luke zaldunarekin egin duela bat berak, zaldunarenak direla bere kezkak eta galderak. Miresgarria da, benetan, Jainkoaganako deiadar larri hau iparraldetik etortzea, diotenez
|
munduko
gauzetan hain murgildua dagoen iparralde hotz horretatik. Ez da noski fededunaren deiadarra, baina bai bederen fede gosearen oihua.
|
|
|
Lafon jaunarena bata, Azkue zenarena bestea. Horiek zeharo txarrestekotan, txarretsi ere ditu, bere buruari uko egin nahi ez badio,
|
munduan
diren euskal hiztegi guztiak edo ia guztiak. Azkuerenean, Lhanderenean, Lopez Mendizabalenean, esate baterako, euskal hitzen adiera erdaraz azaltzen baita.
|
|
|
Euskaraz mintzatuko balitz, kaltea besterik ez luke egingo: bere buruari aurrenik, jakintzari gero,
|
munduko
eri guztiei sendagairen bat asmatu badu, eta abar. Onik ez lioke inori egingo, ezta euskarari ere.
|