|
2000
|
|
|
Bill eta Maryk, museoa osatzen duten areto ezberdinetan barrena doazela, obraren hari nagusia garatuko dute. Berauen hizkuntza, 2050 urteko
|
munduko
biztanle gehienena da: «espanglish»a, alegia, XX. mendearen hondarrean sortua, ingelesa eta espainiera batzearen ondorioz.
|
|
|
Zera gaineratzen dute: demokraziaren, justiziaren eta askatasunaren aldeko borroka da, giza eskubideen aldeko borroka, eskubide horiek zapalduta gelditzen baitira
|
munduko
biztanle gehienak txirotasunean eta bazterturik bizitzera beharturik daudenean. Azkenik, garapenerako, heziketarako eta bizimodu duin baterako behar diren oinarrizko baliabideen negoziaketa defendatzeko kanpaina dela azaltzen dute.
|
|
2001
|
|
|
Horretaz jabetzeko nahikoa da beren datuei begiratzea:
|
munduko
biztanleen %21ak mundu osoko Barne Produktu Gordinaren %79a ekoizten eta kontsumitzen du; aldiz, garapenean sartzen ari diren herrialdeek, munduko biztanleen %80a izanik, gainerako %21a besterik ez dute bereganatzen. Munduko biztanleen herena baino gehiago erabateko txirotasunean bizi da, egunean 200 pezeta (8 libera) eskas izanik bizitzeko.
|
|
|
Horretaz jabetzeko nahikoa da beren datuei begiratzea: munduko biztanleen %21ak mundu osoko Barne Produktu Gordinaren %79a ekoizten eta kontsumitzen du; aldiz, garapenean sartzen ari diren herrialdeek,
|
munduko
biztanleen %80a izanik, gainerako %21a besterik ez dute bereganatzen. Munduko biztanleen herena baino gehiago erabateko txirotasunean bizi da, egunean 200 pezeta (8 libera) eskas izanik bizitzeko.
|
|
|
munduko biztanleen %21ak mundu osoko Barne Produktu Gordinaren %79a ekoizten eta kontsumitzen du; aldiz, garapenean sartzen ari diren herrialdeek, munduko biztanleen %80a izanik, gainerako %21a besterik ez dute bereganatzen.
|
Munduko
biztanleen herena baino gehiago erabateko txirotasunean bizi da, egunean 200 pezeta (8 libera) eskas izanik bizitzeko. Horiei errentaren %8a besterik ez zaie egokitzen.
|
|
|
Halaber, garapen bidean dauden herrialdeak kontsumoaren bideari ekingo diote. Gaur egun,
|
munduko
biztanleen heren batek ez du inolako energia aukerarik.
|
|
2002
|
|
|
Circulation, Hyatursion eta Current Opinion in Cardiology aldizkariek egin dute ikerketaren berri, zeinak lotura argia ezartzen baitu arteria hipertentsioaren (HTA) eta bihotz muskuluaren hazkunde anormal «haritsuaren» artean. Hipertentsioa,
|
munduko
biztanle helduen %30i eragiten diona, «hiltzaile isila» deitu izan zaio, bere sintomak ez baitira nabaritzen gaitz bat agertu arte. Bihotz gutxiegitasuna XXI. mendeko epidemia nagusietako bat da.
|
|
|
Txosten baten arabera, urte amaieran
|
munduko
biztanleen %10 inguruk izango du Internet
|
|
|
Mundu osoko merkataritza elektronikoaren salmenta bolumena bilioi bat dolar ingurukoa izango da aurten; iaz 600.000 milioi dolarreko negozio bolumena lortu zuen, IDCk atzo plazaratu zuen txosten baten arabera. Halaber, aholkularitza enpresa horrek adierazi zuen urte amaieran
|
munduko
biztanleen %10 inguruk (600 milioi pertsona baino gehiagok) Interneten sartzeko aukera izango dutela. Txosten horren arabera, munduko merkataritza elektronikoa %68 hazi zen 2000 eta 2001 bitartean, ezegonkortasun politikoa eta arazo ekonomikoak gorabehera.
|
|
|
Bernhard Schwartländer, Genevan, Osasunaren Mundu Erakundeko zuzendaria izan zen. MOEk, esan zuen bezala, hirugarren
|
munduko
biztanleen erdiak tratamendu antierretrobirala bermatzea proposatu du 2005erako. «Promesen garaia agortu egin da, baina erronkak jarraitzen du», ohartarazi zuen Schartländer ek.
|
|
|
Bihartik aurrera(+ 10), bigarren aukera bat eman da Johannesburg en, mundu osoko 188 gobernu munduko garapen iraunkorrean aurrera egiteko. Duela hamarkada bat brasildar kogakotik jasoa, baliabide naturalak saihestu gabe
|
munduko
biztanle guztiei garapen onargarriaren maila bermatzea, asmo onez eta iragarpen txarrez betetako goi bilera bateko hurrengo hamar egunetan izango dira eztabaidak. Jarrera argi eta garbi oztopatzailea AEBei buruz hitz egiten dute askok. eta prestatzeko lau bileretan zehaztasunik ezak beste porrot bat eragiten du.
|
|
|
Hainbat erakunde ekologistatako 200 ikertzailek munduko azken 37 eskualde basatiak identifikatu dituzte, eta bizigune horiek babesteko deia egin dute —lurrazalaren %46 osatzen dute—, zibilizazioaren aurrerapenak gero eta mehatxuagoak baitira. Eskualde basati horiek funtsezkoak dira biodibertsitateari eusteko, eta
|
munduko
biztanleen %2, 4 baino ez dira bizi. Kontinente guztietan daude, Amazoniatik eta hango flora ikusgarritik (30.000 espezie baino gehiago) Saharako basamorturaino.
|
|
2003
|
|
|
Rafael Ribo politikari katalanak eta Borja Corcostegui oftalmologoak Munduko Begiak Fundazioa Gobernuz Kanpoko Erakundea sortu dute, Hirugarren
|
Munduko
biztanleek eduki ditzaketen ikusmen arazoak konpontzeko asmoz lanean ari dena. Iaz sortutako GKE horrek 250 inguru profesional dauzka, oftalmologiaren mundukoak, eta herrialde behartsu batera espedizio bat antolatzen duenean berrehun kontsulta eta berrogei bat interbentzio oftalmologiko burutzen ditu batez beste.
|
|
|
Herrialde tropikal askotan hazten den zuhaixka batetik sortzen da. Patatak bezala prestatzen da, eta
|
munduko
biztanle askorentzat oinarrizko elikagaia da. Elikagai energetikoa Tuberkulu hori oso aberatsa da karbohidrato almidoi gisa (25,3 gramo/ 100 gramo), eta, beraz, ekarpen kaloriko handia du.
|
|
|
10 eta 19 urte bitarteko mila milioi gaztek baino gehiagok inauguratu dute milurteko hau. Haiek dute
|
munduko
biztanle guztien motorra. Haren erabakien eta bizitzan ondo egitearen mende daude hazkunde demografikoa eta belaunaldi berrien etorkizuna.
|
|
|
|
Munduko
biztanleen %14k kontsumitzen dituzte botikak, Medicus Mundiren arabera
|
|
|
|
Munduko
biztanleen %14k kontsumitzen dituzte merkatuan dauden botiken %80 Hala adierazten du Medicus Mundi GKEak egindako “Sendagaiak eta garapena” izeneko txostenak. Gaur aurkeztu da, nazioarteko erakunde horren 40 urteurrenean.
|
|
|
Ekintza plana garatzeko lan dokumentuan, besteak beste, honako hau proposatu da: 2010ean,
|
munduko
biztanleen %90ek Interneterako haririk gabeko sarbidea izatea eta 2015erako osorik izatea, eta 2005ean gobernu nazional guztiek beren webgunea eta helbide elektronikoa izatea.
|
|
|
“Etxekoandreak ere joera handiagoa dute, askotan eskularruak erabiltzen baitituzte beren zereginetarako. Hori dela eta, latexari alergia dioten
|
munduko
biztanleen %80 emakumeak dira”, zehaztu du Pablo Torrico doktoreak, Badajozko Latexari Alergia diotenen Elkarte sortu berriko kideak. Badajozen ustez, funtsezkoa da gaixoek beren gaixotasuna adierazten duen dokumentazioa eramatea.
|
|
2004
|
|
|
Gaur egungo munduan, globalizazio eta uniformizazio tendentzia gogorren artean, herri tipien argiak itzaltzen ari dira.
|
Munduko
biztanleok zeozer galtzen dugu, kultura benetan unibertsalak zeozer galtzen du, gizajendea izateko modu desberdin horietako bat galtzen du. Munduari mesedea egingo diogu, auzoko handien suteak indartu beharrean, su propioa biztu eta mantentzen badugu, herri lez balio orokorrak sortzeko gauza bagara behintzat...?. 139
|
|
|
Bizi dugun demokraziaren estadioa ilustratzeko balio dezake ohartzeak,,
|
munduko
biztanle gehienek beren Estatuko lehendakaria hautatzeko botueskubide formala badutela, baina ez dutela, adibidez, beren enpresako lehendakariahautatzeko botu eskubide formalik. Beste kontu bat da, jakina, Estatuko lehendakaria hautatzeko botu eskubide formal horrek zer mediatizazio duen tartean, etademokrazia errepresentatibo formalaren mugak zein diren.
|
|
|
|
Munduko
biztanleen ia %75 lurrikara, zikloi edo lehorte baten eraginpean dago.
|
|
|
|
Munduko
biztanleen %5ek ahotsaren arazoren bat du, eta otorrinolaringologo baten laguntza behar du. Otorrinolaringologiako Elkarteen Nazioarteko Federazioak (IFOS, ingelesezko siglengatik) gogorarazi du Ahotsaren Nazioarteko Eguna dela eta.
|
|
|
Espainiarrak Europako ilaran daude beste hizkuntzen erabilerari dagokionez. Hezkuntza Ministerioaren datuen arabera, ikasturte honetan, ikastetxe, institutu eta unibertsitateetako ia zazpi milioi ikaslek ingelesa ikasten dute,
|
munduko
biztanleen heren batek ulertzen duen hizkuntza. Hizkuntza eskola ofizialen bidez ingelesaren ezagutza indartzea nahiago duten 200.000 pertsonak baino gehiagok urrats bat gehiago egin dute.
|
|
|
Fenomeno horren kontrako egunean, gogoratu dute
|
munduko
biztanleen %35ek ez duela edateko urik.
|
|
|
Egun horretan onartu zen NBEren Konbentzioa, lehorte larriak jotako herrialdeetan desertizazioari aurre egiteko, bereziki afrikarretan. Efemeride hori dela eta, Intervida ohartarazi du
|
munduko
biztanleen %35ek baino gehiagok ez duela edateko urik, eta %69k bakarrik dituela osasun instalazio egokiak. “Nahikoa kantitate eta kalitate duen uraren eskuragarritasuna oso desberdina da herrialde batzuetatik besteetara, eta horrela, toki batzuetan egunean 3.000 litro baino gehiago kontsumitzen diren bitartean, beste pertsona batzuek egunean 10 litro baino ez dituzte, pertsona eta egun bakoitzeko zenbatetsitako gutxieneko ur kantitate egokiaren hamarrena”, dio GKEak.
|
|
|
British Medical Journalen arabera,
|
munduko
biztanleen erdiak hodi neuralaren akatsen eraginpean daude, haurdunaldian azido folikoa falta delako.
|
|
|
|
Munduko
biztanleen herenak baino gehiagok arazoak ditu edateko ura eskuratzeko eta saneatzeko
|
|
|
Beste batzuk hain daude mehatxatuta, ezen etorkizun hurbilean desager baitaitezke, adibidez, gabai balearra edo Azoreetako kamakhueloa. Ebaluatutako 524 hegazti espezieetatik, 40(% 7,6) “mundu mailan kezkatzeko arrazoi diren espezie” gisa katalogatu dira; beste 45(% 8,6) kontserbazio egoera txarrean daude Europan, munduko populazio ugaltzaile edo negutarraren erdia baino gehiago biltzen baita bertan; eta 141(% 26) ere egoera txarrean daude, baina
|
munduko
biztanleen erdiak baino gutxiago dira ugaltzen eta negua igarotzen dutenak. Hala ere, Espainiako Ornitologia Elkarteak (SEO/ BirdLife) azaltzen du datu guztiak ez direla hain kezkagarriak:
|
|
2005
|
|
|
Nazio Batuen Erakundeak dituen aurrikuspenen arabera, balantza hirien aldera lerratzen ari da. Gaur egun, oraindik ere landa eremuetan jende gehiago bizi bada ere, 2007rako berdinduko da balantza eta 2030erako,
|
munduko
biztanleen %61 hirietan biziko omen da.
|
|
|
Ur nahikoa badugu egun, baina ardura eta aurreikuspenik gabe jokatzen ari gara. Lehen
|
munduko
biztanle garenak gutxi gora behera 300 litro ur kontsumitzen dugu egunean pertsonako kopuru honek jarduera guztiak, industria eta nekazaritza barne, kontuan hartuta ateratako batez bestekoa adierazten du. Hor ere gorabeherak daude; Bartzelonako datuek, esaterako, bertako biztanleek eguneko 280 litro inguru kontsumitzen dutela diote.
|
|
|
“Sendatzen ez duten sendagaiak” izeneko ekimenak azaldu eta jakinarazi nahi du zergatik itzuli diren sendagaiak selektiboki ezabatu behar diren (Sigre puntuetan) eta ez diren garapen bidean dauden herrialdeetara bidali behar; izan ere, horrela, emaitza desegokiek eragindako hondamendi ekonomikoak eta ingurumenekoak saihestuko lirateke. Bestalde,
|
munduko
biztanleen herenak ez du sendagai funtsezkoetarako sarbiderik. “Lankidetzan aritzea ez da soberan duguna ematea” lemapean, eta Aragoiko Gobernuaren diru-laguntzarekin eta Farmazialarien Elkargo Ofizialaren laguntzarekin, hiru erakundeek parte hartzen duten kolektibo profesionalei (osasuna, unibertsitatea, misioak, GKE) eta, oro har, Aragoiko biztanleei zuzentzen zaizkie.
|
|
|
Beste arrisku faktore bat edateko urik ez izatea da. Errealitate horrek 2.850 milioi pertsona inguru ditu,
|
munduko
biztanleen %46 Asiako hego ekialdeko herrialdeek dute zatirik okerrena: 2.000 milioi pertsona inguruk ez dute ur eta saneamendu azpiegiturarik, eta beste 500 milioi pertsona Saharaz hegoaldeko Afrikan daude.
|
|
|
Baina egoerarik kezkagarriena munduan alfabetatze prozesuak izan duen atzerakadatik dator; XX. mendearen erdialdean, ordea, aurrerapen handiak egin ziren analfabetismoa errotik kentzeari dagokionez —nazioarteko komunitateak luzaroan adierazi zuen helburu hori—, badirudi joera hori aldatzen ari dela, eta beldur da iraganean lortutako lorpenak galdu egingo liratekeela, krisi ekonomikoek zigortutako herrialde askotan hezkuntza baliabideak murriztu baitira. Gaur egun,
|
munduko
biztanleen %15 baino gehiago analfabetoa da. Gaur egun, munduko biztanleen %15 baino gehiago analfabetoa da. eta, beraz, jakintzaren gizartean aktiboki parte hartzeko aukera guztietatik kanpo dago.
|
|
|
Gaur egun, munduko biztanleen %15 baino gehiago analfabetoa da. Gaur egun,
|
munduko
biztanleen %15 baino gehiago analfabetoa da. eta, beraz, jakintzaren gizartean aktiboki parte hartzeko aukera guztietatik kanpo dago. Herri osoak dira gizarte modernoan komunikatzeko tresnarik oinarrizkoena eskuratzeko ezintasunaren ondorioak pairatzen dituztenak.
|
|
|
–pobreziaren arazoa
|
munduko
biztanle asko eta askorentzat,
|
|
2006
|
|
|
Egungo baldintzek bere horretan jarraitzen badute, 146 urte dira pobrezia murrizteko helburuak 2015erako NBEk “Milurtekoko Garapen Helburuak” deiturikoetan proposatu zuen erdira iristeko, FAOko idazkari nagusiak, Jacques Diouf senegaldarrak, Nekazaritza Erreformari eta Landa Garapenari buruzko Nazioarteko II. Konferentzia irekitzean adierazi zuenez. Nazio Batuen kalkuluen arabera, gutxi gorabehera 900 milioi pertsona,
|
munduko
biztanle pobreen hiru laurden, landa eremuetan bizi dira, eta bizitzeko lurraren sarbidearen mende daude. “NBEk gosea pasatzen duten pertsonen kopurua erdira murrizteko helburua ez da lortuko 2015erako, 2150erako baizik”, esan zuen Diouf ek.
|
|
|
Erakundeak aurkezpenaz baliatu zen herrialde eta erakunde emaileei erregai horien ordez gas likidotua edo biogasa erabiltzen laguntzeko eskatzeko.
|
Munduko
biztanleen erdiak baino gehiagok oraindik ere erregai solidoak erabiltzen ditu aire zabaleko suteetan edo sukaldeetan. “Jarduera horrek izugarri kutsatzen du itxitako lokaletako airea, eta, ondorioz, haurrek pneumonia izateko arriskua dago, eta helduek arnas gaixotasun kronikoak dituzte”, azaldu zuen OMEk, eta gogorarazi zuen 2002an 1,5 milioi pertsona hil zirela arrazoi horregatik.
|
|
|
Txosten horretatik ondorioztatzen denez, edateko ura eskuratzeko helburua betetzeko, beharrezkoa izango litzateke horretarako inbertsioak gutxienez %33 gehitzea; saneamendurako, berriz, bikoiztu egin lirateke. 1999an,
|
munduko
biztanleen %64k bakarrik zuen edateko ura; 2005ean, berriz, %73k. Hala ere, munduan oraindik 1.100 milioi pertsonak ez dute edateko urik.
|
|
2007
|
|
|
Baina bataz beste, mundutarrok Lurrari era jasangarrian kentzen dioguna kontsumituz aurten urriaren 23ra arte iritsiko ginateke. Hori bai,
|
munduko
biztanle guztiok nahi balute Britainia Handikoen bizimaila gozatu, orduan 3,1 planeta lituzkete. Luze irauteko gehiegitxo dirudi.
|
|
|
Europa eta Estatu Batuetako legeek giza organoen salmenta debekatua duten arren, hirugarren
|
munduko
biztanle askok, miseria gorriak aginduta, beren organoak saldu eta, areago, besterenak lapurtu behar izaten dituzte.
|
|
|
Egiturazko bortizkeriaren beste agerbide bat pobrezia dugu.
|
Munduko
biztanleen heren bat pobrezian bizi da, eta pertsona horiek egunean dolar ziztrin batjasotzen dute. Nazio Batuek 1980ko hamarkadaren bukaeran argitaratutako txostenbaten arabera, 1960 urtean pobreen eta aberatsen arteko proportzioa 1etik 30erakoazen (hau da, iparramerikar batek balio zuen 30 haitiarrek beste).
|
|
|
14.2 irudia.
|
Munduko
biztanleen heren bat bizi da pobrezian, eta hori egiturazkobortizkeriaren agerbide bat da (argazkia: www.rel-uita.org).
|
|
|
|
Munduko
biztanleen %87k badu kalterik gabeko baliabide hori, hura optimizatzeko egindako ahaleginari esker
|
|
|
Mikroorganismoek, substantzia kimikoek edo erradioaktiboek eragina dute kalitate mailan, eta, beraz, arlo horretako ezagutzak areagotzeak hura hobetzeko jarraibide berriak garatzen lagundu behar du. Horri buruzko azken zifrak kontuan hartuta, ahaleginak emaitza onak ematen hasi dira,
|
munduko
biztanleen %87k edateko ura duela adierazten baitute.
|
|
|
Hala ere, harpidetzen datua, hots, operadore bati konektatutako terminalen eta, beraz, aktiboen kopurua, industriak merkatuaren egoera ikusteko erreferentzia gisa hartzen duena da. 1981ean lehen sare mugikorra jarri zen martxan, eta, 19 urte geroago, 2000n, ez zen lortu
|
munduko
biztanleen %10i estaldura eskaintzea; estaldura %50era zabaltzea, berriz, hilabete batzuk besterik ez zen izan. Txosten horren arabera, munduko gainerako biztanleei estaldura ematea ez da erraza izango.
|
|
|
GKEak ausartegiak izan daitezke gai klimatiko nagusien tratamenduan Jendeak badaki klima aldaketa gertatzen ari dela, eta haren erritmoa handitzen ari dela. Ez dago
|
munduan
biztanle gehienak oso kezkatuta ez dauden herrialderik, ezta Estatu Batuetan ere. Izan ere, inkesta batzuek txinatarrak kezkatuenen artean daudela diote.
|
|
|
Kalkuluen arabera, urtean zazpi mila milioi euro inguru inbertituta (2005ean munduko gastu militarren %1 baino gutxiago), erdira murriztuko litzateke 2015erako oinarrizko ingurumen saneamendurik ez duten pertsonen kopurua. Eta inbertsio hori hamarkada batean edo bitan mantenduko balitz,
|
munduko
biztanle guztiek izango lituzkete oinarrizko zerbitzu horiek. UNICEFen ikerketa batek dioenez, saneamenduan inbertitutako euro bakoitzeko 34 euro aurrez daitezke osasun, hezkuntza eta ekonomia kostuetan.
|
|
2008
|
|
|
Hegaldiak ugaritu, kontsumo ohiturak aldatu eta bidaia eta aisialdia oinarrizko betebehar bihurtu zaizkigu herrialde aberatsetan. Era berean, gure kontinentea gotortu eta etxetik mugitzea geroz eta zailago dute
|
munduko
biztanle gehienek. Pasaporte batzuek urrea balio dute, beste batzuekin ezin da kilometro batzuk baino egin.
|
|
|
terminoa egikaritzea izango da politika ekonomiko horren jomuga.
|
Munduko
biztanleen% 20 gero eta hobeto biziko den bitartean, beste% 80ak dituen baldintzek txarrera egingo dute.
|
|
|
Orain arte egin den munduko tabako kontsumoari buruzko azterlanik zehatzenak erakusten du herrialde bakar batek ere ez dituela erabat aplikatzen tabakoa kontrolatzeko neurri erabakigarri guztiak.
|
Munduko
biztanleen %5 bakarrik bizi da biztanleak babesten dituzten herrialdeetan, tabakismo tasak murrizteko zenbait ekimen garatuz. Gainera, tabakoa zergapetzen duten zergei esker, gobernuek tabakoaren kontrako jardueretan gastatzen dutena baino 500 aldiz diru gehiago biltzen dute urtero.
|
|
|
Unescoren datuen arabera, 15 egunean behin horietako batek hitz egiteari uzten dio. Gainera, adituen iritziz,
|
munduko
biztanleen %4k soilik hitz egiten dute hizkuntzen %96ri buruz. Unescoren Kontseilu Betearazleko lehendakari Olabiyi Yaï jaunak azpimarratu zuenez, hizkuntzak “urrezko pisua balute bezala tratatu behar dira”, eta eleaniztasuna hezkuntza sistemetan, administrazio sistemetan eta sistema juridikoetan, kultura adierazpenetan, komunikabideetan eta Interneten aitortzera deitu zuen.
|
|
|
American College of Rheumathology ren datuen arabera,
|
munduko
biztanleen %2 eta %4 artean fibromialgia dute, nahiz eta beste iturri batzuek %3 eta %6 artean hitz egiten duten. Espainian milioi eta erdi pertsona inguruk pairatzen dute gaixotasun hori, eta gaur egun Mundu Eguna ospatzen dute.
|
|
|
Euskara
|
munduko
biztanleen %0, 05ek hitz egiten du, eta, beraz, munduarekiko hizkuntza «mikroskopikoa» izanagatik, adituek Internetek eta teknologia berriek eskaintzen dituzten «baliabideez baliatzea» aholkatu dute.
|
|
|
Mundu tribala izan garen arren, zibilizazioa hedatu ahala herriak desagertuz joan dira. Egun
|
munduko
biztanleen %10 baino ez da indigena. Hauetako gehienak desagertu egingo dira.
|
|
|
Aitari begiratzen dionean, adibidez, ez da beste ezerentzat lekurik geratzen. Batzuetan, kalean behera oinez doazela, haurtzaindegirako bidean edo izozki bat erostera, badirudi ez litzatekeela ezer gertatuko beraiek balira
|
munduko
biztanle bakarrak. Silueta handi bat eta, bere eskutik eskegita, beste silueta txikitxoago bat; bata bestearen pausora moldatzen.
|
|
|
Odola ematean lehenengoak omen gara, eta transplanteetarako organoak emateko garaian ere gu txapeldunak omen. Lehen
|
Munduko
biztanle zoriontsu bezain estresatuak gara, baina adi, ondo sustraituta daukagu arrazakeriaren harra eta ez du ematen akabatzeko gai izango garenik. Are gehiago, nago etorkizunak arrazen arteko âhala klase arteko esan ote genuke? â talka bortitz gehiago ekarriko dituela.
|
|
|
Gure lehen mundu zapaltzaile, ero eta basati honi nahi duguna lepora geniezaioke eta ziurrenik motz geratuko ginateke. Haatik, zu eta biok, ene lagun estimatu hori, hemen jaio gara, lehen
|
munduko
biztanleak izatea egokitu zaigu eta zorte itzela izan genuela onartu beharra daukagu. Galdetu, bestela, erditzear egonik ere, patera edota kaiuko batean sartzeko adorea duen emakume afrikarrari zer deritzon bere patuari eta zer gureari.
|
|
2009
|
|
|
Zeruko argi eta errekako ure. Hara argiz eta urez hornitzeko jatabearrek,
|
munduko
biztanle guztien moduan, hasiera batean erabiltzen zutena. Esan genezake suaren bidezko argiak gizaldietan argitu dituela Jatabeko etxeak.
|
|
|
Kalkuluek diotenez,
|
munduko
biztanleen erdiei erasaten die H.
|
|
|
Tel Aviven, bonbardatzeko agindua eman dute.
|
Munduko
biztanle dentsitate handiena duen tokian, 50 metroko diana baten aurka dardoa jaurtitzea bezala da. Bete betean joko duzu beti.
|
|
|
Izarrak ez dira ja gizon emakumearen denbora gobernatzen zuten jainkoak, edo gizon emakumearen patua begiratzen zuten begiak. . Jaunak, zerutik begira, gizaki guztiak ikusten ditu;/ bere bizilekutik jarriak ditu begiak/
|
munduko
biztanle guztiengan:/ berak egin zituen haien bihotzak?, kantatzen zuen salmistak. Harentzat mundua kanpadenda bat izan zitekeen basamortu nomadan, familia biltzen zuena, goian argiak Jainkoak bere eskuekin jarriak bere haur andre gizonak iluntasunean zaintzeko(. Jaunak bere hitzaz egin du ortzea,/ bere aho arnasaz astro guztiak?).
|
|
|
–eta nola anai arreba guztiak adi adi baitzituen, Damasok honela jarraitu zuen?: Karkaxa batean hirurehun milioi bazilo badaude eta munduan mila eta zortziehun milioi biztanle bagara, aski dira sei karkaxa,
|
munduko
biztanle bakoitzari bazilo bat egokitzeko; baina tuberkulosoak milaka eta milaka daude, milioika ere bai, mundu guztian daude gainera, Europan eta Afrikan, Amerikan, Asian eta Ozeanian, eta orain atera kontuak:
|
|
|
2050ean,
|
munduko
biztanleen %80 inguru hiriguneetan biziko da. Horregatik, gero eta arkitekto gehiagok proposatzen dituzte etxe orratzak, espazioa eta baliabide naturalak hobeto aprobetxatzeaz gain, era guztietako elementu ekologikoak dituztenak.
|
|
|
Hala, gizakiak gas, petrolio eta ikatz erreserba guztien laurdena bakarrik kontsumitu ahal izango du klimarekiko muga seguruetan mantentzeko konfiantza izan nahi badu, lan horien egileek diotenez.
|
Munduko
biztanleek dute 2024tik aurrera petrolio, gas edo ikatz gehiago kontsumitu beren etxeetan, autoetan eta fabriketan orain kontsumitzen duten mailan, zientzialariek azpimarratu dutenez, berotze globala bi gradu zentigradutan igotzeko arriskua murrizteko helburua dute. Ondorio horrek “zalantzan jartzen du petrolio ustiategi gehiagotan inbertitzea inbertsio ona den ala ez”, adierazi zuen Malte Meinshausen ek, Potsdam Institutuko (Alemania) adituak, eta ikerketa bat zuzendu du.
|
|
|
karratu gorri handienak energia emango lioke mundu osoari; haren azpian, Europa osorako kalkulatzen denak. Era berean,
|
munduko
biztanleen %90 basamortu batetik hurbil bizi dela kalkulatzen dute arduradunek, eta, beraz, ideia munduko beste basamortu batzuetara zabalduko litzateke. Europako energia beharrak ase egingo lirateke, baldin eta Saharako basamortuaren %0, 3 eguzki panelez jantziko balitz.
|
|
|
Beste estatu batzuetan, berriz, irakaskuntza ofizialeko ikasleen bigarren hautaketa da espainiera Espainiako Akademien Elkarteko idazkari nagusiak, Humberto López Moralesek," Enciclopedia del Español en el mundo" lanean dioenez," planetako laugarren hizkuntza mintzatuena da".
|
Munduko
biztanleen %5, 7k erabiltzen dute. 2030ean 535 milioi pertsona zenbatuko dira.
|
|
|
|
Munduko
biztanleen %78k adierazi du" oso edo nahiko kezkatuta" dagoela ingurumenarekin
|
|
|
Nielsenek eta Oxfordeko Unibertsitateak egindako inkesta baten arabera, fenomeno horrekiko kezka lau puntu jaitsi da 2007arekiko; izan ere, %41ek “oso kezkatuta” zegoela zioen, eta %37k aurten. Halaber, 54 herrialdetako 27.000 erabiltzailek baino gehiagok egin dute azterketa hori, eta
|
munduko
biztanleen %78k dio ingurumenaz “oso edo nahiko kezkatuta” dagoela. “Klima aldaketari buruzko mundu mailako kezka hoztu egiten da”, zehaztu du Nielsen-ek.
|
|
|
Ekialde Ertainean eta Afrikan, pertsonen %82 “oso edo nahiko kezkatuta” daude ingurumenaz, %71 Europan eta %65 Ipar Amerikan. Inkestaren arabera,
|
munduko
biztanleen %92k dio “kezka handia edo nahiko handia” duela airearen poluzioagatik; %88k dio uraren kutsaduragatik; %83k lurzoruaren kutsaduragatik; %82k zaborragatik eta hondakinengatik; %82k pestiziden erabileragatik, %78k; eta %71k edateko uraren urritasunagatik. Berotze globalari buruzko informazio iturriei dagokienez, sinesgarrienak direnak zientzialari espezializatuek emandakoak dira (%58), eta %16k komunikabideak aipatzen dituzte.
|
|
|
Berotze globalari buruzko informazio iturriei dagokienez, sinesgarrienak direnak zientzialari espezializatuek emandakoak dira (%58), eta %16k komunikabideak aipatzen dituzte. Kezkatuta dauden
|
munduko
biztanleen %36ren iritziz, gobernuek karbono dioxidoaren eta beste poluitzaile batzuen emisioak mugatu behar dituzte; %34ren ustez, gobernuek irtenbide zientifikoak eta teknologikoak ikertu eta bultzatu behar dituzte, hala nola emisio poluitzaile gutxiago sortzen dituzten autoak eta etxeak, eta energia berriztagarrien alde egin behar dute. Laguntza gehien jasotzen duen hirugarren neurria hauek dira:
|
|
|
Ikasle batek, azterketa idatzian Gandhik aspaldi esandakoa irakatsi zidan:
|
Munduko
biztanle guztiak modu duinean asetzeko beste baliabide, izan, badugu; ez, ordea, gutxi batzuen kapritxoak betetzeko lain. Xalotasuna goialdeetara eroango dut:
|
|
|
|
Munduko
biztanle orok daki futbolaz, eta hitzak neurtzen umetatik ari garenon harridurarako, orain jende guztiak daki bertsolaritzaz. Arrakasta sozialaren aurpegi makurra eta kazetari espezializatu eta esperientziadunen gabezia ikusten ditut nik fenomenoaren atzean.
|
|
|
Zenbait estatutan, Ugandan eta Malawin kasu, biztanleria bikoiztu egiten da hogei urtean behin, eta horrek ondorio larriak eragiten ditu, ez bakarrik ingurumenean, baita osasun zerbitzuetan eta hezkuntzan ere, adierazi zuen atzo NBEko biztanleriarako ordezkariak, Werner Haugek.
|
Munduko
biztanleen egoera, 2009 txostenaren aurkezpenean, Genevan, ohartarazi dutenez, demografiak eragin zuzena du klima aldaketan, nahiz eta elementu erabakigarria izan ez.
|
|
|
Kapitalismoan hazkunde ekonomikoa beti lotzen da ongizatearekin; eta, hala, haztea helburu bihurtzen da. Baina helburuak izan behar du
|
munduko
biztanle denen ongizatea. Politikariek hitzetik hortzera darabilte iraunkortasuna, baina funtsean egiten ari diren politikak hitzari esanahi guztia hustu dio.
|
|
|
–eta nola anai arreba guztiak adi adi baitzituen, Damasok honela jarraitu zuen–: Karkaxa batean hirurehun milioi bazilo badaude eta munduan mila eta zortziehun milioi biztanle bagara, aski dira sei karkaxa,
|
munduko
biztanle bakoitzari bazilo bat egokitzeko; baina tuberkulosoak milaka eta milaka daude, milioika ere bai... mundu guztian daude gainera, Europan eta Afrikan, Amerikan, Asian eta Ozeanian, eta orain atera kontuak: tuberkuloso bakoitzak egunero, batez beste, sei karkaxa botako balitu, eta munduan milioi bat tuberkuloso baleude, milioi bat bazilo egokituko litzaizkioke egunero biztanle bakoitzari:
|
|
|
Crystal ek gazteen apetei dagokienez nabarmendutako gabezien ondoan esan behar da, nolanahi ere, gaur egun euskarak Interneten duen presentzia orokorra askoz altuagoa dela euskal hiztunen kopuruak
|
munduko
biztanleen artean duen pisuaren arabera legokiokeena baino. Diogunaren lekuko, aski da Wikipediara begiratzea.
|
|
|
Interneten eskura ditugun datuen arabera, Europa da, azalerari dagokionez, munduko bigarren kontinente txikiena, eta
|
munduko
biztanleen %10 pasatxo ditu. Biztanleriaren portzentajea gutxitu egingo da ondorengo hamarkadetan:
|
|
|
Horien ondoren datoz frantsesa edo italiera eta bizi indar bikaina duten beste zenbait hizkuntza. Hamar hizkuntza horien hiztunak
|
munduko
biztanleen %50 izatetik hurbil daude. Horrek esan nahi du hizkuntza gutxi batzuk direla biztanle gehienek hitz egiten dituztenak.
|
|
2010
|
|
|
Gaixotasun honek
|
munduko
biztanleen% 2ri eragiten dio. Espainian, ia ia herritarren% 5ek pairatzen dute eta erdiak diagnostikatu barik daude oraindik, medikuek depresioarekin nahasten baitute.
|
|
|
1908tik 1913ra bitartean, bospasei urte eman zituen Haber Bosch prozesua hobetzen eta industrializazioaz jabetzen. Gaur egun prozesu hau erabiliz 500 milioi tona ongarri sintetizatzen dira urtero; hau da,
|
munduko
biztanleen% 40 elikatzeko behar den kantitatea.
|
|
|
Zergatik gudu zelaiko jeneral goren izatearekin amestu, xake taula batean jeneralen jeneral izan gaitezkeenean, odolik isuri gabe? Zergatik
|
munduko
biztanle guztiak bilduko lituzkeen errepubliken errepublika erraldoi bezain ezinezko batekin amestu, bi gizonen arteko errepublika txikia eskura dugunean. Edo, galdera beste era batean eginda:
|
|
|
Badira energia ekoizteko prozesu batzuk, adibidez artoarekin egiten den erregaia (etanola) ekoizteko, ekoizpenak hornitzen duen bezainbat energia eskatzendutenak! Kontziente izan behar da ere erregaientzat baztertzen den zereal guzia,
|
munduko
biztanleen janariari kendua dela, zerealen merkatua defizitean ematendela, ondorioz prezioak igotzen direla eta, azken finean, munduko gosetearen arazoa larritzen dela. Ongarria eta egurra energia hornitzaile interesanteak dira, landarebatzuk ere, hala nola, olioa ematen duten eguzki lorea eta koltza neguan (udan euri gutirekin heldu da, eta koltza neguan euria egiten duelarik).
|
|
|
Lehenik, munduan dagoen banaketatelematikoa, banaketa ekonomiko, finantzario eta sozialaren isla da. Izan ere, Interneten sartzeko linea telefoniko guztien% 75 lurralde industrializatu gutxi batzuetan dago, horietan
|
munduko
biztanleen% 15 soilik bizi den arren. Bitartean, lurreko 47 lurraldetan ez dago linea telefoniko bat ere 1.000 biztanleko, eta munduko biztanleen erdiek sekula ez dute telefonorik erabili.
|
|
|
Izan ere, Interneten sartzeko linea telefoniko guztien% 75 lurralde industrializatu gutxi batzuetan dago, horietan munduko biztanleen% 15 soilik bizi den arren. Bitartean, lurreko 47 lurraldetan ez dago linea telefoniko bat ere 1.000 biztanleko, eta
|
munduko
biztanleen erdiek sekula ez dute telefonorik erabili. Bigarrenik, Internetekinformazioa demokratizatzeko aukera handia eman badu ere, herritarrak sareansartzea erraztuz, aukera hori indarrik gabe utzi du botere politikoak, teknika horioso era sofistikatuan erabili baitu herritarren gaineko kontrola areagotzeko.
|
|
|
Izan ere, munduko ekonomiaren% 40 produktu eta prozesubiologikoetan oinarrituta dago.
|
Munduko
biztanle guztien% 80 pobreak dira etahaietatik% 85 edo% 95 bioaniztasunaren menpe daude bizirauteko. Izakienpatenteekin, dena dago jokoan.
|
|
|
Ekintzazko laguntza 1.600 milioikoa da, planetan bizi diren 6.000 milioietatik. Urriaren 15ean, gogoan izan behar da emakumeek modu erabakigarrian laguntzen dutela sektore hori bultzatzen, eta, Landa Eremuko Emakumeen Elkarteen Federazioaren (FADEMUR) arabera, “nekazaritzan diharduten
|
munduko
biztanle gehienak direla”. NBEk omenaldia egiten die emakume indigenei ere, nekazaritza eta landa garapena sustatzen duelako, elikagaien segurtasuna hobetzen duelako eta landa pobrezia ezabatzen duelako.
|
|
|
Kasu horretan, beste lurraldeetako edo etorkizuneko belaunaldietako baliabideen erabileran oinarritzen da kontsumoa. WWFren ikerketaren arabera,
|
munduko
biztanleek 1,5 planeta erabili zituzten batez beste 2007an beren jarduerei eusteko. Espainia munduko 19 postuan dago, eta Europako 12 postuan, pertsonako aztarna ekologiko handienari dagokionez.
|
|
|
Zergatik gudu zelaiko jeneral goren izatearekin amestu, xake taula batean jeneralen jeneral izan gaitezkeenean, odolik isuri gabe? Zergatik
|
munduko
biztanle guztiak bilduko lituzkeen errepubliken errepublika erraldoi bezain ezinezko batekin amestu, bi gizonen arteko errepublika txikia eskura dugunean. Edo, galdera beste era batean eginda:
|
|
|
Gaur egun sinesmen katolikoa dutenak 1.131.000.000 dira, musulmanak baino zerbait gutxiago. Beraz,
|
munduko
biztanleen %17? 3 dira katolikoak.
|
|
2011
|
|
|
Orduan, euskal ekosistema zer da? Euskal herritar guztien arteko harremana gure artean eta
|
munduko
biztanle guztiekin, gure eta inguruko eko anitzei zabalik (eko ren adierak etxea herria, ingurumena eta ekonomia dira). Euskal gizartearen eta lurraldearen gaitasuna sendotzea da helburu nagusia.
|
|
|
Norberaren jokaeraren menpe dago interpretazio hori.
|
Munduko
biztanleekin erkatuz, gure kopurua txikia da. Hala ere, hemen kohesiorako tarte handia dugu oraindik.
|
|
|
Mito horri erantzun behar zaio normala eleaniztasuna dela, normala ez dena elebakartasuna dela.
|
Munduko
biztanleen eta estatuen gehiengoa eleaniztasuna da. Munduan 10.000 hizkuntza daude14, eta estatuak, berriz, 200 bakarrik.
|
|
|
1 1.000 milioi pertsonak baino gehiagok dute ezgaitasunen bat.
|
Munduko
biztanleen %15 inguruk “normalean bizitzeko zailtasun handiak ditu”, eta gero eta gehiago izango dira. Txostenaren arabera, biztanleriaren zahartzeak eta eritasun kronikoen hazkundeak ekarriko dute aurreikuspen hori.
|
|
|
Asaldura neuropsikiatrikoei, berriz, nahigabeko lesioak (%12), batez ere zirkulazio istripuek eragindakoak, eta gaixotasun infekziosoak eta parasitarioak (%10).
|
Munduko
biztanleen %27 dira gazteak, eta, beraz, adin tarte horretako ezgaitasuna oso zama handia da osasun publikorako, lesioek, zirkulazio istripuek eta infekzio edo parasito gaixotasunek baino gehiago, hala nola GIBak edo malariak. Ikertzaileek OMEk 2004an egindako Gaixotasunen Azterketa Globaletik (kontinente guztietako herrialdeak) hartu zituzten datuak.
|
|
|
Gainera, analgesiko gehiegi hartuz gero, buruko mina areagotu egin daiteke. Munduko Osasun Erakundearen arabera (OME), botika abusuak eragindako zefaleak (CAM)
|
munduko
biztanle helduen %3 baino gehiago dira, eta haurren eta nerabeen %1 Buruko min kronikoa da hau, egunero edo ia egunero, eta gai aktiboak gehiegi eta desegoki erabiltzeak eragiten eta mantentzen du, buruko mina arintzeko, lehen mailako baina, batez ere, migraina edo tentsioagatiko buruko mina duten pazienteek.
|
|
|
Herrialde aberatsek pobreek baino hamabi aldiz ur gehiago kontsumitzen dute, batez beste. Eta
|
munduko
biztanle guztiek behar dituzten elikagaien bikoitza baino gehiago ekoizten den arren, mila milioi pertsona inguru gosez hiltzen dira, edateko urik ez duen kopuru bera. Urtean ekoizten diren elikagaien herena galdu edo alferrik galtzen da.
|
|
|
Osasun arazo larria da, oraindik ere, mundu osoan, eta urtean bi milioi pertsonaren heriotza dakar, gutxi gorabehera. Gainera, uste da
|
munduko
biztanle guztien herenak daudela infektatuta, eta bakterioaren ezkutuko formaren eramaileak direla. Gaixotasunari aurre egiteko tratamendua oso prozesu geldoa eta neketsua da:
|
|
|
Mundu osoa bizi da dagokion baino gehiago kenduz planetari, New Economics Foundationek kalkulatu duenez. (...) Hori bai,
|
munduko
biztanle guztiek nahi balute Britainia Handikoen bizimaila gozatu, orduan 3,1 planeta lituzkete. (...)
|
|
|
Gandhik jaurtitako esaldirik ezagunetakoa izango da: " Badaukagu
|
munduko
biztanle guztiak modu duinean asetzeko beste baliabide; ez, ordea, gutxi batzuen kapritxoak betetzeko lain". Munduan jende asko goseak akabatzen ari denean, egunero 100 mila inguru?, elikagaiak ditugu ia munduko populazio guztia halako bi elikatzeko.
|