2007
|
|
Geroztik, biziak hola segitu zuen, Xano arras xori bilakatua balitz bezala, bere lagunek trufaka eta burlaka segitzen zutela. Gainerat, gauak ere
|
zuen
gure putikoa baretzen, noiz nahi gauerdi edo goizalderat entzuten zirelarik xori hixtu eta ttiuttiukak, zakurrak berak ixiltzen baitziren holako arrabots bitxiak ezagun zirelarik. Emeki emeki, gauzak makurtu ere baziren, herritarrek asetzeko jokabidetzat zauzkaten jestu horiek, burrasoer ogen emanez holako haur bitxia sortu izan gatik.
|
|
Eta hauek, gaizo aitama eta haurrideak, ez zakiten bururik nora eraman ez zutelakotz deus ere ulertzen beren haurraren egoera eta eginbidetan. Arras etsituak ziren eta beren egoera Jainkoaren eskuetan emaiten
|
zuten
, besterik ezinez.
|
|
Bazterrak oro trakes zauden, azken gertakari bat izan zelarik. Terexa erakasleak pazientzia galduz, alkatearen alaba zaflako batekin etxerat igorri zuen, hunek Xano defenditu zuelakotz natura zientziako kursoaren erdian, erranez kurso horien gatik
|
zuela
burua galdu, eta bixtan dena erakaslearen gatik. Eltzea gainditu zuen xorta izan zen gertakari hau, eta herriko arduradun, apez, kontseilari eta beste jakintasun handiko jendeak bildurik, alkateak deliberatu zuen biztanleen erdian ezin bizi zitakela hoien era hartu nahi ez zuen izaki bat.
|
|
Ondoko egunetan, alkateak aurrikusia
|
zuen bezala
, doi bat harriturik halere, herritarrak ohartu ziren ixiltasuna, azkenean, berriz sartua zela beren bizian: alabainan, ez zen gehiago ez hixturik, ez hegal zafrakaldarik, ez xori oihurik ezagun, ez gauaz ez egunaz, kale xoko edo etxe atarrietan, bakea horra zagola zirudien.
|
|
doi bat egonik beha begiak ilunari usatu artean, zer ez zen izan heien harridura ikusiz kaiola hutsa zegoela! Estekagailuak xitxifrikatuak ziren, orzkadaz eginak, taloak erdi janak, ez Xanok bainan arratoin zonbaiten lana, dudarik gabe, eta, harriduraren harridura, Xanok lekuak hustuak
|
zituen
!
|
|
— Zer dira ba maneria horiek, haurrak? Ez ahal
|
duzue
agurrik egun, gaizki ikasiak zuek?
|
|
— Ba, ba, ba, hats zirezte amentsetan, ergelak zuek, bizpahiru ahuntz edo ardi hezur harrapatu dituztelakotz berehala ixtoria aurreko kontuetan sartzen zirezte, idurita hola eta hola kausitzen diren gure lehengo arbasoen hexak. Zoazte aldatzerat lehen bai lehen, eta askaldu zalhuxka,
|
zuen
eskolako egitatetaz artatzeko.
|
|
— Ba, ez du balio, ez, bihar
|
dugu
azken eguna, eta errientak errana dauku kurso berezi bat eginen daukula, aurre ixtoriaz preseski. Holako gertakizunik ez baita agitzen usu, hezurren kausitzea zerbait da, he!
|
|
Zer ba! Gure herri ttipi hunen harrotzeko aski zen ba holako hezur kausitze bat gero mundu guzian ezagutua izaiteko, eta ez
|
zuen
gehiagoko axolarik hortaz! Zer mila debru behar zuten ba, gehienek, mundu huni interesatzeko?
|
|
Gure herri ttipi hunen harrotzeko aski zen ba holako hezur kausitze bat gero mundu guzian ezagutua izaiteko, eta ez zuen gehiagoko axolarik hortaz! Zer mila debru behar
|
zuten
ba, gehienek, mundu huni interesatzeko?
|
|
Nehork ez
|
zuen
errantzun, denek zakitelakotz alde batetik, aitatxi tuta bezain elkorra zela aspaldi hartan, eta, bestaldetik, era hortan gauza guttiren ulertzeko gai ez zela.
|
|
— Aita, otoi ez zaitela hain guttirendako kezka, balio ez
|
duten
haur ixtorio zozo batzu dira, baizik eta Marletako bordan hezur puska batzu harrapatu dituela Isidrok. Ez du segur balio bazter guzien harrotzea ardi trapatu zahar baten hezurkina agertu bada, ustegabean.
|
|
Zu, orhoitzen ahal zira noiz eta nun ehortzi ditutzun abere hilotzak? Atzoko egitateak ahanzten dituenak, nola gogoan
|
lituzke
hain aspaldiko botiga tzar horiek?
|
|
— Ez, ez, hala
|
dun
... eta berriz kanberan sartu zen, gogoa ilun dirudi.
|
|
Kasetak aipatzen du atzoko gertaera? Hezurrak nundik datorren erraiten
|
dute
–
|
|
— Bai, egun on, aita, ama... aipatzen ahal
|
dute
Marletako bordan kausitu hezurkinak. Egun errientak erran dauku, nola atzoko hezur puska heietan bazela zango ziri bat, hanka puska bat eta, beste xehekeriaren artean buru-hezur bat ere bazitakela, gizon edo emazte batenak segur!
|
|
— Ez, dudarik gabe ez, bainan hori erran dut atzo ez nintzelakotz segur, eta gainerat
|
zuen
ergeltasunaren baretzeko ere. Bazinuten beharra ez?
|
|
— Bai, harritzeko afera bat
|
dun
, hau Xana, Isidrok ustegabean egin kausitzeak herri guzia airean ezarriko din, ez dun hoberik! Kasetak dion ere, egunetik harat, paristar arkeologo batzuek ikusterat jiteko xedea dutela.
|
|
— Bai, harritzeko afera bat dun, hau Xana, Isidrok ustegabean egin kausitzeak herri guzia airean ezarriko din, ez dun hoberik! Kasetak dion ere, egunetik harat, paristar arkeologo batzuek ikusterat jiteko xedea
|
dutela
. Zerk behar gaitu, orai?
|
|
— Bai zera, aitaginarreba, dretxoa
|
duzu
aldekoa, bainan harritzen naiz halere nolaz egun arte, eta hau hamar urte huntan bederen, deusek ez zituen deusetaz ohartarazi, eta hezur puskila txar batzuek nola jatzararazten zituzten orai bat batean!
|
|
— Bai zera, aitaginarreba, dretxoa duzu aldekoa, bainan harritzen naiz halere nolaz egun arte, eta hau hamar urte huntan bederen, deusek ez zituen deusetaz ohartarazi, eta hezur puskila txar batzuek nola jatzararazten
|
zituzten
orai bat batean!
|
|
— Ene afera
|
duk
, hori.
|
|
— Ez Kaiet, ez, hi bezala ohartu nauk gure haurrek aipatutako hezur ixtorio horrek trabolatzen
|
duela
, bainan ez dakiat zertan ez zergatik!
|
|
Oporrak zirelata, Xantxo et Kattina goiz guziz zoatzin Marletako borda hegirat ikerlanak behar
|
zituztela
ondotik segitu, eta egun oroz, eguerditan sartzen ziren azken berriak ekarriz, alai eta kontent beren aitak denak jakinen zituela kasetak agertarazi gabe.
|
|
— Ba, bainan, egunetik goiti jandarmek leku guzia zerratuta ez
|
dute
nehor uzten sartzerat, Isidrok berak ere ez du baimenik! Zertako?
|
|
— Ba, bainan, egunetik goiti jandarmek leku guzia zerratuta ez dute nehor uzten sartzerat, Isidrok berak ere ez
|
du
baimenik! Zertako?
|
|
— Ez! Egia
|
duk
–
|
|
— Hauxe
|
duk
ba afera! Hezurkin horiek hainbeste balio badutea kalapita horren ezartzeko?
|
|
—... zer behar
|
dute
jandarma zozo horiek Marletako bordatik. Nik derauzuet ez dutela deus atzemanen, bizpahiru hezur ustelduk ez die deus erran nahi, hi, hi, hi
|
|
—... zer behar dute jandarma zozo horiek Marletako bordatik? Nik derauzuet ez
|
dutela
deus atzemanen, bizpahiru hezur ustelduk ez die deus erran nahi, hi, hi, hi
|
|
— Zer derasazu, Mañex, denek dakigu ez direla ardi edo ahuntz hezurrak bainan jendaki batenak, hori segurra da, apez eta meraren ganik segurtatua izan zaukuzu. Eta, holako kasu huntan, drole egiten zaut zu bezalako gizon serio bat irriz... idurita denak badazkitzun... borda horren salmentak ez
|
zaitu
oraino lasaitua, zer gatik ba. Ustez altxor bat galdu duzulakoan?
|
|
— Pena bat
|
dun
, bainan bainan, zer debru gordetzen ahal dauku ixtorio mixterio horiekin! Haurrek zer dute ba ikusteko bere ergelkeriekin?
|
|
— Pena bat dun, bainan bainan, zer debru gordetzen ahal dauku ixtorio mixterio horiekin! Haurrek zer
|
dute
ba ikusteko bere ergelkeriekin?
|
|
Zonbait egun pasatu ziren, uztailaren erditsutan ginen eta gaitzeko beroen gatik ala beste zerbaitetaz, Mañex zaharra gero ta gibelago zoan, ganbaratik ez zen gehiago ateratzen ere, ohean pasatzen zuela denbora guzia eta, nahi dena erranik, Xana eta Kaietek atearen gontza kurrinka hura falta
|
zuten
nunbait. Haurrak izan zizkion ikusten duela zonbait egun, bainan hauek ere ez zuten jakin zertako gonbidatu zituen, tutik ez baitzuen entzun arazi.
|
|
Zonbait egun pasatu ziren, uztailaren erditsutan ginen eta gaitzeko beroen gatik ala beste zerbaitetaz, Mañex zaharra gero ta gibelago zoan, ganbaratik ez zen gehiago ateratzen ere, ohean pasatzen zuela denbora guzia eta, nahi dena erranik, Xana eta Kaietek atearen gontza kurrinka hura falta zuten nunbait. Haurrak izan zizkion ikusten
|
duela
zonbait egun, bainan hauek ere ez zuten jakin zertako gonbidatu zituen, tutik ez baitzuen entzun arazi. Bakarrik, kasik ixilka, gordeka, prekozionez beterik eman zeien burdin untsi gorrista bat, arras zahartua, elaztikazko zinta zahar batez inguratua, erranez" ene denbora badoa, orduan hau zuentzat da... ni hil ondoan bakarrik ez zabal, he?
|
|
Haurrak izan zizkion ikusten duela zonbait egun, bainan hauek ere ez zuten jakin zertako gonbidatu zituen, tutik ez baitzuen entzun arazi. Bakarrik, kasik ixilka, gordeka, prekozionez beterik eman zeien burdin untsi gorrista bat, arras zahartua, elaztikazko zinta zahar batez inguratua, erranez" ene denbora badoa, orduan hau
|
zuentzat
da... ni hil ondoan bakarrik ez zabal, he. Arnega zazue kristoren kurutze seinalea eginez" eta arnegatu zuten, pentsatuz behar bada opari zerbait zitakela.
|
|
Geroztik, Xantxo eta Kattina goibel eta ilun bezain kurios agertzen ziren elgarrekin zirelarik" zer ote da hau?" eta besteak" ez dakiat, bainan hitzemana diauk, orduan..." eta hortan ahantziarena egiten zuten, jakin minez erreak zirelarik. Bainan, bazakiten ere alai eta irustasunez beterik agertzen burrasoen aintzinean, harro beren aitatxik sekretu handi baten jabe ezarri zituela eta hartaz gai izan behar
|
zutela
, gezurrean atxiki behar balira ere!
|
|
— Jauna, barkatu bainan, nahi ginduke jakin Mañex Marlet
|
zuen
etxean den.
|
|
— Bai zera, bainan ez
|
duzue
ongi kausituko, zeren eta zonbait egun hauetan erixka dugu, eta ez da bere ganbaratik ateratzen ere.
|
|
— Bai zera, bainan ez duzue ongi kausituko, zeren eta zonbait egun hauetan erixka
|
dugu
, eta ez da bere ganbaratik ateratzen ere.
|
|
— Kaiet, haugi fite! Aita ez
|
duk
igitzen ere!
|
|
Hainbeste berri txar bat batean, ez Kaiet ez Xana ez ziren beren onean ihardokitzeko eta gainerat haurrer erraiteko beren aitatxi maitea zendua zela. Halere amak besotik harturik ereman
|
zituen
ganbaralat eta erran zeien:
|
|
— Egizkitzue
|
zuen
otoitzak Mañexen arima salba dadin. Eta nigarrez hurtu ziren hiruak betan.
|
|
Hortik aintzina gauzak laster joan ziren, gorputzaren prestaketak egin, familia abertitu eta ehorzketak egin ziren igande goizarekin, uztailaren hamaseian. Hamazazpian, Kaietek jandarmak abisatu zituen nola Mañex hila zen jakin gabe heiek mintzatu nahi
|
zutela
eta jandarmek ez zuten, iduriz bederen, deus kontrakorik erakutsi. Bainan, galdetzearen bortxaz, aitortu zuten Marletako hezurkina, Señan Lohidoy deitu batenak zirela, eta hau Mañexen lagun bat zela, denen ustean gerlarat joana eta alde bat desagertu zena.
|
|
Hortik aintzina gauzak laster joan ziren, gorputzaren prestaketak egin, familia abertitu eta ehorzketak egin ziren igande goizarekin, uztailaren hamaseian. Hamazazpian, Kaietek jandarmak abisatu zituen nola Mañex hila zen jakin gabe heiek mintzatu nahi zutela eta jandarmek ez
|
zuten
, iduriz bederen, deus kontrakorik erakutsi. Bainan, galdetzearen bortxaz, aitortu zuten Marletako hezurkina, Señan Lohidoy deitu batenak zirela, eta hau Mañexen lagun bat zela, denen ustean gerlarat joana eta alde bat desagertu zena.
|
|
Gisa hortan desertur ekarria izan zena. Geroztik nehork ez zuen haren berririk
|
ukan
sekulan. Eta horrela, jandarmek erran zuten ere, bietarik bihi bat gehiago ez bizi izanez, inkesta abiatzeko ez zutela xederik.
|
|
Geroztik nehork ez zuen haren berririk ukan sekulan. Eta horrela, jandarmek erran zuten ere, bietarik bihi bat gehiago ez bizi izanez, inkesta abiatzeko ez
|
zutela
xederik.
|
|
— Hori ezin
|
dugu
erran, errantzun zuten jandarmek.
|
|
— Hori ezin dugu erran, errantzun
|
zuten
jandarmek.
|
|
Etxerat eta, sekretuaz ez zirela gehiago zordun erabaki ondoan, hartu zuten Mañexen ontzia eta baratze xokoan zen pikotze baten azpian ongi gorderik zabaldu. Han kausitu zuten paper mustupilakatu zahar bat, nun hau irakurtu
|
zuten
:
|
|
Bidetan zehar zabilen jende kasta hori ez zen lekukoetaz hainbat maitatua, bainan zaldi tratuetan ezagutuak zirenez eta gainerat komerzio ganbaran fixatuak, nehork ez zeien deus trabarik egin nahi. Egia erran, ez ziren arras beti bidetan gaindi kurritzen, bainan ingurumenetako merkatu eta feria guzitan parte hartzen zuten edozoin tratularien gisa, eta beren bizi moldea bitxia izan gatik, partikulazki beztimendu eta mintzaira mailan, herabeki onhartuak ziren zaldi edo beste kabala mota zerbait erosten zuten ber. Biziki pobreak emaiten
|
zuten
, iduriz bakarrik, zeren eta ongi kasu egiten zelarik beren ontasunak gordetzen bazituzten ere, kurritzeko kamioi eta berebilak arras dirdirant eta berriak zituzten, denbora hetako marka hoberenetako arnesen barnean agertzen zirelarik harro eta bufant. Beren urguilua zen iduripenezko pobretasun baten azaltzea hobeki enganatzeko lekuko xalantak.
|
|
Bidetan zehar zabilen jende kasta hori ez zen lekukoetaz hainbat maitatua, bainan zaldi tratuetan ezagutuak zirenez eta gainerat komerzio ganbaran fixatuak, nehork ez zeien deus trabarik egin nahi. ...tan parte hartzen zuten edozoin tratularien gisa, eta beren bizi moldea bitxia izan gatik, partikulazki beztimendu eta mintzaira mailan, herabeki onhartuak ziren zaldi edo beste kabala mota zerbait erosten zuten ber. Biziki pobreak emaiten zuten, iduriz bakarrik, zeren eta ongi kasu egiten zelarik beren ontasunak gordetzen bazituzten ere, kurritzeko kamioi eta berebilak arras dirdirant eta berriak
|
zituzten
, denbora hetako marka hoberenetako arnesen barnean agertzen zirelarik harro eta bufant. Beren urguilua zen iduripenezko pobretasun baten azaltzea hobeki enganatzeko lekuko xalantak.
|
|
Jenden ongi etorriak, herabea izan gatik,
|
bazuen
ere beste arrazoin bat: karrosaz ibiltzen zen famili hartan bazen emazte zahar bat, Maritza deitua eta famatua iragarkile edo azti bezala.
|
|
Arñot ttipia, bere hamar urterekin, errumes edo erromanixel tropa hartako haur gehiena zen, bost anai zituelarik, bi emazte eta lau gizonezkoez osatutako familia hartan. Famak zionaz, haur ebatsi bat omen zen, denek baitakigu buhame kasta horrek ez
|
duela
gaiztakeriaz besterik egiten, bainan fama zen bakarrik, zeren eta nehor ez baitzen egundaino menturatu horren segurtatzeko galderarik egitera. Bere anaiek ez bezala, begiak urdin arinak zituen, ileak espaldetarat arte luze, horail aire batez beltzaranekin nahastuak, larrua aldiz iguzkiak erretako kolorea hartua zuela.
|
|
Famak zionaz, haur ebatsi bat omen zen, denek baitakigu buhame kasta horrek ez duela gaiztakeriaz besterik egiten, bainan fama zen bakarrik, zeren eta nehor ez baitzen egundaino menturatu horren segurtatzeko galderarik egitera. Bere anaiek ez bezala, begiak urdin arinak
|
zituen
, ileak espaldetarat arte luze, horail aire batez beltzaranekin nahastuak, larrua aldiz iguzkiak erretako kolorea hartua zuela. Atorra belhaunetadino heltzen zaion hain zuen anple eta luzea, higatua eta urratua ere gainerat eta espartin zahar pare batez oinestatua zen.
|
|
Famak zionaz, haur ebatsi bat omen zen, denek baitakigu buhame kasta horrek ez duela gaiztakeriaz besterik egiten, bainan fama zen bakarrik, zeren eta nehor ez baitzen egundaino menturatu horren segurtatzeko galderarik egitera. Bere anaiek ez bezala, begiak urdin arinak zituen, ileak espaldetarat arte luze, horail aire batez beltzaranekin nahastuak, larrua aldiz iguzkiak erretako kolorea hartua
|
zuela
. Atorra belhaunetadino heltzen zaion hain zuen anple eta luzea, higatua eta urratua ere gainerat eta espartin zahar pare batez oinestatua zen.
|
|
Bere anaiek ez bezala, begiak urdin arinak zituen, ileak espaldetarat arte luze, horail aire batez beltzaranekin nahastuak, larrua aldiz iguzkiak erretako kolorea hartua zuela. Atorra belhaunetadino heltzen zaion hain
|
zuen
anple eta luzea, higatua eta urratua ere gainerat eta espartin zahar pare batez oinestatua zen. Halere, irria beti ezpainetan zaukan, eta norbaitek, trufa edo imintzio maneran, galdetzen ziolarik zer zen mutiko ala neskatoa, ile luze eta atorraren gatik ez baitzen hanbat ageri, atorra gora altxatuz errantzuten zuen, harro:
|
|
Atorra belhaunetadino heltzen zaion hain zuen anple eta luzea, higatua eta urratua ere gainerat eta espartin zahar pare batez oinestatua zen. Halere, irria beti ezpainetan zaukan, eta norbaitek, trufa edo imintzio maneran, galdetzen ziolarik zer zen mutiko ala neskatoa, ile luze eta atorraren gatik ez baitzen hanbat ageri, atorra gora altxatuz errantzuten
|
zuen
, harro: " mutikoa, to!" galdezkazalea ez baitzen guti harritzen, ikusiz, mutikoa zela bai, bainan ere ez zuela atorraz besterik deus soinean.
|
|
Aberastasunez ez bazen harro gure putikoa, gogoa ernea zaukan, begiak xorrotx eta izpiritua kurios. Bere haurtzaroa osoki bere ugazama Maritzarekin iragana
|
zuen
eta, eskolarat joateko partez, irakaskuntza ezin hobea egiten zuen sorgin zaharrarekin. Maritzak, gure putikoa biltzen zuen berekin karabanaren barnerat, mutil ttipi gisa, hau edo hura eginaraziz, bere eskupean atxikiz, xerbitxu ainitzen eskaera asebete zezaion.
|
|
Bisitalariak ziren, ardura, haur beha edo esperantxetan ziren emazteak, heien kezka nagusia zelarik zer haur
|
zuten
ekartzen beren sabelean, mutila ala neska. Eta, Maritza azti zaharrak, errezebitzen zituen karabana ederrenean, paretak oihal ezti eta koloretsuez apaindurik, bi alki buhant eta apalak eskainiz jartzeko, goxoan mintzatu ahal zaitezen.
|
|
Bisitalariak ziren, ardura, haur beha edo esperantxetan ziren emazteak, heien kezka nagusia zelarik zer haur zuten ekartzen beren sabelean, mutila ala neska. Eta, Maritza azti zaharrak, errezebitzen
|
zituen
karabana ederrenean, paretak oihal ezti eta koloretsuez apaindurik, bi alki buhant eta apalak eskainiz jartzeko, goxoan mintzatu ahal zaitezen. Orduan hasten zuen bere" komeria", otoitz bitxi batzu ahopekatuz, kurutze seinalea egiten zuen, esker aldetik balin bazen ere, erranez:
|
|
" leba tusquet, echa bisquet, le apelinguet, taberamente". Gero, mahai ttipi baten gibelean eserita, oihal urdinhoriz estalitako berinazko borobil bat agertzen zuen eta eskuak gainean emanik" zeren bila zaitezte, hor
|
nauzue
azti suhar eta samurra". Harat heldu ziren bikote edo emazteek jakin nahi zutenez beren geroko esperoaren berri, Maritzak bere eskuak pausatzen zituen emearen sabelaren gainean eta hasten zen kanta gisako litania batzuen errezitatzen, mintzaira bitxi batean, begiak hetsirik, artetik galdera xume bezain xinple batzu eginez, hala nola:
|
|
Gero, mahai ttipi baten gibelean eserita, oihal urdinhoriz estalitako berinazko borobil bat agertzen zuen eta eskuak gainean emanik" zeren bila zaitezte, hor nauzue azti suhar eta samurra". Harat heldu ziren bikote edo emazteek jakin nahi
|
zutenez
beren geroko esperoaren berri, Maritzak bere eskuak pausatzen zituen emearen sabelaren gainean eta hasten zen kanta gisako litania batzuen errezitatzen, mintzaira bitxi batean, begiak hetsirik, artetik galdera xume bezain xinple batzu eginez, hala nola: " zer zinukete desiratzen gehienik", eta errantzuna entzun bezain laster" hala bedi!
|
|
Eta hola, emeki emeki, Maritza aztiak, gaitzeko fama bildu zuen gure eskualdetan ere, iragarkuntza ezin sinetsizko horren gatik: sekulan nehork ez du jakin nola, ezin pentsatutako gauza hortan, segurtatzen ahal
|
zuen
hau edo hura izanen zenik. Mundu guzitik zetorzkion emazteak bakarrrik edo beren senhar edo lagunekin, baita ere ezkont gai neska gazte edo adindu zonbait, beti pagatuz bixtan dena, jakiteko zer ukanen zuten bederatzi hilabeteren buruan.
|
|
sekulan nehork ez du jakin nola, ezin pentsatutako gauza hortan, segurtatzen ahal zuen hau edo hura izanen zenik. Mundu guzitik zetorzkion emazteak bakarrrik edo beren senhar edo lagunekin, baita ere ezkont gai neska gazte edo adindu zonbait, beti pagatuz bixtan dena, jakiteko zer
|
ukanen
zuten bederatzi hilabeteren buruan. Eta, nihoiz, nihon, bat ere ez zen kontrako abisuarekin gertatu, aztiaren erranak beti betetzen zirela, nahitaez batzutan, bainan nehork ez zuen erraiten ahal tronpatu izan zenik sekulan.
|
|
Mundu guzitik zetorzkion emazteak bakarrrik edo beren senhar edo lagunekin, baita ere ezkont gai neska gazte edo adindu zonbait, beti pagatuz bixtan dena, jakiteko zer ukanen zuten bederatzi hilabeteren buruan. Eta, nihoiz, nihon, bat ere ez zen kontrako abisuarekin gertatu, aztiaren erranak beti betetzen zirela, nahitaez batzutan, bainan nehork ez
|
zuen
erraiten ahal tronpatu izan zenik sekulan.
|
|
Eta gertatzen baldin bazen, noizbait edo nunbait, Maritzak iragartu alaba seme sortzea, edota aldrebes berdin, ondoko urtean joaiten zitzaizkion konduen eskatzera eta orduan zen, orduan gure atso azti zaharra burgoi eta harro heien errezebitzeko. Bere karrosan sararazten zituen bikote kexatuak, polliki polliki mintzatuz, bere orduko errana ahantzia
|
zuela
" pentsa, urte bat badu halere, nola nahi duzue gogoan atxik ditzadan guziak, eta... nola duzu izena. A, ba Etxeberri Gaxine" berehala so eginen zuela bere liburu sainduan, hala deitzen baitzuen kuaderno zahar okitu bat nun ere idazten zituen aldi guziz bere errantzunak.
|
|
Eta gertatzen baldin bazen, noizbait edo nunbait, Maritzak iragartu alaba seme sortzea, edota aldrebes berdin, ondoko urtean joaiten zitzaizkion konduen eskatzera eta orduan zen, orduan gure atso azti zaharra burgoi eta harro heien errezebitzeko. Bere karrosan sararazten zituen bikote kexatuak, polliki polliki mintzatuz, bere orduko errana ahantzia zuela" pentsa, urte bat
|
badu
halere, nola nahi duzue gogoan atxik ditzadan guziak, eta... nola duzu izena. A, ba Etxeberri Gaxine" berehala so eginen zuela bere liburu sainduan, hala deitzen baitzuen kuaderno zahar okitu bat nun ere idazten zituen aldi guziz bere errantzunak.
|
|
Eta gertatzen baldin bazen, noizbait edo nunbait, Maritzak iragartu alaba seme sortzea, edota aldrebes berdin, ondoko urtean joaiten zitzaizkion konduen eskatzera eta orduan zen, orduan gure atso azti zaharra burgoi eta harro heien errezebitzeko. Bere karrosan sararazten zituen bikote kexatuak, polliki polliki mintzatuz, bere orduko errana ahantzia zuela" pentsa, urte bat badu halere, nola nahi
|
duzue
gogoan atxik ditzadan guziak, eta... nola duzu izena. A, ba Etxeberri Gaxine" berehala so eginen zuela bere liburu sainduan, hala deitzen baitzuen kuaderno zahar okitu bat nun ere idazten zituen aldi guziz bere errantzunak.
|
|
Eta gertatzen baldin bazen, noizbait edo nunbait, Maritzak iragartu alaba seme sortzea, edota aldrebes berdin, ondoko urtean joaiten zitzaizkion konduen eskatzera eta orduan zen, orduan gure atso azti zaharra burgoi eta harro heien errezebitzeko. Bere karrosan sararazten zituen bikote kexatuak, polliki polliki mintzatuz, bere orduko errana ahantzia zuela" pentsa, urte bat badu halere, nola nahi duzue gogoan atxik ditzadan guziak, eta... nola
|
duzu
izena. A, ba Etxeberri Gaxine" berehala so eginen zuela bere liburu sainduan, hala deitzen baitzuen kuaderno zahar okitu bat nun ere idazten zituen aldi guziz bere errantzunak.
|
|
A, ba Etxeberri Gaxine" berehala so eginen zuela bere liburu sainduan, hala deitzen baitzuen kuaderno zahar okitu bat nun ere idazten zituen aldi guziz bere errantzunak. Eta, otoitz bitxi batzu eginez, dena jestu eta kurutze seinale faltsu, Arñoti galdetzen zuen" harrapa ezak ene kaierra, halako egunean, joan den urteko orria irakur ezak, hea zer iragartu
|
nuen
, ba!" eta Arñotek gora gora irakurtzen zuen: " mutila!
|
|
Alta, hala zen, Arñotek ezin
|
zuen
uka Maritzak iragartu bezala agitu zela, kuadernoan hala markatua zenaz geroz" nola debru posible da hori! Nik atorra altxatuta frogatzen dutana nola jakiten ahal du zer izanen den haurra sortu gabe?" Eta, gauzak ezin uka, kasu guzitan Maritzak arrazoina zuen berekin eta fama hori landetako ilarrean sua bezala kurritzen zen etxez etxe, herriz herri.
|
|
Alta, hala zen, Arñotek ezin zuen uka Maritzak iragartu bezala agitu zela, kuadernoan hala markatua zenaz geroz" nola debru posible da hori! Nik atorra altxatuta frogatzen dutana nola jakiten ahal
|
du
zer izanen den haurra sortu gabe?" Eta, gauzak ezin uka, kasu guzitan Maritzak arrazoina zuen berekin eta fama hori landetako ilarrean sua bezala kurritzen zen etxez etxe, herriz herri. Anartean, Arñot bere buruari beti galdezka ari zen" bainan nola debru egiten du beti egiaren kausitzeko", sekulan errantzunik aurkitu gabe:
|
|
... atzo artino bederen, zeren eta bere ezjakinaren kezka ezin atxikia
|
zuelarik
, Maritza karabanatik urunxka zelata, kaier famatu hura zabaldu zuen hobeki ikusteko bere ugazamak zer demontre idazten ahal zuen orrialde hetan, pentsatuz segurki sekretuaren giltza han zagola. Bainan, deus, ez zuen deus bitxirik kausitu, orrialde bakoitzetan idatziak ziren sei zutabetan:
|
|
... atzo artino bederen, zeren eta bere ezjakinaren kezka ezin atxikia zuelarik, Maritza karabanatik urunxka zelata, kaier famatu hura zabaldu zuen hobeki ikusteko bere ugazamak zer demontre idazten ahal
|
zuen
orrialde hetan, pentsatuz segurki sekretuaren giltza han zagola. Bainan, deus, ez zuen deus bitxirik kausitu, orrialde bakoitzetan idatziak ziren sei zutabetan:
|
|
Ez duk ulertzen! Haugi hunarat, ordu
|
duk
aztiantzako gauzetan barnatzea, aspaldian enekin ibili ondoan, jakinean ezarriko hait, egun batez horrela ene segida hartuko duk, beharbada.
|
|
Hauxe izan zen ba harritzeko elgarrizketa: Arñotentzat, bere ugazamak erabiltzen zituen sekretuetan sartzea izan zen aspaldidanik azaldu nahi
|
zuen
gordailuaren zabaltzea.
|
|
— Hamar urte
|
dituk
egun eta nik aldiz soberaxko aintzina segitzeko. Ondoko bat behar diat, aditua den bat, ene familiakoa, eta alabarik ez izanez, hi hait hautatua horretarako, erran zion Maritzak ondotik.
|
|
Arñotek ez
|
zuen
bietan erraiterik behar izan, segidan jarri zen aulki zahar baten gainean, dena begi beharri ugazamari begira.
|
|
— Ene sekretua ez
|
duk
mirakuilu bat, bixtan dena, segitu zuen Maritzak erdi irri erdi serios, pentsatzekoa duk ez dela gauza hortan deus sekreturik, haurrak sortzen dituk nihungo mediku edo aztiek jakin gabean aintzinetik zer izanen diren, arra edo eme, oraindik hasteko. Bahiz?
|
|
— Orduan, hire galdera
|
duk
: nola ba egiten du aintzinetik jakiteko seme edo alaba izanen denik?
|
|
— A bai! Hori
|
nuke
jakin nahi, bai segur!
|
|
— Ezin diat jakin, eta kitto, haurra! Bakarrik dakitana
|
duk
burraso guzien kezka beroena dela norbaitek aipatzea zer izanen duten eta itxaropenez beterik entzutea hura izanen dela. Bainan, errantzun hori emaiten delarik, jakin behar duk" huts edo kausi" errantzun bat dela.
|
|
Bakarrik dakitana duk burraso guzien kezka beroena dela norbaitek aipatzea zer izanen duten eta itxaropenez beterik entzutea hura izanen dela. Bainan, errantzun hori emaiten delarik, jakin behar
|
duk
" huts edo kausi" errantzun bat dela. Edozoin gisaz, bat edo bestea izanen duk, erran nahi baita, semea edo alaba, ados?
|
|
— Beraz, lehen manamendua
|
duk
, hik, hihaurek ez hitza ahozkatzea: hortarako dituk eginen otoitz edo murmurika zonbait, aintzinean dukan aita edo ama geiak" seme" edo" alaba" hitza erran arte.
|
|
— Beraz, lehen manamendua duk, hik, hihaurek ez hitza ahozkatzea: hortarako
|
dituk
eginen otoitz edo murmurika zonbait, aintzinean dukan aita edo ama geiak" seme" edo" alaba" hitza erran arte. Bat edo bestea erraiten dutelarik, beren bihotz xokoan duten desira zonbaiten azalpena baita hori, ez duk dudan ezarri behar.
|
|
hortarako dituk eginen otoitz edo murmurika zonbait, aintzinean dukan aita edo ama geiak" seme" edo" alaba" hitza erran arte. Bat edo bestea erraiten
|
dutelarik
, beren bihotz xokoan duten desira zonbaiten azalpena baita hori, ez duk dudan ezarri behar. Beraz, seko, xutitzen haiz erranez:
|
|
hortarako dituk eginen otoitz edo murmurika zonbait, aintzinean dukan aita edo ama geiak" seme" edo" alaba" hitza erran arte. Bat edo bestea erraiten dutelarik, beren bihotz xokoan
|
duten
desira zonbaiten azalpena baita hori, ez duk dudan ezarri behar. Beraz, seko, xutitzen haiz erranez:
|
|
— Bigarren manamenduaren ordua
|
duk
: kuaderno zahar horrek dik egia guzia bere barnean.
|
|
kuaderno zahar horrek dik egia guzia bere barnean. Adibidez, aita edo ama batek" seme" hitza ahozkatzen
|
badu
, hala bedi erran bezain laster idazten duk kuadernan... zer, hire ustez?
|
|
Egia hau izanen duk: " Seme" erran dukanari semea etortzen bazaio, ez
|
duk
gehiago axolatuko hik zer idatzi dukan kuadernoan, sobera kontent izanen baita hala gertaturik. Bainan, alaba etortzen bazaio, segur izan hadi ondoko urtean hemen izanen dukala, kexu, denak hausteko prest, izorratu dukala erranez, ezbeharrezko dirua bilduz, eta nik dakita zer ixtorio.
|
|
Bainan, alaba etortzen bazaio, segur izan hadi ondoko urtean hemen izanen dukala, kexu, denak hausteko prest, izorratu dukala erranez, ezbeharrezko dirua bilduz, eta nik dakita zer ixtorio. Orduan, ainhitz estakuru emanez, bai adina, bai aroa, osagarria edo nahi dukana, aitortzen duk bakarrik ez dukala gogoan ordu hetan errana, bainan, beharrik, kuadernoan idatzia
|
huela
errantzun xuxen eta ezin ukatuzkoa. Orduan, kaierra zabaltzen duk berer erakusteko zer idatzia huen eta" alaba" hitza ikusiko die...
|
|
Orduan, ainhitz estakuru emanez, bai adina, bai aroa, osagarria edo nahi dukana, aitortzen duk bakarrik ez dukala gogoan ordu hetan errana, bainan, beharrik, kuadernoan idatzia huela errantzun xuxen eta ezin ukatuzkoa. Orduan, kaierra zabaltzen duk berer erakusteko zer idatzia
|
huen
eta" alaba" hitza ikusiko die... Eta, hori ikusiz, ez badira ere arras ziur, idatziaren indarra ez die ukatzen, eta beren buruari emanen die ogena.
|
|
— Orduan, hiri
|
duk
hemendik aintzina nik prestatutako lanaren segitzea, ados bahiz bederen. Eta espero diat iraunen daukala, hiri ere.
|
|
... ez etxe zakur tonto eta zozo horietarik ez, egun osoak iragaiten
|
baitituzte
itzalean norbait edo zerbaiten zelatan, gero xanpa bortitz eta sendo batekin ez baitute nehor ez deus egoitzatik hurbiltzerat ere uzten, beren eremua ebatsiko diotelako lotsarekin, goizetik arrats ate sahetsean etzanik baitagozte, denmendren hezur edo salda ondar baten esperoan, beren lana ongi egin dutelako sariaren beha, larruari lotu kadena lepoan ez baitira paretetarik hiru urhats baino gehia...
|
|
... ez etxe zakur tonto eta zozo horietarik ez, egun osoak iragaiten baitituzte itzalean norbait edo zerbaiten zelatan, gero xanpa bortitz eta sendo batekin ez
|
baitute
nehor ez deus egoitzatik hurbiltzerat ere uzten, beren eremua ebatsiko diotelako lotsarekin, goizetik arrats ate sahetsean etzanik baitagozte, denmendren hezur edo salda ondar baten esperoan, beren lana ongi egin dutelako sariaren beha, larruari lotu kadena lepoan ez baitira paretetarik hiru urhats baino gehiago urruntzen ahal, halere beti kontent jana loa eta pereka zonbait aski baitzaiote beren...
|
|
...urtegian zerratuak izana gatikan, ustez eta beren xanpa elkor eta estuekin nagusiari jatzararaziko deien bere ihiziko gura eta kurri abiatuko diren larre, oihan edo alorretan zehar, sasietan gaindi, sudurra lurreradino sartuz, erhauts, lohi edo ihintzean murgilduz, lakastaz emukatuta sartzen baitira etxean, mihian girla, izerdiz blai, hatshantuak, hainbeste laster egin ondoan kesta beti gogoan, ez
|
baitute
ez xanparik ez kasurik egiten norbait edo zerbaiten aintzinean gertatzen direlarik...
|
|
... are gutiago, anddere xakur ttette horietarik, ileak goiz guziz orraztaturik, usainonez (diotenez, bainan ez
|
duk
hala ez!) eta krema zerbaitez apaindurik, lepoan distirant eta girgillatsu koilarre bat, azukre mokor baten biltzeko altzoetan jautzika xanpa mehar eta xehe bat bakarrik ateratuz, lumadun izakien arrabotsa iduri baitu zakur ots bat baino gehiago, kapa eta xingolez beztiturik bere madamaren antza hartuz, gure kastakoa zitekalarik nahiago baitu bi hankadunen arrazatik agertu, ezin baitu emerik ere ...
|
|
... are gutiago, anddere xakur ttette horietarik, ileak goiz guziz orraztaturik, usainonez (diotenez, bainan ez duk hala ez!) eta krema zerbaitez apaindurik, lepoan distirant eta girgillatsu koilarre bat, azukre mokor baten biltzeko altzoetan jautzika xanpa mehar eta xehe bat bakarrik ateratuz, lumadun izakien arrabotsa iduri
|
baitu
zakur ots bat baino gehiago, kapa eta xingolez beztiturik bere madamaren antza hartuz, gure kastakoa zitekalarik nahiago baitu bi hankadunen arrazatik agertu, ezin baitu emerik ere ezagutzen ahal, zituen bi mokorroak kendu baitizkiote gazte gaztean, lasai, legun eta umil egon dadien, beti beropean, saloian bereziki, edota negu betean su bazterrean mimenezko zare oihalez apaindutako xirtxil batean...
|
|
...k goiz guziz orraztaturik, usainonez (diotenez, bainan ez duk hala ez!) eta krema zerbaitez apaindurik, lepoan distirant eta girgillatsu koilarre bat, azukre mokor baten biltzeko altzoetan jautzika xanpa mehar eta xehe bat bakarrik ateratuz, lumadun izakien arrabotsa iduri baitu zakur ots bat baino gehiago, kapa eta xingolez beztiturik bere madamaren antza hartuz, gure kastakoa zitekalarik nahiago
|
baitu
bi hankadunen arrazatik agertu, ezin baitu emerik ere ezagutzen ahal, zituen bi mokorroak kendu baitizkiote gazte gaztean, lasai, legun eta umil egon dadien, beti beropean, saloian bereziki, edota negu betean su bazterrean mimenezko zare oihalez apaindutako xirtxil batean etzanik, nun ez den ere, gauza harrigarria, bi hankadunen ohantzean sartzen, izitua, hain den lotsakor bere gorputz mendrea ar...
|