|
2000
|
|
|
Literatura funtzionalaz mintzatzerik badago, horixe da antonomasiaz Iruñeko festa nagusiez informazioa,
|
hitzez
eta irudiz, eskaintzen duen Sanferminak liburua, Fermin Erbitik prestatua. Festen hordikeria hitz lerrokadak zuzen idatzi ahal izateko oztopo gaindigaitz delako ziurrenik, Sanferminen inguruko martxandising aren arloan bazen hutsune bat, nabarmena, gaiaz libururik ez izatea, tuN ristendako orri gutxiko argitalpentxoetatik haratago.
|
|
|
Literatura funtzionalaz mintzatzerik badago, horixe da antonomasiaz Iruñeko festa nagusiez informazioa, hitzez eta irudiz, eskaintzen duen Sanferminak liburua, Fermin Erbitik prestatua. Festen hordikeria
|
hitz
lerrokadak zuzen idatzi ahal izateko oztopo gaindigaitz delako ziurrenik, Sanferminen inguruko martxandising aren arloan bazen hutsune bat, nabarmena, gaiaz libururik ez izatea, tuN ristendako orri gutxiko argitalpentxoetatik haratago. Hu<3 tsune horri antzeman eta taxuzko lan batekin betetzen ass matzea merezimenduzkoa da, behingoz erdal elebakarzaleei aurrea harturik, lurralde honetako bi eletan eskaini baitzaie hiriko bizilagun eta bisitariei hainbeste maite dituzten ospakizunen gaineko liburua, zabalkunde handiko uj esku opari izateko moduan diseinatua.
|
|
|
Normalizazioa ez da helburu; promoziorik ez du izanen euskarak. Sustapen
|
hitza
, erabiltzen ikasi berria genuena, bat batean ahaztu behar dugu. Arau berriak datoz, karramarroen moduan atzera egiteko.
|
|
|
|
Hitz
bi
|
|
|
Gabeziei begira, antzezlanak prestatuko dituzten idazleentzako eskolarik ez izatea kezkagarria da gaur egun. Batetik idazten trebatu eta bestetik hizkuntzaren alde dramatikoa landuko duen eskola hori abiatzea oso garrantzitsua da gaur egun, oraindik ere beste generoetan aritzen diren idazle apurrak baitira dramatikoari heltzeko tentazioa izaten dutenak. Eta sarietan irabazle gertatu arren, oso urrun egoten baitira aktoreek eta zuzendariek eskatzen dituzten baldintzetatik (edo erretorikoegiak, edo erritmorik gabeak, edo
|
hitzaren
garrantzian oinarrituta interpretazioari tarterik uzten ez diotenak...).
|
|
|
Egia bada ere dozena bat idazlek batean zein bestean jarri zutela beren izena, ez dago enoratzerik bi manifestuen mezu politikoa guztiz alderantzikoa zela. Zalantzarik ez dut guzti guztien desira sakonena Euskal Herria bakean bizi ahal izatea dela, baina begi bistakoa dabakea
|
hitzaren atzean
gauza ezberdinak ulertzen direla idazleen artean.
|
|
|
Behin batean, bazen herrialde lurrintsua eta berde samarra, euskara" ez ohizko" batez
|
hitz
egiten zuena. Sasoi batean ere, handik etorri ziren Euskal Herria berpizteko gogoak eta grinak.
|
|
|
Jadanik gaindituak diren baina haren garaian eskuarki onartzen ziren gertakari horietan oinarriturik, gizarte mota ezberdinen eta horietako bakoitzari zegokiokeen hizkuntza tipologiaren arteko korrelazioa ezarri nahi zuen Unamunok: hortik atera zuen hordak hizkuntza silababakarrez mintzo zirela, gizarte militarrek hizkuntza eranskariak zerabiltzatela eta, azkenean, industria garaiko gizarterik aurreratuenek hizkuntza malgukariez
|
hitz
egin behar zutela. Eta horren kariaz, euskara bigarren tipokoa denez gero, logika horrekin espero izateko ondorioa ateratzen zuen:
|
|
|
Sinposioan zehar Gabunia jaunak unibertsitate hartako errektorea agurtzera hurbildu eta, paradaz baliatuz, galde egin zion ea Madrilen zein liburu dendatan eros zezakeen euskal gramatika bat. Espainiako Unibertsitatearen ordezkari goren haren
|
hitzek
—eta haren hitzak errepikatu besterik ez dut egiten—" Baina dialekto horrek ba al dauka gramatikarik ala?" aho zabalik utzi zuten georgiar irakaslea, eta aitorpen hau egin zidan: " Orduan ezin hobeki ulertu nuen euskaldunok zergatik borroka egiten zenuten".
|
|
|
Sinposioan zehar Gabunia jaunak unibertsitate hartako errektorea agurtzera hurbildu eta, paradaz baliatuz, galde egin zion ea Madrilen zein liburu dendatan eros zezakeen euskal gramatika bat. Espainiako Unibertsitatearen ordezkari goren haren hitzek —eta haren
|
hitzak
errepikatu besterik ez dut egiten—" Baina dialekto horrek ba al dauka gramatikarik ala?" aho zabalik utzi zuten georgiar irakaslea, eta aitorpen hau egin zidan: " Orduan ezin hobeki ulertu nuen euskaldunok zergatik borroka egiten zenuten".
|
|
|
Bestalde, hizkuntza guztiotan, batasunaren9 nahitaezko aurrepausoaz gainera, tentazio bikoitza izan da: alde batetik garbizaletasunerako joera, hizkuntzaren beraren erro zaharretatik kultur eta zientzi terminologia propioa sortu nahi duena, eta, bestetik, aukera populista, erraztasunaren kariaz, ordura arteko hizkuntza ofizialaren edozein
|
hitz
onartzeko prest dagoena. Euskararen kasuan, gainerako gehientsuetan bezalaxe, pragmatismoak erdibideko irizpide eklektikoa atera du garaile:
|
|
|
Euskararen kasuan, gainerako gehientsuetan bezalaxe, pragmatismoak erdibideko irizpide eklektikoa atera du garaile: alde batetik, lexiko internazional greko latindarra onartzea, berau gure hizkuntzaren morfologia eta ortografiara egokituz, eta, aldi berean, nazioarteko irizpide argirik ez dagoenean, euskarak
|
hitz
elkartu eta eratorri berriak eratzeko dauzkan baliabideak garatzea, euskal erroko zientzi eta kultur hitz ugari sortzeko10.
|
|
|
Euskararen kasuan, gainerako gehientsuetan bezalaxe, pragmatismoak erdibideko irizpide eklektikoa atera du garaile: alde batetik, lexiko internazional greko latindarra onartzea, berau gure hizkuntzaren morfologia eta ortografiara egokituz, eta, aldi berean, nazioarteko irizpide argirik ez dagoenean, euskarak hitz elkartu eta eratorri berriak eratzeko dauzkan baliabideak garatzea, euskal erroko zientzi eta kultur
|
hitz
ugari sortzeko10.
|
|
|
Garai hartan pil pilean ari ziren oraindik ortografiari buruzko eztabaidak, eta orduko idazleen artean nagusi azaltzen zen garbizalekeriak gure hizkuntza antzutasunaren irteera gabeko zulora zeraman noraezean.
|
Hitz
batez, idazle orok behar duen komunikazio tresna ez zen oraindik sortua. Alde horretatik, bidezkoa da, agian, Unamuno —eta Baroja ere bai— kritikatzea literatur euskara batu horren proiektuaren alde saiatu ere egin ez zirelako.
|
|
|
Eta berriro nator hasieran etenik utzi dudan puntura, hau da, Migel jaunaren sakoneko motibazioetara, ez baitirudi oso zuzena, Unamuno, 1901.eko Lore Jokoetan, besterik gabe probokatzaile agertu zela pentsatzeak. Aranak berak ere, haren
|
hitzak
gogorki kritikatzeko egin zuen artikuluan, hartarako arrazoi oportunistaren bat izan zuela iradokitzen zuen, nolabait madrildarren belarriak balakatzeko11 Ni, ordea, ezezkoan nago. Unamuno sasoi hartan Salamankako Unibertsitateko greziera katedraduna eta bertako errektorea zen, hots, jadanik bere ibilbide profesionalaren goren puntuan zegoen.
|
|
|
Begien bistan dago, gainera, hori bete betean lortu zuela. Izan ere, Unamunoren ondoko euskal idazle guztiek, nola edo hala, haren
|
hitzen
akuilu zorrotza izan dute gogoan. Batzuek, Kirikiñok, Lizardik, Mitxelena biak, Txillardegik edo Martin Ugaldek bereziki aipatu dute Unamuno, haren aurka egiteko edo harekin literatur elkarrizketan aritzeko.
|
|
|
Batzuek, Kirikiñok, Lizardik, Mitxelena biak, Txillardegik edo Martin Ugaldek bereziki aipatu dute Unamuno, haren aurka egiteko edo harekin literatur elkarrizketan aritzeko. Beste batzuek, mugimenduaren frogarik onena ibiltzea bera izaten dela jakinik, Unamunoren
|
hitzek
sakonean zeukaten egia ezaguturik, lanean jardun dute kartsuki, behialako larreko hizkuntza hura gaurko aro berriko kultur mintzaira bilaka dadin, herenegun aitzin hil zitzaigun pentsalari eta euskaltzainak, Federiko Krutwigek praktikan egin zuen bezala.
|
|
|
10 Euskal
|
hitz
elkartu eta eratorriei buruz Luis Villasante-ren Pala bras vascas compuestas y derivadas liburua irakur daiteke (Ed. Franciscana de Aranzazu, 1974); berrikiago, Miren Azkarate irakaslearen doktorego tesi bikaina argitaratu da:
|
|
|
Franciscana de Aranzazu, 1974); berrikiago, Miren Azkarate irakaslearen doktorego tesi bikaina argitaratu da:
|
Hitz
elkartuak eus karaz, Deustuko Unibertsitatea, Donostia, 1990 Nazioarteko hitzen euskal transkribaketaz hor da Euskaltzaindiaren Maileguzko hitz berriei buruz Euskaltzaindiaren erabakiak, Bilbao, 1986.
|
|
|
Franciscana de Aranzazu, 1974); berrikiago, Miren Azkarate irakaslearen doktorego tesi bikaina argitaratu da: Hitz elkartuak eus karaz, Deustuko Unibertsitatea, Donostia, 1990 Nazioarteko
|
hitzen
euskal transkribaketaz hor da Euskaltzaindiaren Maileguzko hitz berriei buruz Euskaltzaindiaren erabakiak, Bilbao, 1986.
|
|
|
Franciscana de Aranzazu, 1974); berrikiago, Miren Azkarate irakaslearen doktorego tesi bikaina argitaratu da: Hitz elkartuak eus karaz, Deustuko Unibertsitatea, Donostia, 1990 Nazioarteko hitzen euskal transkribaketaz hor da Euskaltzaindiaren Maileguzko
|
hitz
berriei buruz Euskaltzaindiaren erabakiak, Bilbao, 1986.
|
|
|
Bistan da Unamunok aldez aurretik pentsatuak zituela bere hitzaldi mergatzaren ondorioak, baina horretarako izan zitzakeen arrazoien azterketa geroagoko utzirik, gatozen euskararen aurkako esaldien mamira.
|
Hitz
gutxitan, Salamankako errektoreak euskarak kultura adierazteko ez zuela balio esan zuen, eta gainera, ezgaitasun hori hizkuntzarena berarena zela, hau da, ez zetorkiola kanpoko laguntzarik edo ofizialtasunik ez izatetik, artzain, baserritar, olagizon, marinel eta apaiz ilustraturen batzuen ahoetan oraindik kontserbatzen zen mintzaira zahar horri bere baitako egiturazko akatsek premia historiko be...
|
|
|
Alde batetik, latindar edo indoeuropar jatorrizkoa ez zenez gero, uste zuen —horretan behintzat Azkue eta Sabino Aranarekin bat etorriz— horrek euskarari galarazi egiten ziola Europako kultur hizkuntza guztiek darabilten goi mailako terminologia greko latindarraz baliatzeko aukera. Bestaldetik, horien ordez neologismoak asmatu eta erabiltzeko eskubiderik ere ez zion ematen, hau da, euskal erroz eta elementuz osaturiko
|
hitz
berriak — Larramendik, Aranak eta Azkuek, adibidez, horien alde egin arren—, baina Unamunok, berba berriak eratzeko prozedurari badaezpadako zeritzolako, asmakari guztiak gaitzetsi etaterm inach o tzat arbuiatzen zituen.
|
|
|
Geroago Koldo Mitxelenak umorez esango zuen bezala, bazirudien munduko hizkuntza guztiek beren lexikoa aberasteko dituzten bide biak Unamuno euskarari galarazten tematurik zebilela, ez baitzion utzi nahi inoren
|
hitzak
mailegatzen ez eta haien ordezkoak ere sortzen. Funanbulu bati, desarrazoi lasterketa batean, gero eta baldintza gogorragoak jartzeko jokoa bezalako zerbait:
|
|
|
Poema definitorio hartaz gain Harri eta Herri n mailua aipatzen duen bakarrean," Kantabriako itsasoa kolpeka jotzeko" darabil Arestik. Ez dezagun, beraz, poetak
|
hitzari
eman dion balioa makestu, mailuak goragoko zerbait adierazten du. Estetika obrerista baten aldekoa dirudien deklarazio honek badu barnean egia sakon bat.
|
|
|
Poesia ez zela bakarrik sentimendu bat, tripako mina ere bazela, borroka baten elea, defendatu zuen gure poetak. " Iragana eta geroa orainean lotu nahi lituzkeen amets bat" du poesia, bakoitzaren dakarren tirabiraren gunea, eta honen
|
hitza
. " Poesiak ez du buru buztanik, baina ez da gezurtia." Ezta dolamen kantua ere, baizik eta" bere kuskutik ateratzen ari den langile gizarte baten elea." Hitzok estu hartuta, iritzi okerra aterako genuke Erdozaintziren poesiaz.
|
|
|
" Iragana eta geroa orainean lotu nahi lituzkeen amets bat" du poesia, bakoitzaren dakarren tirabiraren gunea, eta honen hitza. " Poesiak ez du buru buztanik, baina ez da gezurtia." Ezta dolamen kantua ere, baizik eta" bere kuskutik ateratzen ari den langile gizarte baten elea."
|
Hitzok
estu hartuta, iritzi okerra aterako genuke Erdozaintziren poesiaz. Itxaro Bordak ongi ikusia duen moduan, Erdozaintzi saiatzen da Iparraldeko kutsu erlijiozko poesiaren eta Hegoaldean garai horretan idazten zen poesia sozialaren artean bide liriko desberdin bat bilatzen.
|
|
|
Elearen
|
hitzak
|
|
|
Abangoardia literaturan sartua genuen plastikaren eta ozentasunaren eskutik; liburua ikusi eta entzuteko eszenario multiplea da, kaligramak eta hotsezko eskulturak eskaintzen zaizkio irakurle aktibo bati. Berbak ontzi ere badirela erakusten digu Artzek, barruan sartuta arkitektura miresten ari garela poetak jo egiten du; orduan durundio batek kordokatzen gaitu,
|
hitzaren
sustraira garamatza, ia aro aurre semantikora, hotsera, totelkatze primigeniora. Baina ez da ozentasun hutsa, marrumak kontzeptu bat ezkutatzen duela ohartzen gara, zentzumenak erreskatatu digulako.
|
|
|
Gizarte materialista honetan ez etsitzeko ahalegin poetikoa da bere azken obra ere, salmodia kutsuko hegalditan antolatua. Poetak ez du galdu, haatik,
|
hitzaren
alderdi guztiak ustiatzeko talentua, baina orain joko haiek zama semantiko handiagoa dute, eta esan liteke adieraren arabera antolatzen direla. Lehen zeukan espazioaren eta soinuaren ardura berberaz, orain Artze abiatua da formaren liberaziotik barnearen liberaziora.
|
|
|
Silabak zuriak dira; beltzak aditzak. Urdinskak adjetiboak eta berdeak
|
hitzak
.
|
|
|
Lirikotasunaren helburu nagusienetakoa
|
hitza
hizkeraren kutsaduratik libratzea dugu, poetak bere bihotza biluzten duen bezalaxe soiltzen du testua, zinezkotasuna helburu. Apaingarria, ederra bada ere, askotan ez baita adierazkorra, aitzitik, kutsatzailea da.
|
|
|
Nahitarat aukeraturiko apaltasun horri esker eta sentimenduen esate xahu batean sortzen du Jose Luis Otamendik ere giro liriko berezi bat, inguru liluragarri bat, irudien zailean ez baina gardentasunean oinarrituta hunkitzeko ahalmen aparta duen sistema bat. Otamendi lañotasunaren poeta da, poesiari" poetikoa" den oro kenduta gelditzen den kristal garbi horixe eskaintzen digu, bere
|
hitzak
hunkidura aratzetarako gomita dira. Kanpai geldo horiek, agian, malkoak dira, baina gela ketsua zen, beharbada horrek eraginak dira.
|
|
|
Liturgiaren kantu lasaiak bukatzean buruko zapia egokitzen du atsoak, eta nik, antzera, behar den
|
hitza
atontzen etxera aurretik ogia eta gurina erosteko indar doia emango diguna, etxera aurretik barnea eta keinua maskaratzeko kemena emango diguna.
|
|
|
Artearen balioaz behin baino gehiagotan aritu gara orrialde hauetan, artearen balioaz baino gehiago artearen definizioaz ere bai, beti ere
|
hitz
handi hauek jakitunen esku uzteko, eta artea bera definitzea lan nekeza dela esateko.
|
|
|
Baina balio positibo horrekin batera, kezkatu egin nau Chillidaren museoa zabaltzeak sortu duen oihartzun mediatiko ikaragarrian, bere obraren inguruko debate handirik ikusi ez izanak. Niri ere gustatzen zait Chillidaren lana, beste askori bezala, baina aho bakar batek
|
hitz
egin du Chillidaren lanaren inguruan aste guztiotan, eta faltan bota dut orain hamarkada batzuk Jorge Oteizarekin sortutako tirabira, haserre eta eztabaidak gaur egun berpiztu ez izana, ez Oteizarekin —ez zuten eta alferrik elkar besarkatu bi artistek, lehenagoko gorabeherak atzean utzi izanaren sinbolo gisa— baina bai Chillidaren obrak dituen kritiko gogorrekin, baditu eta.
|
|
|
Ronetan bustitako
|
hitzak
|
|
|
Venezuelan ohitura dago liburuen aurkezpenetan xanpaina edo rona baliatuz liburuak bataiatzeko. Pako Aristi idazle eta kazetariaren Venezuela, iraultza isilaren
|
hitzak
liburua Donostiako Udal Liburutegiko sotoan aurkezteko minutu gutxi falta zirela, hor abiatu zen Garikoitz Berasaluze, Txalaparta argitaletxeko arduraduna, alde zaharreko tabernaren batera ron txupito baten bila. Esan eta egin:
|
|
|
Oro har, ekintza hauek, historia, etorkin etniko zein sozial, genero, erlijio edota talde kultural batekoa izateagatik beraien buruak antzinatik bazterturik ikusi dituzten gizabanakoak gizartearen patu kolektiboan benetan parte har dezaten dute helburutzat. Beste
|
hitzetan
esanda, gizartekideak hiritartasunaren idealera hurbildu daitezen kontsideratu behar zaie, ez indibiduo abstraktuak, isolatuak bezala, baizik eta giza talde ezberdinekin lotura estuak dituzten indibiduoak bezala. Estatuak esku hartu behar du aipaturiko talde horiek orohartzaileak direnean, defentsa premia larrian daudenean eta, aldi berean, bere kideen askatasuna eta errespetua babesten dutenean.
|
|
|
9 Ideal hau izendatzeko, greziarrek" isonomia"
|
hitza
erabiltzen zuten.
|
|
|
Pentsalari hauen ustez, orduan, gizaki baten bizimoduak garapen egokia dauka baldin eta bere baitatik sorturiko baloreen arabera gidatua bada, inoiz ez kanpotik ezarritakoen arabera. Beste
|
hitzetan
esanda, zilegi den bizimodu onaren ikuskera bakarra nork bere buruari ezarritakoa da, eginkizun horretan gizabanakoaren autonomia eta indibidualtasuna irizpide bakarrak direlarik. Ondorioz, haW Jesus Casquette EHUko Teoria Politikoaren Historia Saileko irakaslea da. rreman ekonomiko, erlijioso, kultural, sexual, eta abarrek ez dituzte gizabanakoak muga jakin batzuen barruan hesitu behar; aitzitik, hauek askeak izan behar dute aipaturiko edozein harreman mota kolokan jartzeko, honek erakargarria izateari uzten dion momentu beretik.
|
|
|
Autodeterminazioak, zentzu honetan, merezi duten eta hutsalak diren bizitzen artean erabakitzeko ahalbidetzen gaitu gizakiok. Kontrako jokabidea hartzea, hau da, bizimodu onaren ideia zehatz bat bultzatzea eta kanpotik gizabanakoei ezartzea(" ongi komunaren politika" bat bultzatzea, Taylorren —1997—
|
hitzetan
), autodeterminazio printzipioaren kontrakoa izango litzateke, inork ez baitaki gizabanakoak berak baino hobeto zer den bere onerako eta zer bere kalterako, zer den baliotsua eta zer garrantzirik gabekoa, zer komeni zaion eta zer ekidin behar duen.
|
|
|
Liberalak eta bere kritikoak bat badatoz tesi sozialarekin, zertan datza orduan haien arteko desadostasuna? Esan daiteke desakordioa, besteak beste, estatuak jokatu behar duen paperean datzala, hau da, instituzio publikoek zein neurritan esku hartu behar duten gizabanakoen bizimodu onen aukeran4 Beste
|
hitzetan
esanda, eta guretzat dagoeneko ezaguna den terminologia erabiliz, bi autore multzo hauen arteko argumentuaren gatazka estatuaren neutraltasunaren auzian kokatzen da: liberalek, oro har, estatuaren neutraltasuna defendatzen duten bitartean, komunitaristak ideia honen aurkariak dira.
|
|
|
Xede hori abiapuntutzat hartuta, estatuak esku hartu luke gizabanako guztien autodeterminazioa praktikan bermatzeko, eta ez soilik dagoeneko merkatu soziokulturalaren aldetik babesturik dagoen talde kulturaletako kideena. Autore hauen ustez, esparru politiko beraren barruan eta elkarren ondoan edota elkarrekin nahastuta bizi diren talde kulturaletako kideek (beste
|
hitzetan
esanda, multinazionalak diren estatuetako edota multikulturalak diren gizarteetako kideek) eskubidea daukate beraien kulturek botere publikoaren babesa izan dezaten6.
|
|
|
Orain arte esandakoa lau
|
hitzetan
nola hala laburtzeko, esan daiteke 1936 gerraren erbestean argitaratu ziren aldizkarien kopurua sarritan pentsatzen dena baino handiago dela, eta horiek, orokorrean, zirkunstantzia haiek kontuan hartuta, duintasun handikoak izan zirela. Europan argitaratutakoen artean azpimarratzekoak dira bereziki lau goiburuak:
|
|
|
Inguruko gauzei oharturik, haiei galdetzen diezu lehenik mahaineko liburu sortari, boligrafo etzanei, hormako argazki histuei, egutegi zekenari oroimenaren oihartzunak edo liburuen
|
hitzak
bezain [isilik ez baitute fitsik erantzuten.
|
|
|
W Koldo Izagirre idazlea da. XX. Mendeko Poesia Kaierak bildumaren prestatzailea da. urrats kexuan dabilen euli katiguari horren hegan nahiak ere
|
hitz
bat besterik ez baitu baina hitz hori... hitz hori zenbat aldiz ez ote duzu entseatu zein luzaz ez ote duzu zelatu, nerabeak amodioa
|
|
|
W Koldo Izagirre idazlea da. XX. Mendeko Poesia Kaierak bildumaren prestatzailea da. urrats kexuan dabilen euli katiguari horren hegan nahiak ere hitz bat besterik ez baitu baina
|
hitz
hori... hitz hori zenbat aldiz ez ote duzu entseatu zein luzaz ez ote duzu zelatu, nerabeak amodioa
|
|
|
W Koldo Izagirre idazlea da. XX. Mendeko Poesia Kaierak bildumaren prestatzailea da. urrats kexuan dabilen euli katiguari horren hegan nahiak ere hitz bat besterik ez baitu baina hitz hori...
|
hitz
hori zenbat aldiz ez ote duzu entseatu zein luzaz ez ote duzu zelatu, nerabeak amodioa
|
|
|
[une batzuetan hatxeman ezineko
|
hitz
hori zure gogoko hitz bakarra.
|
|
|
[une batzuetan hatxeman ezineko hitz hori zure gogoko
|
hitz
bakarra.
|
|
|
Horrek behartu egiten du, alde batetik, tradizioaren jarraitzaile hutsa ez izatera, eta bestetik, perfekzioaren etengabeko bilaketa batera.
|
Hitzaren
Euklides bat bezala, bai.
|
|
|
Bere poesia ulergaitza zela, alegia(" Ez naiz argi min tzatzen"). Aranbarrirenean mitologia desberdinez elikatzen da sinboloa, aipu kulturalak anitzak dira, arte desberdinekiko erreferentzia ugari dakar, esangurak berriz aberasten ditu
|
hitzak
... Honek guztiak testuaren indar konnotatiboa areagotzen du eta, beraz, irakurle adoretsua eskatzen.
|
|
|
Bezalako
|
hitzek
, edo expresaren abistua gauean galduz;
|
|
|
Kristoren pasioan oinarritutako iruditeria eta kontzeptuak darabiltza bere herriaren egoera adierazteko (gerraondoan idazten du), baina herri horrek ez du hil nahi, erromes doa salbazioaren bila, horixe baitu esperantza bakarra, Semearen hildura Amak eztituko du. Azurmendiren beraren
|
hitzetan
esatearren," Euskal Herriaren interpretazio teologiko liturgiko bat" egiten du Salbatore Mitxelenak.
|
|
|
Ez, ostera, autore hark erabili zituen tenore eta molde bertsuetan. Me reziaditza erabiltzen da galdera egitean eta, ihardespena emateko unean, me rezimendu az
|
hitz
egin behar, nahitaez, egoki eta zuhur jokatu ahal izateko. Nire iritziz, luke berpiztea.
|
|
|
bideoak, disko konpaktoak, CD ROM, lineako datu baseetan harpidetzea, etab. Horrez gain, lehenagoko hitzarmenetan ez zen aintzat hartzen oinarrizko zenbait gai, segurtasuna kasu, bai ekipamenduena, bildumena, edo langileena beraiena.
|
Hitzik
ez zen hiriko seinaleez, ez eta liburutegiaren publizitate instituzionalaz eta irakurketa sustatu eta liburutegi zerbitzua hedatzeko jarduerek dakartzaten aparteko gastuez ere. Ez zen aipatzen behin behineko langileak kontratatzeko aukera, liburutegia itxi behar ez izateko, etab.
|
|
|
" liburutegi birtuala"," liburutegi elektronikoa"," hormarik gabeko liburutegia", eta azken aldian" liburutegi digitala".
|
Hitz
hauekin esan nahi da liburutegi hauek eta eskaintzen dituzten zerbitzuak teknologia eredu berri baten ondorioz sortutakoak direla, ez besterik. Liburutegi digitala terminoa azkena sortu den kontzeptua da, azkenaldiko jardunaldi eta hitzaldietan erabiliena dena.
|
|
|
Sarean loturik dauden liburutegiek, hau da, zentralizatutako sistema baten barruan funtzionatzen dutenek, zentro bakar baten bidez lortzen dituzte beraien fondoak (liburutegi publiko orokor baten sare sistemaz
|
hitz
egingo genuke kasu honetan), eta bestelako dokumentuak eskuratzeko aurrekontu txikia izaten dute. Hala ere, Internet beti izango da zentralizazio prozesu hau azkartzeko bide bat.
|
|
|
Hirietan gertatzen ez dena, ez da gertatzen. Kultura eta espektakulua gero eta nahastuago dauden honetan, kulturak espazio eszenikoak behar ditu; galeriak behar ditu; tokia behar du,
|
hitz
batean. Baina tokia ez da nahikoa:
|
|
|
Artearen hizkuntza unibertsala izango da, konforme, baina hizkuntza hori erabiliz sortzen diren komunikazioak anitzak dira. Caravaggiok bere koadroak ikusten ditugun guztiekin eta bakoitzarekin
|
hitz
egiten du, eta gurekin lortzen duen komunikazioa ez da, noski, orain ehun urteko gure aurrekoekin lortzen zuenaren parekoa. Zerbaitegatik gara gu gaurkoak.
|
|
|
Egunen batean, prest nago artearen balioa erlatiboa dela sutsu ere defendatzeko, edo subjektiboa dela esateko, baina gaurkoan, artikulu serie bat zabaldu nahi duen honi haria aurkitu nahian besterik ez naiz ari. Eta nik tokiaz eta espazioaz
|
hitz
egin nahi dut, ez espazioaren erlatibismoari buruz; espazio ezberdinei buruz baizik.
|
|
|
Bere herioa bi aroren arteko muga odoltsua izan zen.
|
Hitz
batez, Yoyes ez zen ohiko, usadiozko, tradiziozko emakumea. Eta izan balitz, besteekin lotzen dituen ezaugarriak ez dira sekulan izango pelikula baterako lehengaia.
|
|
|
ARGIA" Argia" koei ere,
|
hitza
. Gure astekariaren projektua zertan den. 23 zk. (1982), 127
|
|
|
15 zk. (1961), 16 Zubiartea’ri. 17 zk. (1964), 26 Zubiarteari. 18 zk. (1965), 63 La Mennais. Bide urratzaile. 19 zk. (1965), 3 Axmutil i erantzun agiria. 20 zk. (1965), 28 Euskal kezka Barojaren baitan. 21 zk. (1966), 16" Axmutil" Jaunari nere azken
|
hitza
. 23 zk. (1966), 60 Euskal kezka Baroja’ren baitan (Jarraipena). 24 zk. (1967), 52 Susa.
|
|
|
Mujika, L.M.: " Herria eta bidea
|
Hitzak
eta kezkak". 7 zk. (1978), 123 Koldo Izagirre: " Guardasola ahantzia". 8 zk. (1978), 133
|
|
|
Euskarazaintzaile batzuei bi
|
hitz
Iparraldeko euskal idazleak gaur Baionako euskal irrati telebistak Kulturaren bilakaera Iparraldean
|
|
|
ZULAIKA, Sabin Eskual adi
|
hitz
batua. 15 zk. (1961), 58
|
|
|
21 zk. (1966), 81 Gure eginkizunaz. 24 zk. (1967), 1 Marxismoa modan egon zan. Rikardo Arregi’ri erantzunez. 26 zk. (1967), 3 Sinistu ezinean iges egin behar. 27/ 28 zk. (1967), 16 Estrukturalismoaz zenbait
|
hitz
. 29 zk. (1968), 15 Gerediaga Elkarteak eratutako biltzar kideei. 31/ 32 zk. (1968), 66 Txaho Zuberotarra eta Lehenengo Karlistada (Zenbait izkriburen berri). 33 zk. (1968), 18 Txekoslobakia. Hizkuntzaren pizkundeaz bi hitz. 35 zk. (1969), 58 Euskalerriko Atlas Etno Linguistikoa. 32 zk. (1984), 139 Euskararen erabilpenaren azterketaz. 36 zk. (1985), 69
|
|
|
Rikardo Arregi’ri erantzunez. 26 zk. (1967), 3 Sinistu ezinean iges egin behar. 27/ 28 zk. (1967), 16 Estrukturalismoaz zenbait hitz. 29 zk. (1968), 15 Gerediaga Elkarteak eratutako biltzar kideei. 31/ 32 zk. (1968), 66 Txaho Zuberotarra eta Lehenengo Karlistada (Zenbait izkriburen berri). 33 zk. (1968), 18 Txekoslobakia. Hizkuntzaren pizkundeaz bi
|
hitz
. 35 zk. (1969), 58 Euskalerriko Atlas Etno Linguistikoa. 32 zk. (1984), 139 Euskararen erabilpenaren azterketaz. 36 zk. (1985), 69
|
|
|
MADARIAGA, Ermiñe Marie Cardinal en" Hori esateko
|
hitzak
". 45 zk. (1987), 119 Maria gizonen ama. 3 zk. (1957), 17 Euskal Herriko historia sozialari buruzko gogoetak. 55 zk. (1989), 69
|
|
|
ikasleari dagozkionak. 46 zk. (1988), 21 Curriculum a hezkuntza bereziaren beharretara egokitzea. 53 zk. (1989), 61 Katalan hizkuntza. 31/ 32 zk. (1968), 109 (Itz.: Iñaki Beristain). Zergatik berde kategoria adierazteko euskal
|
hitz
jatorrik ez? 87 zk. (1995), 77 Euskaldunak kolorerik ez. 92 zk. (1996), 76 PSE PSOEren erantzuna. 28 zk. (1983), 90 (Itz.:
|
|
|
IGARA Txekoslobakia. Hizkuntzaren pizkundeaz bi
|
hitz
. 35 zk. (1969), 58
|
|
|
ALDAPEKO Idazki agiri bati erantzunaz(" Aurraitz" ene adiskide onari, biotzez) 15 zk. (1961), 16 Zubiartea’ri. 17 zk. (1964), 26 Zubiarteari. 18 zk. (1965), 63 Axmutil i erantzun agiria. 20 zk. (1965), 28" Axmutil" Jaunari nere azken
|
hitza
. 23 zk. (1966), 60 Euskal Aditza neuk ikusten dedanez. 24 zk. (1967), 59
|
|
|
Abstracto, accion, acto. 14 zk. (1961), 30 Yakin’i eta... 15 zk. (1961), 47 Zergatik berde kategoria adierazteko euskal
|
hitz
jatorrik ez? 87 zk. (1995), 77
|
|
|
ARGIA" Argia" koei ere,
|
hitza
. Gure astekariaren projektua zertan den. 23 zk. (1982), 127 Prentsa koloredunaren etorkizuna. 65 zk. (1991), 89 Gerraurreko" Argia" asterokoaren azterketa. 49 zk. (1988), 123
|
|
|
Mujika, L.M.: " Herria eta bidea
|
Hitzak
eta kezkak". 7 zk. (1978), 123 Koldo Izagirre: " Guardasola ahantzia". 8 zk. (1978), 133
|
|
|
OIHARTZABAL, Beñat Euskara batuari iparraldetik behatuz. 76 zk. (1993), 79 Euskaltzaindiaren X. Biltzarra Iruñean. 32 zk. (1984), 163 Euskarazaintzaile batzuei bi
|
hitz
(Orain eta Hemen). 9 zk. (1979), 95.
|
|
|
ZULAIKA, Sabin Eskual adi
|
hitz
batua. 15 zk. (1961), 58
|
|
|
TXILLARDEGI Estrukturalismoaz zenbait
|
hitz
. 29 zk. (1968), 15
|
|
|
MADARIAGA, Ermiñe Marie Cardinal en" Hori esateko
|
hitzak
". 45 zk. (1987), 119" Argi bide txikia". 3 zk. (1957), 176.
|
|
2001
|
|
|
Vianako Printzearen kultur saria eraman du Miguel Sanchez Ostizek, bi liburu argitara eman eta hitzaurrea egin dio Pablo Antoñanaren bati. Antoñanak, Toño Muroren doktoretza tesiaren aztergai izan ondoren, donostiarren gorazarrea hartu eta bere idazkiren bat euskaraturik argitaratua ikusteaz gainera, ematen eta argitaratzen jarraitzen du, motzean, kondentsaturik gizakien ibileraz kupidaturik,
|
hitz
eta esapideak banan banan neurturik esanahian eta erritmoan. Guztiz bestela jokatzen du Sanchez Ostizek, isilik egotera behartu balute bezala, eta bat batean enbarazua kendurikgo rdea izan duen guztia oldarka, aho beteko jarioan eman nahi balu bezala. Arras desberdin.
|
|
|
Joseba musikariak miretsi ditu hango musika taldeak, tadjikak, tatarrak, kazakhak, gutienez 30 kidez osatuak. Baina hiru euskaldunak taulen gainean agertzen zirelarik erlijiozko isiltasuna zen nagusi, nonbaiteko
|
hitzak
eta soinuak ulertzeko asmoz, eta bururatzean kartsutasun handiz txalotzen zituzten. Ibragimov taldearen gidariak antzekotasunak ikusten ditu bere herria ren eta Euskal Herria ren artean:
|
|
|
Au rrera begira zer? Pazientzia eta lana dira gako
|
hitzak
. Pazientzia, epe ertain luzera espero behar ditugulako emaitzak.
|
|
|
Aspaldion euskarak aurrera egin badu, neurri handiz, euskara batuagatik izan da, eta hori ongisko dakite gure hizkuntzaren etsaiek. Hor dira, adibide garbiz, Jaime Ignacio del Burgoren
|
hitzak
," A los nacionalistas no les intereBestalde, euskara batuari erantsi nahi zaion" artif izial" kutsu horrek, bidezkoa ez izateaz gainera —bai baitirudi euskalkiz mintzo diren analfabeto guztiak hiztun eredugarriak direla—, aspaldiko salatzaile nagusiaren hitzez," Ma rteko euskara" delako etiketak, mesede baino kalte handiagoa egiten du, Jose Ignacio Perez Iglesia... Hori al da ba nahi duguna?
|
|
|
Aspaldion euskarak aurrera egin badu, neurri handiz, euskara batuagatik izan da, eta hori ongisko dakite gure hizkuntzaren etsaiek. Hor dira, adibide garbiz, Jaime Ignacio del Burgoren hitzak," A los nacionalistas no les intereBestalde, euskara batuari erantsi nahi zaion" artif izial" kutsu horrek, bidezkoa ez izateaz gainera —bai baitirudi euskalkiz mintzo diren analfabeto guztiak hiztun eredugarriak direla—, aspaldiko salatzaile nagusiaren
|
hitzez
," Ma rteko euskara" delako etiketak, mesede baino kalte handiagoa egiten du, Jose Ignacio Perez Iglesiasek, EHUko euskara errektoreorde ohiak zuhurki salatu duenez, horrek, azken buruan, euskaldun berriak erdaraz egitera gonbidatzen dituelako, hainbeste nekez ikasi duten euskara baztertuz, eta, bide batez euskara ikasteko inolako ahaleginik egin nahi ez dutenen zabarkeria eta alfertasun... Hori al da ba nahi duguna?
|
|
|
Sarrera gisa, era honetako gogoetak entzuten hasi dira: ez da pentsatu behar PSEko guztiak Rosa Diezek bezala pentsatzen eta
|
hitz
egiten dutenik. Ba omen da bestelakorik ere.
|
|
|
PPk Espainian gehiengo absolutua mantentzen duenbita rtean, begien bistan da egoera horretan PSOEk espainol nazionalismo handiaren karta jokatzen segituko duela, ez baitu, gainera, sentitzen ez duena antzezteko gogo ezpremia handirik.
|
Hitz
gutxitan, lehengo lepotik burua.°
|
|
|
Antzerki amateurra eta eskolako antzerkia gero etaarrakastatsuagoak dira bai ikasle mailan eta bai Saretxoa izenez ezagun izan daitekeen zirkuituan ere. Tamalez, aurten ez da modurik izan Azpeitiko Antzerki Topaketa normalizatuak ospatzeko, baina espero dezagun
|
hitza
bete eta Urolako herri horretako agintariek bi urteko etenaldiaren ondoren euskal antzerkigintzarentzat hain garrantzizkoak diren jardunaldi horiei berriro ere heltzea.
|
|
|
Neurriak jorratubeharko lirateke euskarazkoa bertsioa ez izan, eta, taldeentzat nahitaezko enbarazua izan beharrean, muntaketa bera ere euskarazko bertsiotik has dadin. Orduan bai, orduan
|
hitz
egin ahal izango da euskal antzerkiaz.
|
|
|
Formatua, egitura eta hizkera arintzen ziren, eta" zer" esan baino, ardura berria zen" nola" esan" noraino" heltzeko, testua hemen eta ahalik eta urrunen ulergarria izan zedin. Polisemia saihestu,
|
hitz
bakoitzari esanahi bakarra erantsi eta edononulertzeko moduko errefe renteak bilatu. Moldaketa honetan garaile ateratzen ziren hizkera arrunta, narrazio tradizionala, grafismoa eta lengoaia denotatiboa, eta galtzaileen artean, polisemia, deskribapen zehatzak, narratibitatea, lirismoa eta lengoaia konnotatiboa genituen.
|
|
|
Gurean, Saizarbitoriaren lanak berriz ere lortu du joera baten isla izatea,
|
hitz
lauez galdera aristotelikoak plazaratu baititu, eta pudore gutxiko biluzte psikikoa burutu. Berak lortu du garai baten ardura zabalduenak egunerokotasunean kokatzea eta sentimendu kotidianoen autopsia burutzea, apal, ironiaz, beraren pertsonaien miserablekerian umorez sakonduz, dramatizatu gabe. Agian, sentimendu hunkigarrienek eta latzenek ere tamaina txikianazte rtuta transzendentzia galtzen dutelako.
|
|
|
Kultur sorkuntzaren alorrean, 2001 urtea oso emankorra izan da Zuberoan. Sinesgaitza ere bada hainbesteko oparotasunik egotea, 15.000 bizilagun baino gutxiago dituen herrialde batean; are gehiago kontuan hartzen bada kopuru honen erdiak ere ez duela euskaraz
|
hitz
egiten. Zuberoan euskal kulturaren iturria ez dela agortzeko zorian ematen du.
|
|
|
Euskal kantuaren eraberritzaile gutxi direla iruditzen zait, ordea, eta 2000 urtean, disko bat plazaratu zuen Jean Bordaxar adibide bakartzat joko nuke. Arrokiagako semeak Zuberoan oso bakan den lan handia burutu du, kantuen
|
hitzak
eta aireak berak onduta. Ez dakit sobera nola azaldu baina uste dut Jean Bordaxar batek egindako lana ez dugula merezi zukeen bezala balioetsi, ez diogula behar adina garrantzi eman.
|
|
|
Aurkikunde nabari horien aldean, horra, hizlari baten ahoan, terminologia baterako zantzu biziak. Entzule ipurterreak, hala ere, beti kezkati, terminologia
|
hitza
aipatu ahala zer esan nahi den horren beldur, izu laborria sortzeko modukoak baitira askoren usteak, euskararen termin ologia euren berezko edukitzaren esparruan sartzen baitute horiek. Adostasun hitza gutxiegitan entzuna, adostasunate rminologia ren alor bakoitzean zer landu behar den zehazteko eta zer nolako moldea erabili behar den ere baterajo rratzeko.
|
|
|
Entzule ipurterreak, hala ere, beti kezkati, terminologia hitza aipatu ahala zer esan nahi den horren beldur, izu laborria sortzeko modukoak baitira askoren usteak, euskararen termin ologia euren berezko edukitzaren esparruan sartzen baitute horiek. Adostasun
|
hitza
gutxiegitan entzuna, adostasunate rminologia ren alor bakoitzean zer landu behar den zehazteko eta zer nolako moldea erabili behar den ere baterajo rratzeko. Dekretu bidezko terminologia baten alde lan egiten dutenak ere, ez gutxi, gure euskalgintza honetan.
|
|
|
|
Hitz
batez esateko, esango genuke guk geuk, konbentzimendu jakina, hizkuntzarena anitza dela eta ezinbestekoa duela arlo askoren oharra. Osterantzeko kontuak datoz hizkeraren ikuspegitik eta biziraupenaren baitan gertu gertutik aztertu beharrekoak.
|
|
|
Aipatu kronikak ondoko
|
hitzokin
balioztatzen digu Aintzina aldizkariaren ekarpena:
|
|
|
Honen arabera Erroma ren handitasunak gainerako zibilizazioen gainbehera ekarri zuen.
|
Hitzok
bere inguru historikoan interpretaturik, euskaldunak kanpoko jantzietan aleman gelditu edo frantses ez zen axolazkoa, axola zuenaba rnetik euskaldun gelditzea zen, benetako kristau euskaldun. Gainera, nork jakin, aberri handien ttipitzeak, Frantzia renak esaterako, ez ote zuen ttikien altxatzea ekarriko!
|
|
|
Ez dakit inoiz posible izan den, baina polemika eta erreakzio batzuek (nik edo beste zenbaitek egindako kritiken aurkakoek, alegia) zer pentsatu eman didate. Artikulu honetan euskal kultur produktuen kritikaren zailtasunez jardungo naiz, beraz (kritikaz
|
hitz
egiten dudanean kritika positiboez eta negatiboez ari naizelarik, noski). Lehenengoak ugari dira gure inguruan, hori ukaezina da (izan ere, ugariegiak direla esango nuke), baina ez dira gai, bere bakantasunean, Kritika bere benetako funtzioaz hornitzeko.
|