|
2000
|
|
|
Eta, ondorioz, ez zientifikotzat jotzen ziren introspekzioaren terminoak —’borondatea’, ‘sentimena’, ‘ideia’, ‘intentzioa’, ‘joera’ edo ‘disposizioa’, etab.— erabiltzen zituen azalpen edota deskribapen guztiak. Jendeak maiz maneiatzen dituen
|
hitz
arruntak, esanahi zehatzik ez dutenez, errefusatu egin behar ziren zientzian. Filosofiarekin gertatu legez, psikologiak munduko ikusmolde zientifiko berri hau baino haratago igaro nahi bazuen, bere izatea konduktismorantz hurbildu beharra zeukan.
|
|
2001
|
|
|
Atxagak ez du literaturaren irudi literarioegia maite; abangoardia da poesia sozialarekin etena sortzeko aukeratzen duen bidea. Dadaismoan oinarritutakoa, surrealismoa ere onartzen duena, baina estetizismoaren bidea aukeratu beharrean, eguneroko
|
hitz
arrunt eta ironikoen ildoa jorratu du zuzenean. Estetizismoa garbiagoa da Sarrionandiaren Izuen gordelekuetan barrena lanean, garbiago den moduan Álvarez-en influentzia nabaria. idazten du" novísimo" en poesiari buruz Juan José Lanz ek.
|
|
|
Adibideak argi uzten duenez, zinemaren topikoak agertzen dira poeman, baina mantentzen da oraindik surrealismoaren eta estetizismoaren oihartzuna(" El cielo era de cobre y luz magnética"), nahiz eta testuak azaldu idazlea materia eta
|
hitz
arruntekin lanean ari dela.
|
|
|
...re betiko ‘ideia unibertsala’ —Kantek zentzumenezko kontzeptu huts deitzen duen hau—, Kantek berak aztertzen duen adimen hutsaren kontzeptu edo kategorien gaiarekin78; gutxiago arrazoimen hutsari buruz diharduela, ‘ideia’ izen ematen dienekin79 Arazoaren zailtasuna aitortzea, jardun oroko ‘triangelua’ edo ‘txakurra’ bezalako kontzeptu edo ideia edo
|
hitz
arrunten (gizakia, gorria, jan...) esanahiaren zailtasuna aitortzea, ongi dago. Baina ideia unibertsalen funtsezko arazoa eskema arazoa dela adieraztea, giza arimaren sakoneko ezkututik ateraezina dela adieraztea, ez da inolako erantzuna edo argibide filosofikoa.
|
|
|
Lau hankadun animalia zehatz bat ikusi hemen, eta beste bat hor, eta gero beste bat harantzago, eta zelan sortzen den gugan ‘txakur’ ideia unibertsala, gure gogoetetan, hizkeran, idazkeran, adierazpen guztietan erabiliko dugun ideia unibertsala; bururik zorrotzena azpiratzeko beste da. Eta berdin gizaki, eder, materia, substantzia, izan, txakur, ibili, egia, lore, jan, nornahi
|
hitz
arrunt —filosofiko edo ez filosofiko— egunerokoekin gertatzen zaiguna. Agian ez dira adimen kontzeptuak, gogo gogapenak baizik.
|
|
2002
|
|
|
Hortaz, bigarren maila horretan 77+ 88+ 110= 275 sarrera izango genituzke. Eta mendikoan modukoak aztertuko genituzke, testu
|
hitz
arruntak, nolanahi ere.
|
|
2003
|
|
|
Hemen: muttiko, ttiki
|
hitz
arruntetan, eta Arrigorrietako mutikoaren izen hipokoristikoa ere, ahoz Patxitxu zatekeena, Patxittu transkribatzen du.
|
|
2004
|
|
|
Etnia
|
hitza
arrunt erabiltzen da akademikoen artean, arrunt, hemen izan ezik. Akademikoak ados dira:
|
|
|
Horrenbeste aldiz nire pentsamenduen oihartzunak helduko ote zitzaizkizulako zalantza jasan ezinik, hauek paperean ikusgarri egitea bururatu zait, agian honela mezua errazago antzemango duzulakoan. Aitzitik, jakin ezazu
|
hitz
arruntek nire sentipenen trinkotasuna adierazteko gaitasun nahikorik ez dutela; ezin direla sentsazio guzti hauek tinta putzu batean batu, espazioa edo denbora bera bezain mugagabeak baitira.
|
|
2005
|
|
|
Izan ere, berak jasandako mina adierazten du Begi ikarak honetan. Eta
|
hitz
arruntekin eta irudi sinpleekin azaldu du bere min hori. Poemok azken urtean bizi izan duen esperientzia latz baten ondorio direlako.
|
|
|
Nik ezagutu dut euskaltzain bat, beti xumeki ari izana dena, Hiriart Urruti, iloba. Ideia sakonak
|
hitz
arruntekin ematen zituen. Eta ez beste batzuk bezala, filosofiako hitz hertsi batzuk enplegatuz, gehienetan mailegatuak.
|
|
|
Hizkuntzalaritza mailan fidagarritasun gutxiko autorea dela uste dugu honako arrazoiengatik: ...larrik gabeko deklinabidea proposatzen duelako; Bake euskal jatorridun hitza dela uste duelako69; iberierazko ANPOS, gaztelerazko ambosekin identifikatzen duelako (iberieratik gaztelerara pasatu den mailegua dela uste badu ere, zehazki latinetik gaztelerarako mailegua da) 70; Euskarazko a artikuluaren kasuan eromantzearen bidez jaso zela ukatzen duelako71; autoreak euskararik ez dakielako (jeneroa
|
hitz
arruntetan bereizten du eta erregistro kolokialeko hikaren erabilera maila jasora dakar); hizkuntza ez indoeuroparra den iberiera erromantzeekin konparatzen duelako (are gehiago portugesarekin konparatzen du, nahiz eta Burdin aroan lusitaniera existitu zen iberieraren hizkuntza indoeuropar garaikidea),...
|
|
|
Bertold Brechtek esaten zuen
|
hitz
arruntekin hunkitu behar dela jendea. Hori egiten saiatu naiz, hitz arruntenak bilatu eta horiekin idazten.
|
|
|
Bertold Brechtek esaten zuen hitz arruntekin hunkitu behar dela jendea. Hori egiten saiatu naiz,
|
hitz
arruntenak bilatu eta horiekin idazten. Hala ere, horrek ez du esan nahi hizkuntzaren kezkarik ez duzuik, guztiz alderantziz baizik? 7.
|
|
2006
|
|
|
Hau beharrezkoa ez den azalpena da, baina askotan ahaztu egiten zaigu testua ulertzeko behar beharrezkoa dela pare bat aldiz irakurtzea, eta ulertzen ez diren
|
hitz
arruntak hiztegian bilatzea. Termino ezezagunak ere bilatu dira, eta, gainera, azaldu, iruzkinaren aurreragoko atal batean.
|
|
2007
|
|
|
harriak;
|
hitz
arrunt horietantxe hartzen dugu munduaren geure lehen ikuspen objektiboa edo teorikoa. Ikuspen hori ez da soilik zerbait aurretik, «emana»; gure adimenaren eraikuntza lanaren emaitza da hori; ahalegin horrek, ordea, luke lortu hori, hizkuntzaren laguntza etengabekorik ezean1404.
|
|
|
(Apur bat bestelako bide batetik, baina jada Locke-k igarria zuen, nola
|
hitz
arruntekin ere likido edo urre hitzekin, esaterako, bakoitzak berea ulertzen/ pentsatzen duen, edo hitz berdinarekin ideia diferentea duen; zer esanik ez, materia edo, kontzeptu subtilagoekin) 239 Ortega Gasset en berbetan:
|
|
2008
|
|
|
Baina hitza mailegu zaharra dela onartzeak ez du berez toponimoaren antzinatasuna frogatzen, zeren toponimoa euskarak bizirik zuen hitzaren gainean edozein momentutan sortu izan zitekeelako. Hau da, ezin da baiez tatu besterik gabe Bizkaiko Ibarrangelua> III. menderako eratua zenik, angelu> >
|
hitz
arrunt bezala ordurako mailebatua zela baizik. Horregatik euskararen altxor lexikoan onartu diren maileguak (angelu ren kasua eta ziurki zaldu rena ere bai, nahiz eta Erdi Arotik hona erabilia ez izan) ezin dira toponimoen antzinatasuna frogatzeko erabili.
|
|
|
hiri bi horietan, hain zuzen ere, erromatar garaiko arrain industriak, caetaria> deitzen zirenak, aurkitu dituzte. Etimologia onartzen badugu, hasierako leherkari belareak oso garbi adierazten digu mailegua latin arrunteko palatalizazioa baino lehenagokoa dela, eta kasu honetan nekez pentsatu daiteke latindar hitz hori toponimo ezagun eta konkretu hauetatik at euskal
|
hitz
arrunt bezala ere mailegatu zela.
|
|
|
Gainera, Azkuek ez zuen beti euskalki guztietan laguntzailerik eduki, bestelan zuberotar kantu bat hobetzekotan zubererazko
|
hitz
arruntak erabiliko zituen, beraz zuberotar kantu bat bost gipuzkoar hitzekin ematea ez da zientifikoa. Hona zer dioen berak biridazketaren bere metodologiaz:
|
|
|
Hiztegi Batuaren lehen itzulia.
|
Hitz
arruntak Hitz bereziak, Zuzenbidearen ikuspegitik
|
|
|
Jurislinguista direnentzat, alegia, zuzenbidea eta hizkuntza batera lantzen dituztenentzat, ohikoa izaten da
|
hitz
arruntak eta hitz bereziak zedarriztatzea, zuzenbidea ren ikuspegitik behinik behin. Horretarako, jurislinguista euskaldunek ezinbesteko abiapuntua dute gaur egun:
|
|
|
Esanaren arabera, Hiztegi Batuak, bere lehen itzuli horretan,
|
hitz
arruntak bildu ditu gehienbat. Horrek ez du esan nahi, ordea, hiztegi horretan hitz juridiko gutxi dagoenik.
|
|
|
np bihurtu, tenperatura, enpiriko, inplizitu, inportazio edo inperio
|
hitz
arruntetan egin den bezala. Kanpoko estatuetako herritarren izenak (baita hiriburuetakoena ere), adibidez, sail berezia osatzen dute, eta sail berezi gisa aztertu eta sartu dira Hiztegi Batuan.
|
|
|
(a)
|
hitz
arruntak: 27, birsemantizazioa edo adiera berezia dutenak (alteración, > e, > eficacia/ eficiencia?)
|
|
|
ematen saiatzea puntu bateraino txalo garria bada ere, jokabide horrek, azken muturreraino praktikatu nahi denean, absurdoetara garamazke. Izan ere, Kepa Altonaga irakasleak pisuzko arrazoiez behin baino gehiagotan salatu duenez, nazioarteko kultur eta zientzi kon dizionamenduak tartean direnean, ez dago edozein
|
hitz
arrunt erabiltzerik zer nahi esateko, zehaztasunik ezagatik horretarako balio ez dutelako, hain zuzen.
|
|
|
51 Hitz bat aukeratzerakoan, hitz elkartuetan maiz ukan dezakeen jarrerak ere bere ga rrantzia dauka, eta ez txikia. Gaztelaniaz, adibidez, errepikapena ekiditeko, aceite> de> oliva> esaten da,
|
hitzik
arruntena aceituna> den arren. Halaber, Leopardo> eta pantera> animalia berberaren izen sinonimoak izan arren, pantera> negra> besterik ez da erabiltzen gaztelaniaz, eta ez leopardo> negro> forma luzeagoa.
|
|
|
193 Bigira, Azkueren hiztegiaren arabera: « (Bc) [Bizkaieraz
|
hitz
arrunta], tertulia, sarao: soirée, veillée, réunionencompagnie.
|
|
|
Burtsako argotak maiz erabiltzen ditu irudi horiek inbertitzailean efektu jakin bat lortzeko estrategia gisa. “Berotzea”, “esku sendoak” edo “marrazoa”
|
hitz
arruntak dira errenta aldakorrari buruzko edozein berri edo artikulutan, eta inbertitzaileen arteko elkarrizketetan ezinbesteko bihurtu dira. Gizonezko zuria:
|
|
|
Balio, indize edo burtsa sektore bat aztertzeko erabiltzen diren parametroak ere kategoria honetan sartzen dira. Gehienak burtsa eta finantza adituek egiten dituzten analisietan islatzen dira, eta batzuk inbertitzaileen artean oso
|
hitz
arruntak bihurtu dira. Oinarrizko azterketa:
|
|
|
Holako gauzak.
|
Hitz
arruntekin gauzek lur hartu zezaten.
|
|
|
Kasik esan nezake itzultzaile automatiko bat daukadala aktibaturik buru barruan, eta zertarako? eta gauza sakon eta substantiboak aditu ahala
|
hitz
arruntetara itzultzeko. (Aski da greko, latin eta ingeles apur bat jakitea edo eskueran edukitzea).
|
|
|
hitz bati balio unibertsal ahalguztidun bat eman, eta gero, hitz jainkozko horrexen baliokide egin beste hizkuntza bateko, euskarazko?
|
hitz
arrunt bat, herri ezjakinak emandako esanahia ukatuz eta jakintsu gailen homologatuek erakutsitakoa erantsiz. Bortxaketa garbi garbia, baina, nola ez ba?, asmo onenarekin egina.
|
|
2009
|
|
|
Arestian, beraz, Domingok Mauriren harri zaparrada bortitza jasan zuen; bi
|
hitz
arruntez osatutako esaldi hura, ordea, bi hartxintxar: –Hortxe duk!??, ez zen jasateko gai izan, hurrengo bospasei segundoetan nora ezean gelditu baitzen Domingo, bat bateko ahuleziak edo jota, aurpegia zuri eta burua ere zuri:
|
|
|
Esperientzien arabera dakigu lobotomia edo lobulu frontalean lesioren bat (tumoreren bat, zauriren bat lan istripu batean?) izan duten pertsonen nortasuna erabat aldatzen dela.
|
Hitz
arrunt batekin azaltzeko, eta Vadim Lucescu neurologia irakaslearen testuei jarraituta, esan daiteke gaixoa, inozotu, egiten dela lobotomiaren ostean, arreta falta nabarmena agertzen duela eta zeharo moteltzen zaizkiola hizkera eta mugimenduak.
|
|
|
Dena dela, etakontuanhartzen badugu hainbat
|
hitz
arrunt (leiho, ate) jartzen dituela arkitekturareneremuan, garbi dago Juan Mari Lekuonaren arteenirakurketamarraztudezakegula.Ugariakdiraarteaipamenakliburuan, ugariagoakbukaeraaldean, objektuendeskribapenetikpertsonaia historikoen deskribapeneraigarotzen denean, agianliburuarenazken aldeasinboloz eta enblemazbeteagoaematenduenean.
|
|
|
Datu basean Euskal Irrati Telebistan adostutako
|
hitz
arruntak eta terminoak biltzen dira, betiko gordeta eta beharra duenak kontsultatzeko moduan gera daitezen. Horrez gainera, kanpoko lanak ere daude bertan, EITBn erabilgarri badira:
|
|
|
– Magnitudeen izenak, hizkuntza bakoitzekoak direnak; izan ere, hizkuntza orokorreko
|
hitz
arruntak dira batzuetan, nahiz termino teknikoak izan:
|
|
|
Sinboloek eta adierazpen matematiko osoek
|
hitz
arrunten trataera dute diskurtsoan. Beraz, hitz arruntekin bezala jarri behar dira puntuazio markak (puntuak, komak...) testuan, komeni denean:
|
|
|
Sinboloek eta adierazpen matematiko osoek hitz arrunten trataera dute diskurtsoan. Beraz,
|
hitz
arruntekin bezala jarri behar dira puntuazio markak (puntuak, komak...) testuan, komeni denean:
|
|
|
– Sinboloak
|
hitz
arrunt modura hartzen dira; zehatzago esanik, sinbolo osoa hitz arrunt bakartzat hartzen da.
|
|
|
– Sinboloak hitz arrunt modura hartzen dira; zehatzago esanik, sinbolo osoa
|
hitz
arrunt bakartzat hartzen da.
|
|
|
– Sinboloek
|
hitz
arrunten erara hartzen dituzte deklinabideari dagozkion atzizkiak. Zernahi gisaz, berezitasunak ageri dira diskurtsoa idatzia ala mintzatua izan.
|
|
|
Forma idatziari dagokionez, aurreko ataletan azaldua dugu jadanik sinbolei eurei dagokien ortotipografia. Baina zer gertatzen da sinboloak eta ohiko
|
hitz
arruntak batera jartzean. Honetan, gorago aipaturiko oinarri eta printzipio orokorrak kontuan harturik, ohitura argiak finkatu dira zientzialarien artean, jarraian aipatuko direnak:
|
|
|
7.1.2 Adierazpen sinboliko osoari gehitu beharreko atzizkia zehazteko orduan, euskarazko gainerako
|
hitz
arruntetan bezala, bereizi egin behar da sinboloa bokalez ala kontsonantez amaitzen den.
|
|
|
– Unitateen izenak, nazioartekoak direnak baina hizkuntza bakoitzera egokiturik daudenak, ortografia eta fonetika hizkuntzaren arabera moldaturik dauzkatenak,
|
hitz
arrunt modura idatziz eta ahoz erabiltzekoak baitira. Adibidez, honelaxe emango ditugu aurreko unitateen izenak euskaraz:
|
|
|
Streaming 2.0 aroko
|
hitz
arruntenetako bat da edo web soziala. Sare sozialek streaming bidez ematen dute bideoa, irratiak on line gauza bera egiten dute audioarekin, eta filmak modalitate honetan alokatzen dute.
|
|
|
Arestian, beraz, Domingok Mauriren harri zaparrada bortitza jasan zuen; bi
|
hitz
arruntez osatutako esaldi hura, ordea –bi hartxintxar: " Hortxe duk!" –, ez zen jasateko gai izan, hurrengo bospasei segundoetan nora ezean gelditu baitzen Domingo, bat bateko ahuleziak edo jota, aurpegia zuri eta burua ere zuri:
|
|
2010
|
|
|
Hein batean, ulergarria zitzaidan amaren jokaera. Hala ere, ezin uka haren
|
hitzek
arrunt mindu nindutela. Egun hartan ikusi nuen hondar aldiz.
|
|
|
Ideia, teknika edo tresna berrien izenak egokitu izana aise ulertzekoa da, ez zeudelako, baina
|
hitz
arruntak ere ordezkatuak izan ziren," moda" berrien mesedetan, segur aski. Hona hemen adibide gutxi batzuk:
|
|
|
—Aurrena erakutsidazu nire bidaian erabilgarri izango zaizkidan
|
hitz
arrunt batzuk. Nola esaten dute, adibidez," zopa beroa", ostatuan izango naiz eta, eskatu behar badut?
|
|
|
Baina aldi honetan, erran behar duenarentzat
|
hitz
arrunt bat baizik ez zaio ahora jiten. Eta ene Aingeruak gogo txarrez dio: Ez utz Engainatzailea hi izorratzera.
|
|
|
ura, lurra, airea, sentimendua, ekaia,... baina hitz horiek adiera bereziak hartzen dituzte. Nahiz
|
hitzak
arruntak izan, oinarrizko zentzuari beste zentzu batzuk gehitu behar zaizkio, hitzak polisemikoak baitira. Har dezagun, ekai hitza.
|
|
2011
|
|
|
Estresa oso
|
hitz
arrunta eta ohikoa da gure inguruan. Gaur egun bizi dugun eguneroko erritmo azkarra dela-eta, biztanleen %84k aitortzen du bere bizitzan pasatu duela estres aldiren bat edo gehiago.
|
|
|
«Anaia, etorri!». Zergatik ote
|
hitz
arrunt haiek hainbestetaraino hunkitu ninduten, gero bidean zehar oihartzun amaigabe baten temarekin jarraikiko zitzaizkidala muga pasatu arte. Beharbada senditu nuelakotz, fisikoki, haragikoiki, populu bat garela.
|
|
|
Bi hitz horiexek esan nizkion Neskari, neurtu gabe zertan ari nintzen, kontuan izan gabe bi
|
hitz
arrunt haiek ekar zitzaketen ondorioak. Jakina da gutxiagotasun konplexuak aurpegi asko dituela.
|
|
|
Baina hitza, publizitatean nahiko arin txinpartatsua dudan lanabesa, kamutsa gertatzen ari zait nire miseriok saskitik ateratzeko orduan. Nonbait, errazagoa zait mezurik sofistikatuena bi hitzetan laburbiltzea, bi
|
hitz
arruntek adieraz dezaketen sufrimendua igartzea baino.
|
|
|
Hespila (hesi+ bil ‘biribila’+ a) ‘belar soro hesitua’ dukegu oikonimoaren oinarrian.
|
Hitz
arrunta da eta baditu beste adiera batzuk, ‘gaztainak gordetzeko lekua’ adibidez, Baztanen (Izeta, 1996); ikus AV eta OEH. Nolanahi ere, etxe horretan bizitutakoak Espila deitura zuen (berez Teofilo Espila Fernandez), eta hortik datorkio izena.
|
|
2012
|
|
|
Arreta guztia liburu baten ertzeko txikikeriaren batean edo tipografian ipinita ordu luze nekagabeetan hausnarrean aritzea; liluratuta geratzea, udako egun oso batez ia, tapiz bat edo lurra zeharka jotzen zuen itzal bitxi bati so; gau oso batez lanpara baten sugar tenteari edo su baten txingarrari begira begira egotea; lore baten urrinarekin egunetan eta egunetan ametsetan aritzea;
|
hitz
arrunten bat beti bat errepikatzea, harik eta hitzaren soinuak, errepikatzearen errepikatzeaz, adimenari ideiarik batere adierazten ez zion arte; gorputzaren gelditasun erabateko, luze eta tematiaren bidez mugimendu edo izate fisikoaren zentzuak oro galtzea: halakoxeak ziren arrarokeria arrunt batzuk, ez kaltegarrienak, antzekorik izan den arren ezin analiza edo esplika daitekeen adimenaren ahalmenen egoera batek sortuak.
|
|
|
15 Mujik: antzinako Errusian nekazariei deitzeko herriak erabiltzen zuen
|
hitz
arrunta. (Itz. oh.).
|
|
|
– Trebe baino trebeago izan da beti hitz berriak sortzeko, hitz elkartuak batez ere, edota
|
hitz
arrunt ezagunak adiera berri batera egokitzeko. (LIB I:
|
|
|
Trebe baino trebeagoa izan da beti hitz berriak sortzeko, hitz elkartuak batez ere? edota
|
hitz
arrunt ezagunak adiera berri batera egokitzeko. (LIB I:
|
|
|
k) entzumen nahasteak, hala nola, belarri bateko gortasun osoa, beste belarriak ezin duenean ulertu
|
hitz
arrunta metro bateko tartean;
|
|
|
«Zenbakizko balioa» eta «faktorizazioa» hitzak agertzen dira (lehenago ohikoak ziren «balio zenbakizkoa» eta «faktorketa»). Propietateak, definizioak eta abar
|
hitz
arruntez idazten dituzte, lehengo lepotik burua hemen, aurrekoak baino ulerterrazagoak badira ere. Adibidez:
|
|
|
Baina ziur al zegoen ez zela beste izenik, beste aditzik, esan nahi zuena egokiago, modu zehatzago batean adierazten zutenak? Iruditu zitzaion bere burmuina ez zela gai txoko guztietan begiratzeko, edo gutxienez ez zuela gaitasun bera ezkutuan edo itzalean zeuden zuloak aurkitzeko, eta errazkerietara jotzen zuela denontzat ikusgarri dauden
|
hitz
arruntenak aukeratuz, supermerkatu batean begien aurrean jartzen dizutena erosten duzunean bezala.
|
|
|
Gainera, pentsatu zuen hiztegi potoloa eskuetan hartuta, hemen hitz guztiek aukera berdinak dituzte. Alegia, eror zitekeen bere begiratua e letran, eta etxe bezalako
|
hitz
arrunt bat irakurri adibidez, baina modu berdintsuan ireki zezakeen hiztegia o letran eta omoplato bezalako hitz eder bezain ezkutu bat aurkitu. Hiztegiak ez zuen inolako hierarkiarik; hitzen erabateko demokrazia bultzatzen zuen.
|
|
|
Hitza eta istripuaren arteko ebakidura ero hura bera zen, gainera, adierazten zuenaren adibiderik onena. Bi
|
hitz
arrunt konbinatzetik lor zitezkeen, beraz, hitz berri inoiz entzungabeak. Bi edo hiru hizkuntzatako hitzak nahastea zen beste aukera bat.
|
|
|
Inork ez dio kopuruz galduta edukiaz irabazi dugula edota EAJren azkartzeak etorkizun baikorra dakarrela. " Porrota" da
|
hitz
arruntena: Abertzaleen portzentajea behera doa eta espainolismoaren ofentsiba aurrera.
|
|
2013
|
|
|
Halaber, barneko emozioa azalduz, fusilatutako Jose Ramon eta Antonio errugabeak omendu nahi zituen. Ezin zuen
|
hitz
arruntekin barneko samina azaldu, eta hitz errimadunak lotzen hasi zen:
|
|
|
Letretara eta
|
hitz
arruntetara ezin ekarrizkoak ziruditen. Berberak esango digu geroago horren zergatia.
|
|
|
Hala ere, kasuen %1 eta %2 artean, disfemiak irauten du helduaroan. Batzuetan, gurasoei zaila zaie hitz egiten haur guztien
|
hitz
arruntak eta totelak bereiztea. Hori dela eta, espezialistek behin eta berriz esaten dute, zalantza izanez gero, profesional bat kontsultatzen dutela, neurri egokiak hartzeko eta nahaste horrek ideia eta sentimendu negatiboak, gizarte harremanetarako zailtasunak edo autoestimu baxua sor ez ditzan.
|
|
|
Baina zertan da zentzu hori? Beste behin iruditzen zait
|
hitz
arrunt baten (zentzu hitzaren) erabilera desbideratua egiten dela. Esaterako, hitzek badute zentzua (esanahia).
|
|
2014
|
|
|
Adi adi begiratzen zion, eta isiltasuna deserosoa zen, baina, kinka hartan, Dexterrek ez zuen
|
hitz
arruntik aurkitu istant hori lohituko zuenik. Bihurgune egoki batean, sigi saga hasi zen unibertsitate klubera itzultzeko.
|
|
|
Esan genuena kontatzen aritu natzaizue, erabili genituen esaldiak errepikatzen, baina zer balio du? Eguneroko
|
hitz
arruntak ziren, bizitzara jaiotzen den egun bakoitzean trukatzen diren hots ezagunak, lausoak. Bai, eta?
|
|
|
solasaren harian, proposatzen zen euskara batu hartan argi ikus ten ez nituen puntu batzuk galdetu nizkien, gauza batzuekin ez bainentorren ados. irigoyen, egia esan, eszeptiko xamar ageri zen baina Aresti, ordea, bete betean sartu zen eztabaidan, gogo onez gainera. ondo gomutan dauzkat oraindik berak emandako azalpenak. Esan zidan ñ eta ll letrak ez zirela euskara batutik baz tertzen, baina
|
hitz
arrunten txikikariak egiteko balioaz uzten zirela. nik ñabardura hori agian izenetan bai, baliagarria gerta zitekeela, baina galdetu nionean ea zer ezberdintasun egon zitekeen baina> eta baiña> palatalduaren artean, berak, umorez, adibide honekin erantzun zidan: –nik zure kontra ez dut baina> bat jartzen, baiña> bat baizik, hau da bainatxo, oztopo txiki bat?.
|
|
|
Beraz, kontuan hartzen badugu DMen jarraibidezko esanahia, begien bistan geratzen da hiztegigintzako ohiko definizio kontzeptualek ez dutela balio markatzaileak definitzeko: alegia, hiztegi orokor batean, alegia, hots, hau da eta halako DMak ezin dira definitu,
|
hitz
arruntak (lehoi, haur, gurdi?) definitzen diren modu berean; hots, gainerako gramatika hitzen kasuan bezalatsu, definizio kontzeptuala alboratzera eta bestelako prozedura bat erabiltzera behartuta dago hiztegigilea (Martín, 2010). DMen kasuan, kategoria diskurtsibo edo pragmatiko bat izanik, definizio funtzional edo esplikatiboa (Porto, 2002) erabiltzea da irtenbide egokiena.
|
|
|
Esperientzia haiek, ustez, arimaren barne muinetan gordetzekoak ziren, eta ez idatziz adieraztekoak. Letretara eta
|
hitz
arruntetara ezin ekarrizkoak. Berberak aitortuko zuen geroago horren zergatia.
|
|
|
[Mitologiatik hartutako izenak erabiltzeak edo
|
hitz
arruntak] nik uste dut sistema zahar batean txertatzen diren berrikuntzak direla. Berrikuntza horiek ez dute sistema hankaz gora ipintzen.
|
|
|
Proposamen horrek bi aldaera lituzke, biak ere logika berean elkarlotuak: batetik, az amaituriko toponimo eta
|
hitz
arruntak emakume izentzat hartzea. Bestetik, kontsonantez zein i, o, u bokalez amaitutako toponimo, eta batik bat, hitz arruntetan oinarritutako gizon izenei amaieran a erantsi eta emakume izen bihurtzea.
|
|
|
batetik, az amaituriko toponimo eta hitz arruntak emakume izentzat hartzea. Bestetik, kontsonantez zein i, o, u bokalez amaitutako toponimo, eta batik bat,
|
hitz
arruntetan oinarritutako gizon izenei amaieran a erantsi eta emakume izen bihurtzea. Hau da, genero moziotik abiatuta (Martin/ Martina), izen pare berriak sortzea:
|
|
|
Bereizketa egiteko honako irizpideak ezarri ditu, hizkuntza argudioetan bermatuta: a) a eta e amaitzen diren toponimo eta
|
hitz
arruntak emakumezkoen izentzat hartzen dira; i, o, u eta kontsonantez bukatzen direnak gizonezkoentzat. b) Gizon izen bati a eransteak emakumezko izen bihurtzen du. Beraz, i, o, u eta kontsonantez amaitzen diren izen arruntei a amaiera erantsita emakume izenak sortzen dira (Haritz/ Haritza, Amets/ Ametsa...).
|
|
|
Hau da, a eta e amaiera duten hitzak emakume izentzat hartzen direla, eta i, o, u edo kontsonantez amaitzen direnak gizon izentzat. Baina izendegiaren edukia aztertuz gero, ikusiko dugu arau horiek salbuespenez josita daudela, eta
|
hitz
arruntetatik abiatutako izen asko beren esanahiaren arabera sailkatzen direla, esanahi horiek balio femenino edo maskulinoekin lotzen diren heinean.
|
|
|
Ondorioz, andre mariaren erreferentea da emakume asko eta askori izenaren bidez ematen zaiona. Gizonen izen berrien oinarrian, berriz,
|
hitz
arruntak, mitologikoak, euskal kultura eta historiako gizon handienak eta lanbide izenak dira gailentzen direnak. Beraz, neska eta mutikoei ematen zaizkien erreferenteak guztiz desberdinak dira, eta lehen ikusi dugun eredua betetzen da gutxi asko:
|
|
|
Ildo horretatik, paradigmatikoa da Iraultza izenarena: az amaitutako
|
hitz
arrunta izan arren, gizonezkoentzako hautatzen da, esanahi eta kontzeptuari helduta. Maskulinoa da gizartearen ardatz izateko gaitasuna, eta, beraz, baita hura uzkailtzea ere.
|
|
|
Euskaltzaindiak euskal izendegia normatibizatzerakoan hartutako erabaki eta eratutako diskurtsoa aztertuta, ez da gauzak bere onetik ateratzea feministoi eta teoria feministari usuen egiten zaigun kritika estereotipatua exajerazioaren hori izan arrengure jendartean indarrean den genero ideologia nagusiarekin bat eginda ibili dela esatea. Ikusi dugunez, sexuaren araberako bereizketa egitea finkatu du izendegia antolatzeko oinarrizko lege, eta, gainera, lege naturalaren kategoria eman dio; bereizketa egiteko, gizon izenak hartzen ditu izenaren eredu, patroi, generiko unibertsal, eta haietatik eratortzen emakumeenak, femeninoa maskulinoaren luzapen edo azpisail dela irudikatuz;
|
hitz
arruntetan oinarritzen diren izenak bereizketarako irizpide fonetikoen arabera barik esanahien arabera erabakitzen ditu, indarrean diren balio maskulino edo femeninoen arabera; emakume izenetatik abiatuta ez da ia gizon izenik sortzen, alderantzizko bidea zilegi izan arren egun oraindik gizonak balio femeninoekin kutsatzea ez baita onargarri, botere harremanetan feminitatea maskulinitatearen menp...
|
|
|
6 Jose Maria Satrustegi (Arruatzu, 1930 Iruñea, 2003) antropologo eta euskaltzaina izan zen euskal izendegiaren apailatzailea 70eko hamarkadan, Euskaltzandiaren enkarguz. Lan eskerga egin zuen, eta zabaltasun eta intuizio handiz, mitologiatik, literaturatik, agiri historikoetatik zein toponimiatik jasotako izenekin eta haiei kontzeptu onuragarriak islatzen zituzten
|
hitz
arruntak erantsiz osatu zuen izendegi proposamena. Aurreko santutegi katolikoan oinarritutakoarekin alderatuta, erabat iraultzailea.
|
|
|
Euskal izendegi modernoa1 apailatzen hasi zirenetik, izenen sexuaren araberako bereizketa egitea eta hartarako irizpideak jartzea izan da behin eta berriz sortu den arazoetako bat. Izan ere, toponimiatik eta
|
hitz
arruntetatik abiatuta sortu dira euskarazko izen berri asko, eta euskarak genero gramatikalik ez duenez, ez da sinplea izen zehatz batek gizonena edo emakumeena izan behar duen erabakitzea. Areago, bereizketa horrek derrigorrezkoa behar duen ebaztea.
|
|
2015
|
|
|
litezkeela,
|
hitz
arruntak goiz euri?
|
|
|
Oinarrizkoak ote nire
|
hitz
arruntak?
|
|
|
Oso lanputsak aldiz ene
|
hitz
arruntak.
|
|
|
Eta zure bilari nire
|
hitz
arruntak.
|
|
|
Ezinezkoa baita zen baino ederragoa izatea. Ez dut orain haren dohain apartak aipatzen hasteko asmorik, alferreko lana bailitzateke haur baten ametsa
|
hitz
arruntez deskribatzen saiatzea. Gainera, idazteko nire ahalmen kaskarrak segur aski narrastu eginen luke haren edertasun eta xarma guztia.
|
|
|
–Bada,
|
hitz
arruntez horrela azal genezake. Akusatuak, giza harremanez iritzi heldugabe eta funsgabeak izanik, bortizkeriaren bidez bereganatu nahi du bera aintzat hartzen ez duten emakumeen arreta.
|
|
|
enflaquecidu? Erdaratik hartu ohi zituzten, beraz,
|
hitzik
arruntenak.
|
|
|
Berak, berriz, labur erantzun ohi zuen azken aldian, funtsean ezer esaten ez zuten
|
hitz
arrunt haiek baliatuz errukiari ateak itxi nahi balizkio bezala:
|
|
|
Aspaldi idatzi zuen alargunak
|
hitz
arruntez janzten dela poesia zenbaitetan. Hortxe du beste adibide bat, dagoeneko lauso antzera ikusten duen sasoi hartan bere emazte zenak agendan hitz lauz idatzitako poema, zalantzarik gabe aspaldian irakurri dituenen arteko saminena, mingotsena:
|
|
|
Esaldi hark haren obra guztiak adina balio zuela pentsatu zuen berak orduan.
|
Hitz
arruntez janzten da poesia zenbaitetan, pentsatu zuen.
|
|
|
Maiz zetorkion gogora sei
|
hitz
arrunt haiekin eraikitako olerkia, sekula bakarrik uzten ez gaituen bakarra bakardadea dela ikasia zuenez geroztik. Etxea hutsik dago bera ez dagoenean.
|
|
|
5 Botika,
|
hitz
arrunta izanik, hainbat testuingurutan erabiltzen dugu. Zer da zuretzat botika bat?
|
|
|
Esperientzia haiek, ustez, arimaren barne muinetan gordetzekoak ziren, eta ez idatziz adieraztekoak. Letretara eta
|
hitz
arruntetara ezin ekarrizkoak. Berberak aitortuko zuen geroago horren zergatia.
|