|
2000
|
|
|
a behar zuten
|
hitzen
zerrenda. 82an atera zen lege horrekin Pedro Miguel Etxenikeri behin baino gehiagotan entzun diot euskara batua ofizial egin zen; gero hori bat etorri zen eskolan euskarazko hiztunak lortzeko egin zen ahaleginarekin, ereduena eta abar.
|
|
2002
|
|
|
Ahoskera arauak, elkarrizketak,
|
hitzen
zerrenda bat, ariketak, horien erantzunak, eta ulermen taulak jaso ditu «Beginner' s Basque» liburuak. Hori guztia kontu handiz jaso du Jansenek eta saihetsi egin ditu gure hiztegiekin eta metodoekin sarritan sortzen diren zenbait arazo, adibidez:
|
|
|
–
|
Hitz
zerrendak buruz ikasiz, baliokideen itzulpenarekin...
|
|
|
Analizatzaile hau lehenengo analizatzaile morfologikoetako bat da, eta, ondoko bertsioak izan baditu ere, 1960.eko hamarkadaren erdialdean garatu zen MITn5, MITalk izeneko proiektuaren barruan (Allen eta beste, 1987).
|
Hitz
zerrendak biltegiratzeko zeuden arazoek zein sistemaren hedadura nahikoak bere garrantzia eduki bazuten ere, analisi morfologikoa burutzeko izan zuten arrazoi nagusia ingelesez morfologiaren eta hizketaren artean dagoen lotura izan zen. DECOMPen funtsezko ezaugarriak hauek dira:
|
|
|
Euskara bezalako flexio handiko hizkuntzetan, tratamendu morfologikoa eta lematizazioa funtsezkoak dira tresna linguistikoak egin nahi direnean. Horrela, hainbat hizkuntzatan egiaztapen ortografikoa
|
hitz
zerrendetan oinarrituta egiten den arren, euskaraz modu horretan egitea (ia) ezinezkoa da, lema batetik sor daitekeen forma kopurua izugarri handia baita.
|
|
|
. zuzentzaile ortografikoak: nahiz eta merkatuko gehienak
|
hitz
zerrendetan oinarritu, flexio handiko hizkuntzetan irtenbide hau ez da bideragarria. Halakoetan, hitz bat onartzeko ala baztertzeko, hitzaren analisi morfologikoa buru daiteke, eta analisirik ez duenean desegokitzat jo.
|
|
2004
|
|
|
Litekeena. Horrelako
|
hitzen
zerrenda begi kliska batean eman daiteke: gotuts (espíritu puro, ángel), Gogo Deuna edo Goteuna (Espíritu San to), agaka (abecedario), agintz (mandamiento), gaizkatu (salvar), Donoki (cie lo de los santos), Donabatz (Iglesia), deun (santo santa), done Gusto, fiel), txadon (iglesia, templo), txauno (capilla), Ziñeskitz (Credo), izkitegi (alfabe to), izkindegi (silabario), izpijakera (fonética), gedin (vocal), igidin (consonan te), ingoski (página), ingurti (folleto), ingurrazti (cuaderno), ingi (papel), itxor kun (etimología), basatxono (ermita), gaudi (universo), ugutz (bautismo),
|
|
|
Hizkuntza bat ez da"
|
hitz
zerrenda" luze bat; antola molde, mundu ikuskera, gauzen banaketa, denaren tajuera berezi bat baizik. Ez da saski naski bat," estruktura" bat baizik.
|
|
|
"
|
Hitz
zerrenda" ri buruzko sasi teoria horren aurkako kritika gogorrak eta bidezkoak irakurri nahi izan ezkero, edozein hizkuntzalariren izkribuetan aurki ditezke. Maiz topatu izan ditut nik liburuetan; eta laurdena bakarrik hemen aipatzea, luzeegia litzake.
|
|
2005
|
|
|
Hain zuzen, euskaldunak bizi diren parabisu hori betidanik begiratua izana da edozein kutsaduratik. Uhain pareko
|
hitz
zerrenda bat botatzen du Dibarrart ek, lehenik Satan, deabru nagusia, dituen seme guziekin eta gero pagano mota guziak, Arriano, Kristoren jainkotasuna onartzen ez zuena, ahantzi gabe mairuak Euskal Herrian gaindi ibiliak.
|
|
|
Esaldi osoak bilatu. Bilatzaile gehienetan,
|
hitz
zerrenda bat sartzen baduzu, hitz horiek edozein ordenatan dituzten orriak aurkituko dituzu. Komatxo artean esaldi bat sartzen baduzu, bilatzaileak esaldi zehatz hori duten orriak itzuliko ditu.
|
|
2006
|
|
|
Beothuk ak (jatorrizko" azalgorriak", beren gorputzak eta etxeak okre kolorez apaindu zale zirenak) Ternuako kostaldean kokaturik zeuden irlandar eta ingeles kolonoengandik aparte joan ziren, zertarako eta barnealde mortuan goseak hiltzeko. Baliteke haien hizkuntza garatu izana milaka urteko isolamenduan; haren aztarna bakarra
|
hitz
zerrenda bakanak besterik ez dira, fidagarritasun handirik ez dutenak".
|
|
|
1957ko" Jakinlarien" bileran aldizkarian idatziko zuten guztiei eskatu zieten erabiltzen zituzten kultur
|
hitzen
zerrenda egin eta erredakziora bidaltzeko; gainera euskarazko kultur hiztegiaren bilketa sistematikoa egitea erabaki zuten bilera berean. Joxek bere hitzaldian dioenez," lan hau dexente aurreratua dabil, edo dago.
|
|
2007
|
|
|
Jules Moulierek Piarres La, tteri eskertu zion beronek eskuraturiko
|
hitz
zerrenda:
|
|
|
Herriaren sorrera bultzatu (1944). 1938ko apirila ekainaren Gure> Herrian Piarres La, tteri eskertu egin zion beronek eskuraturiko
|
hitz
zerrenda.
|
|
|
Herriaren sorrera bultzatu (1944). 1938ko apirila ekainaren Gure Herrian Piarres La, tteri eskertu egin zion beronek eskuraturiko
|
hitz
zerrenda.
|
|
|
Kultura, gizartea edo erakundeetan adin txikikoak zaintzeko modua asko alda daitezke leku batetik bestera; beraz, komeni da haurra adoptatu aurretik nola bizi izan duen jakitea. Familiei, halaber, haurren ama hizkuntzara itzulitako
|
hitzen
zerrenda ematen zaie, lehenengo topaketetan komunikatzeko aukera izan dezaten, eta, behar izanez gero, antsietatea kontrolatzeko tailerretara joateko aukera ematen zaie. Adopzio prozesuaren inguruko emozioek sentsazio mota horiek eragin ditzakete.
|
|
2008
|
|
|
Eta horrek ez dio, hori ere esan egin behar da, liburu anitz honi bat ere batasunik kentzen. Joko tipografikoak egiten ditu ia ia lerroen luzerarekin,
|
hitz
zerrendekin eta baita collage arraroekin ere berea nahastuz han hemenka irakurtzen dituen esaldiekin, airean dauden ideiekin, baina poemak gutxitan galtzen du musikaltasuna, egitura sendoa eta leuntasuna. Eta hori meritua da hain labirintikoa den eremuan, haikutik digresio luzera erraz pasatzen den liburu honetan.
|
|
|
Ez da soinu egokitasunik proposatzen, eta gramatika, sintaxia eta gainontzeko atalak ez dira aztertzen. Normalean, esan dudan legez,
|
hitz
zerrendak erabiltzen dituzte eta batere zehaztasunik gabe, azal azaleko antzari pisu guztia emanez, osatzen dituzte hizkun tza makrofamiliak.
|
|
|
Euskaltzaindiaren ordezkariak (zuzendari eta idazkaria), IVAP HAEE (ordezkaria), INAP (ordez karia) eta Ipar nahiz Hego Euskal Herriko zuzenbide fakultateak (ordezkari bana). Bigarrenari bestelako eginkizuna esleituko litzaioke, hau da, zuzendariaren eta idazkariaren azpian, bi bekadun lanean aritzea,
|
hitz
zerrenda horiek pres tatu eta lantalde horren kideei igortzeko. Haien oharrak jaso, papereratu eta hileroko bileretarako materialak antolatu eta txukundu.
|
|
|
Aimery Picaud-ek bere lehen
|
hitz
zerrenda atera zuenetik, euskal hiztegigintzak ikaragarri egin du aurrera. Koldo Mitxelenak eta Ibon Sarasolak egindako hiztegigintza elebakarrari esker, askoz errazagoa da orain eta zehatzago gertatzen da, gainera hiztegigintza elebidun fidagarria egitea, duela esaterako 30 urte edo baino.
|
|
|
Era berean, Euskaltzaindiak euskara baturako
|
hitz
zerrenda argitaratu du, hizte giak berriztatzeko eta eguneratzeko material ederra eskainiz.
|
|
|
1 Orain arteko bidetik jarraituz baturako ondarezko
|
hitzen
zerrenda hainbat arinen osotzea.
|
|
|
Nafarroan ez da arlo orokorreko hiztegirik plazaratu. Alabaina, gero aipatuko den bezala, baditugu euskalkien eta herri hizkeren altxorra biltzen duten hiztegiak,
|
hitz
zerrendak, liburuak, eskuizkribuak eta abar.
|
|
|
Hiztegi mota oro eduki dugu esku artean. Hiztegi orokorrak, hiztegi espezializatuak,
|
hitz
zerrendak (administrazioetako itzultzaileek prestatutakoak)... izan dira gure lanabes. Beste horrenbeste esan dezakegu eskoletan, euskaltegietan eta hizkuntza eskoletan nafarrak euskalduntzen (edo alfabetatzen) saiatu diren irakasleez ere1.
|
|
|
Bestalde, zein metodologia aplika daiteke dialektoen lexikoa aztertu nahi dene an? Askotan,
|
hitz
zerrendak arlo semantikoka edo beste edozein irizpideren arabera egiten dira, baina lana bilketa horretan gelditzen da beste azterketarik egin gabe, askotan etnografiarekin bat egiten delarik. Beste batzutan, berriz, ez da lexikoa bera aztertzen, hitzen aldaki fonetikotan oinarrituz analisi fonikoa egiten da, eta hori ez da lexikoa aztertzea, fonetika aztertzea baizik.
|
|
|
Hitzen diktaketa: bi
|
hitz
zerrenda diktatzen zaizkio haurrari, erantzunorrian idatz ditzan. Hitz bakoitza bi bider errepikatzen da.
|
|
|
Idatz ezazu jarraian bizar hitzetik eratorritako
|
hitzen
zerrenda: Bizardun
|
|
|
Idatz ezazu jarraian bizi hitzetik eratorritako
|
hitzen
zerrenda: Bizigarri
|
|
|
Ero hitzetik eratorritako
|
hitzen
zerrenda egingo duzu, hiztegia erabilita: Eroetxe?
|
|
|
2 Beste hizkuntza batzuetatik mailegaturiko edo hartutako
|
hitzen
zerrenda osatzea da lexikoa lantzeko beste baliabide bat:
|
|
|
5 Aurrizki edo atzizki mailegatua duten
|
hitzen
zerrenda osatzea da lexikoa lantzeko beste bide bat: poligonoa, poligamia, polifonia, polikiroldegia, poliklinika, protokoloa, prototipoa, hiperbolea, hipopotamoa, hipotenusa, hipoteka, superportua, superabita, supergizona, antipoda, antidotoa, antibiotikoa, antitesia, zoofilia, homofilia, homofobia, homologoa, nekrofilia, xenofobia.
|
|
|
Osa ezazu aurrizki mailegatua duten
|
hitzen
zerrenda:
|
|
|
7 Zabalkuntza semantikoz sortu diren
|
hitzen
zerrenda osatzea izan daiteke lexikoa lantzeko beste bide bat:
|
|
|
|
Hitz
zerrenda? –
|
|
|
10 Aurkitu
|
hitz
zerrenda bateko hitzen sinonimoak beste zerrenda batean:
|
|
|
11 Aurkitu
|
hitz
zerrenda bateko hitzen antonimoak beste zerrenda batean:
|
|
|
Lotuta, marratxoz elkartuta eta bereizita idatzi behar diren
|
hitzen
zerrendak egin itzazu jarraian
|
|
|
– Jarraian,
|
hitz
zerrenda bat esango dizut. Hitz bakoitzak zenbat zati dituen esango didazu.
|
|
|
Hasierako hitzak ataleko
|
Hitz
zerrenda azpiatalaren ulermena eta ekoizpena 47
|
|
|
Haurrek esaten dituzten hitzak ataleko
|
Hitz
zerrenda azpiatala 56
|
|
|
4.12 taula.
|
Hitz
zerrenda azpiataleko ulermenean lortutako puntuazioen estatistiko deskribatzaileak, hilabeteka (8 hilabete) 49
|
|
|
4.13 taula. Haurren ehunekoak
|
Hitz
zerrenda azpiataleko ulermenean lortutako puntuazio tarteetan, hilabeteka (8 hilabete) 49
|
|
|
4.14 taula.
|
Hitz
zerrenda azpiataleko ekoizpenean lortutako puntuazioen estatistiko deskribatzaileak, hilabeteka (8 hilabete) 51
|
|
|
4.15 taula. Haurren ehunekoak
|
Hitz
zerrenda azpiataleko ekoizpenean lortutako puntuazio tarte bakoitzean, hilabeteka (8 hilabete). 51
|
|
|
4.21 taula.
|
Hitz
zerrenda azpiataleko puntuazioen estatistiko deskribatzaileak, hilabeteka (16 hilabete) 57
|
|
|
4.22 taula. Haurren ehunekoak
|
Hitz
zerrenda azpiataleko puntuazio tarte bakoitzean, hilabeteka (16 hilabete) 57
|
|
|
5.2 taula.
|
Hitz
zerrenda azpiataleko puntuazioen pertzentil doituak.
|
|
|
5.3 taula.
|
Hitz
zerrenda azpiataleko puntuazioen pertzentil doituak.
|
|
|
5.7 taula.
|
Hitz
zerrenda azpiataleko puntuazioen pertzentil doituak.
|
|
|
4.4 irudia.
|
Hitz
zerrenda azpiataleko ulermenean lortutako puntuazioen batez bestekoak, hilabeteka (8 hilabete) 48
|
|
|
4.5 irudia.
|
Hitz
zerrenda azpiataleko ulermenean lortutako puntuazioen batez bestekoak, sexuaren eta adinaren arabera (8 hilabete)... 50
|
|
|
4.6 irudia.
|
Hitz
zerrenda azpiataleko ekoizpenean lortutako puntuazioen batez bestekoak, hilabeteka (8 hilabete) 50
|
|
|
4.7 irudia.
|
Hitz
zerrenda azpiataleko ekoizpenean lortutako puntuazioen batez bestekoak, sexuaren eta adinaren arabera (8 hilabete)... 52
|
|
|
4.10 irudia.
|
Hitz
zerrenda azpiataleko puntuazioen batez bestekoak, hilabeteka (16 hilabete) 56
|
|
|
4.11 irudia.
|
Hitz
zerrenda azpiataleko puntuazioen batez bestekoak, sexuaren eta adinaren arabera (16 hilabete) 58
|
|
|
4.5.1.4 Hasierako hitzak ataleko
|
Hitz
zerrenda azpiatalaren ulermena eta ekoizpena
|
|
|
Atal honetan
|
hitz
zerrenda zabala eskaintzen da. Hitzak 19 eremu semantikotan antolatuta agertzen dira.
|
|
|
Adin bakoitzeko haurrek
|
hitz
zerrendaren ulermenean izandako puntuazioaren batez bestekoa 4.4 irudiak erakusten du. Ulertutako hitzen kopuruak adinean gora era etengabean egiten duela ikus daiteke, alabaina, 9 hilabetetik aurrera azelerazioa gertatzen da ulermenean, eta 13 hilabetetik aurrera nabarmenagoa da oraindik bizkortze hori.
|
|
|
4.4 irudia.
|
Hitz
zerrenda azpiataleko ulermenean lortutako puntuazioen batez bestekoak, hilabeteka (8 hilabete).
|
|
|
4.12 taula.
|
Hitz
zerrenda azpiataleko ulermenean lortutako puntuazioen estatistiko deskribatzaileak, hilabeteka (8 hilabete).
|
|
|
4.13 taula. Haurren ehunekoak
|
Hitz
zerrenda azpiataleko ulermenean lortutako puntuazio tarteetan, hilabeteka (8 hilabete).
|
|
|
4.5 irudia.
|
Hitz
zerrenda azpiataleko ulermenean lortutako puntuazioen batez bestekoak, sexuaren eta adinaren arabera (8 hilabete).
|
|
|
4.6 irudia.
|
Hitz
zerrenda azpiataleko ekoizpenean lortutako puntuazioen batez bestekoak, hilabeteka (8 hilabete).
|
|
|
4.14 taula.
|
Hitz
zerrenda azpiataleko ekoizpenean lortutako puntuazioen
|
|
|
5.2 irudia.
|
Hitz
zerrenda azpiataleko puntuazioen pertzentil doituak.
|
|
|
5.3 irudia.
|
Hitz
zerrenda azpiataleko puntuazioen pertzentil doituak. Ekoizpena, 8 hilabete 102
|
|
|
5.7 irudia.
|
Hitz
zerrenda azpiataleko puntuazioen pertzentil doituak. Ekoizpena, 16 hilabete 108
|
|
|
Hasieran, keinu bidezko komunikazio gaitasunari buruz itauntzen zaie gurasoei. Ondoren, hasierako
|
hitz
zerrenda erakusten zaie, euren umeak ulertzen edo erabiltzen duena aukera dezaten. Amaitzeko, hasierako gramatikaren erabilera erakusten duten adibideak eta galderak eskaintzen zaizkie, zenbait aukeraren artean beren haurrak esaten duena hauta dezaten.
|
|
|
Lehen KGNZ (8 hilabete) galdetegian ondoko ataletako puntuazioa biltzen da: lehen ataleko hasierako ulermena, esaldiak, lehenengo hitzak eta
|
hitz
zerrenda, eta bigarren ataleko hasierako komunikazio keinuak, jolasak, gauzak erabiltzen, gurasoena egiten eta helduen beste ekintza batzuk imitatzen. Beheko 2.1 taulan ikus daitezke atalak eta zenbaketa egiteko irizpideak.
|
|
|
Bigarren KGNZ (16 hilabete) galdetegian ondoko ataletako puntuazioa biltzen da: lehen ataleko
|
hitz
zerrenda eta haurrak hitzak nola erabiltzen dituen, eta bigarren ataleko hitz amaierak, adizkiak eta esaldien konplexutasuna. Beheko 2.2 taulan ikus daitezke atalak eta zenbaketarako irizpideak (2 eranskinean dago ebaluazio orriaren eredua).
|
|
|
Demagun, adibidez, 28 hilabeteko Asier mutikoaren gurasoek
|
Hitz
zerrenda atalean 444 hitz markatu dituztela. Pertzentila jakiteko 5.7 taulara jo da, non Bigarren KGNZ bete duten haurrekin Hitz zerrenda atalari dagozkion pertzentilak bildu diren.
|
|
|
Demagun, adibidez, 28 hilabeteko Asier mutikoaren gurasoek Hitz zerrenda atalean 444 hitz markatu dituztela. Pertzentila jakiteko 5.7 taulara jo da, non Bigarren KGNZ bete duten haurrekin
|
Hitz
zerrenda atalari dagozkion pertzentilak bildu diren. Hogeita zortzi hilabetekoen zutabean begiratu da, eta 444ra hurreratu pertzentila lortzeko, kasu honetan 70, esaterako.
|
|
|
Euskarazko galdetegiko eskalaren barne tinkotasuna kalkulatzeko,
|
Hitz
zerrenda azpiataleko kategoria semantiko bakoitza item bat balitz bezala hartu da, MacArthur Bates testaren jatorrizko bertsioan jarraitutako prozedura erabiliz (Fenson eta beste, 1993). Modu horretara Lehen KGNZ osatzen duten 19 kategoria semantikoek 0,95eko alpha koefizientea eman dute hitzen ulermenari dagokionez, eta 0,93koa hitzen ekoizpenari dagokionez.
|
|
|
Bigarren KGNZn ere
|
hitz
zerrenda osatzen duten lexikoaren ataleko 21 kategoriak item bakarra balira bezala tratatu dira eskalaren barne tinkotasuna kalkulatzeko, eta modu horretara 0,96ko alpha izan da emaitza.
|
|
|
5.2 taula.
|
Hitz
zerrenda azpiataleko puntuazioen pertzentil doituak. Ulermena, 8 hilabete.
|
|
|
5.2 irudia.
|
Hitz
zerrenda azpiataleko puntuazioen pertzentil doituak. Ulermena, 8 hilabete.
|
|
|
5.3 taula.
|
Hitz
zerrenda azpiataleko puntuazioen pertzentil doituak. Ekoizpena, 8 hilabete.
|
|
|
5.3 irudia.
|
Hitz
zerrenda azpiataleko puntuazioen pertzentil doituak. Ekoizpena, 8 hilabete.
|
|
|
1 ATALA:
|
HITZ
ZERRENDA
|
|
|
5.7 taula.
|
Hitz
zerrenda azpiataleko puntuazioen pertzentil doituak. Ekoizpena, 16 hilabete.
|
|
|
5.7 irudia.
|
Hitz
zerrenda azpiataleko puntuazioen pertzentil doituak. Ekoizpena, 16 hilabete.
|
|
|
4
|
Hitz
zerrenda (D atala) Hitzen ulermena
|
|
|
1
|
Hitz
zerrenda (A atala)
|
|
|
|
HITZ
ZERRENDA
|
|
|
berdin dio pilota esan beharrean piota edo antzekoren bat esaten badu, edo zure herrian edo etxean bakarrik erabiltzen duzuen moduren batean egiten badu ere. Ez kezkatu haurrak hitz gutxi batzuk bakarrik ezagutzen baditu, hau
|
hitz
zerrenda zabala da eta.
|
|
|
|
HITZ
ZERRENDA
|
|
|
4.15 taula. Haurren ehunekoak
|
Hitz
zerrenda azpiataleko ekoizpenean lortutako
|
|
|
4.7 irudia.
|
Hitz
zerrenda azpiataleko ekoizpenean lortutako puntuazioen batez
|
|
|
4.5.2.1 Haurrek esaten dituzten hitzak ataleko
|
Hitz
zerrenda azpiatala
|
|
|
Sail honetan hiztegiaren garapena neurtzeko
|
hitz
zerrenda zabal batean haurrek ekoizten dituzten hitz kopuruak jasotzen dira. Hitzen ekoizpenaren garapena etengabea da haurrengan, eta halaxe erakusten du 4.10 irudiak.
|
|
|
. 10 irudia.
|
Hitz
zerrenda azpiataleko puntuazioen batez bestekoak, hilabeteka (16 hilabete).
|
|
|
4.21 taula.
|
Hitz
zerrenda azpiataleko puntuazioen estatistiko deskribatzaileak,
|
|
|
4.22 taula. Haurren ehunekoak
|
Hitz
zerrenda azpiataleko puntuazio tarte bakoitzean,
|
|
|
4.11 irudia.
|
Hitz
zerrenda azpiataleko puntuazioen batez bestekoak, sexuaren eta
|
|
|
4.25 irudia.
|
Hitz
zerrenda azpiataleko ulermenaren batez besteko puntuazioa, adinaren eta amaren hezkuntza mailaren arabera (8 hilabete).
|
|
|
4.26 irudia.
|
Hitz
zerrenda azpiataleko ekoizpenaren batez besteko puntuazioa, adinaren eta amaren hezkuntza mailaren arabera (8 hilabete).
|
|
|
4.28 irudia.
|
Hitz
zerrenda azpiataleko ekoizpenaren batez besteko puntuazioak, adinaren eta amaren hezkuntza mailaren arabera (16 hilabete).
|
|
|
4.25 irudia.
|
Hitz
zerrenda azpiataleko ulermenaren batez besteko puntuazioa, adinaren eta amaren hezkuntza mailaren arabera (8 hilabete) 75
|
|
|
4.26 irudia.
|
Hitz
zerrenda azpiataleko ekoizpenaren batez besteko puntuazioa, adinaren eta amaren hezkuntza mailaren arabera (8 hilabete) 76
|