|
2000
|
|
|
Edukin fantastikoa duten istorioak direla esaten du, eta ezaugarri hau garai legendarioetan nahiz gaurko egunean kokaturiko lotura modua dela azpimarratzen du. Ipuinak Arthur erregearen garaikoak, Greziako trajerien garaian edo gaur egun koka litezkeela dio,
|
baina
hauetako askotan egunerokotasuna dimentsio irrealetan azaltzen zaigula esaten du. " Ipuin fantastikoetan ohizko diren elementu liluragarriak aurkitzen ditugu, irrealitatearen auraz." (265 or.)
|
|
|
Sarrionandiak liburu honetan bildu dituen ipuinek zerikusi tematikoa badute aurreko bi ipuin bildumetakoekin: iragana, mitoak, leienda eta abarrez mintzatzen jarraitzen du,
|
baina
euskal historiaren iraganaldiko une erreal batzuetara ere egiten du Matalasen garaietara, guda zibilaren garaietara, Etxepareren garaietara...
|
|
|
Merlin magoak tesi bat du idatzia" The city as an artifact" izenekoa eta Chicagon 5891 urtean defendatua... Egileak leiendetako, oraingo eta etorkizuneko errealitatea aldi bereko egiten ditu,
|
baina
horregatik beragatik pertsonaien askatasuna mugatua da, iraganaldia eta leiendetako gertakariak bezala erremediorik gabeko fatalitatearen menpe baitaude.
|
|
|
Egoerak bere zertzelada adierazgarrienetan azaltzen ditu, eszenifikatu egiten ditu eta elkarrizketak ere labur laburrak izaten dira. Hitz justukoa eta lakonikoa da pertsonaien mintzaira, narrazio Borges zaleei dagokien moduan,
|
baina
egileak metafora eta sinboloen erabileraz hedatzen ditu, prosalan horietan mintzaira poetikoari hurbilduz. Horrela egoera horien dimentsioak eta atmosferak sortzen dituelarik, sarritan izialdura, malenkonia edo nostalgia sakonak eragin arren, irakurlearentzat beti hausnarketarako bidea bilakatzen dira.
|
|
|
Sarrionandiaren ipuinen estiloa aski karakteristikoa zen sariak irabazi zituzten bere lehenengo bi ipuinetatik hasita, Jon Miranderen eragin handia nabari zuelarik
|
baina
narrazio liburu hau argitaratu zuenerako, narrazio estilo definitua eta guztiz pertsonala baitzuen. Idazle delikatua, fina, kosmopolita eta eruditotzat aipatu dute beti kritikoek.
|
|
|
Euskal klasikoen ezagutza sakonari gehitzen zaio Miranderen prosa narratiboaren eragin handiari, moldaketa pertsonal batean aleaturik bere oinarrizko euskalki bizkaitarraren arragoan. Ez dago gehiegikeriarik ez konplexurik ezertan Sarrionandiaren prosan, orekatua dago iturri batekoa eta bestekoa idiolekto pertsonal batean,
|
baina
bere zentzu estetikoaren araberako proportzioan eraikirik, eta ez inoren arau edo ereduari atxikirik.
|
|
|
Aski kalatxori bat hiltzea, itsasoaren mendekua pairatzeko.
|
Baina
hori ezinbertzea da, zilar bidea hautatuko baitugu beti, edo kalatxoria hilko, eta hala ere berriz itsasoratuko gara." (24 or.)
|
|
|
Bernardo Atxagak ere bere epilogoaren sarreran Bernardo Soaresek (Fernando Pessoaren heteronomoak) idatziriko zati batean jasotzen du nabigatzen duen eta aldarrai dabilen untziaren gaia: " Untzi bat helburu bezala nabigatzea duen untzi bat dirudi,
|
baina
bere helburua ez da nabigatzea, baizik eta portu batera iristea. Gu nabigatzen ari gara, baina ez daukagu babestzat hartu genukeen portuaren ideiarik.
|
|
|
" Untzi bat helburu bezala nabigatzea duen untzi bat dirudi, baina bere helburua ez da nabigatzea, baizik eta portu batera iristea. Gu nabigatzen ari gara,
|
baina
ez daukagu babestzat hartu genukeen portuaren ideiarik. Berritu egiten dugu horrela bertsio mingarrian argonauten formula menturazale hura:
|
|
|
Aipamen honekin lotzen badugu epilogoaren amaieran dioena, garbi ikus genezake, Atxagaren ustez, Sarrionandiaren literaturak eta dudarik gabe adierazten duen joera etikoak nabigatzera badaramala, nahiz eta hartu lukeen portuaren ideiarik ez duen, eta nabigatu egiten duela"
|
Baina
nabigatzen ari da. Eta oraingoz, hori da funtsezkoena." (141) Beraz, nabigatzailearentzat egitea posible zaion eta ezinbestekoa duena egiten du, nabigatu, horretarako sortua balitz bezala.
|
|
|
Ithakara iristear dagoela, etengabe bidaiatzea hobe duela erabakitzen duen Ulisses dugu Izuen gordelekuetan barrena liburukoa, Itaka beti gogoan duelarik, helburua hara iristea izanik ere, harantzako bidaian presarik ez duena, bidaia bera izango baita aberasgarria. Beti ere, bidaiez bidai, bere ziutatea gainean eramango duela dakien bidaiaria da halere," nire ahaleginak oro zapuztu egiten dira hemen" bere hirian,
|
baina
balu ere" ez duzu beste lehorrik ez beste itsasorik aurkituko" gogoratzen dio Kavafis ek.
|
|
|
Sarrionandiaren marinelak, edo Atxagaren moduan esateko, bere literaturan gehien dirauen" ispiluko irudiak" hamar urte beranduago ere hor dirau Ifarraldeko orduak (1990) liburuko" Amorante ausarta" narrazioan ere. Ez da hor marinela protagonista, Merlin azti maiteminduaren fatuma da gaia,
|
baina
Pott Bandako idazleei eginiko erreferentzia zuzen eta zeharkakoen artean, bada marinelaren aipamen bat ere. Hor azaltzen da, bada, Josemari Iturralde zalduna jazz musika entzunez, Durangoko irteeran dagoen zuhaitz itzaltsu baten ondora iristen da, Merlin eta Enare neskatxa haren ondora atseden hartzera geratu direnean.
|
|
|
Sarrionandiaren esanetan, Durangoko irteerako zuhaitz horrek pelegrina, bidazti edo nabigatzailea izan nahi luke,
|
baina
bere erro sakon ikaragarriek eutsi egiten diote lurrari itsatsita, leku liriko horretan. Ikusi batera esan liteke zuhaitz hori Sarrionandiaren obraren irudi bat dela, leku lirikoan kokatua dagoela esaten du iturriaren ondoan, bere prosaren lirikotasunaz eta metaliteraturaz (iturriez) egin diren hainbat aipamen kritikori irri egin nahiez bezala.
|
|
|
Leonardoren zein testuri buruz diharduen ezin argitu izan dugu, Lopez Gasenik bezala, lagunentzako, eruditoentzako edo adituentzako bakarrik diren aipamenen klabearen falta sumatzen du irakurleak honelakoetan.
|
Baina
horretaz gain, zer da arteztasun hori, bizkaitarren" zuzentasuna eta leialtasuna" ala iparraldekoen adieraz," sutilitatea". Sarrionandiak sinboloen eta orakuluen mintzaira nola maite duen ikusita, pentsatzekoa da bi arteztasunak izan dituela gogoan.
|
|
|
Bizar laban edo" gillete" fruituez abailduriko zuhaitz hori da, agian, idazlearen obraren irudia, arteztasunez besarkatzen duen egurats errealitate hori xehatzeko tresna txiki
|
baina
distirant eta zorrotzen bidez irudikatu du. Horregatik esaten du Jose Mari Iturralde zaldunak" aurten fruitu ugari emanen dit arbola horrek" 2.
|
|
|
Joan San Martinen(" Joseba Sarrionandia...", Egan, 1986, 3 alea, 203 or.) iruzkinak liburuaren balorazio orokorra egitera jotzen du. Alde batetik, darabiltzan gaiak askotarikoak izanik, gure mendeko kezkak sakontzen, aztertzen eta planteatzen dituela esaten du,
|
baina
ez direla saio sakonak aurreratzen du, azaletik eginak, subjektibotasunez beteak direla dio eta hausnarketa sakonak baino gehiago, iradokizunak direla esaten du. Gaiek eta ideiek elkartasunik ez dutenez," kuriositatez beteriko liburua" dela esaten du baina zehaztasuna eta sakontasuna falta zaiola gehienetan.
|
|
|
Alde batetik, darabiltzan gaiak askotarikoak izanik, gure mendeko kezkak sakontzen, aztertzen eta planteatzen dituela esaten du, baina ez direla saio sakonak aurreratzen du, azaletik eginak, subjektibotasunez beteak direla dio eta hausnarketa sakonak baino gehiago, iradokizunak direla esaten du. Gaiek eta ideiek elkartasunik ez dutenez," kuriositatez beteriko liburua" dela esaten du
|
baina
zehaztasuna eta sakontasuna falta zaiola gehienetan. Iradokizunak ederrak izanda ere, haiei darien sinbologia sakondu gabe uzten du, San Martinen iritziz.
|
|
|
Gai zerrenda zabala ukitzen du: boterea, iraultza, lengoaia, zapalketa...
|
baina
honetan aurrekoetan baino osatuago eta sendoago azaltzen omen da Sarrionandiaren pentsaera. Lopez Gasenik 1993an adierazten duenez, Marginalia, Ez gara gure baitakoak (1989) liburuari dagokion beste aurpegia da" gogoeta teorikoen alderdia." (Egan, 1993)
|
|
|
Aipaturiko bigarren artikuluan zehaztu egiten du samurtasuneranzko itzuli horren zentzua: Sarrionandiaren Marinel zaharrak liburuaren aipamena egitean zera azpimarratzen du" Bai lehen liburuko poemak aukeratzerakoan; bai berauetan eginiko aldaketetan; bai poema berrien egituraketa kaskarragoa eta hizkerarekiko arreta txikiagoan; bai berauetako askoren tonu mikatz eta garratzean, askok kartzelako esperientziaren islapen zuzenegia (guztiz ulergarria
|
baina
gure ustetan lan poetikoarentzat kaltegarri suertatzen zena) sumatu genuen, baita nolabaiteko desbiderapena arestiko poetikaz ere." (3 or.) Horregatik da, bada, bere ustez, oraingo liburu hau Sarrionandiaren samurtasunaren berreskuraketa.
|
|
|
Hogeita zortzi gutun hauek ipuinak, eguneroko gertakizunak, burutapenak, gustuko liburu eta filmeei buruzko iritziak eta gogoeta hainbat biltzen dituzte. Batzuk poesiaz beteak daude, beste batzuk prosaikoagoak dira,
|
baina
maitasun sentimendua darie gehienei, herrimina eta nostalgia.
|
|
|
Gerardo Markuletak liburu honek izan bide dituen iturrien aipamena jasotzen du bere erreseinan" Ereduen artean Hegoameriketako narratzaile" laburrak" aipatuko nituzke nik, Augusto Monterroso batez ere,
|
baina
baita Eduardo Galeano, Mario Benedetti eta Julio Cortazar. Ironia zorrotzari dagokionean, Ambroise Bierce eta H.J. Mencke gogoratzen zaizkit orain."
|
|
|
Obra honetan egileak erakusten duen talaiari dagokionez, G. Markuletaren iritziz, beti bezain zorrotz dihardu zientziari dagokionez,
|
baina
jarrera jostalaria, ironikoa, alderdi harrigarri eta uste gabekoaren bila dabilena da. Talai horren adierazgarri egokienak" Ekibokazioa" deritzana eta liburuko izenburu bera daramanaz batera," Haizeak eraman dezala" delakoak dira.
|
|
|
Atal honetan aipatzen ari diren genero aldetik sailkagaitz gertatzen direnen artean berriena dugun hau hiztegi baten modura eratua dago eta tankera ezberdineko osagaiez taiutua. Hiztegi baten tankera du,
|
baina
ez da" hiztegia bakarrik, ipuin laburrak, saio tipi ugariz osatzen da" egileak berak dioenez," eta aforismoz, eta munduaren lau partetako ene auzokoen aipuek hornitzen dutela". Osagai ezberdin horien elkartzetik sortzen dena sorpresa da ordea:
|
|
|
Egileak zati, mezu eta tankera ezberdineko testu hauek eskaintzen dizkio irakurleari
|
baina
erdiesanean, edo" gehiesan" modura, irakurlea bera izan dadin benetako gogoeta egiten duena.
|
|
|
Gaiak guztiz ezberdinak dira, lehena literatura fantastikoa da, ipuin bilduma modura egituraturik. Bigarrena aldiz, autoreak bizi duen egoera erreal eta jakin baten azalpena egiten du, kronika bat da, zigor ziega batean eginiko boladaren kronika zehatza eta esplizitoa,
|
baina
literarioa era berean. Izenburua kartzela aldi horretan eskuartean darabilen Shakespeareren Hamleten esaera baten zatia da:
|
|
|
Liburu hauetako narrazioak solteak dira, elkarrekin loturarik gabeak,
|
baina
ez da beste gabeko gehikuntza formula hutsez eginiko egitura, berariaz egina baizik. Honezkero jakinaren gainean gaude, Sarrionandiaren obretan dena dagoela, zentzu batean ala bestean, literaturaren zerbitzutan pentsatua.
|
|
|
Liburu horren aipamena egiterakoan, kritikatu eta baloratu egiten du egilearen eginahala eta fruituaren arteko harremana. Sarrionandiak inoiz idaztea sinesgarri litzatekeen testuak dira berez, tankeraz, aipatzen dituen autoreengatik, erabiltzen dituen gaien taxuarengatik,
|
baina
ez dira idatziak dituen liburu horretakoen aipamen zuzentzat jo behar. Zehaztasunak, izenburu eta data zertzeladak emanez, sinesgarria den entorno literario bat sortu nahi du.
|
|
|
Hor dator Sarrionandiaren benetako kontrazeinua joko horretan guztian: Egileak bere desioak bultzaturik idazten omen du eta" desiraren hutsunea" oroimenaz estaltzen saiatzen da,"
|
baina
zuloa, zuritasuna, eskasia, zuloa, literaturak bete dezakeena baino arras zabalagoa eta sakonagoa da. Orduan ia dena isuri, erori, galdu egiten da.
|
|
|
Beharbada Narrazioak liburu honexen izenburua da Sarrionandiaren liburuen izenburuen artean sinpleena, beste guztiak interpretazioa behar duten sintagmak izan dira edo azalpena eskatzen duten hitz multzoak,
|
baina
kasu honetan, agian, sinpletasunak omenaldi bat du barnean. Agian Jorge Luis Borgesen ipuinen bilduma baten Narraciones (Cátedra 1980) edizioaren izen bera darama Joseba Sarrionandiaren Narrazioak liburu honek.
|
|
|
Bestalde, literaturzaleak liburuan zehar entzungo dituen behin eta berriko oihartzun edo erreferentzia literarioen atsegintasuna gozatuz batera, ate osteko oharren bidez osatu ahal izango du bere literatur intuizioa. Bestela esanda, arrazoi ez literarioek baliteke,
|
baina
bereziki arrazoi literarioek azaltzen dute beste gabe liburuaren argitalpen ugaritasuna eta irakurleen zaletasuna.
|
|
|
Poemaren hasieran F. Holderlinen aipamena egiten da"...
|
baina
zertarako egin poesia aro gaitz hauetan" eta poemak hain zuzen ere horren erantzuna bilatzen du, poesia egiten dihardu baina aro gaitz horrekiko kontrajarpena etengabea da, Kandelako komentariogileak dioenez," modu askotan errepikatuko duen kontrakoen binomioa ikusten da: batetik kartzelatik kanpo dagoen orok bere baitan biltzen duen" agiatasuna" (35 or.). Izan ere, kartzelaz kanpoko guztia erreferentzia oroimena edo suposizioa baita presoarentzat" gaur ere goiz ilunduko du/ zohardian izarrak biztuko (35 or.)" begira ezazu han goian ilargia/ elkarturik omen daude... (36 or.) izarrak suzkoak omen dira.
|
|
|
Poemaren hasieran F. Holderlinen aipamena egiten da"... baina zertarako egin poesia aro gaitz hauetan" eta poemak hain zuzen ere horren erantzuna bilatzen du, poesia egiten dihardu
|
baina
aro gaitz horrekiko kontrajarpena etengabea da, Kandelako komentariogileak dioenez," modu askotan errepikatuko duen kontrakoen binomioa ikusten da: batetik kartzelatik kanpo dagoen orok bere baitan biltzen duen" agiatasuna" (35 or.). Izan ere, kartzelaz kanpoko guztia erreferentzia oroimena edo suposizioa baita presoarentzat" gaur ere goiz ilunduko du/ zohardian izarrak biztuko (35 or.)" begira ezazu han goian ilargia/ elkarturik omen daude... (36 or.) izarrak suzkoak omen dira.
|
|
|
Kartzelako errealitateak kanpokoari buruzko amets guztiak errematatzen ditu: " izarrak suzkoak omen dira/
|
baina
ez naute berotu." (38 or.)
|
|
|
Halere, poetaren jarrera itxaropenezkoa da, ironikoa, norabide garbirik ez duela aitortzen duelarik ere: "
|
baina
ekin behar da zeren/ hobe da burrukatu eta galtzea/ galera aurrez onartzea baino." (52 or.)
|
|
|
Joan San Martinek (Egan, 1984, 3 alea, 156 or.)" metaforaz eta kontraesanez" egina dela diosku: " poesia absurdu horietakoa dirudi, ez itxura hutsez,
|
baina
egia garratza" (157 or.). Kalitate aldetik egileak berak hitzaurrean dioen moduan kalitate onekoa ez ote den sujeritzen du baina" gauza berriak esaten ditu Bordelek Donostiako gaztelutik eta Etxahunek galeretatik esan ez bezalakoak." (158 or.)
|
|
|
Joan San Martinek (Egan, 1984, 3 alea, 156 or.)" metaforaz eta kontraesanez" egina dela diosku: " poesia absurdu horietakoa dirudi, ez itxura hutsez, baina egia garratza" (157 or.). Kalitate aldetik egileak berak hitzaurrean dioen moduan kalitate onekoa ez ote den sujeritzen du
|
baina
" gauza berriak esaten ditu Bordelek Donostiako gaztelutik eta Etxahunek galeretatik esan ez bezalakoak." (158 or.)
|
|
|
" Sarrionandiak sinbolismo diferente bat landu du, optimismo handirik ez duen sinbologia. bidaiatzea da,
|
baina
tren hori infernurantz doa".
|
|
|
Iñaki Iñurrietak ere(" Marinel zaharrak", Habe, 1988, 128.al., 29 or.) eboluzio hortaz hitz egiten du Habeko iruzkinean: Sarrionandia ETAko militantea, alde batetik,
|
baina
bestetik" poeta eskisitoa, zaila, minoritarioa" zela eta binomio horren tentsioa ez zela nabari lehen poema liburuan, ez, harrigarria bada ere, Ni ez naiz hemengoa 1985ko saiakeretan ere: " Ene ustez gauza ezberdinak dira arazo honetan politika, etika eta idazkera" zioelarik.
|
|
|
Geroxeago askoz poesia politikoagoa egin badu ere, ez zen horrela gertatu idazten hasi zenean. Bada poema politikorik, noski, bere Izuen gordelekuetan barrena liburuan,
|
baina
ez zen hau bere ardatza. J. Sarrionandiak metaliteratura aukeratu zuen bide bezala.
|
|
|
Dylan Thomas, Pessoa, Eliot, Kavafisek eragin handia izan dute beragan. Edukiak politikoak izan daitezke liburu honetan
|
baina
ikuspegia estetikoa eta literarioa da." (98 or.)
|
|
|
heroia eta haren heriotza, exilioa, marinel zaharra, itxaropena eta errebeldia, etorkizuneko herri proiektua, haurtzaroaren eta iraganeko euskal herriaren oroimena...
|
Baina
tematika berrien artean maitasuna eta lirikotasuna baloratzen dituzte kritikoek.
|
|
|
1983ko Eguberrietako amarauna poeman bertan zertarakoa are gordinagoa zen: "
|
Baina
zertarako egin poesia aro gaitz hauetan?" (33 or.). Sarrionandiak ez daki," baina ekin behar da zeren hobe da burrukatu eta galtzea/ galera aurrez onartzea baino" (52 or.). 1987ko Marinel zaharrak liburuan ere galdera bera da hitzaurrean" Zertarako poesia hondamen aro hauetan?" (8 or.). Oraingoan ordea, sasoi guztiak ez ote diren makalak galdetzen dio bere buruari, haatik... Bere kasuan, gainera, Coleridgeren marinel zaharrak bezala, inork entzuteko trenta handirik hartu nahi ez duen moduko kontuak esan behar ditu.
|
|
|
1983ko Eguberrietako amarauna poeman bertan zertarakoa are gordinagoa zen: " Baina zertarako egin poesia aro gaitz hauetan?" (33 or.). Sarrionandiak ez daki,"
|
baina
ekin behar da zeren hobe da burrukatu eta galtzea/ galera aurrez onartzea baino" (52 or.). 1987ko Marinel zaharrak liburuan ere galdera bera da hitzaurrean" Zertarako poesia hondamen aro hauetan?" (8 or.). Oraingoan ordea, sasoi guztiak ez ote diren makalak galdetzen dio bere buruari, haatik ezinbestekoa dela pertsonarentzat kantatzea, itsasontziarentzat nabigatzea bezala. Bere kasuan, gainera, Coleridgeren marinel zaharrak bezala, inork entzuteko trenta handirik hartu nahi ez duen moduko kontuak esan behar ditu.
|
|
|
" Sarrionandiarentzat ezinbestekoa da gizartea nahiz gure herriaren egoera aldatzeko ezinezkotasunaz konsziente izatea eta konsziente izanda aurrera egitea, saiatzea baita garrantzia daukana, saiatuz bizitzea: " Paradisurik ez da,
|
baina
saioaren sasoia da" (175 or.)" aberri leunago baten alde." (82 or.)
|
|
|
Malcolm Lowryk aztergai hau erraten zuen: " Bada, Malcolm Lowryk bizimodutzat hartzen zuen literatura,
|
baina
, jakinik, ez bizitzan bertan, ez literaturako bizitzan, ez duela salbaziorik kausituko. Eta, orduan, literatura erbesteratzearen antzekoa, hots, atzerribide amaigabe bat, laberinto gisakoa, laberintoa non sartzen diren gerlariak, poetak eta beste abenturagileak, amaierarik ez, edota amaieran isiltasuna heriotza eta erotasuna kausitzeko.
|
|
|
3 Ez dute asmo abangoardistarik, komunikazioa da gehien axola zaiena,
|
baina
aldi berean, estetikari guztizko lehentasuna ematen diote, euskal literaturak eman dituen idazlerik estetikazaleenetako batzuen, Oihenarte, Lauaxeta eta Lizardi, Mirande eta Mikel Lasaren obren eragina euren obretan nabari daitekeelarik. Euskal literaturaz kanpoko eraginen artean, aipagarria da honen guztizko barietatea azpimarratzea, Japoniako haikuen orientalismotik T.S. Eliot edo Ezra Pound bezalako idazleetaraino doalarik.
|
|
|
Zazpi lekutara heltzen da ontzia: sorlekua edo abialekua
|
baina
baita helmuga ere ze Kavafis poetak dioen bezala eta honetan Sarrionandia estu estuan jarraitzen zaio" eduki ezazu beti Ithaca zeure buruan/ hara heltzen zarenean bete baita zure fatua". Berehala dator Paris mitikoa, imajinazioaren sormen hori; geroago Grezia, Lisboa, Irlanda, Praga eta, amaitzeko, erbestea.
|
|
|
Iñaki Aldekoaren iritziz, liburuak egiten dituen ebokazio literario guztien artean bi dira sinbolo nagusiak: bidaiatu bai
|
baina
bere jomugara iritsiz gero fatua beteko zaion Ulisesen bidaia, eta bestetik, Kavafis poetaren ziutatearen zama," beste leku eta beste hirien bila dabilen bidaiari nekatuak pentsatzen du" Ez duk aurkituko beste itsaso eta beste lurrik/ Ziutatea hirekin joango duk beti./ Betiko kaleetara itzuliko haiz/ Suburbio berdinetan helduko zaik edadea/ ze, ziutatea berbera baita beti/ etzak besteri...
|
|
|
Joseph Conrad, Franz Kafka, Thomas Stuart Eliot, Dylan Thomas...
|
Baina
bere ahots poetikoak Kavafis, W. Holan eta Fernando Pessoari zor die gehiena.
|
|
|
Holan eta Fernando Pessoari zor die gehiena. Joseba Sarrionandiaren poesiak beste literato askoren literaturaren oihartzuna biltzen du altzoan,
|
baina
euskal literaturaren baitan Jon Miranderen sentsibilitatea du hurbilenik, zalantzarik gabe. Behin eta berriro baieztatu dute hau kritiko ezberdinek, 1979" Maggie indazu kamamila" bezalako narrazioek Miranderen ipuinen giroa ekarri ziguten atzera.
|
|
|
Eraginei dagokienez, J. Kortazarrek Joseba Sarrionandiaren lehen poema hauek sentimentalismoarekin eta erromantizismoarekin zerikusia dutela deritzo, Ezra Pound eta Yeats poeten obrarekin lotzen du. (139 or.) Liburuaren kontzepzioa anbiziotsua dela esaten du, aberatsa dela,
|
baina
metaliteratura egitearen ondoriozko" liburuen hoztasuna" ere egozten dio. (141 or.) e) Estiloaz
|
|
|
Kortazarrek liburuari darion estilo zaindua, fina eta zuzena azpimarratzen du, kutsu dekadentea eta estetizismoa aipatzen ditu,
|
baina
baita tentsiorik eza eta izenburuan agintzen diren" izuen" ausentzia. Halere, 1997ko Lurra eta lurra n matizatu egiten du baieztapen hori, beharbada Sarrionandiaren poesiak garai beretsuko Atxagaren Etiopia-ren aldean" leunagoa" eta ikuspegi" idilikoagoa" duela esanez.
|
|
|
Sarrionandiaren estiloak euskal literatura klasikoarengan tinkatzen ditu sustraiak eta Jon Miranderen errefinamendu estetikoarekin moldatua dakar,
|
baina
beti erabiltzen du adierazbidetzat Sarrionandiaren beraren ama hizkuntzaren mintzamoldea. Sarrionandiarengana ere heltzen da Verlainez geroztiko agindua:
|
|
|
Bestalde sustraiak Miranderengan dituen hizkera poetiko interesgarri horrek" modernismoak sorturiko hizkera bat" dela esaten du,
|
baina
era berean Mirandez gain," Zuberoako herri kantetan agertzen denak osatzen dute hizkera poetiko honen tonua." (Lurra eta Luma, 73 or.) Hiru alderdi bereizten ditu hizkera horren baitan:
|
|
|
M. Azkue" sariaren irabazle modura. Liburuaren hitzaurrean egileak poesigintzaren arloan sentitzen zuen deserosotasuna aitortzen zuen" errez idazten dira poemak,
|
baina
poesia ona idaztea gauzarik zailena da" eta, beharbada, horregatik esaten du bere obra hau" baino gordairu zaharren batean atxikitzekoa, berari eta adiskideei bakarrik dagokien lana" dela. Idazle gazte (23 urte) apalaren oharrok gora-behera, funtsean literatur zereginaren arloan jarduterakoan anbiziotsu agertzen da.
|
|
|
Zorabiatu egiten da eta orduan laberintoan lagunduko dion haria bilakatuko da kaiera hori, euskarri gisa balioko diona. Esan izan da, Jon Kortazarren lehenengo iruzkin kritikoak (Jakin, 1982) aipatzen zuen ez zituela liburuan zehar izu horiek sumatzen,
|
baina
agian horixe da egileak bilatzen zuena, itsasoan zeharreko nabegazio alderraiak sortzen dituen izuetatik gordelekuetan babestu, eta laberintoan zeharreko laguntzaile duen bitakora kaieraren hariaren soseguari atxiki. Izuen zentzuaren giltzetako bat Izkiriaturik aurkitu ditudan ene poemak liburuan itzultzen duen poema batean dioenak argitu liezaguke" Zein bizimodu hautatu?"" Enparantzan burruka/ eta arazo zailak daude, etxe barruan ardurak/ Baratzean lan amaiezinak, itsasoetan izuak".
|
|
|
Un acercamiento" izeneko artikuluan, Etiopia osteko poeta taldearen barruan Sarrionandiari ematen dio garrantzi berezia. Artikulu honetan dioenez, Bernardo Atxagak argitaratu zuen poema liburua da oraingo euskal poesiaren mugarri nagusia,
|
baina
Sarrionandiak 1985eko Ni ez naiz hemengoa liburuan bildu omen zituen hobekienik poesia berri honen oinarri teorikoak. Sarrera gisako batez azal ditzakegu bada, Jon Kortazarren ustez poeta multzo berri honek dituen oinarri teorikoak eta euren ezaugarri orokorrak.
|
|
|
Eleberriak irakurtzeko orduan ohituta gauden patroiarekin hautsi egiten du beste bat sortuz,
|
baina
berri honetan galtzeko arrisku handia dago. Irakurlea gogoz hasten da jostorratza eta haria jarraituz, baina hainbeste bira eta jira eman ondoren bidea galdu, interesa erori eta istorioa bera eleberriaren pisu guztia sustengatzeko arazoekin aurkitzen da.
|
|
|
Eleberriak irakurtzeko orduan ohituta gauden patroiarekin hautsi egiten du beste bat sortuz, baina berri honetan galtzeko arrisku handia dago. Irakurlea gogoz hasten da jostorratza eta haria jarraituz,
|
baina
hainbeste bira eta jira eman ondoren bidea galdu, interesa erori eta istorioa bera eleberriaren pisu guztia sustengatzeko arazoekin aurkitzen da. (Fernandez, Jose Jabier:
|
|
|
Harreman hau bi pertsonaiek ilusio xume baten modura biziko dute, izan ere, pertsonaiek bizitzaren aurrean sentitzen duten nekea, asperdura, ilusiorik eza... ahazteko bide gisa aurkezten baita maitasuna.
|
Baina
, narrazioaren bukaeran ametsetik ihes egiteko joerari eutsiz betiko bizimodura bueltatzeko erabakia hartuko dute.
|
|
|
Lehenengo maila narratiboan jarraipen kronologikoa nagusitzen da.
|
Baina
, bigarren maila narratiboaren pasarteak tartekatu egiten dira bertan, honela, kanpo analepsiak sortuz.
|
|
|
Maitasunezko bi eleberri hauetan ikusi ahal izan dugun modura, iragan zoriontsuari begiratzen diote pertsonaiek ilusio txikien bila.
|
Baina
, azkenean harremana aurrera eramateko ahaleginak hutsalak izango dira, eta bakoitzak bere bideari ekingo dio.
|
|
|
Iñaki, mutiko perestua da biziki,
|
bainan
ez da arras besteak bezalakoa eta jendeek ez dute ulertzen ez eta ere onartzen zozotzat hartzen baitute.(...) Jendekilan ezin akomidatuz, abere batekin adixkidetzen da Iñaki, zozo batekin hain zuzen. (Maiatz 22)
|
|
|
Bukatzeko, hendaiarrak erabilitako euskalkia izango dugu komentagai: " kostaldeko euskalkia erabiltzen du idazle Hendaiarrak,
|
bainan
ez da traba handirik alde hortarik eta kondaketan sartuz gero, ororen buru, irakurt errexa da testoa." (Maiatz 22)
|
|
|
Bestalde, bere alabak ezkontzeko asmoa du eta horrek urduri jarri du.
|
Baina
, espero ez zuen gertakizun batek bere benetako oinazea ekarriko dio: bere semea, Eneko, atxilotu dute, ETAko kidea delakoan.
|
|
|
|
Baina
, nahiz eta idazlea amaren barne munduan sakontzen saiatu den, ez du gauza bera egingo gainerako pertsonaiekin. Ez dira hauen gogoeta eta pentsamenduak azaltzen, ez dakigu egin dutena egitera zein arrazoik bultzatu dituzten.
|
|
|
Muxika, Basauri...
|
Baina
, ez dio espazioari arreta berezirik eskainiko, ez denborari ere, kronotopoa zehazteke utziaz.
|
|
|
Luis Mari Mujikak honako iritzia du errepikapen hauei dagokienez: " Orri batzuetan idazkeraren joera errepikakor eta gogoetatsuak asperrera jotzen du,
|
baina
makur hori oso errealista edo akzioz oso betea ez den edozein narraziori gerta dakioke." (Egan 50) Haatik, errepikapen hauek, askotan jazo dena irudikatzen laguntzen digute, eta errepikatzen den egoera hori ez du beti efektu bera sortarazten: izan ere, testuaren leku ezberdinetan egoteak sentsazio ezberdinak dakartza, batetik bestera dugun informazioa aldatuz baitoa:
|
|
|
Besteak beste, Pirinioetako munduaren berri ematen digu gogoeta hauekin. " Aspe bezalako ibar batekoa, hiritik urrun,
|
baina
ikuspegi hiritarretik ere begiratuta". (Fernandez, Jose Jabier: Egunkaria 1999VII)
|
|
|
hizkuntza kultua, periodo luzeetakoa, mailegu anitz darabiltzana, zehaztasun lexikal eta sintaktikoaren onetan, euskara batuaren arauak betez nolanahi ere. Efektua bitxi samarra da, aitortu behar dut,
|
baina
gutxi gorabehera horrelatsu imajina liteke izango litekeela euskara idatzia Joanes Leizarragaren bideak aurrera egin balu.
|
|
|
Lourdes Oñederrak Donostiatik Europa erdialdeko hiri batera ihesi doan emakume baten barne mundua aurkezten digu. Izan ere, nolabaiteko ilusioaren bila bere ohiko bizimodutik alde egiten du Teresak,
|
baina
, ezin izango du ilusio eza gainditu, bizitzaren aurrean duen nekea gainditu. Hau da, bidaia bikoitza islatzen da:
|
|
|
Sexu harremanak, maitemina erakargarritasuna duten harremanak dira, esperantza irekitzen dutenak; ematen du bizitzak askoz gehiago eman behar duela,
|
baina
askotan ez da horrela izaten, eta nire ustez horregatik datoz haserreak, agresibitatea eta hainbat gauza. (Gara I)
|
|
|
bere maitalea," Luis, aspaldiko lagun min eta maitea"; eta azkenik, Teresa bera. Bi hauengan ilusioa berreskuratu nahiko du,
|
baina
, azkenean ilusioa norberarengan bilatzeko beharraz ohartuko da. Teresa kazetaria da, eta ilusio ezak ernetzen dion ezinegonak idazteko gaitasuna deuseztatu dio.
|
|
|
Finean, dena osotasun batean dago, lehena eta oraina, elementu pila baten batuketa gara: nitasun bat behar dugu
|
baina
ez gara gauza monolitiko bat. (...)
|
|
|
oso estilo bizia eta adierazkorra. Perpaus laburrak, eskematikoak,
|
baina
indartsuak. Hitz joko ugari ere erabiltzeko joera erakutsi du.
|
|
|
Arestian aipatu bezala, fikziozko istorioak kontatzea da eleberrigintzaren oinarria; hots, fikziozko munduak sortzea.
|
Baina
, fikziozko istorio hori geureganatu ahal izateko, eleberritik at ezaguna dugun errealitateaz baliatu behar dugu, eleberrian eskaintzen zaigun mundu hori irudikatu ahal izateko: idazleak utziriko hutsuneak betetzeko, aipaturiko erreferentzia ezagunak irudikatzeko,...
|
|
|
Izan ere, biak sortzeko eleberritik kanpoko gure ezagutzatik hartzen ditugu erreferentziak.
|
Baina
, batzuetan fikzio horri egiantzekotasuna erantsi nahiz errealitateko munduko elementuei erreferentzia zuzena egiten zaie. Hartara, sinesgarritasuna eta egiantzekotasuna helburu duten eleberriak izango ditugu hizpide errealismoaz9 hitz egitean.
|
|
|
Dirua eskuratzeko, merkataritzan lanean hasiko da bere bi lagunekin, Tomas eta Ferminekin.
|
Baina
, Urduñan gertaera tamalgarri batean parte hartu du, eta herritik kanporatuko dute. Kanpoan merkataritzan ibili ondoren, Bilbora doa bizitzera.
|
|
|
Arestian azpimarratu dugun bezala, espetxean kokatzen dira ipuin gehienak.
|
Baina
, hala ere, beste zenbait leku ere aipatu egiten dira ipuinetan zehar espetxearekin kontrajarpena egin nahian edo: Oiartzun eta Orereta, esaterako.
|
|
|
Oiartzun eta Orereta, esaterako.
|
Baina
beti ere pertsonaia horiek geografia horrekin lotuak daude nolabait, Haize kontran gertatzen zen moduan. Honela, kartzelako eta kanpoko geografiak lotzen ditu.
|
|
|
Protagonistak, leihorik ez aterik gabeko etxeetan bizi dira, beren baitan bildurik, berak ez direnaz mozorroturik, ispilua dutela askotan lagun bakarra.
|
Baina
mozorroak, azken finean, haragia edo larrua baino benetakoagoak izan ohi dira." (Pergola 37)
|
|
|
Kafka gogora lezake (absurdogatik, maiz ez baita deusik ikusten ahal), Borges (itzul eta itzal inguruko labirintoengatik),
|
baina
, batez ere, Julio Cortazar. Ipuin batzuetan, aipatu idazle ezberdinen eragina erabatekoa den arren, besteetan iragazia eta tindura pertsonaletan lerrokatua eta baitaratua ageri da, horretan ipuinak bere aldeko tantoak irabaziz.
|
|
|
Trenak eta trenbideak haustura bat dakarte herri honen bizimoduan.
|
Baina
, bada ipuinotako pertsonaiengan haustura aipagarria dakarren beste gertaera bat ere: gerra.
|
|
|
Oro har, ipuin hauetan lehenengo pertsonako narratzaile orojakilea dugu.
|
Baina
, narratzaile hau batzuetan autodiegetikoa da, eta besteetan homodiegetikoa, beste pertsonaia batzuen gertaerak azaltzeari ekiten baitio. Gainera, kasu guztietan ipuineko pertsonaia batek ematen digu istorioaren berri.
|
|
|
Hona hemen arestian aipaturiko giro hori aukeratzeko arrazoiak: " Hegoaldea modelo sinboliko gisa hartu dut, hori ez da berria, Faulknerren kasua hor dago.(...) geografia intimo bat sortu dut; benetako errealitate geografikoa antzeman daiteke,
|
baina
ez dago asmo dokumentalik." (Argia 1561) Gainera, geografia intimo honi Izurkiz izena eman dio. Hots, sinbolismoz beteriko izena:
|
|
|
Hala ere, askotan narrazioen berri emateko hirugarren pertsonara igarotzen da.
|
Baina
, idazleak berak narratzailearekin bat egiten du Abere madarikatuak ipuin bildumari buruz aritzen denean. Liburuan zehar, lan hau osatzeko izan dituen zailtasunen inguruko aipuak egiten baitira.
|
|
|
Bi bildumetan estilo eta gaiaren aldetik lotura duten ipuinak daude,
|
baina
bigarren liburuan, ipuinak luzeagoak eta onduagoak daudela iruditu zaigu.
|
|
|
Euskal Herrian eta Irlandan kokaturik daude, bere esperientzian oinarritu baita liburuak idazteko.
|
Baina
, islatu nahi duen errealitate horri fantasia erantsi diola nabarmena da.
|
|
|
Ereduei dagokienez, Ramon Olasagastik eginiko elkarrizketan Carverren eragina nabaria dela onartzen du: " Carverren istorioak irakurrita, iruditzen zitzaidan gauza handirik ez zela gertatzen,
|
baina
, halaber, zer edo zer transmititzen ari zela" (Egunkaria XI). Elkarrizketa egiten duenak berak Hauster ere aipatzen du.
|
|
|
|
Baina
Markosek zein Nestorrek ez dute amaren ordezko emaztearenganako itzulbide errazik; narraziook arrotzaldi horren kronika lirateke. (Egunkaria)
|
|
|
Bigarren lan honetan ere estilo errazaren aldeko agertuko zaigu: izan ere," guzti hau estilo arin eta hurbil batetik kontatzen digu Jabier Muguruzak, erretolika handirik gabe,
|
baina
ez horregatik sinplea." (Gara VII)
|
|
|
|
Baina
, batik bat Telefono kaiolatua bildumari eskainiko diogu gure arreta. Ikutu ezkorra duten ipuinen bilduma bat osatu zuen.
|
|
|
Gaztea zelarik, Ionesco irakurri izanaren eragina aipatzen du.
|
Baina
, zentzugabekeria hau irudikatzeko metafora iradokitzaileak, irudi bitxiak, konparaketa etengabeak,... darabiltza. Zentzugabekeriaren erabileraren bidez, interpretazio anitzeko irudiak sortuko ditu, irakurleon irudimena aktibaraziz.
|
|
|
|
Baina
, guztietan izuaren sentimendua aurki daitekeela uste du Juaristik. Nire aburuz, denboraren presentzia ere etengabea da.
|
|
|
El Correo VIII) Hala ere, ipuin gehienak orrialde gutxikoak diren arren, badira ere berrogei bat orri betetzen dituztenak. Narrazio hauek guztiak independienteak dira,
|
baina
guztiek hiriko giroa dute kokaleku nagusia. Honela, hiriko giro honetan bizitzako hainbat egoera irudikatzen zaizkigu.
|
|
|
Izenburuak berak iradokitzen duen legez, zinearen erreferentziak etengabeak dira: Casablanca, Hamlet,...
|
baina
, filme askoren aipamenak egitean ere, hauek ere desitxuratuko ditu, kontrastearen bidez sentsazio ezberdinak iradokiz, eta gogoetara bultzatuz. Izan ere, batzuetan gauzak zuzenki adierazteko joera nabaria den arren, beste zenbaitetan iradoki besterik ez dira egiten.
|
|
|
" Bere liburu honetan omentzen diren idazleen zerrenda luzea da.
|
Baina
bizitzari ere egiten dio omen, bizitzako galtzaileei eta anti heroiei." (Ubeda, Joxi: Egunkaria VI)
|
|
|
Honela," erdi tabu edo (izan) diren gaiak lotsa zuririk gabe jorratzeko gogoa" (Jakin 106) erakutsi du.
|
Baina
, gai hauek guztiak gai bakar baten inguruan harilkaturik daudela esan genezake: desioaren inguruan.
|
|
|
hots, errealitatea eta desioa nahastera iristen direnak.
|
Baina
, desiratzen dutena egitera doazela patuak ezustekoren bat ekarriko du beti. Azkenean, ezer ez baita dirudiena izango:
|
|
|
Dakusagunez, maitasuna ez da modu idealizatuan aurkezten, ironiaz josia baizik. Jose Jabier Fernandezek dioen bezala," umorez beterik daude
|
baina
garratzak dira, gogorrak eta zuzenak. Pasioz eta suz gainezka dauden ipuinak dira, baina era berean baita hotz eta gupidagabeak ere." (Egunkaria VI) Izan ere, liburu honetan heriotza eta maitasun gorroto artean egiten den hurbilketa azpimarratu behar da.
|