|
2000
|
|
|
Eusko Jaurlaritzakoekin pozik agertu dira aurrera atera dituzten hiru alderdiak EAJ, EA, EH. EHk EAJ eta EAren aurrekontuak direla esan du,
|
baina
euskararen eremuan eta justizia sozialaren bidean aurrerapausoak eman direla azpimarratu du. ELAk eta LABk beren izaera sozial eskasa azpimarratu zuten, eremu sozialean iaz baino ehuneko txikiagoa erabiliko delako, besteak beste.
|
|
|
Euskararen arazoarengatik ederto larrutu naute beti. Nik ez dut hitz egiten,
|
baina
euskara ulertzen dut; euskaraz ez didate ziririk sartuko. Lagunarteko espresio venezuelar bat erabili nuen, batere gogaikarria ez zena:
|
|
|
Idiazabalgo gaztari dagokionez, Olaberriko Ovekik gaztelania baliatzen du eta Lanak frantsesa eta ingelesa ere bai.
|
Baina
euskara ez batak ez besteak.
|
|
|
Herri kazetaritzaren indartzea ere ikusi dugu aspaldion, herri aldizkarien bidez batez ere, baina irratiak eta telebistak ere baztertu barik. Eta Topagunearen baitara bildutako elkarteen artean ez da eredu finkorik izan, nork bere egoerari egokitu dio hizkuntza moldea,
|
baina
euskarak izan duen aberastasun handienetako bat herri kazetaritzan dagoela ezin ukatu. Sarri askotan itzelezko onarpenaz gainera.
|
|
|
Donostiako eta Hondarribiako agiritegiez gain Baionako eta Iruñeko Elizbarrutietara ere jo dute eta, noski, Pasaiako Udal Agiritegia ere arakatu dute.
|
Baina
euskarari buruzko datuak urriak dira eta historia zehar bertaratutako bidaiarien testigantzak ere baliagarriak izan zaizkie. Hemerotekara jo dute XIX. mende amaiera eta XX:
|
|
|
Betiere, Zamudioko hizkerari arreta berezia ipiniz, noski. Izan ere, Gabriel Etxebarria elkarteko kidearen esanetan," Zamudion %60 euskaldunak gara,
|
baina
euskara gutxi erabiltzen da, eta horregatik gehienbat ikusi genuen beharra halako elkarte bat sortzeko, eta horretan gabiltza, ea euskarak Zamudion normalkuntza lortzen duen. Zeren potentzialki kapazitatea egon badago.
|
|
|
egia esan ote du edo saiakera bat izan da dena? Zu iruñear peto petoa zara,
|
baina
euskara ez omen zenuen gurasoengandik jaso. Nola ikasi zenuen euskaraz?
|
|
|
Euskararen inguruan ezezagutza handia dago. Urbanismo planak ezagutzen dituzte,
|
baina
euskara EGA titulura mugatzen dela uste du askok. Gure eginbeharra politikoei plan orokorrez gain, partzialak ere badirela erakustea da.
|
|
|
Orain 10 eta 11 urtekoen txanda da. Batzuk gazteleraz ari dira,
|
baina
euskara ere entzuten da. Bihar Euskal Herriko beste erpinera joan behar dugu, Iparraldera, eta gaurkoz gureak egin ditugu Basaurin.
|
|
|
Euskararen legearen aldaketa eskatzeko antolatu sinadura kanpainak eta berritan Iruñean izandako manifestazioak agerian uzten dute euskararen aldeko gizarte komunikazio sare ikaragarria dugula. Euskarri eta baliabide oso gutxirekin burutu dira bi ekimen hauek,
|
baina
euskararen onarpen ofizialaren aldarrikapenean arloz arloko kezkak jasota ikusiz gizarte komunikazio sareak bere indarrak askatu dituenean euskalgintzako taldeak izan dira emaitzekin harritu diren lehenengoak.
|
|
|
|
Baina
euskaraz, ahoz aho noiztik datorkigun inork ez dakien herri literatura dugu, kondaira eta kantuz. Erdi Aroan sustraitzen diren pastoral antzerki motak ere bai, atsotitz edo errefrauak eta oraindik gaur egun hain ezagunak zaizkigun kantak.
|
|
|
Esapide batzuetako forma hartuak, berriz, sarri darabiltza. Egia esan, maiz darabilen goxeric arrats ere halakotzat har genezake,
|
baina
euskaraz oso zabal dabiltzan gizaldirik gizaldi, herririk herri eta antzekoak esan nahi dugu hemen. Horrelakoetan, bizkaierazko joerari jarraituz, ric erabiliko du eta ez instrumentala.
|
|
|
Gaur egun hauekkontraesan batean murgildurik daude: batetik ikasketa guztiak, edo ia guztiak, euskaraz burutzeko eskaintza dute,
|
baina
euskaraz idatzitako bibliografia osomurritza da. Honetan pentsatuta, psikoterapia arloaz eta bertan biltzen direnjarduera ezberdinei buruzko informazio sakon eta espezializatua eskaintzea izan dagure nahia.
|
|
|
Motibazioa ongi dator; eta lagundu egindezake.
|
Baina
euskara nola galdu den gogoratu besterik ez da behar. Azken gakoagizabanakoen nahietatik at dago.
|
|
|
Eremu hauetakoak dira baita aipatutako bi erakunde mota hauetatik kanpo gelditzen direneuskararekiko ikerketak ere, hala nola Eusko Ikaskuntza erakundean bideratzendiren ikerketak.
|
Baina
euskara eremu anitzeko eta arteko aztergaia dela esanbeharra dago berriz, gehienbat unibertsitate barneko zientziagintzan.
|
|
|
Saltokian dauden kartel eta mezu guztiak,
|
baina
euskaraz lehenetsiz, adibidez: Ordutegia Horario, Merkealdia Rebajas, eta abar.
|
|
|
Estatuaren gainegitura politikoak, euskara zapaltzen eta baztertzen jardun beharrean, hura bere administrazioan onartu eta irakaskuntzan bultzatu balu, berehalaxe agertuko zatekeen hizkuntza estandarizatzeko premia.
|
Baina
euskaraz diogunez, joanak joan eta balizko oleak burdinarik egin ez daroa, gauzak ez ziren horrela izan, eta, beraz, alferrik da orain izan balizko horiekin burua nekatzea.
|
|
|
Harritu eta hunkitu egin zen berriro, Gernikan Egunkaria ko azalean bere argazkia ikustean bezala. Liburu dendako erakusleihoetan erdarazko liburuak ziren nagusi,
|
baina
euskaraz idatzitako batzuk ere ageri ziren bazter batean. Ez zen haatik barrura sartzen ausartu, ezagutuko ote zuten beldur.
|
|
2001
|
|
|
Proletargoaz hitz egiteko garaia ere etorriko ahal zait. Baina euskeraren hil ala biziko kinka estu hau benetan larria dugunez, ez dezakegu, inolaz ere, denborarik gal. Zenbait prolema, arrunta izan daiteke mundu zabalean,
|
baina
euskararen prolema euskaldunoi bakarrik dagokigu, gure gurea da, nahiz eta Europa oso baten kultura zati nabari izan, ez dugu ta kanpotiko laguntzarik".
|
|
|
Proletargoaz hitz egiteko garaia ere etorriko ahal zait.
|
Baina
euskeraren hil ala biziko kinka estu hau benetan larria dugunez, ez dezakegu, inolaz ere, denborarik gal. Zenbait prolema, arrunta izan daiteke mundu zabalean, baina euskararen prolema euskaldunoi bakarrik dagokigu, gure gurea da, nahiz eta Europa oso baten kultura zati nabari izan, ez dugu ta kanpotiko laguntzarik".
|
|
|
Duela hilabete batzuk ereindako haziak lau liburu eman ditu. Orain artekoak gazteleraz idatzi dituzte
|
baina
euskaraz, frantsesez edota ingelesez ere egin dezakete. Rosetekin batera, lau kolaboratzaile ari dira honetan, filologoak denak; eta etorkizunerako asmo jakinik ez duten arren, bizirik dagoen pertsona ospetsu baten biografia idaztea gustatuko litzaioke Roseti.
|
|
|
|
Baina
euskararen legeak hazkundea baldintzatu du...
|
|
|
Argi dago euskararen normalizazioalortu nahi dugula, hizkuntza den aldetik.
|
Baina
euskara, beste edozein hizkuntzabezala, ez da berez bizi, espiritu hutsa bailitzen. Beraren bizitza erabileran etaprodukzioan gauzatzen da.
|
|
|
Agianhorregatik, soziologoak izan dira orain gutxi arte euskara gehien aztertu dutenikertzaileak.
|
Baina
euskararen normalizazioan edo berreskurapenean aurreraegiteko, dirudienez gertatzen ari den bezala neurriren batean, eta gehienbat bilakaera positiboa ziurtatzeko, ezinbestekoa da ikusmira psikosoziala eta psikosoziolinguistikoak jarraitzea, euskararen azkeneko normalkuntza egoeraraino iritsieta bertan mantendu ahal izateko behintzat.
|
|
|
Neurrihandi batean, oraindik erdaldun direnek eusten diote joera honi; 2) Bestalde, euskararen erabilera normaldua nahi dutenak eta, horregatik, erabilerarako plangintzak indartu nahi dituztenak. Arlo horretan kokatuko genituzke jadanik euskaldundirenak
|
baina
euskara erabiltzerik ez dutenak edo euskaraz ezin bizi daitezkeenak.Gabezia hori indar handiz sentitzen dutelako uler daiteke askotan entzuten den, euskara ez da galduko ez dakitenek ikasten ez dutelako, baizik dakitenek erabiltzen ez dutelako? (Artze) esaldia hain barneratuta egotea euskaldunen artean.
|
|
|
|
Baina
euskara eta euskal kultura ez dira uharte, irautekotan Europan eta Europarekin iraungo dute. Etxe barnean egindakoak ezin du etxean soilik gelditu:
|
|
|
Ekimen hau ere ez zen kaltegarria, papera kentzea besterik ez baitzen pankarta ohiko plantan berrezartzeko. Halaxe egin zuten herri agintari eta administrazio arduradunek...
|
baina
euskara bazter utzita beti ere. Geroago etorri ziren jokaera gogorragoak, seinale elebakarrak tindatzerat behartu gintuztenak.
|
|
|
Eta horrek guztiak zer ondorio dituen euskara zientifikoaren bilakaerarako.
|
Baina
euskararekin lotutako kontuak ez dira salbuespen, unibertsitatea ren ohiko funtzionamenduaren logikan arruntak baizik. Ala horrelako kontuak euskal adarretan baino ez direlage rtatzen uste al du inork?
|
|
|
Era berean, erdal herrietako jende horrengan liburu gairik bazegoela berehalaxe ikusi nuen.
|
Baina
euskarazkoekin nahiko lana baneukala eta nire buruari atzeraka tiratzen nion.
|
|
|
Esan bezala, laster etorriko dira beste erdal liburu batzuk.
|
Baina
euskarazkoak utzi gabe. Argitaratu gabeko bertso zaharrak ere laster aterako ditut, zenbait liburutan.
|
|
|
Esanak esan, uste dut soziolinguista gehiegitxo dabilela gure artean. Badakit garrantzitsua dela euskararentzat alor berriak irabaztea,
|
baina
euskarari irabazi dizkiogun alor batzuetan nola dihardugun ikusita duda egiten dut mesederik egiten ari ote gatzaizkion geure buruari. Neurri politiko zehatzetan sartu gabe, irizpide nagusietan ikusten dut nik okerrik handiena.
|
|
|
Ni maitagogoa naiz burua, nire potentziak —adimena, nahimena, oroimena— nire besoak dira. Santa Teresak egiten du, bai, gogoaren ariketa eta potentzien aktoen artean honelako bereizketa garbia6
|
Baina
euskaraz, zorionez, gizakiari buruzko hitz sakona eta egokia daukagu: GOGO.
|
|
2002
|
|
|
Bizkaian eta Gipuzkoan hazkunderako joera nabarmendu da, baina gainontzeko lurraldeetan erabilera bere horretan dago. Baldintza soziopolitiko egokiak dauden tokietan gorakada eman da,
|
baina
euskararen normalizazioari oztopoak jarri zaizkion eremuetan erabilera egonkortua dago. Garrantzitsua da, halaber, %14ko erabilera ondo aztertzea.
|
|
|
Iritzi artikulu hau ahitzeko, bi hitz: urterik urtera esku artetik joaki zaigun hizkuntzaren altxor menderen mende ondu hori berreskuratu eta geurekotu behar dugu,
|
baina
euskara kalitatezko eta moderno bati ateak hertsi gabe. Halabiz!
|
|
|
Elordietak dioenez," Hipotesiak dira eta ezin da ziur jakin,
|
baina
euskararen azentua[+ 2] eredurantz doala esan daiteke. Gaur egun,[+ 2] eredua da geografikoki eta herri kopuruen aldetik hedatuen dagoena, eta geroz eta gehiago hedatzera joko duela dirudi".
|
|
|
Hau da, oro har, jendeari kosta egiten zaio literatur hizkuntzara hurbiltzea. Hizkuntzaren maila dezente altxa da,
|
baina
euskarazko irakaskuntza oso gaurko kontua da, herriak oraindik ere ez du unibertsitatearen tradizio sendoa bereganatu, beraz, oraindik urteak eman ditugu jendea hizkuntza literario horretara hurbiltzen joan dadin.
|
|
|
Eta gainera, Alex Angulo eta Ramon Barea jartzen ditu aurrez aurre. «Euskal Herria» gaztelaniaz plazaratu da,
|
baina
euskarazko bertsioa ere izango du aurrerago.
|
|
|
Mondragon Unibertsitatean (MU) ikerkuntza oso lotuta dago enpresa munduarekin,
|
baina
euskararen erabilera oso txikia da: euskaraz egindakoproiektuak guztira egindakoen %5 baino gutxiago dira.
|
|
|
Datu pozgarriak dira itxuraz,
|
baina
euskarazko unibertsitate liburuen funtsa, kopurua, hain txikia denez, ez dugu oraindik eskaintza minimoa lortu. Izan ere, esan liteke euskal irakasgaien %80k ez dutela oinarrizko testulibururik euskaraz.Datu hori hurbilketa baino ez da oraingoz.
|
|
|
ikasle euskaldunen kopurua gorantz doa, nahiz eta demografia etaerdarazko ikasleak beherantz doazen.
|
Baina
euskarazko ikasketetan matrikulatzeko arazoak dituzte ikasle euskaldunek, bai sartzeko prozeduragatik (zerrenda bakarra unibertsitate publikoetan), bai euskarazko titulazioen eskaintza murritza delako eta, ondorioz, euskaraz matrikulatzea zalantzagarrizaielako. Ikasle euskaldunen jarrera aktiboa oso ondasun handia da euskalunibertsitatearen alde.
|
|
|
Azkenik, hurrengo taulan (7 taula), 1 eta 2 zikloko titulazioetan, unibertsitate bakoitzaren portzentaje zatia zein den erakusten dugu hala euskarazko nolaerdarazko titulazioetan, eta haien alderaketa egiten. Desorekarik handiena UPVEHUren kasuan agertzen da; izan ere, Euskal Herri osoan erdaraz dagoen eskaintzaren %48 hartzen baitu bere gain,
|
baina
euskarara pasatzen garenean, EuskalHerri osoan euskaraz eskaintzen diren kredituen %78 bere ardurapean daudelaikusten dugu. Beraz, %30eko aldea.
|
|
|
|
Baina
euskarazko eskaintza orokorrari unibertsitate bakoitzak egiten dionekarpena aztertzen badugu, oso datu aipagarria agertzen da: UPV EHUk teknikaeta teknologia zientzietako euskarazko eskaintza osoaren %84 hartzen du berebaitan.
|
|
|
Aurreko taula horretan (9 taula) berriz ere argi ageri da unibertsitateenarteko desoreka, erdarazko eta euskarazko eskaintza orokorraren aurrean bakoitzakegiten duen ekarpenaz. Adibidez, UPV EHUk erdarazko eskaintza osoaren %56dauka bere gain,
|
baina
euskarazko kasuan %84ra igotzen da portzentaje hori.
|
|
|
Ikus daitekeenez, estatusari dagokionez, oraindik alde handia dago irakasleelebidunen eta erdaldunen artean. Erdaldunen %36 katedradunak dira,
|
baina
euskaraz irakasten dutenen %5ek bakarrik lortu dute maila gorena. Era berean, erdaldunen %44 dira titular, baina soilik euskaldunen %28 Datu horiek irakasle euskaldunak unibertsitatera beranduago sartu direla islatzen dute, eta noski, badute zerikusia irakasle horiek unibertsitate barruan duten boterearekin, edo proiektuak etaikerketa taldeak zuzentzeko dituzten aukerekin.
|
|
|
Euskarazko irakasgaiek osatzenzuten debekatuen herena. Dena den, zenbait kasutan baldintzak aldatu ziren erdalirakasgaiak eman ahal izateko;
|
baina
euskararen kasuan baldintzak ez ziren ikutuere egin, eta haietako euskal irakasgai bat bera ere ez zen onartu. Ikasle euskaldunmatrikulatuen kopurua izugarri jaitsi zen horrela, duela sei zazpi urteko egoeraraitzuliz.
|
|
|
Betidanik euskararen alde borrokatu eta lerrotu naiz, maizmusutruk, baina ondo ordainduta.
|
Baina
euskaraz idatzitako zientzia unibertsitarioak ba ote dauka lekurik UPV/EHUn?
|
|
|
Euskera hutsean emititzearena bada, euskara sustatzeko eta normalizatzeko bidean ezaugarri garrantzitsua, eta horrez ganera, kontuan hartzen badogu publizidadea euskeraz pentsatu eta gauzatzen dala, oraindino inportanteagoa izan daiteke egiten dan lana.
|
Baina
euskerazko publizidadea behar beste ondo garatuta ez dagoen arloa da oraindino18.
|
|
|
Horrela, estatu frantseseko lurraldeetatik emititzea debekatzen zuen legeria saihesten zuten emanaldi horiek, irrati periferikoek erabiltzen zuten trikimailu bera erabiliz. Ziburutik emititu zuen 1978tik aurrera, izaera propioa zuen emisora bihurtuta, baina RTLRadio Luxenburg() izeneko irrati kateak erosi zuen emandegia 1981ean, eta bere taldean integratu zuen,
|
baina
euskarazko saioak bertan behera utzi zituen.
|
|
|
Batetik, ez dugu itxarongo bederatzigarren urtera arte; bestetik, udako ikastaro hartarako prestaturiko materiala hornitzen aritu gara urte hauetan eta haren fotokopiak erabili dituzte ikasleek eskoletan. Mezio epaileak, bestalde, taularatzeko moduko antzezlanak hautatzen zituen irakurritako guztien artean; lan honi dagokionean, ez dakigu epaile zorrotzaren baimena erdietsiko lukeen,
|
baina
euskaraz latin literaturarako beste hurbilbiderik ez izateak aholkatzen du eskoletarako material gisa argitaratzea.
|
|
|
Ezabaketaren adibidea h ren eta r ren galera izan da,
|
baina
euskaraz beste horrenbeste daude: a organikoaren galera zenbait kasutan (ama+ en > amen), bukaerako n ren galera aditzetan (egin+ ten > egiten), etab. Kasu honetan bikotearen eskuinaldean Ø karakterea azaldu ohi da (a: 0, n: 0).
|
|
|
Hizkuntza kontuetan ere berdin: bidea joria izan da,
|
baina
euskarak babes handiagoa du, eta osasuntsuago da.
|
|
|
Eta guri ere, zer esango dizut, ez zitzaigun burutik pasatzen euskaraz egitea. Hango funtzionarioak idazmakina (badakizu zer den idazmakina [15] bat?) erabiltzen jakin behar zuen,
|
baina
euskaraz mintzatzen ez: baldin bazekien, ongi, ez zion inori ere kalterik egingo, baina ez bazekien, hor konpon marianton.
|
|
|
Ederki kostarik ulertu nuen" no se retrató" ulertzen zuela berak" no se retractó" ulertu beharrean.
|
Baina
euskararekin gertatzen dena, zerbaitekin parekatzekotan Ameriketako Estatu Batuetako zenbait lekutan gaztelaniarekin gertatzen denarekin erkatu genuke. Adibide horiek irribarrea sorraraziko ligukete.
|
|
|
Hau guztia gaztelaniaz esango banu, harritu aurpegiarekin behatuko lidake, onenean, baten batek.
|
Baina
euskaraz diodanez ez dut harridura aurpegi hori ikusteko ere aukerarik izango. Eta hau ez da aztalak jatea, baizik gauzei bere izena ematea.
|
|
|
Askoz ere hiztun gehiago dagoelako erdaraz, jakina.
|
Baina
euskaraz hasi zen hura erdarara joan zaigu emeki emeki, eta erreka gurutzatze horretan baliabideak ere berarekin eramateko arriskua dago. Agian, pentsa dezake batek, euskaraz egiten dena baino gauza egokiagorik ezin da egin.
|
|
|
Zer esango luke jendeak" el tren llega cada cinco minuetos" ikusiko balu idatzia irudi garesti horietan egunez eta gauez, gaur bai eta bihar berdin, inork ere zuzentzeko ahalegin txikienik egin gabe eta kezkarik apalena erakutsi gabe?
|
Baina
euskaraz ez da deusik ere gertatzen, ez zaio inori ere konturik eskatzen horregatik, euskara bildukia baita, azal kontua. Sinboloa baita garrantzizkoa, ez azpian dagoena, eta hortaz, kuota betetzearekin aski baita.
|
|
|
Are gehiago, euskarazkoa da epe luzean bermatubeharko den ikasketen eskaintza zabala. Azken batean, munduko eta Europako unibertsitate askotan ikas daiteke bai gaztelaniaz eta bai frantsesez,
|
baina
euskaraz ikasteko ez dago beste aukerarik.
|
|
|
Unibertsitateko goi mailako formazioaz ari gara, hezkuntza ren erpina batzuen esanetan; euskararen normalkuntza ren ibilbide linealean azkeneko helmuga hain zuzen.
|
Baina
euskararen normalkuntza ren ibilbidea ez da lineala, ezin izan daiteke lineala. Paradoxikoki, gure ustez, hezkuntzaren erpin horretan aurki dezakegu euskaldunokirtenbidetariko bat, gradu osteko titulazioetan alegia.
|
|
|
Bai, Euskal Unibertsitatearen (EU) abiapuntutzat Hegoaldean UPV/EHU eta UPNArekin identifikatzen dugun espainiar unibertsitatearen eredu publikoa hartzen badugu. Aipatu unibertsitateekiko alternatiboki definitzen dugu EU, eta haien antzeko zerbait, unibertsitate bat, campus bat, normala, estandarra,
|
baina
euskaraz, sortzea dugu xede. Eredu posible horri EU1 deritzot.
|
|
|
euskalprofesionalak (gure kasuan, euskara irakasle trebatu eta jantziak) sortzeko bide ezin hobea izango litzateke, irakasleen etengabeko prestakuntzan eta gaurkotzean izugarrilagunduko luke, ikerkuntzari bultzada ederra emango lioke, testugintzan eta ikas materiala sortzekotan aurrerapauso itzelak emango genituzke eta, maila sinbolikoan, euskal komunitatearen eta hizkuntzaren prestigioa sendotu eta euskara ikasteko motibazioa indartuko luke. Arriskuak ere badaude, noski, gauza guztietan bezala,
|
baina
euskarazko unibertsitatearen aldean eskaintzen zaizkigunalte rnatibak ere arriskuz josiak daude. Esperientziak erakusten digu elebitasunaren ereduak (euskara erdararen baten aldamenean/ menpean jartzea) porrot egin duela, eta prentsa dugu horren adibiderik argiena:
|
|
|
Egia da arlo juridikoan arazoak egon daitezkeela,
|
baina
euskarak bere premiak ase behar ditu eta horretarako beharrezko egokitzapenak egin dira.
|
|
|
Egia da, glotodidaktikaren garapenaren ondorioz, ikasprozesua nbertan gero eta leku handiago duela mintzapraktikak.
|
Baina
euskaraz egiten ikasleak zenbat ordu eman lukeen ez dakigu, eta jardun horren neurketa jarrairako (gizarte sareen metodologian abiapuntua izan lukeen) tresnarik ere ez da garatu. Are ezezagunagoa zaigu ikasleak, ikas prozesua bukatu eta gero, lortu duen gaitasunari eusteko zenbat euskara erabilera behar duen.
|
|
2003
|
|
|
Denak baitira ezkor. Familia baten inguruan nahi dute, horrela, familia normal bat, haien arazoak," Medico de familia"
|
baina
euskaraz nahiko lukete hauek. Jendeak ez du arazorik nahi etxera heltzen denean diote telebistan.
|
|
|
Edorta Aranak urteak daramatza esparru hau ikertzen eta dioenez, neurri eta formarik gabe garatu da. Kate berri asko sortu dira azken urteetan,
|
baina
euskaraz aritzen direnak oso gutxi dira. Guztira 57 telebista kate lokal dira Euskal Herrian eta horietatik 6 baino ez dira euskara hutsezkoak.
|
|
|
Merkataritza, ostalaritza eta zerbitzu sektorea herritar guztien egunerokotasunaren parte dira.
|
Baina
euskaraz bizi nahi duen herri batentzat zintzilik dagoen ikasgaia da, euskararen hutsunea guztiz bete gabe baitago oraindik. Baina horretarako ahaleginik ez da falta, hainbat egitasmo daude martxan eta ari dira pixkanaka euskalduntzen.
|
|
|
Horrekin egin kontu zein industria egin daitekeen.
|
Baina
euskaraz egiten den kantua eta musikaren esparrua benetan oso bizirik ikusten dut. Eta beste modu batzuk aterako dira.
|
|
|
Eta zuriarekin alderantziz gertatu zen. "
|
Baina
euskararen kasuan garrantzitsuena da bi elementu horiek gorderik ditugula hizkuntzan, inbasio horiek gertatu aurreko garaiko elementuak ere baditugula. Eta beraz, beltza adibidez, batzuetan ona da eta beste batzuetan txarra", dio Mtz.
|
|
|
Bertsolaritza ekitaldi konkretu bat zen,
|
baina
euskararen aldeko eta herriaren aldeko ekitaldia ere bai. Ilusio handia piztu zuen.
|
|
|
Ingelesarekin handik luze barik hasi zelako susmoa dugu. Hizkuntza ikasketen gai honek berebiziko garrantzia izango du gure biografiatuaren bizitzan, zeren gure idazleak, nahiz zientzia eta matematiketan eduki unibertsitate formazioa, hizkuntza irakaskuntza izango du bere bizitzako lanbide nagusia, ingelesarena zehazki,
|
baina
euskararen irakaste metodologia lantzen ere asko lagunduko diona. Izan ere, ikusiko dugunez, hizkuntzen irakaskuntza izango du iker eremu kutunenetariko bat.
|
|
|
Bainan Lizarragak ezetz, oso diferenteak dirala Espainako euskeldunen euskera eta Frantziko eskualdunen eskuara, eta hizkuntzaren izena bera diferentea dala ikustea nahikoa ezpalitz, ohartzeko zelan agertzen dan oso sarri h letraa Herrian, Frantzian egindako asterokoan, ohartzeko ch, tch, th, lh eta honelako letra elkartuak, eta Espainan egindako liburutxoan ordea inun ere etzala agertzen honelakorik. Catalanak behintzat baduela bere nortasuna,
|
bainan
euskara, hain diferentea iruditu arren, espainolaren dialektu bat baino eztala jakintzaren gaindegitik ikusita. Ohartzeko zelan agertzen diran liburutxoan ñ, ¿, eta ¡; euskaraz izan ezik mundu guztian espainolez bakarrik erabiltzen diranak, danok dakigun bezela.
|
|
|
Berba egin bai,
|
baina
euskeraz idatzi, orain lehen baino gehiago?
|
|
|
Ba, egia esateko, ez. Argibide batzuk emon izan deutsadaz, noiz edo noiz;
|
baina
euskeran lehenengo pausoak emoten beste abade batek lagundu eutsan. Gero, bere kontura eta bere bidetik dabil, egunero zerbait egiten dauala:
|
|
|
Ahal izan neban moduan, lagun. Euskeraz berba egin, gitxitan egin ahal izaten neban;
|
baina
euskerazko liburutxuren bat beti neukan neugaz, eta egunero irakurten neban zerbait euskeraz, gehienetan Kristoren Antz bidea, gipuzkeraz. Amari eta adiskide batzuri be euskeraz egiten neutsezan eskutitzak, eta, batez be, aspaldiko ohiturea ondo gordeten ahalegindu nintzan:
|
|
|
|
Baina
euskerea emoten be jarraituko zenduan...
|
|
|
Manex Goihenetxek erakutsi duenez, Ipar Euskal Herrian, XVI. mendetik Frantses Iraultzara arte, liburu gehiago argitaratu ziren euskaraz frantsesez baino (90 euskaraz, 73 frantsesez eta 9 beste hizkuntzatan).
|
Baina
euskarazko liburu produkzioa, ia osotara gai erlijiosoen ingurukoa zen (90 liburutik 83), frantsesez orotariko gaiak lantzen ziren bitartean (literatura, zientziak, testu juridikoak, historia lanak,...). Epealdi horretan, Manex Goihenetxeren arabera, euskaraz ez zen propioki historia generoko lanik argitaratu (ikusi ditugun zeharkako historia aipamentxoak, eta eskuizkribu mailan geratu zen Etxebe... Kontraerreformako Eliza katolikoak, protestantismoaren mehatxua ikusi ostean, serioago hartu zuen herritarren hezkuntza erlijiosoa.
|
|
|
Ikasturtea aurrera joan ahala, kosta ahala kosta euskaraz aurreratuz doaz: Ume txikiena bada gai euskaraz zenbait gauza esateko; nagusienari, ostera, gehiago kostatzen zaio
|
baina
euskara ondo ulertzen du, eta irakaslearen laguntza dela medio bertso bat ere egin dezake. Eta ez hori bakarrik:
|
|
|
Galtzeko zegoela pentsatuko zuen, ez zuela ezertarako balio.
|
Baina
euskaraz egiten zuen bere gurasoekin, bere ahizpekin. Bere hizkuntza zen, eta nik hustasun bat nabaritzen nuen, zerbait kendu balidate bezala, ezagunen batekin topo egin eta euskaraz hasten zen bakoitzean.
|
|
|
XX. mendearen zati handi batean ere nagusi izango dira. Euskararen eta foruen apologisten lanaren oinarria osatzen dute,
|
baina
euskarazko" apaiz literatura" horretako beste idazle askok ere oso gogoan izango dituzte (eta guztiek ere gertakari historiko ukaezintzat dituzte). Izan ere, esan dugun bezala, katolizismo euskaltzalea mito horien gainean joango da eraikitzen.
|
|
|
Euskaraz, horixe da premisa. Txikitasunetik abiatuta,
|
baina
euskaraz. Euskal Herri abstraktuaz hitz egiten denean, hizkuntza hautua bigarren maila batera igarotzen dugu:
|
|
|
• Mundu globalizatu batean hizkuntza bat baino gehiago jakitea beharrezkoa da,
|
baina
euskara ez da egokia bizi modernorako eta, geroari begira, askoz garrantzizkoagoa da ingelesa ikastea.
|
|
|
Bestalde, gure zilborrari begira egotea ere ohiko ezaugarria dugu. Egia da nahikoa lan dugula askotan gure ingurune hurbileko egoerak ulertzen eta bertan eragiten saiatzen,
|
baina
euskara ez da soilik Arbizuko hizkuntza, Nafarroako mendialdekoa, edo Nafarroakoa. Euskara Euskal Herriko hizkuntza da eta bere lurralde osoan da hizkuntza minoritario eta minorizatua.
|
|
2004
|
|
|
Erabat ados nago berarekin baieztapen horretan.
|
Baina
euskarak, ba al du euskaldunon laguntza. Euskaldun ez diren arren euskararen ongizatearen alde, teorian behintzat, apustu egin dutenek eskaintzen al diote gure hizkuntzari laguntza nahikorik?
|
|
|
Hizkuntza guztiak dira zailak ikasteko.
|
Baina
euskara hasieratik oso arraroa egin zitzaidan. Japonierarekin alderatuta hizkuntza denak dira diferenteak, japonierak ere ez baitu sustrai ezagunik.
|
|
|
ez dago euskerazkorik. Ba dago hiztegirik bai,
|
baina
euskerazko hitzek erderaz zer esan nahi duten eta erderazko hitzek euskeraz zer, diotenak bakarrik; ez dago, ordea, euskaldunik eta euskeraz, euskalduna zer den esplikatzen dizuen hiztegirik. Bainan erderazkoa, frantzesa edo espainola edo inglesa?
|
|
|
Horretarako, lehendabizi, Alfontso Martinez Lizarduikoa dakargu, eta, honek, besteak beste, euskararen hondarrean izozmendi sakonak hauteman dituela jakinarazi nahi digu: ?
|
Baina
euskara hitz egiteak erabateko garrantzia duen arren, izozmendi baten azaleratzen den konkorra baino ez da. Euskara, zati handi batean inkontzientea den eduki baten isla baino ez da, eta inkontziente horrek hizkuntzari izatearen arrazoia eta koherentzia ematen dizkio.
|
|
|
Oinarri oinarrizko oharmen kontua dela iruditzen baitzait neuri ere. Jakinaren gainean, edo oharkabean, ez dakit nola,
|
baina
euskararen auzia ez dugu sarrienik gure izatearen baitan hezurmamiturik ikusten. Hainbatetan eta hainbatetan, hainbatek eta hainbatek, euskararen zoriaz hitz egiten dizunean ez du ematen, itxura batean behintzat, bere eta nire egoeraren zoriaz mintzo denik, gugandik landa dagoen landare baten antz handiagoa hartzen baitiozu euskararen auziari.
|
|
|
–Euskara nazionalismoaren beharrean gertatu izan da, nazionalismoa euskararen beharrean bezala. Euskarak argudio nagusietakoa eman baitio nazionalismoari ideologikoki bere burua justifika zezan;
|
baina
euskarak nazionalismoaren babesa behar izan du, haren eskutik jaso du bere fikzioaren justifikazio ideologikoa. Euskarak behar izan du, edo behar zuela uste izan du, nazionalismoak eskaintzen zion konpromezu politikoa?. 184
|
|
|
Duda izpirik ez.
|
Baina
euskara ez da Espainiako hizkuntza. Zalantza gutxiago.
|
|
|
bai horixe, maitea! Berba jario bizi bizia da zure erdara, belarrien gozagarri,
|
baina
euskaraz hasi eta buruko ileak laztu egiten zaizkit: gatzik gabeko hizkera ortopedikoa duzu, gramatikari hitzetik hortzera ematen dizkiozun ostikoak aintzat hartu gabe ere?. 529
|
|
|
–Orain ez da euskaraz pentsatzen. Basarri zenaren ustea dugu hau?. Lehen, berriz, mordoilo egingo zen,
|
baina
euskaraz pentsatzen zen, eta esan ere bai, zekitena euskaraz egiten zuten. Gaur oso alderantziz dago.
|
|
|
Euskara ona, zuzena eta bizia du Goenkale k, eta beste telesail batzuentzat eredu bat sortzea lortu dugu.
|
Baina
euskara komunikatiboa ez bada, ez du ezertarako balio?. 579
|
|
|
Alegia, jendeak euskaraz badaki.
|
Baina
euskaraz badaki horrek bi esanahi ditu. Norbaitek euskaraz badaki esateak esan lezake edo hizkuntza badakiela edo hizkuntzaz badakiela.
|
|
|
Kazetari lanetan ari zela, galdera baino areago erantzuna dirudien iritzi hau isuri zuen behin: . Ezinbesteko delako seguruenik,
|
baina
euskarak makuluen laguntzaz egin du bide hori; hau da, gizartean zenbait alorretan, enpresa pribatuetan, batez ere, kostu ekonomikorik edo arriskurik ez duen bitartean onartzen da euskararen aldeko jarrera.
|
|
|
Pixka bat aurrerago, berriro ere, orotariko adierazpenak datoz gainezka: . Euskararik gabe ez dago Euskal Herririk,
|
baina
euskarak ez du etorkizunik Euskal Herriaren normalkuntzatik at. Gauzak horrela, apolitizismoan edota gai politiko orokorretatik at euskararen normalkuntza planteatzea okerra da. Euskara eta lurraldetasuna ezin dira bereizi, euskara eta subiranotasun politikoa bereizi ezin daitezkeen moduan, eta lurraldetasuna eta subiranotasuna gai politikoak dira bete betean?. 306
|
|
|
Euskarazko jardunaren gaitasun erlatiboak honako hausnarketa hau eragin du euskaltzale honengan: . Badakit garrantzitsua dela euskararentzat alor berriak irabaztea,
|
baina
euskarari irabazi dizkiogun alor batzuetan nola dihardugun ikusita duda egiten dut mesederik egiten ari ote gatzaizkion gure buruari. Neurri politiko zehatzetan sartu gabe, irizpide nagusietan ikusten dut nik okerrik handiena.
|
|
|
–Ez dugu birreuskaldundu nahi, noizbait euskalduna izan omen zelako, afizio arkeologiko eta restaurazionista hutsez, eliza eta gaztelu zaharrak restauratzen diren moduan. Bururatzen dugun proiektu sozialean, euskara bakarrik ez,
|
baina
euskara ere inportantea delako baizik?. 298 Hori eta horrenbestez, etorkizunaren talaian ezarri behar genuke gure pentsaeraren ikusgunea: –Lehenari ez, baina uste dut azken finean geroari begira bakarrik legitima litekeela politikoki Euskadi birreuskalduntzeko programa.
|
|
|
–Bai, nik bizi izan dut eskizofrenia hori txikitatik, nire osaba izekoekin. Oso jende euskaltzalea da,
|
baina
euskarak gatazkarik ez duen bitartean; jende abertzalearen aurkakoa gainera, oso nazionalista espainiarra. Oraindik badaude horrela pentsatzen dutenak?. 217
|
|
|
Zaharra dugu jadanik esaera: euskara ez da dena Euskal Herrian,
|
baina
euskararik gabe ez dago Euskal Herririk?. 219
|
|
|
Kalitate eta prestigio hori lortzeko, ordea, presa eta inprobisazioak ez dira batere onak. Irakasleak eta materiala (testu-liburuak eta abar) eta euskarazko irakaskuntzaren ezarkuntza behar bezala prestaturik eta programaturik ez baduzu, epe laburrera helburu formalak iritsiko dituzu;
|
baina
euskarazko irakaskuntzaren kalitatearen eta imajinaren kaltean, eta horrek epe ertain eta luzera faktura pasako dizu. Eta euskalduna naizen aldetik, biziki kezkatuta nago ez ote den halako zerbait gertatu unibertsitate publikoan euskarazko irakaskuntzarekin?. 441
|
|
|
Portzentaiak ikusten baditugu, ereduan dauden umeen guraso denak ez dira nazionalistak eta abertzaleak.
|
Baina
euskara eta politika nahasten baditugu, gureak egin du. Justu hori da UPNk egiten duena?.
|