|
2000
|
|
|
Lanzale dantza taldeko egoitzan biltzen hasi baziren ere, Txustara alde egin zuten berehala," gehiegizkoa zelako dantzariak eta bertsolariak batera". Udalak pisu bat ere eskaini zien,
|
baina
haren egoera txarra zela eta, ez ziren Txustatik atera. Bertan egin da dena:
|
|
|
Bere erredakzio taldea ezkerreko abertzalez, frantses sozialista bakan batzuez eta ekologista libertario bezala defini zitezkeen bizpahiru lagunez osatua zen. Osakera honekin" Egia" k ez zuen irauterik,
|
baina
haren desagertzea" Abil" hilabetekariaren sorrerak ordeztu zuen. " Abil" en erredakzioa, ezkerreko abertzalez soilik osatuta zen eta luzeenik geratu den informazio aldizkari zuberotarra da, 1988 urtera arte argitaratu baitzen.
|
|
|
Obra ez literarioak ere interesatzen baitzaizkit, eguneroko jarduna, eredupublikoa. Ezohiko kontsekuentziaz obratu du Txillardegik; ez dakit noiz irakurri zuenJean Paul Sartre, ez dakit hura irakurrita ezer berririk ikasi zuen,
|
baina
hura bainoaskoz engainamendu sakon eta latzagoan lotu zen bere herriaren ibiliari. Hori ezinbarkatua da, jakina, traizioa eta inkontsekuentzia bitalismoaren froga modura irentsarazi nahi diguten intelektualentzat.
|
|
|
Studioetarako ona zen Mattin, ni bezain ona bai, nahiz eta ez zuen nik nuen memoria,
|
baina
hark ez zuen studioetarako nik nuen ardura, zeren buruan ehiza bertzerik ez baitzuen... eta ezpata... eta austriarren arrano inperiala, etxeko armarriaren gainean zegoena... eta zeren uste baitzuen ezen Zenonen dortoka deus guti izan zitekeela arrano inperialaren atzaparretan. Baina haren jokamoldea, bertzalde, ez zen guztiz arrotza gure etxean, aitak anitzez ere gehiago miresten zituenez gero Mattinek egozten zituen oilagorrak, basurdeak eta oreinak, nik studioetan ehizatzen ahal nituen ahate filosofikoak baino, osaba Joanikotek erraiten zuen bezala, konparazione.
|
|
|
Studioetarako ona zen Mattin, ni bezain ona bai, nahiz eta ez zuen nik nuen memoria, baina hark ez zuen studioetarako nik nuen ardura, zeren buruan ehiza bertzerik ez baitzuen... eta ezpata... eta austriarren arrano inperiala, etxeko armarriaren gainean zegoena... eta zeren uste baitzuen ezen Zenonen dortoka deus guti izan zitekeela arrano inperialaren atzaparretan.
|
Baina
haren jokamoldea, bertzalde, ez zen guztiz arrotza gure etxean, aitak anitzez ere gehiago miresten zituenez gero Mattinek egozten zituen oilagorrak, basurdeak eta oreinak, nik studioetan ehizatzen ahal nituen ahate filosofikoak baino, osaba Joanikotek erraiten zuen bezala, konparazione.
|
|
|
Eta hala erran dezaket ezen, handik harat, osaba Joanikotek imajinazinoa erabilitzen zuela ez hitzari eusteko eta hitza atxikitzeko,
|
baina
hura hankaz gora jartzeko, nola erabiltzen baitzuten hainbatetan Quevedok eta Rabelaisek, zeinak baitziren osaba Joanikotek gogokoen zituen skribatzaileak.
|
|
|
Soilik dakit ezen goiz osoan urduri egon nintzela, osaba Joanikot noiz agertuko, bere ezpatarekin edo bere eskopetarekin, zeren eta huraxe izan baitzitekeen haien erabiltzeko mementua, bertzenaz kasik nehoiz erabiltzen ez bazituen ere...
|
Baina
hura ez zen agertu. Ez goizetik, ez arratsaldetik.
|
|
|
ez diat asmatu. Aitak irakatsi bezala, nik ere Urbiaingo inperio tipia zabaldu nahi izan nian... eta horregatik erosi nian Olabeko ola, han Irunen,
|
baina
hura ere gaizki zoak. Joanikotek bezala egin behar nian nik, benturaz, bere aldian, eta bizitza zientziari edo arteari eskaini, zeren garbi baitago ez nintzela negozioen mundurako jaio...
|
|
|
Eta, hargatik, Urbiaingo bakardadean mundu haren falta sumatzen zuelako edo, noiz eta Iruñarat edo Donibane Lohizunerat joaiten baitzen —begi ordeen konpontzeko, liburu batzuen ekartzeko edo Piarres Oihartzabal kapitainarekin egoiteko... edo, baita Pazkoarekin eta Mendekostearekin konplitzeko ere, erraiten zuenean, iduri egiteko, ezen konfesatzera joan behar zuela, nahiz eta gerorat jakin nuen ezen bere konfesione haiek eramaitenago zutela bekatu bat gehiagoren egiterat bertze guztien barkatzerat baino—, ez zen koadroren bat edo bertze ikusi gabe geratuko, ezagutzen ez zuen pintoreren baten studiorat joan behar bazuen ere hartarakotz. Nik harekin joan nahi izaiten nuen batzuetan eta erraiten ere nion,
|
baina
hark beti ihardesten zidan ezen haiek bidaia tipiak zirela eta nik bidaia handi bat merezi nuela, Pisarat eta Galileoren jaioterrirat lehenik, eta Pariserat gero.
|
|
|
Aitak harriduraz so egin zion... baita kezkaz eta mesprezuz ere, nik uste, zeren eta kezka eta mesprezua izan ohi baitira erotasunaren ordaina, eta ideia hura ezin izan baitzitekeen ero batena baizik: ordea, ni aitzinean nengoelako edo, aitak ez zion osabak erranaren gutiesteari ekin,
|
baina
haren asmoei ate guztiak hersterat entseiatzen zela, ihardetsi zion:
|
|
|
Pedroren hitz etsi haiek osaba mindu zuten, baina min hark ez zuen osaba Joanikot lagun zaharraz urrikaltzerat bulkatu,
|
baina
haren narritatzerat eta zirikatzerat, zeren osabak garbi baitzuen zein zen bere asmoa eta xedea kontu hartan, eta ez zion Pedrori hatsarretik abantailik eman nahi:
|
|
|
Nigar egin zuen Elbiraren amak, eta belauniko suplikatu zion, eskuak junt, barkatzeko eta barkatzeko...
|
baina
haren jokamoldeak are gehiago erresumindu zuen aita:
|
|
|
Eta, horrela, mundu tipi hartan deus guti nuen eta guztia nuen, zeren bakea nuen eta bizitzaren jakintasuna nuen, zeinak erraiten baitzidan ezen gauzak zetozen bezala zetozela eta pairuz hartu behar nituela haiek guztiak; eta erraiten zidan, halaber, ezen zorigaitzik handiena ez zela zorigaitza bera eta zorigaitzaren existentzia,
|
baina
haren eramaiteko ez ahalik ez argirik izaitea; eta erraiten zidan, finean, ezen nekearen ertzetik eta hegitik ere heda zitezkeela besoak harat eta honat, eta adimenduaren argiak egin zezakeela gure besarkada bakoitza, ez sutsuagoa, baina bai zabalagoa, zeren zinez izan baitzitekeen zabalago ulertzen zuèn eskuaren fereka, ulertzen ez zuèn suaren horzkada eta ausikia baino.
|
|
|
Nekatua zegoen ama,
|
baina
haren nekea deus guti zen haren borondate borondatetsuaren aitzinean. Eta, berriro hats hartzen zuela, erran zuen:
|
|
|
—Ez al dakizue Testament Zaharrak irakasten digula ezen Jainkoak Paradisuan jarri zituela Adan eta Eba,
|
baina
hura guztiz galdu zela, haien bekatuagatik, eta, halatan, mundu honetan daudekeen paradisu guztiak asmakizun hutsak baizik ez direla eta gezur hutsak. Edo ez al dakizue zer gertatu zitzaion Ponce de León-i berari ere, Bimini rat joan zenean, gaztetasunaren iturriaren bila, gaztetasuna aurkitu beharrean zahartasuna eta heriotza baizik aurkitu ez zituela?
|
|
|
Eta handik gutirat Rosa erraiten hasi zen ezen hiltzerat zihoala,
|
baina
hura ere ez zidan deiadarka erran, baina eztiki, bere herstura eta asaldura guztiak eztitasun handi batez gozatu eta ematu nahi balitu bezala.
|
|
|
Zeren errana bainion Rosari ezen haren memoriaren etxean biziko nintzela...
|
baina
hura hil zen, urtebetea iragan zen, eta bertze hura gertatu zitzaidan.
|
|
|
Baina joko hura gaizki atera zitzaion, eta badakizu nola akabatu zuen azkenean, asasinaturik eta lau zati eginik, munduko traidorerik handientzat hartzen zutela —eta, berriro hats hartzen zuela eta behakoa gogortzen, erran zuen—:
|
Baina
hura ez zen traidorea izan: ez horregatik bederen!
|
|
|
|
Baina
haren ehiza egiteko manera eta moldea ez zen bertze anitz ehiztarirena, zeinek plazent izaiten duten piezaren gibeletik joaitea, bakarrik, harik eta hura bereganatzen duten arte, ibiliaren ibiliaz eta izerdiaren izerdiaz; aitak, aldiz, nola baitzen eta nola sentitzen baitzen erroetaraino jauregiko habe eta jabe, mundu guztia nahi izaiten zuen bere erranetarat, morroiak eta orak, harat eta honat i...
|
|
|
|
Baina
hura erran bezain fite, gibela egin zuen eta isildu. Eta eskuan nuen sugeari beha paratu zen...
|
|
|
Zangoak dar dar nituen,
|
baina
hura erran nuen, jaun André, esklaboaldi luze baten beldur izaiteak, gau eta egun lanean, izerdiz izerdi, ene bertze beldur guztiak garaitu balitu bezala!
|
|
|
—Esmeralda harri preziatu ederra da,
|
baina
haren edertasuna ez zen gizonarentzat piztu, harik eta poeta baten begiek miretsi eta poeta baten hitzak izena eman zion arte... eta poeta baten kantak kantatu zuen arte... Zeren eta poetaren hitzak eta behakoak egin baitzuten —eta egiten baitute— harri preziatua eder.
|
|
|
Eta ni guztiz alegeratu nintzen, arnoagatik baino gehiago, Pedro Huizik gizon ikusi ninduelako, eta osabak ezetzik erran ez zuelako. Zeren eta nik ere sumatzen bainuen neure baitan gauzak mudatzen ari zirela eta gizon egiten ari nintzela,
|
baina
hura zen bertze norbaitek erraiten zidan lehen aldia.
|
|
|
Eta sorpresa bat... —erran zidan,
|
baina
haren boza eta behakoa ez ziren biak bat, zeren boza lehorragoa eta astunagoa egin bazitzaion ere, berriaren tragediak hurbiletik ukitu balu bezala, behakoa, aldiz, are distiratsuagoa egin zitzaion, halako suertez, non baitzirudien ezen behako hura atsegin puntu batetik mintzatzen ari zitzaidala.
|
|
|
" Ez zaude bakarrik, osaba Joanikot: ni zurekin nago!",
|
baina
hura ez zen ene ordua.
|
|
|
Eta nik hura ikusten nuen eta gezur hura baizik ez nuen ikusten, eta oihu egin nahi izan nuen,
|
baina
hura ez zen ene ordua.
|
|
|
" Berorrek hori erabaki badu, nik ere hori eginen dut". Haserretu eta koleratu nintzaioan, eta ezetz erran...
|
baina
hark baietz eta baietz. Eta erran zidaan:
|
|
|
Izan ere, nola ene egia eta ene ohorea guztiz lohituak izan diren Ofizio Sainduaren sententzia horrekin, hala, burua jaso beharra diat, ohorezko gizon izaiten segitu nahi badut bederen. Eta, baldin burua jaso nahi badut, ezin onartu diat, bildots batek bezala, Inkisizioneak ezarri didan desterruko pena,
|
baina
haren aurka altxatu beharra diat, ahal dudan neurrian. Eta kanoiaren desarra duk ene neurria, eta egin zaidan injustiziari nik eman beharreko ihardespena.
|
|
|
|
Baina
hura ez zen jostunaren etxea, ondikotz!
|
|
|
Hainbertze gorrotatu nuen, non segur bainengoen ezen han berean akabatu zela ene amorioa.
|
Baina
hura ere ez zen guztiz hala izan. Zeren itsasoa infinitua eta mugagabea baita eta alde batetik kentzen diguna bertzetik emaiten baitigu... eta eskuzabala da eta eskulaburra, eta gaur bizi puska bat kentzen digu eta bihar bertze puska bat emaiten... eta gehiago, anitzez ere gehiago izan zen eman zidana kendu zidana baino.
|
|
|
Eta nik munduko gizonik aberatsenak bezala ordaindu diot, diru guztiarekin... Eta, halarik ere, irabazten atera naiz, zeren eta nik hari urrezko hamar dukatak eta bertze diru guztiak eman baitizkiot, bai,
|
baina
hark niri hamarreko ehun...
|
|
|
Horregatik ere, ateko txirrina aditu genuelarik, dardaririk ere ez nuen egin nire lekutik. Edurne zen hurbilena sukaldeko irteeratik,
|
baina
hura ere bere lekuan gelditu zen. Josuk hartu behar izan zuen bere gain bertzeek nahi eztako lana.
|
|
|
Bazuen Edurne, ordea, eta hari familiako kide femeninoen tropa gehituko zitzaion berria barreiatu bezain agudo. Polizia agertu gabe zegoen oraino,
|
baina
hura ere —Potzolo bera, beharbada— ez zen luzatuko, medikuek Josuren zauriak arma zuriak eginak zirela frogatu bezain sarri. Eta nik ez nuen une horretan ospitalean egon nahi.
|
|
|
Zorua kolore argiko moketa batek estaltzen zuen, eta pareta horailetan, berriz, ispilu bat baizik ez zen ageri, handia —handiegia, aukeran—, begiz begi ohatzeari. Nonbaitetik, haize girotuaren asotsa heldu zitzaidan,
|
baina
hura ez zen aski nire trenpu txarra apaltzeko. Kaiola bat; horrexetan nintzen, kaiola poliki apaindu batean.
|
|
|
Kasik astebete iragan arte ez nuen haren berririk izan. Aitzakia, izebaren eritasuna eta heriotza, sinesgarria zen,
|
baina
haren urduritasuna zerbait gehiagoren markatzat hartu nuen, zer ote zen asmatzeko gauza ez banintzen ere. Ez bainintzen!
|
|
|
Nire harridura benazkoa zen,
|
baina
hark ez zuen horrela ulertu. Ahotsa goititu zuen eta hartarainokoan ezkerreko begi gorriak babesteko lanaz zamatutako eskutik hatz zuzena hedatu zen, salatari, nire aitzinera.
|
|
|
Haren izena jakin gabea nintzen beti, eta zuzenean jo nuen gerrira. Banekien aita ez zuela etxean izanen,
|
baina
haren mugikorraren zenbakia bai eman ziezadakeen, bezperan eskatzea ahantzi baitzitzaidan. Ezezko biribila.
|
|
|
Haren oroimen zehatza goraipatzearren zerbait errateko egokiera nuen,
|
baina
hark, begitarte zeremoniatsua berreskuratuz, lehengo eguneko itxarongela berberean sarrarazi ninduen, nik hitz doiak aurkitu baino lehen. Kanporatu zelarik, belaunetarainoko gonaren azpiko aztal beteen ikuskari iheskorrak agurtu ninduen.
|
|
|
Hilkutxa berean larruz larru nire andrearen urrina arnasten ari nintzela, biziak espero gabeko bihurguneak dituela gogoratu zitzaidan. Adore emateko hitzen baten xerka abiatu nintzaion,
|
baina
haren eskua estutu baizik ez nuen egin. Gero, begiak bildu eta hatsa atxiki nuen, tiro erauntsiaren esperoan.
|
|
|
Rock and rollak bizia salbatu zion...", baina Amagoia Felicitasen, edo Edurneren, edo Kristinaren, edo Klararen, edo Anaren bozaren partez, gurea da emakumearen ahoaren adabakitik jalgitzen den boza, erran nahi baita, Charlyrena, Ximurrarena, Ttipirena eta laurona, hogei urtetan farra bati akabaila eman beharrez kantatzen genuen hordi aire urratu eta ozen berean. Nik —gainka beti, gainka, gainka— isiltzeko eskatu diot, guti baitut falta,
|
baina
hura ez isiltzen. "... Anputazio guztiengatik ere, dantzatzen ahal zinen rock and roll irrati batekin...".
|
|
|
Nik hura ez ikusi,
|
baina
hark ni bai noski.
|
|
|
Josuren mintza doinu betiere neutroak begiak bihurrarazi zikidan, hain juxtu neskak kikara betetzen zidan unean. " Mila esker" edo erran nion,
|
baina
hark ez bide zuen aditu. Lehen hurrupadarekin, bihotzerreak eraso egin zion nire urdail hutsari.
|
|
|
Haurrak hurrupada kendu zion bere plastikozko edalontziari. Paperezko ezpain-zapia luzatu nion aho ingurutik cola arrastoak garbi zitzan,
|
baina
hark ikusi ez zuelakoa egin zuen. Hanburgesa ahora eraman zuen berriz, baita ausiki ederra egin ere.
|
|
|
Togasek dutxatu berriaren freskotasuna agertzen zidan, arratsaldeko lauretan. Elkarrizketaren hasieran pertsianak beheititzea proposatu nion,
|
baina
hark, zeuden zeudenean utzi nahiago.
|
|
|
Potzolok ezpainetaraino goititu zuen edalontzia,
|
baina
hura ere, nirea bezala, hutsik zegoen. Mahaian utzi eta so gelditu zitzaidan.
|
|
|
Nolanahi ere, haren etxekoak —aita, bereziki— soldaduskan zentzatuko zelako esperantzak noizbait kilikatu bazituen, oker egin zuten arruntik. Familiak arrimoren bat bilatzen zion ofizialen baten itzalpean,
|
baina
hark uko egin zion aisetasun horri. Han, tiro egiten baizik ez zen nabarmendu, punteria deabruzkoa omen zuen.
|
|
|
Eta kontua da, ekaitzen armariorik ez dudanez, ez naizela gauza askorekin gogora  tzen. Zerbait gogoratzen dudanean, handitu, puztu egiten zait oroimena;
|
baina
haren ondorenak ilunpean murgiltzen zaizkit, eta txiprixtin azkar batzuk baino ez dira iristen nire begien lainoetara.
|
|
|
Emakume talde baten aldamenean zeuden Edurne eta marinel bat bezala jantzitako mutila, eserita. Zitekeena, mutil hura arran  tzaleren bat izatea,
|
baina
haren aurpegi zuriak ez zuen eguzkiaren edo itsas haizearen seinale agerikorik.
|
|
|
|
Baina
haren hatz lodiek Migelen belarriak estutzen jarraitzen zuten.
|
|
|
Dabiden jaioterrian gertatu zen, Durangon hain zuzen ere. Emakume batek haur bat izan zuen Bilboko ospital batean,
|
baina
hura goiztiarra izan, eta gaixo samar jaioa izaki, sendagilearen aginduz haurrak beste aste pare batez geratu behar izan zuen bertan. Amak, ordea, ospitaleko egonaldiak oso garesti jo  tzen zuenez, etxera itzuli behar izan zuen.
|
|
|
nonbait, hasiera hasieratik, Luisek adoretu zuen niregana hurbil zedin, baina Rubenek ez zuen halako laguntasunaren beharrik (Las Vegasen, azkenik, aitortu zidan Luisek aspirina bat eta kondoi bat eman zizkiola ni benefiziatzeko;
|
baina
haren harropuzkeriaz aspertua, Mesa Verdeko kanpinean afaltzen ari ginela, Luisek coca cola bat edaten ari zela ikusirik, ezkutuka berari bota zion, berez, ni ble ble jarri behar ninduen aspirina Mesa Verdeko hartan ez al nuen bada Estherrekin ipurtargiak biltzen harrapatu..., eta, zera, kondoia, geroko jostaldi batean erabili genuen.
|
|
|
Eta aurreko gaua eta igaro berria den egunaren ondoren, nik irakasle hura izan nahi nuke baldin eta Ruben ipuineko arotza balitz. Ez, egia esatera, ni izan naiz arotza gonbidatzera joan dena,
|
baina
haren denda bera izan da, gau bakar bateko negualdi labur batez, biok babestu gaituen zaku izerditsua.
|
|
|
Ama: ez dakit zergatik,
|
baina
harengandik asko urruntzen naizenean, lehenago edo geroago behin egin genuen erridikuluaz sentiarazi ziguten lotsaz oroitzen naiz; ezkontza bat zela eta, bera eta biok Dato kaleko arropa denda dotore dotore eta esklusiboegi, nonbait batera sartu ginen; baina hara sartu, eta, gu ikustearekin batera, saltzaileak zer nahi genuen galdegin beharrean, irribarretsu esan zigun: " Sentitzen dut, baina hemen ez daukagu zuentzako moduko arroparik".
|
|
|
egunsentia ikusteko jaiki naizenean, Dan gidaria Rakeli furgoneta gainetik jaisten zelan lagun  tzen zion ikusi dut... Beharbada bere egingo zuen Adela eta Estherren turismo sexualaren ideia,
|
baina
haren egunerokoa irakurrita, nago beste argibideren bat egongo dela. Edozein modutan, harrigarriagoa egin zait egun osoan Rakel Rubenengandik horren urrun ibiltzea; ez dakit, beharbada oker nengoen.
|
|
|
Jadanik gaindituak diren
|
baina
haren garaian eskuarki onartzen ziren gertakari horietan oinarriturik, gizarte mota ezberdinen eta horietako bakoitzari zegokiokeen hizkuntza tipologiaren arteko korrelazioa ezarri nahi zuen Unamunok: hortik atera zuen hordak hizkuntza silababakarrez mintzo zirela, gizarte militarrek hizkuntza eranskariak zerabiltzatela eta, azkenean, industria garaiko gizarterik aurreratuenek hizkuntza malgukariez hitz egin behar zutela.
|
|
|
Bestela esan, Unamunok ez zekien euskara behar bezain ongi.
|
Baina
haren akatsak eta hutsuneak ez ziren larriagoak, adibidez, Sabino Aranarenak baino, beronek euskaraz idatzi zituen lantxo urriak irakurri dituenak aitor dezakeenez.
|
|
|
Ideologia aldetik EAJrekin lotura estua zuen Euzko En da k —berez, askotan, hor agertutakoak, gero Eusko Deya n ere argitaratu ziren—,
|
baina
haren helburu nagusiak kulturalak ziren; zentzu horretan, mundu osoan sakabanatutako euskaldunen lotura moduko ekimen abertzale bezala definitzen zen. Hau guztia horrela azaldu zuten Parisko Euzko Deya n jasotako aurkezpen gisako artikulu batean3:
|
|
|
Adibidez, ‘objektu batek termometro bat ez badu ukitzen, orduan elefanteak arrosak dira’ baldintzazkoa egiazkoa litzateke. Jakina, interpretazioa zentzugabea deritzogu sen onaren eta zientziaren ikuspegitik,
|
baina
hura eusten duen eskema logikoa ez. Horregatik, bada, formalizazio mota hau, laguntza baino gehiago, zama bihurtzen da zientziarentzat.
|
|
|
(Lehenago esana zuen Estetikaren izaera" konparazio on bat ematea" dela.) Esan zuen zergatiaren eta arrazoiaren arteko nahaste honek Freuden ikasleak" lardaskeria higuingarria" egitera eraman zituela: izan ere, urdaileko minaren zergatiak zein diren esateko erregelek ez bezala, Freudek ez zuela eman metodorik ametsak aztertzeko; dohain berezi bat zuela eta, beraz, batzuetan psikoanalisiaren bidez amets baten arrazoia aurki zezakeela,
|
baina
harengandik gehien harritzen duena" ordenatzen duen gertakari fisikoen eremu itzela" dela.
|
|
|
Halako ohitura bat ikustean, edo entzutean, ematen du gizon bat ikusten dudala eta berak beste batekin garrantzirik gabeko gai bati buruz gogor hitz egiten duela,
|
baina
haren ahots eta aurpegikeragatik sumatzen dudala gizon hau noiz edo noiz lazgarria izan daitekeela. Hemen jaso dudan hunkipena oso sakona eta serioa izan daiteke.
|
|
|
Leonen gaua pasa eta hurrengo goizean, Gerbaxio hartu ondoren, Valdemorora abiatu ginen. Urteak ziren Gerbaxio ikusten ez nuela; duela hamar hamaika urteko berbera begitandu zait...
|
baina
hark ere halaxe ikusiko nau agian. Zenbat kontu ez ote dauka kontatzeko.
|
|
|
Bigarren mailako errepide batera edo herri txiki bateko plaza ingurura jaisten garelarik maiz ikusten dugu Goizeder, ihesean beti, polizia autoen uluak eta argi urdin birakariak orpoz orpo; batzuetan, haatik, mendian ere ikusten dugu, herri batetik besterako bidea oinez egiten, eta horrelakoetan gurekin solasaldi labur bat egiteko astia hartzeko moduan izaten da. Mateo Txistu noiznahi ikusten dugu basoan,
|
baina
hark ez du sekula guregan erreparatu ere egiten, hain dago bere etenik gabeko ehizean tematua. Gutxiagotan izaten ditugu begien aurrean Anjel Lertxundiren Azkenaz beste nobelako Nora eta haren aita, haien kalesaren ibilbideen esparrua askoz ere zabalagoa baita.
|
|
|
Gernikako Haritz Zahar aspaldi ihartua zegoen kanpoko lorategian,
|
baina
hari begira geratu barik barrura bultzatu zuen Lauaxeta. Batzar aretoa presaka eta aztoratuta zeharkatu ondoren, Gernikako Haritz bizia agertu zitzaion begien aurrean, 1860an landatutakoa, eta harexen aurrean geratu zen pixka batean, hunkituta.
|
|
2001
|
|
|
Haietako batean, Gabrielek eta hirurok afari gogoangarria egin zuten San Martinen etxean: " Lehendik ezagutzen nituen biak,
|
baina
hura izan nuen bi gizon kulto elkarrekin ezagutzeko lehen parada. Ordura arte ezagutzen nituen gizon kultoak apaizak ziren, eta haiek, gure aurrean, Jainkoaren aurrean bezala berba egiten zuten.
|
|
|
Horrelako izenburu itxaropentsua zuen aste hartako editorialak,
|
baina
haren mamiak alaitasuna baino bihotz ikara gehiago ematen zuen. Jada hasieratik somatzen zitzaion zera:
|
|
|
Zein inprentetara eramango genuen? Inprenta indartsu bakarra «Pensamiento Navarro»rena zen,
|
baina
hark ez zuen nahi izan. Azkenean aurkitu genuen bat, tolosar baten eta bizkaitar baten artean zeramatena, eta han hasi ginen.
|
|
|
errealitate biren arteko lotura askatua, objektuen arteko enkontru kasuala bilatzen duen artean. Ezin esan surrealismoak zuzen zuzenean izan duela zerikusirik Sarrionandiaren lanean,
|
baina
haren itzala nabaria da. " Testamendua" (IGB, 139) deituriko poema, adibidez, objektu desberdinen bilketa pilatua da, forma famatuaren moduan:
|
|
|
Izan ere, funtsean, 1) modernitatearen aurrekoa da ikuspegi zaharra, 2) ikuspegi modernoarekin bat dator formalista, 3) modernitateak ekarritako ikuspegizurrun eta murritzari uko eginez sortzen da ikuspegi postmodernoa eta 4) sintesiberria aurkitu nahian dabil ikuspegi dialektikoa edo ultramodernoa, modernitatearen ekarria bereganatuz,
|
baina
hark murriztua eta bazter utzia ere kontuan izaniketa postmodernitatearen partikularismo eta erlatibismo gehiegizkoan erori gabe.Bai: zerbaitek moldatzekotan, modernitateak moldatu ditu eta moldatzen ditu gurejarrera, pentsakera eta jokabideak.
|
|
|
Azalpen honetan Jaun Done Grat iburuz ez dugu hitz egingo. Lixozen (Zuberoa) jaioa eta Oloron go apezpiku izana, V eta VI. mendeen artean bizi omen zen25
|
Baina
haren hagiografiak ez zuen iaislapenik izan Erdi Aroko euskal erlijioan. Aztertuko ditugun santuen sailkapenabere ustezko kronologia historikoaren arabera egingo dugu.
|
|
|
Apelazioen Auzitegiak Auzitegi Federalari itzuli zion kasua, seinale anbiguo batekin: Napsterrek ezin du autore eskubideen legea urratu,
|
baina
hura ixteko agindua ematea zorrotzegia da, esan zuen. Orduz geroztik, Napster guztia egiten saiatu da, hasi egile eskubideen ordainketa eskaintzeko industriarekin hitzarmena egiten, eta harpidetza bidez atari baterako eraldaketa iragartzen, autozenketatik pasatuz.
|
|
|
Mikrozirkulazioaren endotelioaren gaineko ekintza zuzena iradoki da. E infekzioak. koli” verotoxigenikoak banaketa unibertsalekoa dirudi, irregularra bada ere,
|
baina
haren prebalentzia Estatu Batuetan, Kanadan, Argentinan eta Mendebaldeko Europan soilik ezagutzen da, gainerako herrialdeetan ez baita sistematikoki aztertu (8,12). Zenbait autorek “E. coli” O157: H7 beherakoa eragiten duenez, oso beherakoa dela frogatu ahal izan da; litekeena da aztertutako beherakoen %0, 1 eta %1 artean egotea, eta noizbehinkako kasuetan detektatu da (11,14); baita agerraldi epidemikoetan ere, nahiz eta horien kopurua eta hedadura oso mugatua izan den (6); garrantzitsuena Bartzelonan antzeman zen iaz.
|
|
|
Produktu hori ez dator bat esneki jatorriko nate arekin,
|
baina
hura manipulatzeak dakartzan arazoen ondorioz sortu zen: arrisku mikrobiologikoa, gazura, egonkortasuna galtzea, produktua horixka eta iraungitze denbora txikia.
|
|
|
Esne pasteurizatua. Produktu horri tratamendu termikoa egin zaio,
|
baina
haren eraginkortasuna aldez aurreko mikrobio kargaren araberakoa izango da. Kasu askotan, produktu hau Listeria monocytogenes bidezko infekzio prozesuetan sartu da.
|
|
|
Ikusi orduko, xistu egin zion gazteari, hurbiltzeko aginduz.
|
Baina
hura, zalu malu, itsasontziko oroitzapen latzak gogoan, ziztu bizian joan zen lasterketa. Kalera iritsi zen.
|
|
|
Ez zuen izaera fisikorik, ez usainik, ez ahotsik...
|
baina
haren presentzia ezagutzen zuen inor bazen, hura neu nintzen.
|
|
|
Urduri jarri zen. Ez zuen ezertxo ulertzen
|
baina
hura arraroegia zen. Dibina iritsi bezain pronto mila galdera egingo zizkiola erabaki zuen.
|
|
|
Geroz eta guapoagoa ikusten nuen.
|
Baina
haren gorputza besteen eskuetan imajinatze hutsa sabela arantzaz beteta izatea bezalakoa zen.
|
|
|
Emakumezkoak etxekoandre arrunt baten itxura zeukan. Gizonezkoa bizkarrez zegoen
|
baina
haren orrazkerak berehala jakinarazi zidan hura Herminio zela. Bere emaztearekin.
|
|
|
Aitzoli zuzendua.
|
Baina
hura ezberdina izan zen. Minduta bainengoen, zeharo minduta, eta nire amorru guztia isurtzea besterik ez nuen egin.
|
|
|
Izudardaraz, azkar, kriseilua piztu du bisitariak: begiek ez dute eskaintzen zaien ikuskizuna sinesten,
|
baina
haren eztarriak, badaezpada, oihu naturaz gaindikoa jaulki du.
|
|
|
Ordurako bazekien ez zirela existitzen, irakurria eta frogatua zuen ez zirela existi  tzen,
|
baina
hura, lotsagabeki eta zurrun, aldaba jo gabe sartu zen haren etxera.
|
|
|
Gure ama zanak zazpi bat urte izango zituan orduan. Ez ei zan lurrean ikusi bere egiten,
|
baina
hark gogoan hartu maixuaren berbak! Tipi tapa, etxetik eskolarainoko zazpi kilometroak izendaturiko egun guztietan egin eta, taka!, soineko barria aldean eroazan erropen gainean, eta esku biekin barrenari eusten  ailegatu ei zan etxera, azkenengo domekan, izerdi batean, ule guztiak arpegian behera zituala.
|
|
|
Sua ematen badiozu, poliki poliki erreko da, bola beltz bihurturik. Artile erre usaina utziko du,
|
baina
hark uzten duena baino gutxiago. Kolorea bai, harena bezalakoa utziko du:
|
|
|
Iraganaren oihalean begiratu nahi dute,
|
baina
hura ere zail: amamak gizonaren larrua birjosten nahikoa lan.
|
|
|
Edo lurretik harturiko xigarro muttur zupatuak, bertzela.
|
Baina
hura bezalako puru puskarik, sekula ez!
|
|
|
Ez genion erlojuari kasurik egiten,
|
baina
hark ezarian ezarian bere bidea egin egiten zuen, inoren zain gelditu gabe. Goialdetarrak etxe aldera abiatu eta ostatua pixkan pixkan husten joan zen, Ixteben morroiak ontziak biltzen zituen bitartean.
|
|
|
Besoak luzatu eta eskuekin animaliaren sabelalde guria ukitu nuen. Ez zen amarena,
|
baina
hura ere beroa zen. Aitak pixka bat estutu ninduen titiaren kontra.
|
|
2002
|
|
|
Ibaizabal argitaletxeak kaleratzen duen «Tento» bilduma etxeko txikienei zuzendua dago, bost urtetik aurreragoko irakurleei. Tento txakurtxoa daukate protagonista,
|
baina
hari gertatzen zaizkionekin erraz identifika daitezke neskato eta mutikotxoak, beraiek ere bizi izan dituzten edota dauzkaten esperientzietan baitaude oinarriturik Ricardo Alcantarak idatzi, Iñaki Zubeldiak euskaratu eta Gustik marraztutako istorio hauek. «Tento eta pelutxezko hartza» deitu ipuinean, horrelako panpin bat oparitzen diote txakurtxoari.
|
|
|
Bat batean, Rikardo Arregiren hileta hartan bezain ustekabean, egurrak egurra jotzean egiten duen soinu zerrenda zabaldu zen gure inguruan. Estalpeko gaztetxoak, Jexux Artze ezagutu ere egiten ez zutenak,
|
baina
haren ondorengoak ezinbestean, txalaparta jotzen ari ziren. Egun goibel eta hotz hura argitu egin zen apur bat:
|
|
|
Kremlinaren harresi gorriek gordetzen dute Ivan IV. " Izugarria" deituak hamaseigarren mendean abiatu zuen Tzar en boterea bera,
|
baina
hura bota zuten sobietar buruzagiek aterbetu zituzten jauregiak eta elizak, gaur egun Vladimir Putin lehendakariak baliatzen dituen berberak dira. Barnean ibiltzea aizu da, Kremlineko baratzeak ikusiz; noiztenka limusine auto beltz luzea pasatzen dela; baina goraipatzekoak dira Kremlineko lau katedralak:
|
|
|
Eta zesuma egote horretatik irudi bat geratu zait batez ere: Amarako aulki batean patxada ederrean eserita, hiru gizonezko tertulia animatuan; egun normala izan balitz, alboko tabernan egongo ziren,
|
baina
hura itxita izanik, aulkian egin zuten egonaldia, baxoerdirik gabe, lehorrean, eta hala ere kontu kontari.
|
|
|
Horrez gain, «Nederlandera Euskara hiztegia» ere argitaratu zuen duela urte batzuk.
|
Baina
hura argitaratzeko ez zuen argitaletxerik lortu, eta azkenean, bere poltsikotik ordaindu behar izan zuen. «Beginner' s Basque» liburuaren gastu guztiak, berriz, Hipprocrene ek hartu ditu bere gain, eta New Yorkeko argitaletxeak, oraingoz, ez dauka liburua Euskal Herrian zabaltzeko asmorik, Estatu Batuetako ingelesdunei zuzendutakoa baita.
|
|
|
Zorigaitz sorta bat dela eta (amaordea eta anaiordea hiltzen zaizkio), Beñatek ihes egin eta umezurztegi batean hartzen du babesa.
|
Baina
haren atsekabeak ez dira horretan amaitzen eta, maitasun zapuztu baten ondoren, bere borroka pertsonalean jarraitu zuen, zapaldu nahi zuten estekadura orotik libratu nahian. Ikusten dugunez, eleberriak bizitza latz eta zorigaiztoz betea kontatzen du, sarritan erotismo dosi handiz atondua.
|
|
|
Pixkanaka euskal literaturan prosa berri bat sortzen ari zen, eleberriaren generotik urrun samar artean,
|
baina
hura finkatzeko oinarriak ipintzen ari zena. 1870ean, J. B. Daskonagerrek euskaratu egin zuen bere Les échos du pas de Roland, jatorriz frantsesez idatzia, Atheka gaitzeko oihartzunak izenburua emanda.
|
|
|
Gure lanak iraun asteetan bidertzean ipinten genduan Stendhalek inoskun espilu zintzoa.
|
Baina
haren kristalean agerturiko irudiak," gorriaren eta baltzaren" bitartean gelditu barik, eukiezineko itsumendiz, berdetik gorrira doan maila koloredunean zehar joaten ziran beti.
|
|
|
Bere adineko mutikoakaz jarduten ebanean, horraitio, hutsak egiten zituan sarri.
|
Baina
harek berak, horrelakoetan, inork ezer esan orduko" sostor". Eta horra!
|
|
|
Aspaldiko tabakorik gozoena! Gure ugazaba hor ibilten da munduko lagun guztiak nahastau guran,
|
baina
harek tabakorik ekarri... Bai zera!
|
|
|
Hain zuzen, idazlanak egite, orduan lekeitiarrak bat batekotasuna, otoz otokoa ete eban bere sorketea.
|
Baina
haren poesigintzeaz egosten diharduen beste lan baten emongo deuskue horren barri.
|
|
|
Ahalmen izugarria du, noski;
|
baina
haren kemenak bere legeak ditu, eta horiei men eginez, bere orduak zeharo neurtuak ditu. Toki jakin batean atzo ura noraino heldu zen, ba dakigu, eta zein ordutan.
|
|
|
Erakunde horiek xedapen berriakeman zituzten merkatua errazteko eta haren funtzionamendu arauak zehazteko, jabetzaren eskubideak definitzeari dagokionez bereziki. Araubide aldaketa horijabetzaren gaineko ideia liberaletan oinarritu zen (jabetza libre, absolutu etaindibiduala),
|
baina
haren aplikazio praktikorako zenbait baldintza jarri zituztentokian tokiko botereek, zeinek printzipio horiek beren berehalako interesen araberamailakatu eta egokitu zituzten. Hartara ulertuko dugu, esate baterako, herri jabetzek irautea, egoera txarrean zeuden lur landatuen hedatzea interes gutxikoa izatenzelako batez ere.
|