|
2000
|
|
|
Bai, bi saio, eta izango dira hiru egindakoak ere, niri ere tokatu zait egun batean hiru saio egitea,
|
baina
ni ziur nago Uztapidek eta Zepaik eta horiek herri batera joanda gaur egungo hiru saio eginda baino askoz gehiago kantatzen zutela. Goizean meza nagusiaren ondoren hasi eta arratsaldeko plazako saioarekin jarraitu eta ez ziren saio luzeegiak izango, baina tabernan, afalondorengoa?
|
|
|
Padrinoaren ordezkoak, ordezkoaren ordezkoak... piramide horiek ikusten dituzu.
|
Baina
ni «outsider» bat naiz, zentzu horretan eta beste askotan ere bai.
|
|
|
Ni ez naiz berez antsietatera oso emana. Ezagutzen ditut halako pertsonak,
|
baina
ni konparazioz nahiko lasaia naiz. Baina niri gertatu izan zait, hurbildu gazte batengana eta ikusi testu-liburu bat daukala, ikasten ari delako, eta liburu horretan nire argazki bat, eta ez diot proportziorik ikusten, nik ez ditut 400 folio argitaratu urte guzti hauetan.
|
|
|
Ezagutzen ditut halako pertsonak, baina ni konparazioz nahiko lasaia naiz.
|
Baina
niri gertatu izan zait, hurbildu gazte batengana eta ikusi testu-liburu bat daukala, ikasten ari delako, eta liburu horretan nire argazki bat, eta ez diot proportziorik ikusten, nik ez ditut 400 folio argitaratu urte guzti hauetan. Ulertzen dut behar ditugula gure erreferentziak, eta literatura baten historia batean zure halako argazki bat sartu behar dutela, itxusi askoa gainera, ez argazkia:
|
|
|
Udarregirenak edo ikasiak zituen beste norbaiten bertso zaharren batzuk, baina bereak sekula ez. Aitona zena, plazan eta jendaurrean ibili gabea izango zen,
|
baina
nik uste bertsotan egingo zuela: artalde koxkor bat bazen gure etxean, eta oso negu txar batek ardi gehienak akabatu zituen.
|
|
|
Dantzan ere ez nuen ikasi. Gustatu bai,
|
baina
ni gaztea nintzela amona hil zitzaigun eta orduan lutoak eta horrelakoak izaten ziren, eta horrela geratu nintzen dantzan ikasi gabe.
|
|
|
Ez dakit irakurleak zer pentsatuko duen,
|
baina
ni asko dibertitu naiz maltzurkeriak egiten. Oso ondo dago pertsonaiek bizitza propioa hartzea, baina noizbehinka eztena sartu behar zaie.
|
|
|
Pozten nau horrelakoak entzuteak,
|
baina
nik ez dut nobela zeozer handia bezala ikusten. Hamar hilabeteko lan prozesuaren ondoren, nire zatitxo bat bezala ikusten dut.
|
|
|
Gero ipuinaren baitan irakurleak aurki dezake arrazakeriaren aurkako interpretazio bat: inurri gorria bakarrik gelditzen da, inurri beltz pilo batekin topo egiten du eta hauek ondo onartzen dute...
|
baina
nik ez dut zuzenean hori adierazi nahi izan.
|
|
|
Hori antzinako kontua da. Bizkaiera baztertua izan da,
|
baina
nik garbi daukat bizkaitarron erruagatik izan dela".
|
|
|
Egunkariaren gehigarriarekin batera saltzea ona izan da Morris izena ezagutarazteko eta, pixkanaka, ari da saltzen.
|
Baina
niretzat garrantzitsuena dena, hiztegi honen bidez euskarak erdararekiko duen morroitza kentzen ahal dela erakustea da. Erdaldunek eskuragarri dutena euskarak parekoa edukitzea, eta ahal izanez gero, hobea izatea.
|
|
|
Nik errespetua diet Anjel Lertxundiri, Saizarbitoriari, Atxagari, Arantxa Urretabizkaiari... Ez dira hain zaharrak,
|
baina
niri dagoeneko klasikoak iruditzen zaizkit. Haiekin konturatu nintzen euskal literaturan bazegoela zerbait.
|
|
|
oso arraroa. Jakina, meritu handia du Mindegiarenak, 51 urte edukita,
|
baina
nireak zer. Egur pixka bat ekarri eta jo eta su egurra txikitzen hasi.
|
|
|
Aizkolari asko dago, baina hor aurrean egoteko derrigor prestatu behar. Donostian bertan 15 gimnasio egongo dira,
|
baina
ni ez naiz joaten, mendian korrika ibili eta egurra ebakitzea nahiago dut. Eta amaitzean" trago" batzuk hartzeko gogoa baldin badut, ez dut ba egingo!
|
|
|
Eskerrak behin eta berriz eman dizkiot tipoari, eta haur baten gisan zeruari so geratu. Tamalez, hodeiek argi jokoen ñabardura guztiak oztopatu dituzte,
|
baina
niri bost. Berrogeita zortzi bat ordu lehenago agertutako zuriska liluragarriagoa zen:
|
|
|
Ez dakit zenbat urte edukiko nituen nik orduan (32 zituen),
|
baina
nik momentu hartan pentsamendu hori izaten nuen, 30 urte bitarte txapelketak jokatu eta gero uztekoa. Gero ikusi da pentsamendu bakarra daukadala, nire gorputzak ezin utzi handia izan duela.
|
|
|
Ez dut luzemetrai bat egin nahi, ez dut Estatu Batuetara joan nahi, ez dut enpresa handi batean lan egin nahi... horregatik, ez dut Goya gehiagorik nahi. Asko dira zinean aritu nahi dutenak
|
baina
nik laburrak egitea da dudan helburu bakarra eta ikasten jarraitzea. Lagunek esaten didate nire akatsik handiena handinahirik ez izatea dela, baina badut:
|
|
|
Mila substantzia daude, batzuek sendatzekoak eta besteak errendimendua hobetzekoak, eta denek berdin ematen dute positibo.
|
Baina
nire ustez denbora asko baino lehen bereizi egingo dira dopinean.
|
|
|
Nire bizitza pasa dut ijituak bezala, familia eta txakurra atzetik ditudala...
|
Baina
ni leku guztietan egoten naiz gustura, toki txarrik ez da, norberak jakin behar du egokitzen eta nirea nabilen toki guztietan beti gerran ibiltzea da, jendeari buila eta errieta egin eta arraunean ahal den ondoen egitea. Hori da edozein tokitan egin dudana.
|
|
|
Oso gaizki ikusia egon da" navarrismo" deitzen dena,
|
baina
nik uste ona dela, hasiera bat delako. Nafarroak ez badu kontzientzia hartzen zer den, zer izan den eta zer izan behar duen...
|
|
|
Bai,
|
baina
niretzat hau guztia lan munduaren barnean dago. Niri asko gustatzen zait musika egitea.
|
|
|
Orain barre egiten dut ordukoaz: ez dut irakurri Sagastizabalen" Kutsidazu bidea Ixabel" liburua,
|
baina
nire orduko esperientzia ere antzekoa izango zen. Orain oroitzapen goxoa dut, baina orduan ikusi nuen zer den euskara bizia.
|
|
|
Berez badira horrelako gauzak,
|
baina
nik ez ditut ezagutzen. " Nobela a la carta":
|
|
|
Interes gutxiko gaia dela diote, ea zer aporta dezakedan nik horretan...
|
Baina
nire iritziz" Baloika" abentura nobela ere bada, eta nolabaiteko mezuak daramatza.
|
|
|
Horrelakoak esaten zizkidaten, futbolaz gehiegi dela eta liburuan ere gai hori aipatzen dudalako.
|
Baina
nik haurrentzako erakargarria izan zitekeen gai bat aukeratu nahi nuen, haienganako hurbilketaren bila nenbilelako. Eta futbolaren mundutik abiatuta beste zerbait kontatu nahi izan diet. Liburu bitxi bat egin nahi izan dut, ez geldoa.
|
|
|
Hitzak asko lantzen saiatu naiz disko honetarako eta uste dut eboluzio bat badagoela hor. Beharbada kanpotik ez da horrenbeste nabarmenduko
|
baina
nire idazteko eran eta intentzioan behintzat hori egon da, eta musikan ere bai.
|
|
|
Unai, Maialen...
|
Baina
nik uste sustraia oraindik ere Amurizaren proposamenean daukala belaunaldi honek. Eta, beharbada, lehenagokoetan Basarri aipatu litzateke.
|
|
|
Nik nobela oso gutxi irakurtzen dut orain, saiakera eta poesia gehiago.
|
Baina
ni ez naiz poeta. Nik uste hemendik aurrera egingo dudanetik asko saioaren eta narratibaren arteko muga horretan ibiliko dela.
|
|
|
Nire krisi horretan, pertsonaiak autonomia bat eskatzen ari ziren: " Ondo zagok, hik dena kontrolatzen duk,
|
baina
nik behar diat nire autonomia". Pertsonaia eta gaiari bere bidea utzi nahi nien, idazlearen tutoretza handirik gabe ibil zitezela nahi nuen.
|
|
|
Ez eta probintziako toponimiaz eta arabarren euskarazko deiturez ere.
|
Baina
nik neuk ere aitona nuen arabar euskalduna, eta arbasoen jatorriak etsi ezinezkoak ditut.
|
|
|
Euskal kulturaren arloanbete betean lan egin duen Txillardegiren omenez prestatu dut aspaldi honetan nuenhausnarketa.
|
Baina
nik proposatutako ikuspegi horretan, har dezagun kontuan jendemultzo aberatsa dagoela, Euskal Herriaren nortasunaz kezkatuta eta arduratuta laneginez. Hona hemen egunkarietatik bildu ditudan azken irizpideak.
|
|
|
Horretarako kultur adierazle deitzendirenek lagunduko digute. Ez dut azalduko zertan diren, ebidente samarrak direlako,
|
baina
nire ustez euskal kulturaren kasuan dituzten gakoak komentatuko ditut.
|
|
|
modukoa, estrukturalista, finean. Batzuek beraren lehen formazioteknikoari egotzi nahi izan diote joera hori,
|
baina
nik uste dut sustrai sakonagoakdituela. Egoeraren salaketa gogorra egin ondoren, batasun printzipioaren koherentziakbultzaturik, enuntziatu apurtzailea bota zuen Txillardegik, baina berehala, horreksortutako hutsunea zerbait objektiboz, edo zerbait objektibatuz bete beharra sentituzuen.
|
|
|
Behintzat lehen zu zintudan. Zure engainu eta guzti, konfiantza falta eta guzti,
|
baina
nire ondoan zeunden, egiaren muturrik ageriena ere ezagutzen ez nuelarik. Nirekin zinen, eta nik horrela maite zintudan, min egingo zidan egia ezagutu gabe, baina nirekin.
|
|
|
Zure engainu eta guzti, konfiantza falta eta guzti, baina nire ondoan zeunden, egiaren muturrik ageriena ere ezagutzen ez nuelarik. Nirekin zinen, eta nik horrela maite zintudan, min egingo zidan egia ezagutu gabe,
|
baina
nirekin. Horregatik diot ez ninduzula sekula engainatu, nik ez baitut inoiz engainurik sumatu.
|
|
|
|
Baina
niri ez zait inoiz buruan kabitu ihesalditxoek kolorea hartzeko izan behar dutenik, eta gusturago nabil euriaren mehatxua gordetzen duten hodeien azpietatik. Itxura bakartiagoa ematen diote bati; iheslariagoa, nahi bada.
|
|
|
Entzuten nituen, noski, nire gelakideen joan etorriak, eta kanpoko trafikoaren hotsak, sirena eta klaxonez hornituta.
|
Baina
nik lasai segitu nuen ohetxoaren babes epelean. Eta berandu esnatze horren erruz, egun erdia galtzeagatik, atzo heldu beharrean gaur heldu naiz Cashelera.
|
|
|
|
Baina
nik ez dut abortatu nahi. Esango didazu, Bitakora, badirudiela gauzak nahastearen zalea naizela.
|
|
|
|
Baina
nik zer egiten dut hemen. Zertan nabil?
|
|
|
horrekin jartzen naiz topera, eta ni pozik. Badira bost urte ez dudala emaztearekin txortan egin,
|
baina
nire gorputza emakumezkoa dela pentsatzearekin soilik kristoren kanpaikadak egiten ditut: din don din don...
|
|
|
Txema aipatu nion. Badakit ergelkeria izan zela,
|
baina
ni zeharo harrituta nengoen bere bizitzako pasarteekin, pertsona arrunta baino gehiago Hollywoodeko gidoilaria ematen baitzuen Rocíok. Beno, ba hori:
|
|
|
Kasualitatez udaleku berean lan egitea egokitu zitzaigun koadrilako bi. Noski, ez genuen serio hartzen txantxa inozo hura,
|
baina
nik ez dakit hainbeste errepikatzearekin Jabik erdi sinetsi ote zuen. Edo bestela agian pentsatu zuen" koño, ba zergatik ez?", edo beharbada suposatu zuen ez zela hain txantxetakoa eta kanpotik (besteen begiradatik) argiago ikusten zela gure artean existitzen omen zen kimika berezia.
|
|
|
–Eiderrek orduak pasatzen zituen bere osaba Pedroren baserrian, eta gero etxera etorri eta gelan sartuta ematen zuen denbora guztia, eta ia jan ere ez zuen egiten. Ez dakit zer, Txema, ez dakit zer izango zen,
|
baina
nire alabak zerbait zuen barruan. Eta barruko gauza horrek ez zion bizitzen utzi nahi.
|
|
|
Eskola emaiten zidanenan disimulatzerat entseiatzen zen,
|
baina
ni garbi ohartzen nintzen ezen hura ez zela nik ordu arte ezagutu nuen jaun Marcel bera. Eta, batzuetan, hizketan eta eleketan ari zitzaidala, isildu egiten zen, hutsuneren batek guztiz hartu balu bezala... eta, egun batean, isilaldiaren ondotik hitza berreskuratzen zuela, erran zidan:
|
|
|
Zaldi gaineko eserzizio haietarik batean, ipintzen zioten lurrean Mattini oilo bat, zeina kaxoi tipi batean sarturik egoiten baitzen, zulo estu batetik burua soilik erakusten zuela, eta Mattinek zaldia lasterka jarri, gorputza alde baterat makurtu, eta ezpataz trenkatu behar izaiten zion lepoa oiloari,
|
baina
nik ez dakit zer gertatu zen egun hartan, zeinean zalditik beherat egin baitzuen.
|
|
|
|
Baina
ni ez nengoen hain segur, ulu hark bertzerik erran nahi izan balit bezala. Eta aita ez zen itzultzen, eta belarriak adi nituen, neure presagio gaixto hura gezurzta zezakeen berriaren aiduru, alferrik.
|
|
|
|
Baina
nik gehien igurikitzen nuena, zeren, bai aita Bartolomek jauregian, eta bai jesuitek Iruñako kolejioan, bertzerik ez baitzidaten irakatsi, ez zenuen aipatu ere egin. Eklesiastikoan ez ezik Erran Zaharretan eta Salmoetan ere azaltzen denaz ari natzaizu:
|
|
|
eror eta jaiki, jaiki eta eror, berriro jaikitzeko...? Zeren eta hi letratua izanen haiz, edo pintorea, edo hik nahi duana,
|
baina
ni astronomoa, eta astronomo bezala erraiten diat, taroteko kartetarik harat, ezen gau bakoitzak dituela bere izarrak eta ez dagoela izarrik gabeko gaurik —eta, bere boza apaltzen zuela eta misteriotsu bihurtzen, erran zuen—: Eta Joanes eta biok bizi gaituen gauak ere badik bere izarra:
|
|
|
Urkabean, ordea, erortzen da burua, eta itzaltzen da buruko barren argia. Bai, onartzen dut nik ere ezen argi iraungi horretarik bertze mila piztu, eta argi berretua mundurat heda daitekeela eta barreia, heroi eta martirien etsenpluaren bidetik, nahiz eta batzuetan, osaba Joanikotek erraiten zuen bezala, ahantziak ere izan daitezkeen; eta onartzen dut, halaber, ezen haien odola emankorra eta ezin naroagoa izan daitekeela...
|
baina
nik nahiago ditut bere buruaz eta buruko gogoetez eta pentsuez baliatzen eta aitzinatzen diren pertsonak ezen ez bertzeen odoletik xurgaka eta hurrupaka dabiltzanak, nola izainak eta parasitoak. Eta ez ote dugu guztiok ere izainetarik eta parasitoetarik zerbait, noiz eta martiriak miresten baititugu, jaun André...?
|
|
|
Zeren, aitzin-solasean erran dizudan bezala, aurki orok baitu bere ifrentzua, eta zeren, ondorez, bizitza ez baita anitzetan lehen behakoan iduritzen zaiguna, baina bertze zerbait, hagitzez ere nahasiagoa eta konplexuagoa. Izan ere, umetan, baita gaztetan ere, itzalik gabeak eta kutsurik gabeak dira, artean, mundua izendatzeko erabiltzen eta manaiatzen ditugun hitzak, zeren argi ezabatzen baititu subjektuaren eta objektuaren arteko distantziak —mundua hor dago,
|
baina
ni naiz mundua, eta munduaren baitan nago—, objektuaren izena subjektuaren izanarekin loturik dagoen hotsezko ezaugarri ezin doiagoa eta ezin zehatzagoa balitz bezala, eta etxea etxe da, eta amorioa amorio, eta lehen behakoan edo objektuak eragiten digun lehen ukitu guztizkoan agortzen zaigu hitzen erranahia; aitzinago, aldiz, adinean gorat goazela, subjektuaren eta objektuaren artean distan... Eta orduan ikasten dugu ezen etxea desterru ere bihur litekeela, amorioa desamorio.
|
|
|
Zeren, aitzin-solasean erran dizudan bezala, aurki orok baitu bere ifrentzua, eta zeren, ondorez, bizitza ez baita anitzetan lehen behakoan iduritzen zaiguna, baina bertze zerbait, hagitzez ere nahasiagoa eta konplexuagoa. ...nago—, objektuaren izena subjektuaren izanarekin loturik dagoen hotsezko ezaugarri ezin doiagoa eta ezin zehatzagoa balitz bezala, eta etxea etxe da, eta amorioa amorio, eta lehen behakoan edo objektuak eragiten digun lehen ukitu guztizkoan agortzen zaigu hitzen erranahia; aitzinago, aldiz, adinean gorat goazela, subjektuaren eta objektuaren artean distantzia bat sortu —mundua hor dago,
|
baina
ni bertze mundu bat naiz, eta mundutik apart nago—, perspektiba aldatu, eta ohartzen gara, bertze behako baten bidez, ezen objektu bakoitzak bere itzala duela, zeina bihurtzen baita objektuaren osagarri ere, eta ohartzen gara, halaber, ezen, handik aitzina, ez dugula aski, objektuaren izendatzeko eta mugatzeko, etorkiko hitza —haurtzaroko eta gaztaroko hitz itzalik gabea, alegia—, ... Eta orduan ikasten dugu ezen etxea desterru ere bihur litekeela, amorioa desamorio.
|
|
|
Soilik erranen dizut ezen, burtziak sartu ondoren, izter zainak ebaki zizkiola, dagaz, eta horrela paralizatu eta hebaindu zuela dukeak zezen hura. Eta, aitzinekoan bezala, deitu zituen ikusleak,
|
baina
ni gogaiturik eta urgoiturik nengoen orduko eta tribunatik alde egin nuen.
|
|
|
Zeren Pedrok berak erran baitzidan harako hura: " Gure aita letratua duk eta ni ere letratu nahi naik,
|
baina
nik ez diat bizitza usteltzerat utzi nahi. Eta hik ere ez huke nehoiz utzi behar..." Eta ni aho zabalik geratzen ninduan, zeren ez bainuen, arestian erran bezala, Pedrok aditzen zuèn jainkozko barren dei hura aditzen.
|
|
|
Eta iritsi nintzenean, solasean hasi zen.
|
Baina
enekin baino areago, bere buruarekin ari zen, eta hala erran zuen:
|
|
|
Ohartu ote zen, bada, osaba Joanikot, zalantzaz josia nengoela eta ez nekiela norat jo, nahiz eta iduri egin nezakeen ezen osabaren kide ezin leialago nintzela?
|
Baina
nik ez nuen gerlarik nahi, bertzalde... nahiz eta, osabaren hitzen bidetik, gero eta klarkiago ikusten nuen ezen ezin ekidin izanen nuela gerla hura ene hautua egin nezanean eta alde baterat edo bertzerat jo... zeren eta, Italiarantz abiatu aitzineko denboraldi laburrean, behin baino gehiagotan ikusi izan bainituen aita Bartolome etorri berria eta osaba Joanikot kontrakarrean, buruz buru, etsai o...
|
|
|
Baina, lerro urri hauetan erran dizudanetik harat, ote du zentzurik hitzak hitzen gibeletik paratzeak, dakidanean ezen munduko poetarik onenaren lumak ere —ez Danterenak, bizirik balego, ez Petrarcarenak ez bertze nehorenak— nekez islatuko lukeela nik han ikusi nuen ederra...? Zeren haietarik anitz mintzatu izan baitira Veneziaz eta skribatu izan dituzte poema ederrak eta hitz laudoriozkoak,
|
baina
nik ikusi nuen Venezia hura beti izanen da haien gainetik.
|
|
|
|
Baina
nik ezin ahantzi nuen osabaren ukabil jasoa, ezin ahantzi haren mehatxua. Eta ikusten nuelarik ezen arimaren leiho batetik beldurraren itzala ihesi zihoakidala, bertze itzal bat sartzen ikusi nuen bertze leiho batetik, hiraren eta koleraren itzala izan zitekeena, eta belarrirat halaxe mintzatu zitzaidana:
|
|
|
Eta ez al da, bertzalde, don Frantzisko ene aita spirituala eta ene lagun mina... eta konfiantzazko gizona, beraz? Eta egia da ez dakiela frantsesez eta ez dakiela bertze anitz gauza, arrazoin duzue,
|
baina
ni ere hemen nago, haren hutsen betetzeko... Ez.
|
|
|
|
Baina
nik ikusiaren ederrak ez zuen osabaren eta Maddalenen kezka estaltzen, jakina, eta haien kezkaz kezkatzen hasi nintzen. Zeren baitzirudien ezen gure amak izeba Emilianirekin ezkondu nahi zuela osaba Joanikot, baina honek ez zuela nahi; eta amak zerbaiten susmoa eta sospetxa zuen, bertzalde, eta hargatik debekatzen zion Maddaleni osaba Joanikoten dorretxerat joaitea...
|
|
|
Eta aita jesuitak galdetzen zidan ea zer gertatzen zitzaidan,
|
baina
nik ez nion argibiderik emaiten, zeren neuretzat baineukan sekeretu hura...
|
|
|
—Aizak, Joanes: hik laket duk,
|
baina
nik ere laket diat. Eta anaia zaharra eta etxeko herederoa ni nauk, eta badakik:
|
|
|
Eta, ondoren, osaba eta biok nor bere ohean sartu ginen eta Arkimedes zoruan etzan zen.
|
Baina
ni ez ninduen loak hartzen. Eta gero eta okerrago iduritzen zitzaidan nola osabak, gitarra jolea gonbidatuz gero, antzarak ferratzerat igorri zuen.
|
|
|
Izan ere, osaba eta bion arteko anarterainoko harremanetan, hura beti izan zen irakasle eta ni ikasle, halako suertez, non arras egon izan bainintzen, urteetan, haren menerat eta erranetarat, guztiz ere gogara, hori bai...
|
Baina
ni hazten eta hazten ari nintzen, bertzalde, eta ez nuen jada isildu nahi, zeren, apurka, erran eta adierazi egin nahi bainuen nik ere neure begiz ikusten nuena, eta osabaren mundua ere neure baitarik juzkatu nahi nuen, neurtu eta erabaki, eta hari jakinarazi: zu orain hortik zoaz, baina ni hemendik; osaba eta bion arteko elkargo sekeretu hark bi pintore zituen, baina ordu arte osabak egin zuen elkargoaren koadro osoa, marraztu eta koloreztatu, eta nik neure ñabardurak erantsi nahi nizkion, eta neure mugak jarri haren munduari, muga batzuk haratago neramatzala, bertzeak honatago.
|
|
|
Baina ni hazten eta hazten ari nintzen, bertzalde, eta ez nuen jada isildu nahi, zeren, apurka, erran eta adierazi egin nahi bainuen nik ere neure begiz ikusten nuena, eta osabaren mundua ere neure baitarik juzkatu nahi nuen, neurtu eta erabaki, eta hari jakinarazi: zu orain hortik zoaz,
|
baina
ni hemendik; osaba eta bion arteko elkargo sekeretu hark bi pintore zituen, baina ordu arte osabak egin zuen elkargoaren koadro osoa, marraztu eta koloreztatu, eta nik neure ñabardurak erantsi nahi nizkion, eta neure mugak jarri haren munduari, muga batzuk haratago neramatzala, bertzeak honatago. Baina koadroa aldatuko ez ote nion beldur zen osaba, eta horregatik zegoen jeloskor... nahiz eta gero irri egin zidan, zeren eta hark libertatea baitzuen maite, eta ikusi zuen ezen ni ere libertatearen aldeko hautuan nenbilela eta hartarako eskubidea nuela, harik eta ene deliberamenduak, finean, haren jelosiazko sentimendua aldarazi zuen arte, osaba harrotasunerako bidean ipintzen zuela.
|
|
|
Eta azkenean hura bezala hasi nintzen ni ere, zalantzak zetozkidanean: " Erromak erraiten duen bezala..." Ordea, zalantza ez zen Erromak erran zezakeena,
|
baina
ene baitan gertatzen zena, zeren kanpoan ikusten dugun soka korapilorik gabea bihur bailiteke gure barrenean mila korapiloko, eta zeren ez bainintzen, artean, neure buruaren jabe.
|
|
|
Eta orduan izan zen, orduantxe bai, noiz eta biak salatu behar nituela bururatu baitzitzaidan. Zeren eta anaiak bihotza hautsi baitzidan,
|
baina
nik moneda bertsuan pagaraz niezaiokeen, ordainez ordain, Mattini bizkarrean ederrak emanez, konparazione, neure eskua mugitu ere gabe gainera, baldin hariak behar bezala mugitzen banituen...
|
|
|
|
Baina
ni ez nengoen, ez, mementu haietan apez izaiteko gogoz, bortxaz ez bazen bederen!
|
|
|
Eta esku batekin bata eta bertzearekin bertzea ferekatu nituen, eta ikusi nuenean ezen sosegurat eta baretasunerat egin zutela, bi bularren arteko habian ipini nuen, amoltsuki, neure burua, nola osaba Joanikotek jarri baitzuen Maddalenenean, urroztarren bordan ikusi nituenean. Eta, hala geundela, ene ezpainak aitzinatu nizkion apur bat, eta hark ere aitzinatu zizkidan bertze apur bat,
|
baina
nik ez dakit zer gertatu zitzaidan orduan, zeren gibela egin bainuen... Eta, jauzi batean zutitzen nintzela eta lasterrari emaiten niola, erran nion:
|
|
|
—eta, hitzak irri maltzur batez laguntzen zituela, segitu zuen—:
|
Baina
enekin ere ibili zuan, hirekin baino lehenago... eta ezin gogarago gainerat! Galde iezaiok hihaurk berari...
|
|
|
—Hori damu duk,
|
baina
ni ez...
|
|
|
Zeren harat agertzen zitzaigùn pertsona bakarretarik apeza baitzen, don Lu zio, aldian behin etortzen zitzaiguna, ez ene bekatuen kontua hartzeko,
|
baina
enekin ehizaz mintzatzeko. Eta nik, ehiza zalea ez nintzen arren, nekiena erraiten nion, eta, ez nekienean, jakin iduri egiten nuen eta asmatu egiten nuen, eta batean erraiten nion ezen Indietako oihanetan zentauro bat ikusi nuela, eta bertzean, amazona bat, eta, noiz eta don Luziok galdegin baitzidan egia zenetz amazonek bular bakarra zutela, nik, ezin seriosago, ihardetsi nion:
|
|
|
Eta haur batek bezala egin nuen nigar, luzaroan. Eta nigar haren ondotik bertze emazteki bat nintzen jada... zeren etxeko ardi beltz hura guztiz beltza izan baitzitekeen,
|
baina
nik baino zabalagoa zuen bihotza. Eta ulertu nuen ezen nihaurk ere ireki eta zabaldu egin behar nituela neure bihotzeko ateak, ordu arte zazpi giltzaz hertsiak.
|
|
|
" Halarik ere, gutun bat skriba diezaioket Villagrandeko dukeari, zergatik ez?, zeren haren eskua, bai, luzea baita, eta zeren dukea zorretan baitago etxegoiendarren leinuarekin"; eta, handik aitzina, hire amak kontatu zidaan nola prometatu zion dukeak zuen aitari ezen markes titulua emanen ziola eta Urbiaingo herria markeserri izendatuko zuela, hire aitak kanoi eta fusilen tratua bete ondoren, baina ezin izan zuela bere hitza bete, zeren, dukea azken urratsa emaiteko puntuan zenean, ahakartu baitzen aldi batez, bertze kontu batzuengatik, erregeren balidoarekin, zeinak ukatu baitzizkion, hartaraz gero, zor zizkion fabore, garazia eta abantail guztiak, aitaren markes titulua tartean. Eta hire amak hura guztia erran zidaan, eta bertze zerbait ere erraiterat zihoakidaan,
|
baina
nik ere hartua nian neure erabakia orduko, zeren, hasteko, itsasoa utzi nuenetik bortz hilabete baineramatzan lehorrean, gogait gaixto eginik, halako suertez, non itsasorat berriro itzultzeko asmotan bainengoen, eta zeren aitzakia ezin hobea izan baitzitekeen hura enetzat ere, Mundu Berria ezagutzeko eta obra on baten egiteko... eta zeren erakutsi nahi bainion neure buruari ezen ez nengoela artea... " Andere Graziana, berorren semea ene semea ere izan zen, borzpasei urtez, Itsasoko Aman izan nuen bitartean, eta nihaur joanen naiz haren bila..."
|
|
|
Gizona eta piztia bat batean solasean...? Hori ez duk zientzia, horiek ipuinak dituk, mutila!"
|
Baina
nik hura ikusi nuen, eta ikusi bezala eta ikusiaren arabera kontatzen ari natzaizu, jaun André... Hotzean pentsaturik, ordea, bertze arrazoin bat ere bila daiteke, zeren, nola tigrea jan berria izan baitzitekeen, ase egon baitzitekeen mementu hartan, halako moldez, non, jateko beharrik ezean, ez baitzitzaigun gainerat oldartu.
|
|
|
Zeren Antoniok neskatxa haren salbatzeko eskaini baitzuen bere bizia, nik neurea haren zerbitzuan jar dezadan. Neskatxa horrek beso bat ezindua dik,
|
baina
ni izanen nauk hemendik aitzina haren besoa eta haren eskua.
|
|
|
|
Baina
nik gau hartan bertan trazatu nuen neure etorkizuna, eta erabaki nuen, ondorez, ezen hiru soineko erosi behar nituela, ez bi.
|
|
|
Zeren eta erran baitzidan: " Ez, umea nintzen, eta ez naiz oroitzen,
|
baina
ni oroitzen ez banaiz ere, san Jose oroituko da, bai, zeruan, eta hori da inportantena". Eta galdetu nionean ea ba ote zekien nondik zetorkion erranari san Joseren aipua, ezetz ihardetsi zidan, deus ere ez zekiela hari buruz.
|
|
|
|
Baina
ni kezkatzen hasia nintzen, uretan ikusi nuelako, eta neure kezka jakinarazi nion, bertze deusi lotu aitzin:
|
|
|
Eta buruzagia oilarrei buruz ari zen,
|
baina
nik gogoan nituen bertze hitz haiek, buruzagiak berak lehenago erranak eta adierazten zidatenak ezen esklabo batek bezala egin nuela lan, zeren esklabo gisa salduko baininduten, segurtki eta gertuki, berant baino lehen. Eta gogoan nituen, halaber, untzian ordu arte entzunak, zeren eta kontatu baitzigun, konparazione, gurekin Sibilian itsasoratu zèn kapitain espainiar batek, zeina ekaitzaren ondorez hil baitzen, itsas kolpe batek eramanik, ezen izugarriak zirela bukaneroak, filibusteroak eta suerte hartako jendeak, gehienek ere La Tortugako uhartea gordelekutzat zutenak; halako moldez non erraiten baitzuen ezen bazegoela filibustero bat, Jean David Nau zeritzana, Frantziako Olonnen jaioa eta hargatik L’Olonnais deitua, zeinak egun batean bere egin baitzuen La Habanako gobernariak haren kontra igorri zuen untzia, baita untzian zihoazen laurogeita hamar gizonak ere; eta, kontu kontari, kontatu zigun ezen, mendeku gisa, guztiei trenkatu ziela burua, lekat haietarik bati, zeina baitzen untziko borreroa eta zeina igorri baitzuen La Habanako gobernariarenganat txalupa batean, non baitzeuden untzikideen buruak; eta kontatu zigun, halaber, ezen bertze egun batean Maracaibo bereganatu zuela eta sekulako triskantza egin zuela han ere, gizonak hilez eta haien emazteak bortxatuz; eta kontatu zigun, finean, ezen haren menekoek, usterik azkenean ezen zorte txarreko gizona zela, uharte batean utzi zutela, non indiar batzuek harrapatu eta jan baitzuten, haren gorputza mila zati egin ondoren, nola ezin izan baitzitekeen bertzela, Jainkoaren justiziaren arauaz.
|
|
|
Eta neure parean osaba nuen... Ez dakit zer sentituko zuen osabak istant hartan,
|
baina
nik bai: hura emozionea eta hura zirrara, noiz eta Espainiako Handi hark bere galtzak laxatu baitzituen!
|
|
|
Eta nolako gogoa etorri zitzaidan orduan, amaganat joaiteko eta hari erraiteko: " Zaude lasai, ama, aitak huts egin dizu, hipokrita hutsa denez gero,
|
baina
nik ez, eta besarka nazazu!" Eta oroitu nuen amaren bertze behako hura, noiz eta oreinaren amoriozko historia hura kontatu bainion, erraiten zidala: " Halakoa da guti batzuetan amorioa".
|
|
|
—Pedro, hire koadro horiek hemengo jauntxoentzat dituk atsegin,
|
baina
nik surik gabeko eta inspirazinorik gabeko pintura ez diat atsegin...
|
|
|
Eta, segidan, nola bainekusan ezen gizon hura egiazkotasun handiz ari zitzaidala, egiazki solastatzerat deliberatu nintzen nihaur ere, neure asmoen berri emaiten niola: nola nik ere libre izan nahi nuen, eta nola ene gutizia gutiziatsua zen Urbiaindik ahalik eta urrunen joaitea eta, hargatik, kapitainaren untzian itsasoratzea, ez bidaiari gisa, Italiako hartan bezala, baina marinel bezala eta marinel bat gehiago bezala, tratu berezirik gabe, zeren eta nik ez bainuen kapitaina neure zerbitzurat nahi, nola erran baitzidan hark jauregirat etorri zèn egun hartan,
|
baina
ni harenerat.
|
|
|
—Ene jauregiaren kontra...? Esker mila,
|
baina
nik ez dut neuretzat aitortzen jauregirik, austriarren arrano inperialak atzaparretan duenik! Edo, ez al dakizu ezen osabak arranoari egin diola tiro, baina huts egin duela?
|
|
|
Beren orazinoei esker salbatu zela untzia, eta orazino haietan gogoan izan zituztela Jainkoa, Ama Birjina eta saindu guztiak... baita aita saindua ere!
|
Baina
ni ez ninditean engainatu eta, samurtzen eta muturtzen nintzaiela, ihardetsi niean: " Untzi baten barruan kapitaina duk, ordea, kapitain eta aita saindu, eta niri zor zenidaten obedientzia, eta nola ez didazuen obeditu, badakizue...!" Bai, biei pikatu behar niean oina; edo, biak urkatu, hobeki, prometatu bezala...
|
|
|
Harri eta zur behatzen zidaten, bai, untzikideek,
|
baina
ni ere haiek bezain harritua nengoen neure buruarekin. Zeren, egia bazen ere osaba Joanikotek umetarik ohitu ninduela gauzen gordetzerat eta disimulatzerat, bertze zerbait baitzen hura:
|
|
|
Eta erlikiontzi bat zen, zinez! ...n lignum crucis aren zur zati bat gordetzen, nola gordetzen baitzuen aitak erosi eta aitona Nikolasi eman zionak, ezta saindu baten gorpuzkiak ere —ez Avilako santaren ilerik, Pedro Huizik Florentziako karriketan behin ikusi omen zuen bezala, eta are gutiago san Frantziskoren galtzoinik, zeren bistan dena bistan baita, eta zeren ez baitago ermita tipi batean eliza handi baten sartzerik—,
|
baina
nik itsasoan galdu nituen behatzezurrak! Eta, erlikiontzi iduriko hura lepotik esekitzen zidala, kapitainak erran zidan:
|
|
|
Hartara, guti faltan ez nituen galdu, bidegurutze batean semaforoa bat batean gorritzean. Bertzaldean ateratzeko prest zeuden ibilgailuei kasurik eman gabe, Ximurrak aitzina egin zuen ziztu bizian,
|
baina
niri burua debalde hiltzearen pareko iduritu zitzaidan. Beharrik semaforoen arteko sinkronizazioa zientzia arrotza den hiri honetako biztanleen bizia erosoago egiteko nekea bere gain hartu duten argi iturrien buruan:
|
|
|
ondoko pabiloi batetik, zakur bat saingaka ari zitzaidan. Ez nuen ikusten ahal, hesi batek bereizten baininduen harengandik,
|
baina
niganaino ailegatzen zen haren oldartu beharraren mina. Neure burua distantziaren bidez babesteko sen irrazionalari amore emanez, kontrako espaloira jo nuen urrats bizi urdurian, eta hortik txartelperaino segitu nuen, aitzin gaueko kolpearen ondoriozko maingueria herrestan neramala.
|
|
|
Oker juzkatu nuen hasieran, baina ohartu naiz benetan nolakoa den. Salaketa maneran egitera adoretu nahi izan ninduen, giltzak itzultzera etorri zitzaidanean,
|
baina
ni, orduko, ezezkoan egon...
|
|
|
Ez nuen belarria itsatsi behar izan Josuren boza ezagutzeko, ganberako ateaz bertzaldera. Bortz egun baizik ez ziren lan aferek anaia urrutiratu zidatenetik,
|
baina
niretako mende bat iragana zen: atzendua nintzen haren bidaiak joan etorriko txartela zuela.
|
|
|
Nire papera hartu zuen, baina begiak idatzian pausatu beharrean haren eskuin eskuak atxikitzen zuen bolaluma zirriborroak egiten hasi zen nik txukun lerrokatutako hitzen gainean. Zerbait idatzi zuen gero, letra larriak erabilita,
|
baina
nik, mahaitik tarte handixkora jarria, ez nuen klarki bereizten ahal zer zen, bakarrik zazpi zortzi letra zituela eta" A" zela lehenbizikoa.
|
|
|
3.000 agindu zizkidan,
|
baina
nire burmuinetatik eta Ttipirenean hartutako ohar urrietatik gehiagorik erauzterik ez nuen. Azken zuzenketak egin, ohiko klabea idatzi eta behar baino indar handiagoaz zanpatu nuen itzulera tekla.
|
|
|
Hainbertze jenderi jatekoa eman beharrak zekarzkion nekeen zerrenda etorri zen gero,
|
baina
ni ez nintzen arrosario hori aditzeko. Unai ikusiko ez nuela jakiteak porru eginda nengoen.
|
|
|
Ahoz beheiti emateko eskatu zidan, eta haur bat bezain manukor izan nintzaion. Egoera berriak ez zuen eztitu, aitzitik baizik, galtzontziloen gaineko zalantza,
|
baina
nire erizaina atal horretako larruazalaren gainean haztaka hasi zenean, hatz zoli eta beratz horien ibileretan, ez bertze deusetan, kontzentratzera deliberatu nintzen. Alde zafratuan zanpatu zuenean, oihu egin nuen.
|
|
|
Kontra egin nahi izan nion,
|
baina
nire gorputz zafratua ez zen oraino halako ahaleginik egiteko gauza. Doi doi izan nuen denbora gerripe hanpatua Edurneren begietatik mihise mutur batean gerizatzeko.
|
|
|
Galderak ditxolari segitzeko parada ematen zidan, topaketa gaizto bat eta pisu larrien munduko txapeldunarekin,
|
baina
nire andrearen begitarte larrituak garbi adierazten zidan ez zuela zapart egin gabe jasanen. Irribarre ergela utzi eta irmotasun bortxatu batez apaindu nituen hitzak.
|
|
|
—.. Bai, dena ukatzekotan hago —gezurra. Ez nuen solasa luzatzeko estakururik erantsi nahi—
|
Baina
nirekin ez haiteke ezkutukerietan ibil. Nola zuen izena ipurtaundi beltzaran horrek, nik egunkaritik martxa egin baino urtebete lehenago etorri baitzitzaigun...?
|
|
|
Haren espantuek bere oroimena lanean zela adierazi nahi bide zuten,
|
baina
nire ezpainek ez zioten laguntzarik eskaini. Alferrik.
|
|
|
Nabarmendu, bederen, ederki nabarmendu hintzen, abuztu hondarrean kontratua luza ziezaioten. " Erredaktore espeziala da" aditu nian behin zuzendariarekin ari hintzela,
|
baina
nik uste diat, kazetaritzan baino areago, bertzetan zela" espeziala"...
|