|
2006
|
|
|
Hauetako azpimarratze asko jaso dira aldizkari honetan, neurri batean bada ere, bere historian zehar. Aldizkariaren bilakaeran parte hartu dutenen artean daude unibertsitate
|
munduarekin
lotzen diren ezagutzak eta adituak, bai irakaskuntzarekin eta bai ikerkuntzarekin gauzatzen direnak, baita gauzatu nahi direnak ere; horregatik, unibertsitatearen eta unibertsitarien inplikazioa lortzea beharrezkoa ikusten dugu modu egokienean aurrera egin ahal izateko. Horrela sortu da zenbaki honen aztergai monografikoaren beharra:
|
|
|
Egoera honek erakusten du, besteak beste: a) euskararen normalizazio bidean (baita eleaniztun bihurtze prozesuan ere), ezinbestekoa zaigula, oraingoz behintzat, instituzio ofizialak eta erakunde sozialak biak normalizazio bidean eragiteko, baita unibertsitate
|
munduan
ere; b) egungo egoera hau egoera nahiko extraordinarioa dela, egoera nahiko anormal batean gaudela, egoera normalean nahikoa izan lukeelako bide bakarrak. Artikuluetan jaso diren ebaluaketak ere, gehienbat UPV/EHUren egoeraren aurkezpenetan, nahiko bat datoz hitzaurre honetan esaten ditugunekin.
|
|
|
(2005b). Hizkuntzen
|
mundua
. Munduko hizkuntzei buruzko txostena.
|
|
|
Hizkuntzen mundua.
|
Munduko
hizkuntzei buruzko txostena. Leioa:
|
|
|
" Argotak legitimitate kulturalaren oinarrizko funtsak benetan hausten ditu, aurkatua baita ezberdina den nortasun sozial et kultural baten baieztapenaren ondorioz. Eta bertan adierazten den
|
munduaren
ikuspegia, klase menderatuetako kideek klasearen barruan gertatzen diren hizkuntza trukaketen mugetarantz doaz, bereziki trukaketa zainduenetan, tabernetan esaterako non indar eta gizontasun baloreak erabat nagusi diren. Gogor egite oinarri eraginkorrenetarikoa da, politikarekin batera, eta ekiteko modu nagusien aurka" 1.
|
|
|
Hizkuntza merkatua ez da inoiz batua, batez ere Frantzian non hizkuntza bakarreko ohitura dagoen, bai eskolan, bai lan
|
munduan
. Beraz, nahiz eta merkatu ofizial bat egon, inguraldeko merkatuak daude non hizkuntza arauen araberako jazaepena eta hastura nagusi diren.
|
|
|
Horrek irudiak jorratzera garamatza, jakinik irudiak, sozialki osatuak eta partekatuak diren ezagutza mota pratikoak direla zeren
|
munduarengan
eta besteengan eragiteko balio dute. Ondorioz, irudi soziala simplifikatzailea eta eskematizatzailea da:
|
|
|
ahalik eta jende zabalenari irekia eta errealitatearen ikusmenean eraginkorra izan behar da. Beste irudi kolektiboak bezala, irudi soziolinguistikoak
|
munduarekiko
eta besteekiko harremanak erabakitzen dituen interpretazio eskemak dira. Bourdieuren aburuz," errealitatean, erralitatearen irudia sartu behar da ala, zehazkiago, irudien gudua buruko irudien baita buruko irudiek erabili nahi dituzten adierazpen sozialak gisa ulertu behar dira".
|
|
|
Hobentasun sentimendu handiena baserritarren artean aurkituko dugu. Izan ere, mende hasieran, okzitandarra oso estigmatizatua zen eskola
|
munduan
eta hainbat neska mutil zauritu eta mindu zituen beraien hizkuntza erabiltzeagatik zigortuak baitziren. Horrez gain, frantsesa gaizki mintzatzearen beldurra, promozio sozialik ez ezagutzearen kezka eta bertan gelditzearen bortxa nagusi ziren.
|
|
|
Frantziako soziolinguistikaren aurkezpena amaitzerakoan, zera agerian geratzen da, alegia, herri bateko soziolinguistikataz ez duela zentzu handirik. Hain zuzen ere, Kebek, Suiza, Katalunia, Euskal Herri ala Frantziako ikerlariek
|
munduan zehar
plazaratzen diren lanak irakurtzen eta eztabaidatzen dituzte. Labov, Fishman ala Bourdieu gehienek ezagutzen dituzte eta beraien teorien ekarpenak zein mugak agerian uzteko gaitasuna daukate.
|
|
2007
|
|
|
Beste alde batetik, eta hortik aparte, sakabanaketa historiko bat ere badago HEAren sektorean,
|
mundu
honetan urte luzetan ibili garenok ondo ezagutzen duguna, eta urte gutxiagotan ibili direnek ere argi ikus dezaketena, oraindik ere aztarnak edo oihartzunak entzun egiten direlako gure euskaltegietan.
|
|
|
Era berean, sektorea inoiz baino sendoago dago bere oinarrietan. Nora joan nahi duen eta nondik joan nahi duen inoiz baino argiago dauka, eta gainera, inoiz baino profesionalagoak gara
|
mundu
honetan ari garenok. Asko kostata lortu ditugu nolabaiteko baldintza minimoak profesionaltasunera salto egiteko, eta horrek arrisku batzuk ekar baditzake ere, duda barik, hainbat abantaila dakartza:
|
|
|
Azken indar-gune bat, eremuaren zabaltasuna da; guk Euskal Herri osoa dugu euskalduntzeko. Bezero potentziala eta
|
mundua
hor daukagu, eta hori indar-gune garrantzitsua da.
|
|
|
Arestian esan bezala, erabilera areagotzea ez da bakarrik euskaltegion zeregina. Gizarte osoaren inplikazioa beharrezkoa da; irakaskuntzako eragileak, lan
|
munduko
eragileak, zein gizarte eragileak administrazioekin elkarlanean landu behar dugu hainbeste kezkatzen gaituen erabileraren arloa. Dena dela, lagungarri izango delakoan, hona hemen arlo bakoitzean abian jarri behar diren zenbait ekinbide:
|
|
|
Bestalde, xede berezietako taldeak abian jartzeko ahaleginak egin egiten ditugu, esaterako merkatariak, finantza
|
munduko
langileak, osasun arloko langileak edo etorkinak. Talde hauek askotan metodologia, material eta ahalegin bereziak eskatzen dituzte.
|
|
|
Lan
|
munduan
:
|
|
|
• Lan
|
munduan
euskara erabil dezaten laguntzeko trebatzaileak jarri.
|
|
|
Ikusten denez, euskaltegien
|
mundura
datorren ikasleriaren erdia pasa, oraindik ere, euskalduntzearen hastapenetan ari da.
|
|
|
Ikasle hauetaz landa, autoikaskuntzan badira 15 eta euskaltegietatik kanpo ematen diren eskoletakoak 50 inguru aurten. Lan
|
munduan
sarrera txiki bat egin dugu, azken hiru urte hauetan bost lantegitan hasi baikara klaseak ematen. Astean 2 edo 4 ordukoak izaten dira, ordea, eskola hauek, beraz, euskalduntzeari begira ez oso eraginkorrak.
|
|
|
Ikasle hauetaz landa, autoikaskuntzan badira 15 eta euskaltegietatik kanpo ematen diren eskoletakoak 50 inguru aurten. Lan
|
munduan
sarrera txiki bat egin dugu, azken hiru urte hauetan bost lantegitan hasi baikara klaseak ematen. Astean 2 edo 4 ordukoak izaten dira, ordea, eskola hauek, beraz, euskalduntzeari begira ez oso eraginkorrak.
|
|
|
Eskariak hala aginduta eskaintza ere gero eta berezituagoa da: ikaslemultzo jakinentzako ikas-materialak eta ikastaldiak (enpresa
|
munduko
ikasleria, administrazio publikoko langileria (osakidetza, ertzaintza, etab.); urrutiko ikaskuntza, autoikaskuntza, hizkuntza erabiltzeko programak: egonaldiak familia euskaldunetan, mintzalaguna, mintzakide, berbalagun... eta antzeko programak.
|
|
|
tranpa egin ahal zaie.
|
Mundu
guztiak daki zeintzuk urrats eman dituen nahi duen titulua lortzeko. Gauzak horrela, eginbeharreko horiek egitera bideratutako ikas prozesua egitea besterik ez dago.
|
|
|
Argi dago hizkuntzaren berreskurapenean erdibidean geratzea ez dela konponbidea. Datozen urteotan
|
munduan
milaka hizkuntza galduko dira gauzak asko aldatzen ez badira. Gurea, noski, egoera larrian dagoela esan dezakegu.
|
|
|
Jarduera hauen arrakasta desberdina izan da unearen eta lekuaren arabera. Edozelan ere, ikasle askorentzat euskara hobetzeko ez ezik, hizkuntza eta haren inguruko
|
munduarekin
identifikazio positiboa eta harreman sareak sustatzeko balio izan diete urteetan. HEAren munduan eta euskalgintzan, oro har, hasiera batean behintzat, oso serio hartu izan ez baziren ere, azken urteotan aldaketa sumatu da, eta badirudi HEAko eta euskalgintzako gainerako erakundeek zein erakunde publikoek euren balioaz ohartu eta sustapen serioagoa garatzeari ekin diotela.
|
|
|
Edozelan ere, ikasle askorentzat euskara hobetzeko ez ezik, hizkuntza eta haren inguruko munduarekin identifikazio positiboa eta harreman sareak sustatzeko balio izan diete urteetan. HEAren
|
munduan
eta euskalgintzan, oro har, hasiera batean behintzat, oso serio hartu izan ez baziren ere, azken urteotan aldaketa sumatu da, eta badirudi HEAko eta euskalgintzako gainerako erakundeek zein erakunde publikoek euren balioaz ohartu eta sustapen serioagoa garatzeari ekin diotela.
|
|
|
Jarduera hauen arrakasta desberdina izan da unearen eta lekuaren arabera. Edozelan ere, ikasle askorentzat euskara hobetzeko ez ezik, hizkuntza eta haren inguruko
|
munduarekin
identifikazio positiboa eta harreman sareak sustatzeko balio izan diete urteetan. HEAren munduan eta euskalgintzan, oro har, hasiera batean behintzat, oso serio hartu izan ez baziren ere, azken urteotan aldaketa sumatu da, eta badirudi HEAko eta euskalgintzako gainerako erakundeek zein erakunde publikoek euren
|
|
|
Edozelan ere, ikasle askorentzat euskara hobetzeko ez ezik, hizkuntza eta haren inguruko munduarekin identifikazio positiboa eta harreman sareak sustatzeko balio izan diete urteetan. HEAren
|
munduan
eta euskalgintzan, oro har, hasiera batean behintzat, oso serio hartu izan ez baziren ere, azken urteotan aldaketa sumatu da, eta badirudi HEAko eta euskalgintzako gainerako erakundeek zein erakunde publikoek euren
|
|
|
Programazioetan une hauek txertatzea, praktika jardueretan bezala, gehienetan hizkuntza lantzeko beharrezko estrategia modura ulertu izan da, jariotasunari begira batez ere, baina euskaltegia horrela euskara erabiltzeko gune ere bihurtu da kasu askotan, euskara erabili zein euskal
|
mundua
ezagutzekoa. Jarreretan zein harreman sareetan nolabaiteko eragina eduki dela ezin da ukatu horrenbestez.
|
|
|
Hizkuntza normalizatzeko hezkuntza
|
munduan
landu beharreko ildoen artean hizkuntza ikasteko eta lantzeko metodologia eragingarriaren beharra azpimarratu zen aspaldian. Zer esanik ez helduen euskalduntzeak ere bere egin behar duela ildo hori, emaitza akademikoei begira baino ez balitz ere.
|
|
|
Ikuspegi honen oinarriak 1985ean argitaratu zen ELE aldizkariaren 1 zenbakian azaldu ziren. Funtsezko kontzeptua sasoian helduen hezkuntzaren
|
munduko
jardunbide aurrerakoi batzuetatik hartua zen, ikastaldeak eragile soziala izan behar zuen, ikastearekin batera ingurua eraldatzen lagundu behar zuen. Gure kasura ekarrita, gehien bat euskararen statusean nabaritzen zen beharra, euskararen presentzia edo irakaskuntza antidiglosikoa bezalako kontzeptuak erabiltzen ziren sarri.
|
|
|
Hau guztia kulturaren kontzepzio zehatz batetik zetorren, kultura
|
mundua
eta komunitatea eraikitzeko eta eraldatzeko ekinbide bezala ulertzen zen, kulturgintza aktibitate sozial eraikitzailea da beraz. Ikuspuntu pedagogikoa eta normalizatzailea ardatz batean lotzen ziren horrela:
|
|
|
Borondate eta motibazio handiarekin ere, marko juridiko politikoak ez zuen laguntza handirik ematen batetik, baina bestetik, hizkuntza erabiltzeko esparruak gutxi eta urrunak izaten ziren askotan. Edo ingurune euskaldunetara joan, edo ernatzen hasita zegoen kulturaren
|
munduan
sartu behar zen: literatura, musika, irakaskuntza, hizkuntzalaritza,...
|
|
|
Egoera hau nolabaiteko kezka sortzen hasi zen euskalduntzearen
|
munduan
, ikasle nahiz irakasleen inguruan. Honela bada, 1970aren erdi aldetik aurrera euskara eskolez gainera ekimen berriak hasi ziren jorratzen.
|
|
|
Alde batetik hizkuntza ikas irakasteko ahaleginari fruitua bilatzeko asmoa zegoen, baina, aldi berean, ikuspegi pedagogiko hutsetik ere ikasitakoa erabiltzeko edo, hobeto esanda, praktikatzeko beharra nabaritzen zen, hau da, hizkuntza ondo ikasteko erabili egin behar delako ideia. Ideia hau ez zen (eta ez da gaur egun ere) berria inondik ere, Babelgoaz geroztik seguruenik gure espezieak beste hizkuntza bat ikasteko hau egin behar delako konbentzimendua dauka, eta lehenengo euskaldun berri asko praktika horren bila hasi ziren, dela nekazal
|
mundura
, dela literaturara, dela euskaldunen berriketei belarria ipintzera, dela mezatara...
|
|
|
Aurrerakuntza izan daiteke identitatea eta euskal
|
munduaren
ezagutzari atea irekiz, baina aldarri hau seguruenik hizkuntzen irakaskuntzan urte haietan zabaldu zen" eduki soziokulturalak" kontzeptuarekin lotuago dago hizkuntza minorizatuen normalizazioarekin baino.
|
|
|
Formatu eta aplikazio esparru berriak landu: lan
|
mundua
, familia,...
|
|
|
Fishmanek adibidez, argi esaten du hiztunak hitzez eta idatziz ongi moldatzen direnean lan
|
munduan
hizkuntza hori txertatzea, gure kasuan euskara, hizkuntzaren biziberritzerako behar beharrezkoa dela: " Helduon bizitzako zati handi bat (tentsioaz eta espektatiba profesionalez, emulazio sozialez eta akulturatze bideez arras garrantzitsua) lan munduak eratzen, moldatzen eta mugatzen digu". 1
|
|
|
Fishmanek adibidez, argi esaten du hiztunak hitzez eta idatziz ongi moldatzen direnean lan munduan hizkuntza hori txertatzea, gure kasuan euskara, hizkuntzaren biziberritzerako behar beharrezkoa dela: " Helduon bizitzako zati handi bat (tentsioaz eta espektatiba profesionalez, emulazio sozialez eta akulturatze bideez arras garrantzitsua) lan
|
munduak
eratzen, moldatzen eta mugatzen digu". 1
|
|
|
Bestetik, sozializazio prozesuan euskarak atzeraka egitea, hau da, adin batetik aurrera sozializazioa (lan
|
mundua
, kasu adierazgarriena da) gaztelaniaz izatea, erabileraren bilakaera motel honetan erabakigarria da. Izan ere, euskara haurrek dezente gehiago erabiltzen dute, baina hizkuntza txikitan ikasi duen hiztunak, hiztun osoan bilakatzeko, hizkuntza
|
|
|
Hizkuntzaren erabilera bultzatzeko bestelako neurriak guztiz beharrezkoak dira: aisialdia eta lan
|
mundua
euskalduntzeko plangintza irmoak egitea, adibidez.
|
|
|
Hezkuntza euskalduntzen jarritako ahalegina izan da azken 30 urteotako garapenaren zutabe nagusia. Denbora luzez egindako ahalegin guztia," erdi hutsean egindako ahalegina izan daiteke lan
|
munduan
jarraipenik ez badu. (...) Lan munduan espazioak irabaztea da euskarak duen hurrengo desafio handia.
|
|
|
Denbora luzez egindako ahalegin guztia," erdi hutsean egindako ahalegina izan daiteke lan munduan jarraipenik ez badu. (...) Lan
|
munduan
espazioak irabaztea da euskarak duen hurrengo desafio handia. Are gehiago, pauso hori eman ezean, besteetan egindako ahalegina zapuzteko arriskua erreala da" 2.
|
|
|
Azken urteotan lan
|
mundua
euskalduntzeko ahalegin bereziak egiten ari da hainbat eragile pribatu zein publiko eta zalantzarik gabe lan hori egin beharrezkoa da. Edonola, Euskara Elkarteen ikuspegitik azpimarratu beharrean gaude" etxegiroa, auzo ingurua eta bizi esparru amankomunak (gertuko Komunitatea)" euskalduntzeak eragin beharreko lehentasunezko esparrua izaten jarraitu behar duela.
|
|
|
40 neurri zerrendatu ziren 7 kapitulutan euskararen aldeko antolaketa eraginkorra finkatuz gizarte eremu guzietan legearen gerizarekin. Pizkundea bilakatu zen Euskal Konfederazioa, euskalgintzako elkarteak bilduz molde berezi batean bai eta ere gizarte alorretako ordezkariak, kirolak, lan
|
mundua
, irakaskuntza, hedabideak. Berriz ere Deiadar handi bat mobilizatu zen elkarteak, erakundeak, hautetsiak eta herritar xumeak biltzeko euskararen zaindari.
|
|
|
1993an gogoetagaia zen" Nolako euskal kultura XXI. mendean?" 350 pertsona bildu ziren kulturaz, ekonomiaz, kirolaz eta hiriaz. ondorio atera ziren: euskarazko ekintzei eman lehentasuna; aktoreen profesionaltasuna segurta bai eta ere euskal kulturaren instituzionalizazioa; kulturgintza hirian sar eta teknologia berriak erabil komunikaziorako; hurbileko kultura zentroei eman garrantzia (Eihartzea, Uhaitza, Garazikus, Haize Berri). ekintza horiek gaurko beharrei egokituko dira, kontuan hartuz globalizatzen ari den
|
mundua
.
|
|
|
...kastetxeetan sartzea erabaki zuen, alabaina heziketa honek" funtsezko zeregina dauka, bakoitzaren nortasun kulturalaren eraikuntzan". erabaki hori baliagarri da euskal kultura ere ikasleei transmititzeko programa ofizialen bidez. Beste transmisio molde bat da euskal kultura baloratzea komunikabideetan eta teknologia berrien bidez, transmisio honi eremu zabalena emanez" euskal herria
|
munduan
eta mundua euskal herrian" egitasmoarekin, uNeSCoren babespean herria, diaspora eta inguruko nazioak elkar trukaketa kulturalean ezarriz.
|
|
|
...sartzea erabaki zuen, alabaina heziketa honek" funtsezko zeregina dauka, bakoitzaren nortasun kulturalaren eraikuntzan". erabaki hori baliagarri da euskal kultura ere ikasleei transmititzeko programa ofizialen bidez. Beste transmisio molde bat da euskal kultura baloratzea komunikabideetan eta teknologia berrien bidez, transmisio honi eremu zabalena emanez" euskal herria munduan eta
|
mundua
euskal herrian" egitasmoarekin, uNeSCoren babespean herria, diaspora eta inguruko nazioak elkar trukaketa kulturalean ezarriz.
|
|
|
— obralaritza propioa darama egitasmo egituratzaile batzuetan, bereziki transmi sioaren alorrean; Kantuketan eta Batekmila Euskal
|
munduak
erakusketa ibiltariak herriz herri dabiltza bai eta ere mundu zabalean; Hogeita labelak bermatzen ditu hainbat ekintza gaztetxoei euskal kultura transmititzeko eta gazteak sorkuntza kulturalera bultzatzeko.
|
|
|
— obralaritza propioa darama egitasmo egituratzaile batzuetan, bereziki transmi sioaren alorrean; Kantuketan eta Batekmila Euskal munduak erakusketa ibiltariak herriz herri dabiltza bai eta ere
|
mundu
zabalean; Hogeita labelak bermatzen ditu hainbat ekintza gaztetxoei euskal kultura transmititzeko eta gazteak sorkuntza kulturalera bultzatzeko.
|
|
|
Aldudarrak bideo eta argitaletxeen ekoizpenak irratietan eta telebistan zabaltzen dira. TVPIn edo Euskal Irrati etan ematen dena eskuko telefonoan edo taula grafikoetan eman daiteke. ekek antolatu dituen erakusketa ibiltariak Kantuketan, Batekmila euskal
|
munduak
, adibide onak dira ikusteko zer egin daitekeen komunikazio elkarreragilearen bidez. Bestalde elkarte askok beren webguneak muntatu dituzte eta gainera m.eke.org helbidearekin, noiznahi nornahik badaki zer gertakari kultural dagoen auzune hurbilean. Baina bada asko egiteko. euskarazko produktuak ez badira ugaritzen jendeek erdal kultura kontsumituko dute.
|
|
|
Familiatik at, Ipar Euskal Herrian elkarteek dute segurtatu kulturaren jarraipen militantea. tuz euskaldungoaren eskubideak zerrendatu genituen: " Gure gizarteak ingurune euskaldunean bizitzeko eskubidea du, kultur askotako
|
munduan
izanikan ere; euskaraz ikasteko eskubidea ikasle guztientzat; euskaraz mintzatzeko eskubidea, ez bakarrik etxean, bai eta ere lanean eta zerbitzu publikoetan; euskal kultura komunikabide zabaletan sartzeko eskubidea. Berriz ere eskatzen dugu legezko ofizialtasuna euskararentzat eta gure kulturarentzat. hurrengo urtean Deiadar manifestaldi erraldoia antolatu zen, eskolak, elkarteak eta hautetsiak bilduz, hizkuntza eta kultura eskubideak aldarrikatzeko eta negoziaketak aitzinarazteko botere publikoarekin:
|
|
|
Nire iritzian, hizkuntza bat ez da komunikabidea bakarrik,
|
mundua
ikusi eta ulertzeko sistema baten adierazle edo azaltzailea baizen. Hori ez ezik, nik esango nuke, hizkuntzek eurek moldatzen dituztela, neurri handi baten, eurek aditzera ematen dituzten kulturak ere.
|
|
|
Horrekin batera baditugu erakunde batzuk, bereziak direnak
|
munduan
, berbarako," alkarpoderosoa", hau da, andrazko batek eta gizoneko batek erabakitzen dutenean euretarik baten etxera ezkontzea, ezkondu orduko egiten dute alkarpoderosoa, euretarik bati zer edo zer jazotzen bazaio, besteak haren heriotzaren ondorik haren ondasunak erabili ahal izateko. Erakunde juridiko hori, esate baterako, galarazita dago Espainiako Zuzenbidean.
|
|
|
Baina euskarak, euskal kulturak eta euskal bizimoduak indarrean iraun dute gaurdaino herri horretan. Ez zen behar adinako indarrekoa haien eragina, hau da, orduko denboran
|
munduko
herrialderik eta kulturarik indartsuenak zituen herri harena, euskal kultura eta euskal hizkuntza ezabatzeko handik.
|
|
|
Betiere, denbora ez da alferrik igarotzen, eta horrela ikus dezakegu lehen erabat zilegi eta txalotuak ziren ohiturek gaur egungo
|
munduan
ez dutela lekurik; horrela, bada, ahari topekek galdu dute behinola izan zuten gunea. Gaur egun, horrelako kirolek, ikusmira barik, deitora sorrarazten dute.
|
|
|
Eta horretan gure aberria, Euskadi, eta gure herria, Euskal Herria ez dira bakarrak. Adigai orokorra da hori
|
mundu
zabalean; izan ere, animalienganako tratamendu jakin hori da gizaldietan zehar izan diren jokaera batzuk aldatzen ari direla erakusten duena, alegia, animaliak, kasu honetan, modu batera ikustera datorren joera berri baten araberakoa. Eta gure Herriak ezin dezake ikusmolde orokor horretatik at geratu.
|
|
|
Halandaze, badugu beste gogoeta gai bat:
|
mundu
aldakor honetan, zer da aldagai eta zer aldagaitz?
|
|
|
Une honetan jostailuak Txinatik edo batek badaki nondik datozela, non dago euskal berezitasuna? Ume euskaldunek jolasten dute
|
munduko
beste edozein umek olgatzen duen modu berean.
|
|
|
Euskaraz dauden jolasak, salbuespenak salbuespen,
|
mundu
zabaleko jostailuen euskal bertsioak dira, baina ez dago hortik ateko berezitasunik. Kasu honetan, euskara da ezberdin egiten gaituen ezaugarri nagusia, betiere, berak adierazten dituen adigaiak, ikusmoldeak eta enparauak ez dira euskal senetik sortuak; esan dezagun argi:
|
|
|
Ez dut uste. Hori jazoera orokorra da
|
munduko
kultura eta gizarte guztietan. Gure artean, horrelakoak tragedia gisa bizi ditugu, eta uste dugu gu geu garela bakarrak munduan horrelako aldaketak ‘pairatzen’ ditugunak.
|
|
|
Etorkizun hurbilari begira, eta gerora ere bai, euskaldunok jakin behar dugu moldatzen
|
mundu
zabaleko txoko guztietatik datozkigun aldaketen arabera, eta euskaldunok jakin behar dugu, ez badakigu horretara moldatzen, geure burua galduko dugula.
|
|
|
Aldi berean, ostera, sinesten dut ezin diegula gure osteko belaunaldiei ezer ezarri goitik behera, eta eurek ere egin behar dituztela gure hizkuntza eta kultura transmititu euren ondorengoei igarotzeko. Gure belaunaldiak nahi duen beste ezar dezake beste belaunaldien gainean, baina eurek sinesten ez badute, alferrik da, gure osteko belaunaldiek transmitituko dutelako (konturatzaka, beharbada) eurek barruan daroatena, eta eurek sinetsi behar dute hori barru barruan, bestela alferrik da. xxi. gizaldiaren hasiera honetan geure burua euskalduntzat dugunok egin dezakegun gauzarik onena da
|
mundu
zabaleko kultura handienek egiten dutena ikusi eta, ahal den neurrian eta moduan, behintzat, geurera aldatzea. Bestela, geureak egin du!
|
|
|
Ezin dugu ibili gure seme alabek eta gure ilobek euren etorkizuna erabiltzeko jakinduriarik izango ez balute bezala jardun.
|
Mundua
hasi zen gu munduratu baino askozaz lehenago. Horregatik guztiagatik, guk aurrean dugunari eutsi behar diogu, eta igarotzaile edo transmititzaile izan behar dugu, sekula ez, ostera, iraganeko (daborduko ez dugun eta ikusiko ez duguneko) ondare baten zaintzaile.
|
|
|
Antzina, ez zen horrela egiten, eta aurreskulariari agurra bueltatzen zitzaion burua makurtuz, dantza hori ohorezko ekitaldia baita, ikuskizuna barik. Hau da, txalo jotzea da une honetan gure mirespena erakusteko daukagun modurik zabalena munEtorkizun hurbilari begira, eta gerora ere bai, euskaldunok jakin behar dugu moldatzen
|
mundu
zabaleko txoko guztietatik datozkigun aldaketen arabera, eta euskaldunok jakin behar dugu, ez badakigu horretara moldatzen, geure burua galduko dugula. duan, baina esan behar dugu hori ez dela bakarra kultura guztietarako. Are gehiago, Mendebaldeko kulturen erakusgarria da, eta, ikuspegi horretatik, euskal kulturak berea zuen keinua laga du alde batera, kanpotik etorriko beste bat jartzeko haren lekuan.
|
|
|
Urteak igaro ahala, eta nik, data mugarri legez, 1970eko urteetako hamarkada ipiniko nuke mugarri gisa ondokoa esateko: urte horietatik atzera euskal gizarteak,
|
mundu
zabaleko jazokizunarekin bat, aldatu ditu bere ezaugarri nagusiak, eta une honetan gizarte hiritar baten eitea dauka.
|
|
|
Hori jazoera orokorra da munduko kultura eta gizarte guztietan. Gure artean, horrelakoak tragedia gisa bizi ditugu, eta uste dugu gu geu garela bakarrak
|
munduan
horrelako aldaketak ‘pairatzen’ ditugunak.
|
|
|
Horretara, bada, kultura batek hainbat osagai ditu: hizkuntza, ekanduak, bizimodua, gizartea bera antolatzeko ikuspegia,
|
munduaren gaineko
ikusmoldea, jantziak, kirola eta folklorea, besteak beste.
|
|
|
Nire iritzian, hizkuntza bat ez da komunikabidea bakarrik,
|
mundua
ikusi eta ulertzeko sistema baten adierazle edo azaltzailea baizen. Hori ez ezik, nik esango nuke, hizkuntzek eurek moldatzen dituztela, neurri handi baten, eurek aditzera ematen dituzten kulturak ere.
|
|
|
|
Mundua
ulertzeko moduak ez dira berdinak, eta horren argigarri ipiniko dut hurrengo euskal esaunda zaharra, gaztelaniazko haren ordezkoarekin batera. Horretara, bada," I etxako besteik ez dagonako"(" Hi etxerako, besterik ez dagoenerako") esaeraren gaztelaniazko ordaina izango litzateke" cuando no hay más contigo Tomás".
|
|
|
2.
|
Munduko
pertsona guztiak bizi duten esperientzia bakanetako bat da. Jaiotzatik heriotzara iritsi arte modu batean edo bestean kultura ezberdinen eraginpean murgilduta gaude, berauetatik elikatzen gara eta horietatik guztietatik jasotako ikuspegiz antolatzen dugu bizitza.
|
|
|
Duela 200 urte ez bezala, kultur erreferenteak aukeran ditugu euskaldunok. Eskolan eta eguneroko bizitzan euskarazko, gaztelaniazko, frantseseko eta
|
munduko
beste kultura askotako erreferenteak ditugu. Zergatik aukeratu luke inork euskaraz bizitzea, euskal kultura hartzea, euskaraz sortzea?
|
|
|
Euskararen aldeko hautua egin dugunok, edo euskaraz bizitzeko modua izan dugunok, hizkuntz komunitate horretako garelako eta izan nahi dugulako aukeratu dugu. Euskal kulturak erakartzen gaitu euskal kulturgileekin komunikazioa erraza delako, geure buruz ikusten dugulako emanaldietan, beste hartzaileen tribuko sentitzen garelako, gure
|
mundu
afektiboa, besteekiko harremana eta geure buruarekiko harremana erosoen eta errazen horrela egiten dugulako, euskarak izaten laguntzen digulako.
|
|
|
Produktuak sortu eta ematea ez da nahikoa kulturak galdu ahal izan dituen funtzioak berreskuratzeko edo indartzeko, kulturatik kanpo geratzen diren faktoreek eragin itzela dutelako gutako bakoitzarengan, ohartzen ez bagara ere. Jendeak ez du musika ingelesa entzuten euskal musika gustatzen ez zaiolako, baizik eta hori delako eskuragarrien duena, publizitate gehiena eman eta sortzen duena,
|
mundu
erreferente kulturalak ez zaizkiolako arrotz egiten, munduko" lingua franca" nagusia ingelesa delako,... Horrelako erauntsiari ezin zaio eutsi kultura programatuz bakarrik, irakurketa kritikoa egiten hasi genuke.
|
|
|
Produktuak sortu eta ematea ez da nahikoa kulturak galdu ahal izan dituen funtzioak berreskuratzeko edo indartzeko, kulturatik kanpo geratzen diren faktoreek eragin itzela dutelako gutako bakoitzarengan, ohartzen ez bagara ere. Jendeak ez du musika ingelesa entzuten euskal musika gustatzen ez zaiolako, baizik eta hori delako eskuragarrien duena, publizitate gehiena eman eta sortzen duena, mundu erreferente kulturalak ez zaizkiolako arrotz egiten,
|
munduko
" lingua franca" nagusia ingelesa delako,... Horrelako erauntsiari ezin zaio eutsi kultura programatuz bakarrik, irakurketa kritikoa egiten hasi genuke.
|
|
2008
|
|
|
•
|
Mundu
osoko hedabide digitalak sukalderaino sartzea.
|
|
|
Kode irekiko softwarearen
|
mundua
da, hain zuzen ere, software egokia euskaraz izateko irekitzen zaigun aterik interesgarrienetako bat.
|
|
|
4 Oso zaila da ingelesdunen kopurua jakitea, gaur egun
|
mundu
mailako lingua franca baita.
|
|
|
Outaouais delakoa Quebec-en mendebaldeko eskualde bat da. Quebec-eko garapen ekonomikorako ministro Raymond Bachand ek esan du helburua Outaouais eskualdea 2020rako
|
mundu
mailan itzulpen teknologian liderra izatea dela.
|
|
|
Honako arlo hauetan premiak aztertu eta proiektuak proposatu: sistema interaktibo aurreratuak (ahots teknologiak, galderak erantzuteko sistemak...); euskarazko softwarea (enpresa
|
mundurako
aplikazioak euskarara lokalizatu, software librea nahiz jabeduna); Informazioaren eta jakintzaren kudeaketa; eta inklusioa (ezintasunak dituztenentzako aplikazioak).
|
|
|
Beraz, sistemak garatu behar dira hizkuntza anitzetan zerbitzuak telefonoz emateko (negozioei buruzko informazioa, hirien egoerari buruzko datuak, helbideak, erosketak, erreserbak, eguraldia, telebistako programak, kirolak, jokoak...). Sistema horiek eragina izango dute
|
munduko
biztanleriaren frakzio handi batean. Telefonoak Internetekin konparatuz gero, aplikazioak garatzeko orduan, hainbat informazio ematen du:
|
|
|
Horretarako, hizkuntzak gurutzatu egiten dira, hau da bilaketa eleanitzak egin daitezke (cross lingual retrieval). Hor kokatzen dira liburutegi digitalak ere, hau da hizkuntza desberdinak erabilita,
|
munduko
dokumentu inportanteak edo bestelako altxorrak erabiltzaileen eskura jartzeko sistemak. Teknologia honek galdera erantzuna sistema erabiltzen du bai eta ontologiak eta thesaurusak ere.
|
|
|
|
Mundu
berri horri esker, beharrizan berriak sortu dira, neurri handi batean Internetek eraginda, eta, ezinbestez, garapen teknologikoa arlo jakin batean zentratu da bereziki, hizkuntzen garapen teknologikoan hain zuzen ere. Horrela, gaur egun, teknologia horiei" Informazioaren eta Komunikazioaren Teknologiak (IKTak)" deitzen diegu.
|
|
|
Yourdictionary.com gunean azaltzen den bezala,
|
munduan
6.800 hizkuntza omen dago.
|
|
|
Yourdictionary.com gunean azaltzen den bezala,
|
munduan
6.800 hizkuntza omen dago. Horien artean 2.261 hizkuntzek baino ez dute adierazpen idatzia, eta 300 hizkuntzetan bakarrik kontsultatu daitezke hiztegi elektronikorik.
|
|
|
Orokorrean aztertuta, ez hizkuntzaren prozesamenduarekin lotuta dauden aplikazioak bakarrik, euskarak orain informatikaren
|
munduan
duen egoera ere ez da guztiz txarra; badira hainbat aplikazio, baina honetan ere oraindik zeregin handia dago egoera normalizatu batera iristeko. Jotzen badugu berriro Euskararen Softwarearen Katalogora aplikazio motaren arabera honako zenbaki hauek aurkituko ditugu:
|
|
|
Tresna eta aplikazio informatiko berriak sortu dira informazio andana hori prozesatu ahal izateko. Baina non dago kokatuta euskara
|
mundu
horretan. Lagun dezakete tresna horiek euskararen normalizazioan?
|
|
|
300 hizkuntzarako zerbitzuak daude hor. Argi dago baina
|
munduko
hiztegi zerbitzu guztiak ez daudela, euskararako daudenak ez dira hamarrera ailegatzen eta www.hiztegia.net
|
|
|
Hasieran zenbait produktu aurkeztuko ditugu bide horretan lagungarri suertatu direnak. Gero euskarak orain informatikaren
|
munduan
duen egoera ikusiko dugu. Hirugarren puntuan hizkuntza teknologia lantzeko IXA taldean dugun estrategiaren lehentasunak azalduko ditugu.
|
|
|
Hasieran zenbait produktu aurkeztuko ditugu bide horretan lagungarri suertatu direnak. Gero euskarak orain informatikaren
|
munduan
duen egoera ikusiko dugu. Hirugarren puntuan hizkuntza teknologia lantzeko IXA taldean dugun estrategiaren lehentasunak azalduko ditugu.
|
|
|
Atal honetan Ixa taldearen uztako zenbait produktu aurkeztuko ditugu. Euskaldunari
|
mundu
digitalera hurbiltzeko laguntza izan nahi dute horiek, eta publiko orokorrean eskuetan daude egun, erabiltzeko edo kontsultatzeko. Euskararen morfologia gure hizkuntza nagusienarekin konparatuz hain diferente izanik, soluzio landuagoak asmatu behar izan ditugu zenbait aplikazio gure hizkuntzan erabili ahal izateko.
|
|
|
Ez da aztia izan behar bi alderdi horien arteko lotura badagoela sumatzeko.
|
Mundu
zabalean posizio ‘indartsuan’ dauden hizkuntzak dira hizkuntza teknologietan, eta, horien artean, corpusgintzan, baliabide gehien dituztenak. Horrek, berriz, zerikusi zuzena du hizkuntza horiek mintzatzen diren herrialdeen botere ekonomikoarekin ere, zientziaeta teknologia ikerkuntzan inbertitzeko baliabide handiak, eta gizarte teknologizatuak, behar baitira, produktuak eta zerbitzuak merkaturatzea bideragarria izango bada.
|
|
|
Corpusen
|
mundura
hurbiltzen dena berehala konturatuko da zein mundu zabala den. Era askotako corpusak daude, helburu askotarako eratuak eta erabiliak.
|
|
|
Corpusen mundura hurbiltzen dena berehala konturatuko da zein
|
mundu
zabala den. Era askotako corpusak daude, helburu askotarako eratuak eta erabiliak.
|
|
|
Beste hizkuntzen kasuan ere, nabarmena da unibertsitate eta entitate akademikoen e (ra) gileeta garatzaile lana, instituzioen eta, hainbatetan, enpresa handien finantza laguntzaz. Sarritan(
|
mundu
batez ere), proiektu komertzial handiek ekarri dute corpus proiektu handiak abian jartzea (The Bank of English Cobuild, esaterako), batez ere baliabide linguistikoak eratzeko, nahiz eta oinarrizko baliabidea bera egitea ere helburu nagusi izan den ‘corpus proiektu nazionalen’ kasuan: ohikoak dira erreferentzia corpus, corpus nazional izendapenak.
|
|
|
Horrelakoetan, aldagai estralinguistikoei erreparatzen zaie sailkapenak, geruzak eta abar antolatzerakoan (genero, eremu, egileen datu soziolinguistikoak...). Hizkera aldaerak (estandarraz gain) oso presente daude
|
mundu
zabaleko corpusetan, eta hori koherentea da aipatu berri den deskriptibismoarekin.
|
|
|
Bestetik, gure azterketan nabaritu dugu
|
mundu
mailako ikusmiran euskarazko corpusak ez direla nahikoa ‘ikusten’, hau da, corpusen eta hizkuntza teknologien erreferentzia gune ezagunetan oso informazio gutxi aurkitu dugu euskarazko baliabideez. Arazo hori ez da euskarazko corpusena bakarrik, noski; esaterako, P. Bilbaok salatu duenez, Europako hizkuntza politika ‘txarrak’, edo ezegokiak, Europa mailan" ikusgabe
|
|
|
Euskararen
|
munduan
, hitzetik hortzera entzuten dugu ahaleginak batu, bateratu edo koordinatu egin behar direla, eta lankidetzaren beharra askok nabarmendu dute. Corpusen arloan, bistakoa da proiektu batzuetan erakunde publikoen bultzada ezinbestekoa dela, batik bat corpus handiak, erreferentzia corpusak nagusiki, egingo badira, kostu handiko proiektu etengabe elikatu beharrekoak baitira.
|
|
|
Hizkuntza guztiek ez dute
|
mundua
era berean antolatzen, eta ez dituzte kontzeptuak era berean lexikalizatzen. Espainieraz lexikalizazio bakarra duen elementu batek euskaraz hainbat lexikalizazio izan ditzake.
|
|
|
Halako sistema bat garatzeko, ASR eta TTS moduluez gainera, testuaren itzulpen automatikoa (AMT, Automatic Machine Translation) egiteko modulua baliatzen du makinak, eta hizkuntza batez esandako hitz segida bat ezagutu, automatikoki itzuli eta atzera ahots bihurtzea da haren azken helburua. Osagai horiek guztiak lantzeko, erronka garrantzitsuak ari dira garatzen
|
munduan
, eta azken urteotan mundu osoko zientzialari eta ingeniari askoren arreta bereganatu du hizkuntza mintzatuko sistema komertzialki bideragarri bat eraikitzeak. Artikulu honetan, dena dela, hizketa teknologiez jardungo baitugu, ASR eta TTS moduluen azterketan jarriko dugu arreta, testua prozesatzeko teknologiei buruzko azterketa beste artikulu bati dagokiolakoan.
|
|
|
Halako sistema bat garatzeko, ASR eta TTS moduluez gainera, testuaren itzulpen automatikoa (AMT, Automatic Machine Translation) egiteko modulua baliatzen du makinak, eta hizkuntza batez esandako hitz segida bat ezagutu, automatikoki itzuli eta atzera ahots bihurtzea da haren azken helburua. Osagai horiek guztiak lantzeko, erronka garrantzitsuak ari dira garatzen munduan, eta azken urteotan
|
mundu
osoko zientzialari eta ingeniari askoren arreta bereganatu du hizkuntza mintzatuko sistema komertzialki bideragarri bat eraikitzeak. Artikulu honetan, dena dela, hizketa teknologiez jardungo baitugu, ASR eta TTS moduluen azterketan jarriko dugu arreta, testua prozesatzeko teknologiei buruzko azterketa beste artikulu bati dagokiolakoan.
|