|
2005
|
|
|
Era honetako produktuen ekoizpena eta erabilpena hedatzeko, interesgarria izango litzateke
|
mundu
osoan eragina izango lukeen ikurginkorrak direla kontuan hartuta, zergatik ez erabili gaitasun hau kon edo marka bat sortzea. Ikur edo marka hori arriskurik sortzen ez duten produktuei emango litzaieke; edo berdin dena, onargarriak direnei.
|
|
2006
|
|
|
egungo gizartea kezkatzen duten hegazti gaixotasuna edo antzekoak ekidin ahal izateko, iraganean jasan behar izandako izurriak kontuan hartzea. Adibidez, urteetan
|
mundu
osoan eragina izan zuen gripea, spanish influenza edota grippe espagnole bezala ezagutua izan zena. Lur planetako biztanlegoari erdia baino gehiagori min eman zion, nahiz eta gripe horren eraginez hildakoen kopurua leku batetik bestera dezente aldatu zen.
|
|
|
Era berean, kontsumo arduratsua eta arroparen merkataritza bidezkoagoa bultzatu nahi ditu, alternatiba ekologiko, sozial eta solidarioak eskainiz. Reintjesek kotoia arduraz kontsumitzeko hainbat arrazoi aipatu zituen, eta
|
mundu
osoan eragin handia izan zuela nabarmendu zuen, sektore horretan 100 milioi nekazari baino gehiago baitaude mundu osoan. Genetikoki manipulatutako kotoiaren hazkunde izugarria eta pestiziden eta uraren neurriz kanpoko erabilera ere salatu zituen, baita egoitzak hegoaldeko herrialdeetan dituzten korporazio transnazionalen abusua ere, herrialde horietako legeen permisibitateaz, soldata apalez eta zerga salbuespenez baliatuta.
|
|
|
Kotoi arduratsuaren kontsumoa lortzeko arrazoi nagusiak Kanpainaren arduradunek zenbait arrazoiren berri eman dute, eta kontsumitzailearen sentsibilitatea azaltzen dute ohiturak aldatzeko:
|
Mundu
osoan eragin handia du. Kotoiak paper garrantzitsua du zuntz berriztagarriaren laborantza gisa eta lehengai industrial gisa, hau da, zuntzaren munduko merkatuaren %38 Sektore horrek 100 milioi nekazari baino gehiagori ematen die lana Sektore horrek 100 milioi nekazari baino gehiagori ematen die lana eta mendebaldeko Afrikako herrialdeetan, kotoia da diru iturri nagusia eta baliabide esportatuena.
|
|
|
Paul Zimmet irakasleak, 2.500 aditu eta osasun arduradun baino gehiago bildu dituen topaketako lehendakariak, “obesitatea nazioarteko azote bat dela” esan zuen. “Obesitatearen pandemia arriskutsu eta progresibo horrek
|
mundu
osoari eragiten dio gaur egun”, erantsi zuen Zimmetek, diabetesean aditua den australiarrak. Gehiegizko pisuak eragindako osasun arazoen kostua ikaragarria da mundu osoan, eta milaka milioi eurokoa da urtean Australian, Erresuma Batuan eta Estatu Batuetan, beste aditu batzuek adierazi zutenez.
|
|
2008
|
|
|
Globalizazioaren ondorio nabariena mundu mailako merkataritza handitu izana da, hau da, mundu guztia erosten eta saltzen. Baina hain nabarmen ikusten ez dena da kapitalak berak nahi duen bidea jarraitzen duela, inolako kontrolik gabe, eta horregatik, krisiak sortzen direnean
|
mundu
osoari eragiten diotela.
|
|
|
Espezialistek ebakuntza egitea gomendatzen dute ondoezik sortzen badute (mina, larruazaleko alterazioak edo larruazaleko ekzemak), konplikazioak sortu badituzte edo horiek gertatzeko arriskua dagoela uste bada (flebitisa, barizeetako ultzerak edo barizeen odol-jarioa). Barizeak
|
mundu
osoari eragin diezaiokeen arazoa izan arren, eragin handiagoa dute emakumeen artean, haien fisiologiagatik, bereziki haurdun badaude, eta zenbait biztanleria taldetan, hala nola egunean denbora asko ematen duten profesionalengan. Hori dela eta, hobe da udan eta urtean zehar garatzea.
|
|
2009
|
|
|
Gipuzkoako enpresarien buruzagiak, Eibarko JAZ ZUBIAURRE lantegitik erantzun die EITBren galderei eta une ekonomiko larria
|
mundu
osoan eragiten ari dela ohartarazi du.
|
|
|
Egoera onartu eta garai hobeak datozenerako lantegiak prest izatea. Hori da Eduardo Zubiaurreren ustez bizi dugun krisialdi ekonomikoari aurre egiteko aukera bakarra.Gipuzkoako enpresarien buruzagiak une ekonomiko larria
|
mundu
osoan eragiten ari dela ohartarazi digu; Eibarko Jaz Zubiaurre lantegitik erantzun die EITBren galderei.
|
|
|
Osasun eta Gizarte Politikako Ministerioaren datuek adierazten dutenez, Espainian diabetesaren prebalentzia %6, 5 ingurukoa da 30 eta 65 urte bitarteko biztanleentzat, nahiz eta zenbait azterketatan %6 eta %12 bitartekoa izan daitekeen.
|
Mundu
osoan eragindako pertsonen kopurua 435 milioitik gorakoa izango da 2030ean, Diabetearen Nazioarteko Federazioaren (IDF, ingelesez) aurreikuspenen arabera. Azaroaren 14an Diabetearen Nazioarteko Eguna dela eta, EGFk azpimarratu du beharrezkoa dela “gaixotasunak prebenitzeko eta tratatzeko presazko planak egitea, hezkuntzaren, dietaren eta ariketa fisikoaren garrantzian eragina dutenak”.
|
|
|
Harrigarria da Israelgo Estatuak duen eragina. Hain herrialde txikia izanik,
|
mundu
osoan eragiteko gaitasun itzelezkoa du.
|
|
2010
|
|
|
Gipuzkoako enpresarien buruzagiak, Eibarko JAZ ZUBIAURRE lantegitik erantzun die EITBren galderei eta une ekonomiko larria
|
mundu
osoan eragiten ari dela ohartarazi du.
|
|
|
Finantza krisialdiak
|
mundu
osoan eragindako egoera larriaz ohartarazi zuen Tourainek. Eta krisialdiari aurre egiteko luzera begirako joera sozial, kultural edota demografikoen bilakaerari erreparatu behar zaiola azpimarratu zuen.
|
|
2011
|
|
|
Baina ondorio izugarriak izan dituzte.Politika horiei zor zaie, besteak beste, langabeziak eta defizit publikoak gora egin izana; eta estatuen zorpetze maila ere handitu izana. Greziako krisiari loturiko gertakizunak dira diodanaren erakusgarri; zalantzan jarri dute euroaren beraren iraupena eta
|
mundu
osoan eragina izango lukeen domino gisako eragina iragarri; herrialde nagusiak ere ez lirateke onik aterako.Horregatik atera dezakegu ondorioa beren interesak defendatu nahiak eraman dituela erdialdeko herrialdeak erreskate neurriak onartzera, ez herrialde periferikoekiko elkartasunak.Hala ere, posible da emaitza positiboak izango dituzten bestelako politikak abian jartzea; ona litzateke hala egi... Badira herrialdeak bestelako politikak aplikatu eta arrakasta izan dutenak, argi utziaz EBren neurriak ez direla har daitezkeen bakarrak.
|
|
|
Energia enpresei dagokienez, inguruan interes estrategikoak dituzten konpainiak dira herri matxinaden aurrean ahulenak, hala nola Gas Natural eta Repsol. Eraikuntza enpresa batzuek ere akordioak egin dituzte
|
mundu
osoan eragina duen krisi horrek kaltetutako herrialdeetako batean azpiegiturak garatzeko. Baina, atera al daitezke onuradunak krisi honetako beste enpresa batzuk?
|
|
|
bata, Ashokako aholkulariekin, eta, bestea, nazionala, beste gazte “changemakers” batzuekin. Hala, Ashoka Jóvenes Changemakers en sare nazional eta europarrean sartu zen,
|
mundu
osoan eragina duen mugimendu horren beste pieza bat. “Gazteak gizarteko aldaketa garrantzitsuenen buru jartzen direnean, beraiek sortzen dute jarrera aldaketa”, gogoratu du erakundeak.
|
|
2012
|
|
|
Biriken Munduko Fundazioak (WLF, ingelesez) salatu egin du erretzeak
|
mundu
osoan eragindako heriotza kopurua hirukoiztu egin dela azken hamarkadan. Guztira 50 milioi pertsona hil dira, gizonezkoen heriotzen% 15 eta emakumezkoen heriotzen% 7, hain zuzen.
|
|
|
Espainian eragina du? ZOPA
|
mundu
osoari eragiten dio, hainbat arrazoirengatik. Nork ez du ezer erabiltzen AEBetan oinarritutako zerbitzua da?
|
|
2014
|
|
|
«Asko dira garapenari mehatxu egiten dioten faktoreak. Indarkeria guneak gero eta ugariagoak dira, eta herrialde baten edo eskualde baten arazoek
|
mundu
osoari eragiten diote. Horregatik, erantzukizunak partekatu behar ditugu eta, elkarlanean, tresna eraginkorrak sortu mehatxu larrienak kontrolatu ahal izateko».
|
|
2015
|
|
|
Fenomeno globala da,
|
mundu
osoari eragiten ari zaiona: garatzeko bidean dauden herrialdeetako emakumeek euren herrialdea eta senideak uzten dituzte, herrialde aurreratuetako beste familia bateko zaintza eta etxeko lanetan jarduteko.
|
|
|
inperioen sorrera eta erorketa, zibilizazioen arteko talka, kaosa, Islama Ekialdearen eta Kristautasuna Mendabaldearen arteko gatazka. Gertaera garrantzitsuen protagonista izaten jarraituko du, inguruan eta
|
mundu
osoan eragina izanen dutenak.
|
|
|
Haurren obesitatearen aurkako irtenbide zehatzak Mezu matxista igorri beharrean, Jamie Olivier-ek adierazi du «obesitatea saihestu egin daitekeela haurrak janariaren, nondik datorren eta nola prestatzen diren hezten». Zure ustez, beharrezkoa da «nola prestatu eta nola erosi erakustea, 2015ean
|
mundu
osoan eragiten duen gizentasun epidemia murrizteko». Bere aitorpenetan, Olivier-ek azpimarratu du haurren obesitatearen zifrak bikoiztu egin direla 1980tik.
|
|
2016
|
|
|
|
Mundu
osoan eragina duten arauak dira:
|
|
|
Zor publikoa hain handia izatea kaltegarria da egonkortasun fiskalerako. Zorraren erantzukizun nagusia herrialde garatuek duten arren, ondorioek
|
mundu
osoari eragiten diote.
|
|
|
Sintoma gastrointestinalak abdomeneko mina, goragaleak, gorakoak eta beherakoa dira; neurologikoak, berriz, hatzetan inurridura, ahulezia, tenperatura itzultzea (hau da, objektu hotzak bero eta bero sentitzen dira) eta, kasurik larrienetan, arnas paralisia. EFSaren arabera, zigaterak eragindako intoxikazioa da itsas biotoxinek
|
mundu
osoan eragiten duten intoxikazio mota ohikoena. Itsas biotoxinak Beraz, arrainak eta itsaskiak elementu kutsagarriak (naturalak nahiz artifizialak) metatu daitezke garatzen diren ingurune urtarrean.
|
|
|
Hala ere, prebalentzia nahiko altua da:
|
mundu
osoan eragiten du, bi urtetik beherako 100.000 haurretik 25 eta 25 artean. Espainian, Espainiako Pediatria Elkartearen (AEP) arabera, proportzio hori betetzen da, urtero jaiotzen diren 450.000 haur inguruk pairatzen baitute.
|
|
2020
|
|
|
Hau ordutik gertatutako erorketarik handiena da. Batetik,
|
mundu
osoan eragin du, Txina eta AEBko ekonomietatik hasita; bestetik, inoiz ikusi gabekoa gertatu da, eskaintza krisia eta eskari krisia batera etorri direla. Hau da, produkzio ahalmena behera etorri da, herritarrak ezin direlako lanera joan, eta sektore askotako kontsumoa zuzenean desagertu da.
|
|
|
Jakina, horrelako fundazio eta auzitegi batek sostengu moral eta ekonomiko franko behar du bere lana egiteko, eta eraginkor bihurtzeko, eta ez du lortu egundainokoan behar lukeen itzalik. Eta, jakina, droneak Obamak ere ugari erabili zituen; ez da bakarrik Trumpen kontua, baizik eta Mendebaldearena, eta eskerrak
|
mundu
osoan eragina izango lukeen auzitegi inpartzial baten faltan, Errusia eta Txina ere hor daudela kontrapisu egiteko, baina egungo mundu egoera benetan larria da, horrelako erailketa anker gupidagabeko batek kontrakotasun gehiago sortzen ez duenean.
|
|
|
Azpeitia Cup futbol txapelketaren antolatzaileek jakinarazi dutenez, COVID gaitzak
|
mundu
osoan eragin duen krisia tarteko eta osasun erakundeek emandako gomendioak jarraituz, aurtengo edizioa bertan behera uztea erabaki dute. Kimu mutilak ekainaren 12an, 13an eta 14an ziren lehiatzekoak, eta infantil neskak, berriz, ekainaren 19an, 20an eta 21ean.
|
|
|
Laguntza herrialde bakarrera bideratu ordez,
|
mundu
osoan eragitea xede duen UNICEF erakundeari bultzada ematea adostu du Kooperazio departamenduak.
|
|
|
Zagreben izan da Jon Muñoa (Zarautz, 1998) Erasmus ikasketa programarekin. Hiriari sekulako astindua eman zion lurrikara batek igandean, eta
|
mundu
osoari eragiten ari den koronabirusaren krisiari gehitu zitzaizkion fenomeno naturalaren ondorio lazgarriak. Egoera ikusita, Muñoak bere esperientzia etetea erabaki zuen, eta herenegun itzuli zen Zarautzera.
|
|
2021
|
|
|
COVID19aren lehen ondorioa, zuzenena eta agerikoena osasun larrialdia izan da.
|
Mundu
osoan eragin dituen kutsatze, gaixotze eta heriotzak. Horiek saihesteko osasun baliabide asko bideratu dira:
|
|
|
Kasu kopurua asko handitzen dela denbora laburrean. Laurogeiko eta laurogeita hamarreko hamarkadetan gertatu zen batez ere, iraun duen eta
|
mundu
osoari eragin dion aireratzea gauzatu zenean. Gaur egun, herrialde guztietan ohikoagoa da obesitatea malnutrizioa baino.
|
|
|
Irudia: Martzilla Airearen poluzioak
|
mundu
osoari eragiten dion arren, ez digu denoi kalte egiten neurri eta forma berean. Hiriguneetan, adibidez, jende gehiago dago ikusgai.Talde ahulenak dira gaixotasun kardiobaskular kronikoak dituztenak, arnas bideei eragiten dieten patologia eta alergiak dituztenak, adinekoak eta haurtxoak.
|
|
|
Industrializazioak ekarri kalteek
|
mundu
osoari eragiten diote; konparazione, AEBetako Nekazaritza Departamenduak antzinako hamar mila tomate barietate zerrendatu bazituen 1903an, %20 baizik ez ziren gordetzen mendearen hondarrean.
|
|
|
Estatistika ofizialen arabera, COVID
|
mundu
osoan eragindako heriotzen ia erdiak zenbatzen dira Amerikan: 1,25 milioi gaixo hil ditu koronabirusak kontinente horretan.
|
|
2022
|
|
|
Hizkuntzak, gizarte ereduko proiektu integral baten parte den aldetik, Katalunian diharduten enpresa guztiei eragiten die, baita hizkuntzarekiko konpromisoa beren estrategiaren barruan berariaz aintzat hartzen ez duten enpresei ere. Inbertsio horren itzulerak
|
mundu
osoari eragiten dio, eta elkarrekin partekatutako ondasun gisa sozializatzen da. Egoera horrek meritu eta erantzukizun handiagoa ematen die jardunbide on horiei gizartearen aurrean.
|
|
|
Mugak airearen kalitateari buruzko Europako araudiaren bidez ezartzen dira. OMEk, berriz, jarraibide murriztaileagoak ditu “kutsatzaile mota horrek
|
mundu
osoan eragiten dituen heriotza eta gaixotasunei aurrea hartzeko”, dio Aquae ko teknikariak. “Juridikoki lotesleak ez diren arren, gobernuek kontuan hartu behar dituzte politika publikoak zehaztean eta arlo horretako legeria berria garatzean, herritarren bizi kalitate onena eskaintzeko”, ondorioztatu du.
|
|
|
Ez. Berotegi gasen isurketa benetako gizarte arazo bat da,
|
mundu
osoari eragiten diona, eta hogeita hamar urte baino gehiago eman ditugu horretaz ohartarazten, arrakasta txikiarekin. Hasieran ez nekien zientzialariek zelan eragin zezaketen politikan; orain, zeozer gehiago dakit, baina oso etsigarria da ikustea klimatologoek urteak daramatzatela abisatzen eta oraindik ez gaudela bide onean.
|
|
|
33 urteko demokrazian botoa eman ez zuten txiletarren %35en parte hartzeak argi eta garbi baieztatu zuen gehiengo soziala ez zela ohikoa. Egoera ekonomikoak eragindako ondoezak(
|
mundu
osoan eragiten duen inflazioa pairatzen ari da herrialdea, eta kapital ihesak eragindako krisia ere), eta herritarren zati batek gobernuarekin duen gogobetetze ezak egin dute gainerakoa, erreferendum hori, edozein hauteskundeetan gertatzen de bezala, ez baita soilik izan proposamenaren ingurukoa.
|
|
2023
|
|
|
Interneteko lurraldeek
|
mundu
osoan eragiten dutela ulertzeak, eta munduko tokiek nahita edo nahi barik paper bat dutela ikusteak, beste garai batzuetako praktikak gogoratzen ditu, hala nola Europako zenbait herrik esklabotzarekin sortu zuten dinamika ekonomiko globala: beste herri batzuetako baliabideak esplotatuz eta kultura deuseztatuz aberastu ziren.
|
|
|
Klima aldaketak
|
mundu
osoari eragiten dio, baina munduko beste krisi batzuetan bezala, baliabide mugatuak dituzten edo gatazka armatuak dituzten herrialdeek gainerakoek baino kalte handiagoa jasaten dute. Barne desplazamendua Monitorizatzeko Zentroaren arabera, 2021ean, klima aldaketak 23,7 milioi barne desplazamendu berri eragin zituen 140 herrialde eta lurraldetan baino gehiagotan.
|
|
|
Egoera horretan, Mendebaldean herritarrak hasi dira pentsatzen ez ote datorren
|
mundu
osoari eragingo dion gatazka handiago bat, hirugarren mundu gerra hori, askoren betiko beldurra. Eta ez da sorpresa, Taiwan ere bai, berriz da elkarrizketa askotan protagonista:
|