|
2003
|
|
|
1955ekoburuilaren8 anberriz, Lekorneko
|
herrian
, EskualzaleenBiltzarrak bereburulehen zenaospatunahiizanzuelarik, ordukoGureHerriaaldizkarian emanadenbezalaoroitarribatezarriz, Erlandeeneko ataburuanezagutunuen mirikuzenaren etxekoarrebaezkongabeaJosefinadeitua, etaharenganikardietsi berrogeiurtezgerozselauruanbahiturikzeuzkatenlehenediziokoBuruxkakizenekoehunetazenbaitliburufamatuhaietarikalebakarbat, enekondubegiratzekotan.
|
|
|
...re, bereganatunahiizanzituen, etaBasamortuarenKonkistari ekinzion.Prozesuhorretanurratsezurratsmugaurrunduz joanzenBuenosAireshiriburutik, ganadu hazkuntzan oinarriturikoekonomiaberria bermatzeko.Basamortuaren Konkistadelakoaizendapen guztizeufemistikoada, izatez, zinezkosarraskiaizanbaitzen, arokolonialetikherriindiarren eskuzeudenlurraldeak, garbitu, ziren eta.Hainbatkanpaina militargaratuziren,
|
herri
indigenakNegroibaiaz hegoalderainobultzatzeko. Rocajeneralakadierazizuen, kasurako, 1600indiarhil zituelaeta10.000gatibu altxatu, 1879kokanpainan; beroriek, gero, esklabogisa bidalizirenTucúman aldeko azukre kanaberadietara, edo BuenosAireshiribururagoimailako etxeetakoneskame.
|
|
|
Esangabedoa, makinabat arrazoisozio ekonomikok piztuetabizkortuzutenuholdea, baina, arrazoiakarrazoi, bazirudienEuskalHerriahustu egingozena.Bazirudieneuskaldungoaurruti minatabikobatekjotazegoena,
|
herria
uzterabultzatzenzuena.AitaArbelbideerezeharokezkatuta agertzen zaigu, euskaldunek, ameriketarat (sic) joaitekodutenerrabia, delaeta.Egoeraeta pentsakera islatzeko, bestekontuezininteresgarriago batzuenartean, emigrazioari doazkionhiruzpalaupasartealdatukodizkizut honaArbelbiderenIgandeafamatuarenaitzinsolasetik (1895). Hainbestetan aipatudenhitzaurrehorrek, euskararendefentsasutsuenetarikoagaratz...
|
|
|
Etanibeldurnaizhola holagertadakionEskual
|
herriari
: Beremintzayaatchikirendueno, behatukodabethibere arbasoenirakaspenerietahetantiesoegonen; bainanjoanagoetasartzenagodohalamintzaya arrotzetan, aigeroztikakhaboizanendalasterEskual herriaz!
|
|
|
Etanibeldurnaizhola holagertadakionEskual herriari: Beremintzayaatchikirendueno, behatukodabethibere arbasoenirakaspenerietahetantiesoegonen; bainanjoanagoetasartzenagodohalamintzaya arrotzetan, aigeroztikakhaboizanendalasterEskual
|
herriaz
!
|
|
|
Erlebatzuidurizuten, Ameriketako lilienikertzerajoanak, kofoiahemen utzirikzaintzalekin, geroeztia bilduzuketeneangozatzekotan.Zenbeit urtelaburrezhanalatuondoanahalzutenbezenbat, ezenbizihauez zeien ixtantbatbaizik, helduzirengibelerat, gehienakgerrikoahanpaturik.Ontsasaltzenziren azindak, kabaletakomozkinekmerkatuetarat bazutenjoaitea, diruakezzuenorainogaltzerik.OrduanEuskal
|
Herrirat
itzultzea, zerzoriona!
|
|
|
Alabaina, oroharaskozhandiagoasuertatuzenindarzentrifugoaindar zentripetuabaino, esannahibaita, erlatiboki osogutxiizanzirenEuskal
|
Herritik
urrundutakoan atzera itzulizirenak.Gurearteanosozabalduta dagoenirudibatenarabera, zortzikoetan eta?, Ameriketara jozuteneuskaldunenbihotzeanitxaropenbakarrazegoen, alegia, laneginzintzoeta gogor, etadiru metabatbilduahaliketa lasterren, sorterrimaiterabueltatzeko.Dirudienez, baina, kontuakbestelakoakizandira.Gogoratu, adibidez, Lurotarrenkasua: dirutzagalantametatuarren, gehienakArgentinan geldi... Hauda, RougetdeLisleereharrituta geldituzen, ikusitakoanerrealitateanezzegoelaklixeakzabaldutakovrai Basquerik, ez zegoelahorrelako zinezkoeuskaldunik.
|
|
|
...suaargitaratuzuen1957an.Liburuhorrekegilearen aitak, DominiqueLaxalt, Zuberoraeginzuenbisitaldiakontatzendigu, UrrunekoMendebaldean. FarWesten, artzainmende erdi igaroetagero.Bidaianostalgikohorretanzeharbururaetorrikozaizkionahasianhaurtzaroko erreminiszentziak etaAmerikanbiziizandakonekeaketailusioak, baina, sorterriabisitatzekoamets zaharragauzatzean, orduantxekonturatuko daAmerikaduelabenetako
|
herria
, etaberarenganantz deiegitendiola.Izanere, eleberriarenazken orrialdeanEuskalHerrirabehin betikobueltatzekoeskatzendiotenean, bihurtugabeetaburuarekin ezetzesanezerantzun zuen:
|
|
|
... aitzin solaseanezinederkiagogorestendituezbakarrikEskual
|
Herriko
ohiduraetamintzairezaharrak, bainanhala halaerlisionea.Zergatikote. Batereaipatugabeuzten ahalzuennehorilaidorikegingabe, geiak ezzionazgerozgaldegitenalde alakontraagertzea.Enegostuko, fedea ahulduzitzaion, goibeldu, ikaratu, bainanezbehineresuntsitu: erlisioneariezzionbihotzak nehundikukoegitenahal.
|
|
|
Broussain enbihotzeanalaizpirituan, hitzbatez, bizizenEuskal
|
Herri
guziaberehedaduran, ezbakarrikeremubezala, bainannoizbaitikorai arterainokourratsjarraikian.
|
|
|
Etxeparerenbigarrenbazterketaaldesozialetikdator, zereneta, Etxeparelaikoabaita, gehienbatelizgizonezosotutakoeuskararenordukounibertsokulturalean.Gertaerahorrek, jakina, badugarrantzirik,
|
herrietako
apaizakbaitziren euskalliburuenzabalkunderakosarea, irakurlepotentzialakizateazgainera.Gauzakhorrela, Aldudekomedikuairakurleposiblerik gabegeldituzen, etaedukizituengutxienartetikezzueninolakogoresmenikentzun.Bakarrenetarikoaizangozen, beharbada, Azkueeuskaltzainburuakbidalizionlaudorioa; alabaina, berandusamariritsiko zitzaionEtxepareri, eskutitza1920koabaita:
|
|
|
Erromanoekbazutenberenlatinmintzaianhitzhau: patria, errannahi baita, arbasoen toki, arbasoakbiziizan, arbasoekmaitatuetaberen umeerutzilurra.Hitzhortarikateraia dapatriefrantseshitza, errannahi baita, frantsesentzatFrantziakolurra.Gukeuskaldunekbadugugure mintzaianikurberekohitzbat.Hitzhoridaaberria, errannahibaita, arbasoenlurra.ArbasoenlurraguretzatlehenikEuskalHerria; bainan Euskal
|
herria
, bere ñimiñoaneratxikiaizandenazgeroz, etaaspalditik, Frantziari, gureaberriahedatzendaEuskal herrikozedarrietarikharat, hartzendiela Frantziagaraitikoareneremia.Euskaldungira, etaorozbat frantses.EuskalHerriarizorbalinbadakogugehienikgurebizipidia, Frantziaridakoguguzizzorgureadimendukoargia, gurebizitziarenerrextasuna, gurebihotziandukegunaneiatasungoxoa, gureahalenhandiaere ba, errannahidutg...
|
|
|
Aldaketa prozesurakoosomuntahandikoaizanzenkomunikaziosarearenhobekuntza, zereneta, gizataldeenartekodesberdintasunakezabatzeazgainera,
|
herrietako
bizimoduahirietakoaren geroetaantzekoagoa eginbaitzuen.Aldepolitikotik, Parisekoaferakgeroetaintereshandiagoz segitzendira, hanhartutakoerabakiekgeroetazuzenkiagohunkitzenbaitituztegizataldeetalurraldekonkretuak.Derrigorrezkosoldadutzakere, kostutxikikoarmadaeskerga posibilitatzeazaparte, herritarrenetaideien joan etorria areagotuzuen.Eskolarileporatuzaio, Frantzianaziobakarra bilakatuzuenprozesu... Prozesuaamaitutakoan, zelan edohalan, ikuspuntu, nazional?
|
|
|
Orai, aitzinaitzinhuntan, ezdaikustenkasiklaboraririkbaizen.Ehun gizonetarikhiruetan hogoi ta hamar, laborariak.Garaitikoak,
|
herrietako
zurgin, botiges, karrosa zain, hargin, nekazalemotaguzietarik.
|
|
|
Konturatuzarenez, pasartehonetanlehenagoaipatuditugunzenbait zantzubarruntadaitezke, nahiizanezgero, goianadierazitakoezgain, hala nola, naziotasunbikoitzarena(. Frantziako buruzagiek...Euskal
|
Herriko
xisterazkari?), edota, HamalaukoGerlarekikoepeltasuna(, bete... bereeginbidea?). Areago, gerlaamaituzenetikurtebatzukjoandirela, harengomutalausotueginda, etakirolariennorgehiagokamoduraaurkeztendigu(. Alemanekilakobekoz bekoizigarrian?), gudu tokietanbiziizandakoneke etasufrikarioguztiakdesdramatizatuz edo.
|
|
|
JacquesGaratda, nikdakidala, GerlaHandikointsumisoetadesertore euskaldunenazterketaeginduenidazlebakarra.Garatekdioenez, gerlaren hasiera hasieratikfrantsesagintarien arranguranagusibilakatukoziren intsumisioa etadesertzioa.Dioskunez, armadarakoizenaematekoepea amaitzean,
|
herriko
etxeaskoetaaskozerrenda laidogarriez beteziren; esangabedoa, intsumisoenizen deiturez osotutazeuden, harrigarriluzeak direlarik.Intsumisohorietarikobatzuk, bistanda, askozlehenagokoak izangoziren, aspaldianabiatubaitzirenAmeriketarantz, baina, intsumisoak izatenjarraituzutengerlapiztuzenean, zeren1887kokintarainokoak altxatubaitziren.Baina, besteanitzek jozutenmugazbestalderajustu eurendeialdiaba...
|
|
|
...euri, osodeigarribegitanduzait, Etxeparekaipaturiko, berrogoi tazortzi, soldaduhoriek, justu justudirelatxosteneko40mobilizatuakgehi7desertoreak, gehi, beharbada, txostenekodatabainogeroagoaltxatutakobestesoldadubat.Zerdagohor. Kointzidentzia batoteda. AlaEtxeparekezdiedesertoreeiinolakohobenikikusi, etagainerakogerlariekin zenbatudituezergertatuizanezbalitzbezala. Etxeparekseguruezagutukozituela,
|
herriko
etxekointsumisoaldudarrenzerrendalaidogarri luzeaket, abainortzukizanzirenzazpidesertorehoriek, izen deituraetaguzti.Zergatikezzituennabarmendu. Areago, zergatikezzuenfitsikaipatu. Inpresioadut, gureEtxepareren omisiesanguratsouhoriAldudekoaurreko medikuaren eraginezizanzitekeela, besteakbeste.Izanere, gogoratu, FernandElosujaunmedikuanarkistaeta antimilitaristari askojazarrizitzaiola, bere burua...
|
|
2007
|
|
|
Harrigarria bada ere, intelektualak barik, apaizak eta politikoak izan ziren La, tteri kontra egin ziotenak, ideia atzeragoko apaizak, alde batetik, eta eskuin eta eskuin muturreko politikoak, bestetik. Politikoen artean, nahikoa da aipatzea Jean Ybarnagaray eskuindarra, azterturiko garaian etengabeko ekinean aritu izan zena Ipar Euskal
|
Herriko
politikan eta La, tte ezin ikusi zuena.
|
|
|
Malharin eskolako andereñoa izan zen eta Marijane Minaberry Basque> Eclair, > Sud Ouest> eta Herrian administrari bezala egin zuen lan. Jakes Abeberryri dagokionez, 1960 hamarkadako Enbata> mugimendu abertzale eta izen bereko aldizkariaren sorreran parte hartzearekin batera, Kultura sailaz arduratzen zen Biarritzeko
|
herriko
etxean elkarrizketatua izan zenean.
|
|
|
Lege Zaharraren garai hartan, lurralde frantziarrek
|
herri
biltzarren bidez burutzen zuten antolakuntza administratiboa. Biltzarretan baserritarrak, apaizak eta notableak ordezkaturik zeuden; euskal herritarren eta Elizaren arteko harremanak nahiko estuak ziren (parrokiaz elkartzen ziren herritarrak), Elizako buruek baserritarren ordezkarien rola betetzeraino.
|
|
|
1553an indarrean sartu ziren foruek19 Aintzineko Erregimenaren
|
herri
biltzarretako antolaketa soziopolitikoa arautu zuten. Beste aldetik, Iparraldeko gizarteak nekazaritza eta artzaingo ekonomia zuen bizibide eta foruek herri lanok ere arautu zituzten.
|
|
|
1553an indarrean sartu ziren foruek19 Aintzineko Erregimenaren herri biltzarretako antolaketa soziopolitikoa arautu zuten. Beste aldetik, Iparraldeko gizarteak nekazaritza eta artzaingo ekonomia zuen bizibide eta foruek
|
herri
lanok ere arautu zituzten. Barruko antolaketari dagokionez, herri lurren eta jabego pribatuaren arteko harremanak mugatu zituzten, bakoitzaren eginbeharrak eta eskubideak zehaztuz, foruen egituraketak sistema ekonomiko orekatua bilatzen baitzuen20.
|
|
|
Beste aldetik, Iparraldeko gizarteak nekazaritza eta artzaingo ekonomia zuen bizibide eta foruek herri lanok ere arautu zituzten. Barruko antolaketari dagokionez,
|
herri
lurren eta jabego pribatuaren arteko harremanak mugatu zituzten, bakoitzaren eginbeharrak eta eskubideak zehaztuz, foruen egituraketak sistema ekonomiko orekatua bilatzen baitzuen20.
|
|
|
eragozpen horren aurka agertu zen. Notableak ere kontra egin zioten debekuari, orduko Euskal
|
Herriko
botere ekonomikoa eskura zutelako eta botere horren iraupena tokiko ohituren iraupenean baitzetzan, erlijiotasuna barne.
|
|
|
1901ean euskaltzaleak berriro elkartu ziren Hendaian. Hendaiako bilera hartara euskararen inguruan zebiltzan belaunaldi, ideologia eta herrialde guztietako pertsonak hurbildu ziren21; Euskal
|
Herri
osoko kultur buruzagien bilkura izan zen, beraz.
|
|
|
Piarres La, tte Herria> astekariaren zuzendari aukeratzearekin batera, amaiera ematen hasi ziren erresistentzia ekintzei64 Ordutik aurrera, La, tteren emaitza intelektualek oihartzun handiagoa izan zuten, aurrekoak bezain garrantzitsuak izan baziren ere: 1967 arte irakaskuntza lanean aritzearekin batera, 1949an euskaltzain izendatu zuten (urgazle zen 1928tik), Georges Lacomberen ordez; 1961ean ohorezko kalonje bilakatu zen; 1968tik 1976ra Centre> National> de> la> Recherche> Scienti, querako egin zuen lan, Linguistique> Général> sailean, eta 1982an Euskal
|
Herriko
Unibertsitateak doctor honoris causa izendatu zuen.
|
|
|
Ybarnegaray sería acusado por los nazis de haber ayudado a pasar la frontera a fugitivos de la Francia ocupada por lo que fue detenido y deportado a Planze, en el Tirol, donde permaneció 16 meses, volviendo en mayo de 1945 Procesado el 18 de marzo de 1946 ante el Alto Tribunal de Justicia, fue inmediatamente absuelto de la condena, Jiménez de Aberasturi, J.: De> la> derrota> a> la> esperanza: > políticas> vascas> durante> la> Segunda> Guerra> Mundial> (19371947), tesi doktorala, Euskal
|
Herriko
Gaur Egungo Historia departamentuan dagoena, UPV/EHU, 1998.
|
|
|
Argi dago Euskal
|
Herriko
biztanle gehienak politikoki eskuinzaleak zirela. Izan ere, 1919tik 1936ra buruturiko bost hauteskundeetan Jean Ybarnégaray eskuindarra nagusitu zen Euskal Herrian; Garat Euskal Herriko garaile ezkertiar bakarra izan zen (Bérard eta Delzangles erdi ezkertiarrak ziren), 1924tik 1932ra hauteskundeak irabazi zituena Baionako I. barrutian.
|
|
|
Argi dago Euskal Herriko biztanle gehienak politikoki eskuinzaleak zirela. Izan ere, 1919tik 1936ra buruturiko bost hauteskundeetan Jean Ybarnégaray eskuindarra nagusitu zen Euskal Herrian; Garat Euskal
|
Herriko
garaile ezkertiar bakarra izan zen (Bérard eta Delzangles erdi ezkertiarrak ziren), 1924tik 1932ra hauteskundeak irabazi zituena Baionako I. barrutian. Emaitzok Ipar Euskal Herriko herritarren pentsamoldearen berri ematen digute:
|
|
|
Izan ere, 1919tik 1936ra buruturiko bost hauteskundeetan Jean Ybarnégaray eskuindarra nagusitu zen Euskal Herrian; Garat Euskal Herriko garaile ezkertiar bakarra izan zen (Bérard eta Delzangles erdi ezkertiarrak ziren), 1924tik 1932ra hauteskundeak irabazi zituena Baionako I. barrutian. Emaitzok Ipar Euskal
|
Herriko
herritarren pentsamoldearen berri ematen digute: nekazari bizimodu eta antzinako ohiturez bizi ziren herritar gehienak kontserbadoreak ziren, erlijiozaleak eta antzinako bizimolde horri eustearen aldekoak.
|
|
|
Jean Ybarnegaray Uharte Garazin jaio zen 1883an.
|
Herriko
eskola publikoan ikasi zuen, Larresoroko Apaizgaitegi Txikian hasi zen arte. Pariseko Stanislas ikastegira joan zen gero eta, azkenez, Parisen ekin zion Zuzenbidea ikasteari.
|
|
|
euskal botoak erakartzeko egoki suertatu baitzitzaion79 Berriro esango dugu orduko gizarte euskalduna guztiz kontserbadorea zela eta antzinako euskal ohiturak eta bizimoldea iraunaraztearen aldekoa, hala nola, euskara mintzaira, kristautasuna eta pilota kirola. Ulergarria da, beraz, Ybarnégarayren arrakasta Euskal
|
Herriko
hauteskundeetan.
|
|
|
Beste aldetik, jadanik aipatu dugu X X. mendearen hasierako Ipar Euskal
|
Herriko
politika eta ekonomia lurraldeko handiki eskuindarren eskuetan zegoela. Jean Ybarnegaray notable horietariko bat izan zen, nagusimaizterra izan baitzen (zeukan dirutzarekin hauteskunde kanpainak ordaindu ei zituen80).
|
|
|
Eskual
|
Herri
. Ybarnegaray, Eskualduna, 1918ko urtarrilaren 4an.
|
|
|
Era berean: émouvante cérémonie au pro, t de LAssistance aux prisonniers de guerre basques... cette magni, que conférence fut maintes fois interrompue par les applaudissements frénétiques de lassistance emportée par léloquence du conférencier, Eskual
|
Herri
. M. Ybarnégary à la Sorbonne, Eskualduna, > 1918ko otsailaren 1ean.
|
|
|
Laburbilduz, eta hasieran aipatu dugunez, Jean Ybarnégaray etengabeki izan zen aukeratua 1914 eta 1936 urteen artean Ipar Euskal
|
Herriko
hauteskundeetan. Hala ere, Ménouk dioenez, ez zen etengabeki aukeratua izan herritarren onerako burutu zituen ekintzengatik, Ybarnégarayk ezer gutxi egin baitzuen Mauleko herritarren txirotasuna gutxitzeko eta despopulazioa eteteko91 Ostera, Mauleko biztanleek Ybarnégaray aukeratzen zuten oso kontserbadoreak zirelako; Ybarnegarayren politika gustuko izan zuten mauletarrek, egitarau politikoaren oinarrietan zegoelako euskal nekazaritza bizimoduari eta antzineko ohiturei atxikitzea.
|
|
|
Jadanik azaldu dugun bezala, 1871n Frantzian III. Errepublika ezarri zutenean Euskal
|
Herriko
Elizak tokiko handikiekin bat egin zuen Errepublikari aurre egiteko. Horrekin batera, orduko hainbat intelektualek Elizaren tresna bihurtu zuten Historiogra, a, kriatautasunaren ideologia babestearren.
|
|
|
Le> il> Basque> Ipar Euskal
|
Herriko
lehenengo astekari iraunkorra izan zen114 Euskarazko eta frantsesezko artikuluak argitaratzen zituen, bereziki Nafarroa Behere eta Zuberoari zuzenduz. Astekari horren azpititulua Jainkoa, Familia, > Hontasuna> zen, bilatzen baitzuen Respect de la réligion.
|
|
|
Suposa daiteeken legez, Eskualduna> argitalpen xuria izanda eta Le> Réveil> Basque> errepublikar edo gorria, bien arteko kontra egitea etengabekoa izan zen. Kontrakotasun hori Ipar Euskal
|
Herriko
politikaren ezaugarriaren isla baino ez zen, J. Díaz Nocik azpimarratu duen bezala119; pertsonalismoa ere aipatzen du Díaz Nocik garaiko egoera politikoaren ezaugarri legez, hau da, potere politikoa pertsona batek izatea, hala nola Berdolyk eta Louis Etcheverryk.
|
|
|
Eskualdunan euskal
|
herrietako
gertakarien berri eman zuten Nouvelles du Pays atalean, nekazarien arazoez hitz egin zuten Laborarier izenburupean eta erreklutatu eta gerlarien egoera aipatu zuten Nouvelles militairesn127 berrietan. Baina, aipatu atalez gain, Eskualdunak politika jorratzen jarraitu zuen, eskuindarren batasuna bilatzen baitzuen128, Errepublikaren pentsamoldeari aurka eginez batera.
|
|
|
Euskal
|
herrietatik
Ameriketarako emigrazioari buruz, Eskualdunan eten egitea proposatu zuten, herri euskaldunak hustu ez zitezen134 Era berean, hirietako protesta sozialak ez ziren Eskualdunaren gustukoak, komunistek sustatzen zituztelakoan:
|
|
|
Euskal herrietatik Ameriketarako emigrazioari buruz, Eskualdunan eten egitea proposatu zuten,
|
herri
euskaldunak hustu ez zitezen134 Era berean, hirietako protesta sozialak ez ziren Eskualdunaren gustukoak, komunistek sustatzen zituztelakoan:
|
|
|
astekarian erdara sobera kausitzen zuen, erreklama sobera; ez ziron sofri galarrotsak edo zezen lasterrak aipa zezazten; ez zuen nahi ere besta buruetako pilota partidarik aintzinetik aipatzea, fededunak ez zirelakoan josteta horien gatik
|
herriko
bezperetarik zeiharkatu behar, La, tte, P.: Euskal> literaturaz... aipatu liburua, 232 or.
|
|
|
Eskual
|
Herri
, Eskualduna, 1918ko otsailaren 8a.
|
|
|
Eskual
|
Herri
, Eskualduna, 1918ko otsailaren 8a. Behin gerra amaiturik, Eskualduna> kontra agertu zen gerratik ihes egin zutenak herrian berriro sartzen utzi orduko, Nor sar araz?, Eskualduna, 1924ko uztailaren 25a.
|
|
|
Eskual Herri, Eskualduna, 1918ko otsailaren 8a. Behin gerra amaiturik, Eskualduna> kontra agertu zen gerratik ihes egin zutenak
|
herrian
berriro sartzen utzi orduko, Nor sar araz?, Eskualduna, 1924ko uztailaren 25a.
|
|
|
Eskualdunaren zuzendari izendatu zutenean, Jean Saint Pierre astekariaren lehenengo orrialdean hasi zen idazten, J.S.P. z sinatuz. Politika eta ekonomia gaiak jorratu zituen, baita
|
herrietako
gertakizunen berri eman ere bigarren edo hirugarren orrialdeetan.
|
|
|
Alde batetik, Eusko Ikaskuntzaren bilerak Hegoaldeko Donostian burutzen ziren bitartean, SSLABek Baionan egiten zituen eta Eskualzaleen Biltzarrak Iparraldeko
|
herri
desberdinetan. Geogra, ak bileretara joateko behin betiko mugak ezarri ez arren, eragina bazuen.
|
|
|
behar dautzuet berehala aitortu ez naizela hoinbertze goretsia izaiteko. Ezen, zuen lanetan deus onik egitekotz, lagun bakochak behar lituzke jakin gure Euskal
|
herriko
mintzaira mota guziak. Eta nik erranen dautzuet lañoki ez dakizkatala batere ez Bizkaiako ez Gipuzkoako eskuara bereziak.
|
|
|
Gure>
|
errian
eta Société> des> Sciencies, > Lettres> et> Arts> de> Bayonnen hauexek idatzi zuten: René Cuzacq316, Henri Gavel, Georges Hérelle eta Julien Vinson eta, batez ere, Jean Baptiste Daranatz eta Michel Etcheverryk.
|
|
|
Jadanik azpimarratu dugun bezala, Eskualdunaren artikuluek erlijioa,
|
herriko
gertaerak edo garaiko politika komentatzen zituzten; herriari zuzenduriko berriak ziren, beraz. SSLAB, RIEV> eta Euskerak, ostera, Literatura, Artea edota Linguistika lantzen zituzten, bereziki intelektualei zuzenduz.
|
|
|
Jadanik azpimarratu dugun bezala, Eskualdunaren artikuluek erlijioa, herriko gertaerak edo garaiko politika komentatzen zituzten;
|
herriari
zuzenduriko berriak ziren, beraz. SSLAB, RIEV> eta Euskerak, ostera, Literatura, Artea edota Linguistika lantzen zituzten, bereziki intelektualei zuzenduz.
|
|
|
Ulergarria da, beraz, Gure> Herria> aldizkari intelektualak, baina zientzia ezadituengana zabaltzea helburu hartu zuenak, lankide komunak izatea gainerako aldizkari guztiekin: Gure>
|
erriak
jende ezikasiei zuzentzen zien. Eskualdunak egiten zuen moduan, gai zienti, koez hitz egiteko. SSLAB> eta RIEVek egiten zuten bezala?, era ulerterrazago batez azalduta.
|
|
|
Piarres Xarrittonen esanetan, La, ttek, klase eskolan zegoela, hainbatetan aipatu zizkien ikasleei bere René Cucazcq landestarrarekiko harremanak, eskutitzen bidez; Cuzacqek Frantziaz idazten zion La, tteri, zirikatzeko, eta La, ttek Cuzacqi Euskal
|
Herriaz
idazten zion erantzutean; Piarres Xarrittonekin izandako elkarrizketa, Bilbo, 2002ko urtarrilaren 25a.
|
|
|
Cheheki, lanoki, garbiki erakusten dauku saratar andereak nolako diren eskual
|
herriko
etche barneak... gogoeta hanitz eginarazten du haren liburuak. Ikasteche guzietan...
|
|
|
Euskaltzaindiaren betebehar nagusia euskara estandarra sortzea izan zen, Euskal
|
Herriko
tokian tokiko euskalkien batasuna zela medio. Horretarako euskal hizkuntzaren ortogra, a, nkatzea izan zen burutzear zegoen lan oinarrizkoetariko bat zen.
|
|
|
ez duela Euskaltzaindia itz berri orien sortzaile izan bear; baizik idazle berak ta
|
erriak
sortu ta pixtuarazi bear dituztela487.
|
|
|
Aipatu dugu jadanik Piarres La, tte izan zela, Philippe Aranartekin batera, Lhandek hasitako Hiztegia osatu zuena. La, tteren aburuz, Azkueren Hiztegiak Iparraldeko hainbat hitz falta zituen, Lhanderena Ipar Euskal
|
Herriko
Hiztegia zen bitartean: avec le Père Lhande, nous avons fait un dictionnaire du Pays Basque français, seulement, mais évidemment, par rapport au dictionnaire de notre pays, Azkue était très en retard, puisquil lui manque des quantités de mots.
|
|
|
Laukiak erakusten duen moduan, Resurrección Mª de Azkue, Jean Barbier, Louis Colas, Jean Baptiste Daranatz, Pierre Lhande, Julio Urquijo, Philippe Veyrin eta Julien Vinsonez. Hauek ere ez ziren edonor euskal
|
Herriko
aktibitate kulturalean; izan ere, Colas eta Vinson ezik, gainerakoak kargudunak ziren elkarte kulturaletan. Ulergarria da, beraz, kritikak jaso zituzten horiek, Julio Urkijok ezik, Gure> Herrian ere idatzi izana, beste aldizkariren baten ere argitaratzeaz gain; salbuespena Louis Colas da berriro, karguduna ez izateaz gain, gutxi idatzi zuelako aldizkarietan eta konkretuki Gure> Herrian artikulu bat ere ez.
|
|
|
oso lagun ona (Charles dElbéek); adimentsua, hala ere bere> rua> akatsekin> (Jean Etcheparek); dokumentatua,
|
herri
literatura tradiziozko erara idazten dakiena (Piarres La, ttek); neurtizlari nagusia, aditua euskal hizkuntzan (Jules Moulierek).
|
|
|
Iparraldekoak izatea. Harrigarria da, ostera, protagonista ugari atzerrikoak izatea, hala nola Colas, Gavel, Veyrin, Vinson..., aldizkaria euskalduna izan arren; jakina, idazle horien maila intelektual altuak justi, katzen du hauen parte hartzea Ipar Euskal
|
Herriko
sare kulturalean, bertokoak izan ez arren.
|
|
|
Azaldu dugunez, P. La, tte partaide eraginkorra izan zen Ipar Euskal
|
Herriko
kulturan 1920 hamarkadatik aurrera, aldizkarietan argitaratzeari eta elkarteetan parte hartzeari ekinez eta, garai hartako hainbat intelektual bezala, euskal ezaugarrien iraupenaren aldeko lanean parte hartuz.
|
|
|
Begiraleen azpitaldeak osatu zituzten hainbat
|
herritan
, Idazkaritza Orokorraren helburu orokorrak kontuan hartu barik, besteekiko askatasunez ari zitezen551.
|
|
|
Horrela, hogeita bost
|
herritan
osatu zuten begirale taldea, ordezkatzaile banarekin. Horietako batzuk:
|
|
|
Probintzien arabera, Lapurdiko hamasei
|
herrik
izan zuten Begirale taldea (Donibane Lohitzune, Urrruña, Hendaia, Biarritze, Angelu, Larresoro, Kanbo, Hazparne, Ezpeleta, Ainhoa, Baiona, Uztaritze, Ziburu, Getaria, Arrangoitze eta Bardozek), Zuberoako zortzik (Arüe, Atharratze, Aloze, Ligi, Maule, Iruri, Omizegañia eta Altzaiek) eta Nafarroa Behereko beste zortzik (Aldude, Martxuta, Donibane Garazi, Donapaleu, Baigorri, Donazaharre, Oragarr...
|
|
|
Bistan da: jendeek beren eskubideak ezagutuz geroz,
|
Herriko
Etxerat zoatzin galdezka; eta Herriko jaun horiek kexu.588
|
|
|
Bistan da: jendeek beren eskubideak ezagutuz geroz, Herriko Etxerat zoatzin galdezka; eta
|
Herriko
jaun horiek kexu.588
|
|
|
Euskal Etxean zeuzkaten apaingarriak talde kristau eukaltzalea zirelako erakuskariak ziren: Euskal
|
Herriko
mapa, gurutze, ka eta zazpi probintzien harmarria. Era berean, taldekideen karnetak euskaltzaleen pentsamoldea islatzen zuen:
|
|
|
Era berean, taldekideen karnetak euskaltzaleen pentsamoldea islatzen zuen: Eskual
|
herri
Zaleak hizki handiz, euskal gurutzea, Eskualzaleen Biltzarraren zigilua eta JEL siglak (Jainkoa eta Lege Zaharra) 603 Esan genezake, beraz, Piarres La, ttek mugimendu euskaltzalea sortu zuela, alde batetik, Elizari eta antzineko ohiturei atxikia eta, bestetik, Hegoaldeko euskaltzaleen eraginpean, Jainkoa eta Lege Zaharra Hegoaldeko jelkideen lema hartu izanak erakusten duen moduan.
|
|
|
G. Mendiboure, Donibane Lohitzuneko udal kontseilariak, hirurehun liberako presupostua eskatu zuen eskola giristino zein publikoetan euskara irakasteko, Eskuara
|
Herriko
Etchetan, Aintzina, > 1935eko iraila (Piarres La, ttek idatzitako artikulua da).
|
|
|
Jakes Abeberryren ustez, Eugène Goyheneche Ipar Euskal
|
Herriko
abertzale bakanetarikoa izan zen636 (JEL baitan hasten edo amaitzen zituen eskutitzak637, Marc eta Jacques Legassekin batera. Ostera, Abeberryk ez du Jacques Mestelanengan jarrera abertzalerik ikusten638, eskutitzak JEL lelopean agurtzen bazituen ere639 Jean Hastoyri dagokionez, Mestelan ikaskidearen bidez sartu zen harremanetan euskaltzaleekin (en JEL amaitzen zituen eskutitzak); ekintza politikorik burutu ez bazuen ere, Abeberryk nabarmendu egin ditu Hastoyk buruturiko ekintzak euskal ohiturak iraunaraztearen alde640 Abeberryk laudatu egin ditu Jean eta Madeleine Jauréguiberry neba arreben lanak ere, euskal kultura pizteko ekintzetan murgildurik egon baitziren.
|
|
|
Uztaritzeko
|
herriko
eskolan lehenengo urteak eman ondoren, 1931ko urrian Baionako Saint Louis de Gonzague ikastetxean jarraitu zituen ikasketak Eugènek. Saint Louis de Gonzaguen Jean Pierre Urricarriet aldudarra zegoen begirale.
|
|
|
Era berean, euskaltzaleek ez zuten onartzen Frantzian zegoen banaketa administratiboa, departamentuka670,
|
herrien
nortasunen suntsidura zekarrelako. Orduko arrondissement edo departamentuko kontseiluen ordez, proposatu zuten Frantzia lurraldeka izan zedin banandua, lehendakari banarekin.
|
|
|
Jean Biataranak, bere aldetik, begi onez ikusi zuen Aintzina> Euskal
|
Herritik
kanpo zeudenei bidaltzea:
|
|
|
1940ean sartu ginen Baionako Seminarioan eta 1941eko oporretan, udan, etxerat etorri zitzaizkidan Iratzeder eta Legasse, zaldia eta karrosarekin, Euskal
|
Herriko
itzulia egiten ari ziren, Murua, I., aipatu artikulua., 92 or.
|
|
|
Jean Saint Pierre, Gorduseko apezpikua; Jean de Jaureguiberry medikua eta Eskualzaleen Biltzarreko partaidea; horren arreba zen Madeleine de Jauréguiberry, Begiraleak taldearen lehendakaria; Louis Dassance, Eskualzaleen Biltzarreko lehendakaria; aita Donostia; Georges Lacombe euskaltzaina, Léon Leon eta Jules Moulier Oxobi. Horrez gain, Ezpeleta, Senpere, Sara, Baigorri, Garazi eta beste hainbat
|
herritan
ibili ziren euskalzale gazteak irakurleen zein idazleen bila724.
|
|
|
Pentsamoldearei dagokionez, bigarren Aintzinak aurrekoaren oinarri ber berak izan zituen: kristautasuna, euskaltasuna eta
|
herri
jakintza. Helburu berberak izan zituen:
|
|
|
Dena dela, dio Sudupek: Aintzina ko lehen alditik zion begia ezarria La, ttek Petaini778, La, ttek Euskal
|
Herrirako
nahi baitzuen Pétainek aldarrikaturiko dezentralizazio eta erregionalismoa.
|
|
|
Euskara defendatzea: Gobernu frantziarrari eskatuko zioten tokiko hizkuntzen irakaspena derrigorrezkoa izan zedin, gauzatzeko diru laguntza eskatuz; Eskualzaleen Biltzarra, Eskualduna> eta Euskal
|
Herriko
diputatuei ere eskatuko zieten euskararentzako babesa eta bultzada.
|
|
|
Folkloreari zegokionez, Michel Limonaire arduradun orokorra bazen ere,
|
herri
batzuek bazuten norengana jo folklore ekintzetan interesaturik egonez gero: Biarritzen Barrenetxea emakumea neskentzat eta Michel Limonaire mutilentzat, Baionan Yribarren emakumea neskentzat, Donibane Lohizunen M. A. Garcia neska eta mutilentzat, Uztaritzen Jean Duboscq mutilentzat, Kanbon Rezola emakumea neskentzat eta Hazparnen Gosterratxu, Saint Joseph ikastetxeko abadea zena, mutilentzat; Aintzina, > 1943ko urtarrila otsaila.
|
|
|
1944ko apirilaren 27ko batzarrean aditzera eman zuten, ordutik aurrera Eskualdun Gazteen Batasuna ez zela talde folklorikoen federakuntza bezala gehiago arituko. Aurrerantzean
|
herriek
autonomikoki antolatuko zituzten talde folklorikoak792.
|
|
|
Laburbilduz, Eskualdun Gazteen Batasuna folklore federakuntzak oso bizitza laburra izan zuen, 1943 eta 1944ko urteen artean baino ez baitzuen iraun. Ordezkaturiko
|
herriak
eta haietako arduradunak honako hauek izan ziren: Jean Cabillon Baigorrin, Coco Chapar Biarritzen, Jean Duboscq Uztaritzen, Paco Eizagirre Ezpeletan, Javier Epalza Haltsun, Gosterratxu abatea Itsasun, Emile Hirigoyen Larresoron, Michel Labéguerie Bordelen, Larzabal apaiza Hazparneko Patronatuan, Christiane Rosier Baionan, Jean Vivier Milafrangan, Poupou Oyhamburu Parisen, Pascassio apaiza Kanbon eta Piarres Xarritton Hazparneko Kolegioan793.
|
|
|
Jean Saint Pierrek, Baionako apezpiku ohiak, Elizaren izenean eman zion baimena La, tteri
|
Herriaz
ardura zedin805 Izan ere, garai hartan Baionako apezpikua izendatzeke zegoen (Léon Albert Terrier izango zen apezpiku berria) eta Apezpikutegiko bikario kapitularra zen Daguerre ez zegoen ados Herria> argitaratzearekin.
|
|
|
Nik astearte guzi guziak hemengoak dauzkat,
|
Herrirako
, eta nere aurretik beste hainbeste, beste hogeita hamar urtez, hola hola, La, ttek; orduan asteartea izan da, adiskideek erraten zuten, edo kanpokoek, guretaz, min gaizto gaizki mintzatu, piko bat eman nahi zutenek: astearteko biltzarra dute, astearteetako bazkaria ere, orduan astearteetan, goizetan eta arratsaldeetan, lehenengo lana eta hiru terdietan elgaretaratzen ginelako bazkaltzera825.
|
|
|
Ikusten dugun legez, 1930.eko hamarkadako talde ez konformista deituriko mugimenduok eragin handia izan zuten La, tteren pentsabidean: Gobernu frantziarrarekiko deszentralizazioa La, tte euskaltzalearen eskaera nagusienetariko bat izan baitzen,
|
herrietako
ezaugarriekiko atxikimendua bultzatzearekin batera.
|
|
|
Munduko Lehen Gerra amaitu berri zegoen eta gerran ibilitako lankideek hainbat pentsaerakin itzuli ziren Euskal
|
Herrira
(nabarmenki gerlari ohien pentsaeraz, hau da, gerran parte hartu izanaren urguiluaz). Gazteok Adéma Eskualdunaren zuzendariarengandik urruntzeko nahia agertu zuten, Eskualdunan idazteari uko eginez eta aldizkari berri bat sortzeko guraria erakutsiz.
|
|
|
Baina aurrera jarraitu baino lehen, bil ditzagun lauki batean aipatu berri ditugun pertsonaiak, 1920 hamarkadako Ipar Euskal
|
Herriko
sare intelektualaren partaideak izan baitziren:
|
|
|
Eskualdunan idatzi. Gure>
|
errian
idatzi.
|
|
|
Eskualdunan idatzi. Gure>
|
errian
idatzi.
|
|
|
Elizarekiko loturari dagokionez, hasiera baten Euskalzaleek ez zuten talde erlijioso bezala espresuki aritzeko asmorik838; mugimenduaren jardueran, ostera, ikusten da euskalzaleek leial jarraitu ziotela pentsaera kristauari (La, ttek berak Aintzinan adierazi zuen apezpikua
|
herrietako
zaindari onena izango zela839). Gai horretan bat gatoz Malherberekin, beronek dioenean talde euskalzaleak, Elizarengandik independiente aritzeko asmoa izan bazuen ere, Elizaren babesa bilatu zuen gero, taktika moduan, Action> çaiseren gaitzespenaren ostean arriskutsua izango litzatekeelako Elizaren hierarkiatik at aritzea840.
|
|
|
Lege Zaharrari begirunea izateaz, euskalzaleek baserritarraren bizimoduaren goraipamena eta
|
herriarekiko
lokarriaren garrantzia azpimarratu zuten. Horrela, Aintzinan herritarrei buruan sartzen saiatu ziren, hirietako bizibide modernora egokitu beharrean, herriko ohitura eta lanbideak iraunaraz zitzaten, irakurle gazteak horretan zaletzen ere saiatzearekin batera.
|
|
|
Lege Zaharrari begirunea izateaz, euskalzaleek baserritarraren bizimoduaren goraipamena eta herriarekiko lokarriaren garrantzia azpimarratu zuten. Horrela, Aintzinan herritarrei buruan sartzen saiatu ziren, hirietako bizibide modernora egokitu beharrean,
|
herriko
ohitura eta lanbideak iraunaraz zitzaten, irakurle gazteak horretan zaletzen ere saiatzearekin batera.
|
|
|
Gure Herria elkartearen bileretan parte hartu (1932). Gure>
|
errian
idatzi.
|
|
|
Eskualdunan idatzi. Gure>
|
errian
idatzi.
|
|
|
RIEVen idatzi. Gure>
|
errian
idatzi.
|
|
|
1928ko maiatza ekainaren Gure Herrian La, ttek Georges Lacomberi eskertu zion eskainitako azalpenak Linguistika alorrean. 1931ko urtarrila otsailaren Gure> Herrian azpimarratu zuen La, ttek Jean Barbierrek
|
herri
literatura tradiziozko erara idazten bazekiela. 1932ko martxoa apirilaren Gure> errian adierazi zuen La, ttek Georges Lacombe zela, Julio Urquijorekin batera, gizon jakintsuena euskal gaietan.
|
|
|
1931ko urtarrila otsailaren Gure> Herrian azpimarratu zuen La, ttek Jean Barbierrek herri literatura tradiziozko erara idazten bazekiela. 1932ko martxoa apirilaren Gure>
|
errian
adierazi zuen La, ttek Georges Lacombe zela, Julio Urquijorekin batera, gizon jakintsuena euskal gaietan. 1932ko maiatza ekainaren Gure> Herrian La, ttek Jean Etchepareren maila intelektual handia goraipatu egin zuen.
|
|
|
1928ko maiatza ekainaren Gure Herrian La, ttek Georges Lacomberi eskertu zion eskainitako azalpenak Linguistika alorrean. 1931ko urtarrila otsailaren Gure> Herrian azpimarratu zuen La, ttek Jean Barbierrek
|
herri
literatura tradiziozko erara idazten bazekiela. 1932ko martxoa apirilaren Gure> Herrian adierazi zuen La, ttek Georges Lacombe zela, Julio Urquijorekin batera, gizon jakintsuena euskal gaietan.
|
|
|
Eskualzaleen Biltzarra Parisen sortzeko bileran parte hartu (1933). Gure>
|
errian
idatzi.
|
|
|
1928ko maiatzaekainaren Gure Herrian La, ttek Georges Lacomberi eskertu zion eskainitako azalpenak Linguistika alorrean. 1931ko urtarrila otsailaren Gure> Herrian azpimarratu zuen La, ttek Jean Barbierek
|
herri
literatura tradiziozko erara idazten bazekiela. 1932ko martxoa apirilaren Gure> Herrian adierazi zuen La, ttek Georges Lacombe zela, Julio Urquijorekin batera, gizon jakintsuena euskal gaietan.
|