|
2000
|
|
|
Horrez gain, eta honetan badut erantzukizuna, alfabetatzea oso inportantea da eta hor, esaterako, herri aldizkariek ere ez dute ezer egin. Irakurtzen ez dakienak, bere
|
herriko
euskara oso hurbil jarrita ere ez du irakurriko, ez dakielako euskaraz irakurtzen.
|
|
|
Euskalkia bera abstrakzio bat da, bada
|
herri
euskara, azken finean herri batetik bestera aldatzen direlako kontrakzioak, entonazioak... eta hori ez euskararen kasuan bakarrik. Hori desagertuko da?
|
|
|
Aramaion eta Deba haranean hedatzen baita euskalkia, eta badirudi mendebaldeko hizkera hori izan zela garai bateko Arabako zati handienean mintzatzen zen euskara. Baina ez dirudi oso begiko dutenik eurenari bizkaiera esatea, eta euskara batua
|
herriko
euskaratik urrun egonagatik, zailagoa dirudi bizkaiera batua zubilanerako onartzea. Izan ere, bizkaiera mota horri ere urrun deritzo inguru horretako askok, ardurea egia deklinatzea eurenean arduria egixa dena adibidez.
|
|
|
Esanguratsua da Bizkaiko bertsolaritzan gertatutakoa.
|
Herriko
euskarari guztiz lotuta zegoen sasoian batuan ere kantatzea posible zela erakutsi zuen, eta Bizkaian han hemenka bertso eskolak sortzerakoan batuan hasi ziren umeak kantatzen. Baina ohiturak ohitura, zaila da gero hori aldatzea:
|
|
|
Hau da, etxean eta kalean
|
herriko
euskaraz dabilen ume lekeitiarrari, bermeotarrari edo gatikarrari eskolaurretik bere ordura arteko euskaratik horren urrun dagoen batuan egin behar ote zaio. Xabier Amurizak eztabaida etxera eroaten dela dio:
|
|
|
Bizkaian bertan, bertako euskararen gaineko artikuluak ohikoak dira
|
herriko
euskara makalen dagoen inguruetan," UK" n eta" Berton" en adibidez. Gainontzean naturaltasun handiagoz tartekatu ohi da, baina kazetal hizkuntza euskara batua da oraindik batez ere.
|
|
|
Liburua plazaratzeko, Labayru Ikastegia, Zamudioko Udala eta BBKren laguntza izan dute. Ikerlanaren helburu nagusia,
|
herriko
euskara jagon, Zamudioko adindunen jakituriari eutsi, eta galtzear dauden hainbeste aberastasun (berba, esakune, kanta, bertso, ipuin, narrazio eta abar) batzea izan da. " Ikusi genuen Zamudioko euskara gorde behar zela eta komenigarri izango zela batuta edukitzea.
|
|
|
Bestenaz, Bizkaia partean gure hizkuntzak tokian tokiko euskararen galera eta erdararen nagusitzearekin tupust egin ez eze, aurre ere egin behar dio, etorkizunean gaur bezain bizi iraun gura badu bederen. Iñaki Gaminde ikerlariaren iritziz," Zamudioko eta beste hainbat
|
herritako
euskara euskararen egoera orokorragaz batera doa. Euskara aurrera badoa Zamudiokoak aurrera egingo du.
|
|
|
Denen ardura da. Orain arte Jaurlaritzak eskolari, unibertsitateari edo enpresa handiei erantzun badie, orain udalei ere badagokie,
|
herrietako
euskara elkarteek egin duten moduan, bertako beharrei erantzutea. Udaletako zinegotziek jabetu behar dute kultura esparruaren barruan euskararen transbertsalitateaz.
|
|
|
Aipaturiko gertakariok gorabehera, Trentoko Kontzilioaren eraginez, dotrinak herriaren hizkuntzan jartzea gomendatzen zen, eta Iruñeko Apezpikutegiaren bisitetatik ikus dezakegunez, gaztelerarik ulertzen ez zuten
|
herrietan
euskaraz egitea gomendatzen zen. Hala dakar José Goñi Gaztambidek Historia de los Obispos de Pamplona (1985) deritzan obraren IV. liburukiko 390 orrialdean.
|
|
|
Ez da lortu ipar euskal
|
herrian
euskarak eta euskal kulturak bizi duten esklusio eta ordezkapen prozesuari mugarririk jartzea. 2030ean euskaraz komunikatzerik ez dela izango iragarri zaigu, hizkuntza hila izanen dela.
|
|
2001
|
|
|
Gure
|
herrian
euskararen orainaz eta geroaz dugun adostasun soziala, kulturala eta politikoa sakondu nahi badugu, zubi lana egin beharra dago, elkarrizketa zabal bat antolatu beharra dago, gure egoera ulertzeko, ezagutzeko eta lantzeko loturak sortu beharra dago. Ezin dugu luzaro iraun mintzabiderik gabe elkarren artean:
|
|
|
Kontseiluak beste batzuen artean bi ekimen garrantzitsu abiatu ditu aurten:
|
herrietako
euskararen plan estrategikoak eta euskalgintzaren plan estrategikoa (EPE). Lehena urtearekin abiatu zen eta bigarrena prestaketa lanetan da, 2002arekin hasteko.
|
|
|
|
Herrietako
euskararen plan estrategikoekin, Bai Euskarari Plan Estrategikoan burututako esperientzia emankorra herri eta auzoetara eraman nahi da. 2001ean hasitakoak plan pilotuak izango dira.
|
|
|
Orain dela hogei bat urte Zuberoako abertzale zenbaitek gogoan hartu zuten Paristik edo Pauetik gure hizkuntza ren alde zerbait igurikatzea alferrikakoa zela eta euskararen alderat tokiko hautetsien herabea astindu beharra zela. Baikorki jokatu zuten, nahikoa lan eskatu zieten zurezko pankarta politak ezarrita Atharratzeko kantonamenduko
|
herrien
euskarazko izenekin. Ez zen ekintza gaiztoa, zikina, bortitza, bortxatzailea izan, beraz.
|
|
|
Ez zen ekintza gaiztoa, zikina, bortitza, bortxatzailea izan, beraz. Haatik, lehen gauean bertan, Basaburuko
|
herrien
euskarazko izenak zeramatzaten seinale xume haiek suntsituak izan ziren. Balentria txar honen egileak gutxi izango ziren, euren euskal izaerari, batere jakin gabe zergatik, arbuio zioten haietatik taldetxo bat.
|
|
2002
|
|
|
Eta euskara batuaren aldekoekin konpontzeko erarik aurkitu ez zutenez, Arantzazuko Batzarra amaitu aurretxu, beraietako bat aurreratu, eta denen aurrean hauxe esan omen zuen: " Zuek
|
herriko
euskeraren alde lan egitea nahi ez baduzue, guk herriko euskerarentzat Akademia bat sortuko dugu, eta orduan izango dira akademia bi: Euskaltzaindia eta Euskerazaintza".
|
|
|
Eta euskara batuaren aldekoekin konpontzeko erarik aurkitu ez zutenez, Arantzazuko Batzarra amaitu aurretxu, beraietako bat aurreratu, eta denen aurrean hauxe esan omen zuen: " Zuek herriko euskeraren alde lan egitea nahi ez baduzue, guk
|
herriko
euskerarentzat Akademia bat sortuko dugu, eta orduan izango dira akademia bi: Euskaltzaindia eta Euskerazaintza".
|
|
|
Jose Antonio Loidik ere (1916) Amabost egun Urgain" en eleberriarekin (1955) zenbait berritasun ekarri zizkion gaiari dagokionez garai hartako eleberrigintzari. Garbizalekeria orotik urrundua eta
|
herri
euskaran idatzia da
|
|
|
Bat aipatuko dut, Ttipi ttapa, astero segitzen dudalako eta hango euskalkiari dagokion hizkera arretaz begiratzen egoten naizelako, ustez bederen nahiko ongi ezagutzen dudala. Hor ahalegin bat egiten dute kazetariek, egin behar den bezala gainera, herriko hizkera erabiltzeko,
|
herriko
euskara batua erabiltzeko. Baina gauzak ez dira konpontzen izanen edo bortz jarriz bakarrik.
|
|
2003
|
|
|
Zerbait erein genuen eta orain fruituak biltzen ari gara, hori zinez baikorra da. Saran parada ezin hobea izan genuen irakaskuntza garatzeko,
|
herrian
euskara erabiltzen zelako. Egun, euskararen transmisioa gero eta ahulagoa den arren, haurrak eta gazteak euskaraz aritzen dira.
|
|
|
Baina herritik urrun ezagutzen dituzun euskaldunek ez. Bakoitzak bere
|
herriko
euskara berezia erabiltzen du, eta euskara berezi hau bere nortasunaren zati bat egiten da, bere arpegia, bere abotsa edo bere izakeraa bezela.
|
|
|
ez norberak irakurteko, eleizetan entzuteko baino. Eta igandero batzuk aste barruan be sarri berba bardinak edo antzerakoak entzuteak,
|
herri
euskera dotorea ta argia behin eta barriro entzuteak, beste edozein liburuk baino indar gehiago dauka, duda barik, euskerearen bizirako be. Alderdi hau ezin dogu ahaztuta itxi.
|
|
|
Zirardaren denporan hasten naiako zerbaitetan laguntzen: gotzain honek Bizkaiko
|
herri
euskerea ulertu egiten eban, baina berba egiteko eragozpen handiak aurkitzen ebazan. Orduan, euskal herrietan berba egin behar ebanetarako, testu batzuk zuzendu eustazan, erderaz berak eginak, nik euskeratzeko.
|
|
|
Astun, gogor, ulergaitz egin zitzaidan. Banekian jakin euskaraz, nire
|
herriko
euskaraz; baina hitz, aditz eta esakera asko ez nituen konprenitzen, eta gaia ilundu, haria galdu, nekagarri ta aspergarri egiten zitzaidan Kresala zoragarria irakurtzea. Hala ere, behinolako elkarrizketaren bultzadaz (Zuluetagaz izandakoa) eraberrituriko gogoa adoretsu nuen, ta Mendizabalen hiztegia erosi, hitz ezezagunen esanahia nobelako orrialde bakoitzaren barrenean jarri, ekin eta ekin, aurrerapide handiak egin nituen berehala, irakurgai hura pozgarri ta bultzagarri izateraino aurrerapideak" (Euskal Literatura, 1, 10 or.).
|
|
|
Oraindinokarren" filosofo" zala euskeratu eban bere lehenengo liburua; eta, hutsak huts, ondo baino hobeto erakutsi euskun zenbateraino eukan menperatuta
|
herri
euskerearen jatortasuna.
|
|
|
ume euskaldunak batera samar ikasi ta landu behar dauz hizkuntza biak, euskerea ta erderea. Bestelan, erderea sakonetik ikasten eta ganoraz lantzen badau eta, bien bitartean, etxeko ta
|
herriko
euskera apurra alde batera itxita badauka, orduan alde ta tarte handiegia sortzen da hizkuntza bion artean. Eta gero, euskera ikasten hasten bada, bere burua ezjakin eta motel ikusten dau, erdi lotsatuta.
|
|
|
Beste bizkaitarrakaz baino gehiago egiten neban nik euskera gipuzkoar batzukaz, Deba ibaiaren ertzean edo inguruan dagozan herrietako abadegeiekin (Aretxabaleta, Oñati, Eskoriatza, Arrasate, Bergara, Eibar... tarrekin). Beste kiputxen hizkera gozo dotorea ulertzeko ez nintzan gai, baina esandako
|
herrietakoekin
euskeraz jarduteko ez neukan ezetariko zailtasunik. Ez nekian nik orduan hori zergaitik zan; ez nekian gipuzkoarron euskerea ta bizkaitarrona euskalki beraren adarrak zireanik.
|
|
|
Urrats batzuk egin dira, nahikorik ez. Topagunea hor dago euskarazko herri prentsaren aitzindaritzan; Topagunea 1996an sortua da eta
|
herrietako
euskara elkarte nahiz herri aldizkarien erakundea da. Arrosa bera ere hor dago, irratigintzaren munduan.
|
|
|
Agentziaren zeregin nagusia euskara
|
herria
euskara herriaren esku jartzea da; baina ez bakarra. Izan ere, gurearen moduko herri txiki batek bere buruaz sinetsiz gain, besteen aintzatespena du beharrezkoa.
|
|
|
Aurelio Arteta EHUko Etika katedradunak, Javier Tajadura EHUko Zuzenbide katedradunak eta Javier Aranaz NUPeko Ekintza Kulturaletarako teknikariak helegitea aurkeztu zuten Erronkari, Zaraitzu eta Longidako hainbat herritako izendapen ofiziala arautzen duen foru dekretuaren aurka. Helegitean argudiatu zuten Burgi, Ezkaroze, Galoze, Garde, Gorza, Itzaltzu, Jaurrieta, Longida, Erronkari, Sartze eta Bidankozeko
|
herrien
euskarazko izen ofizialak ez zirela" ez jatorrizkoak ez tradizionalak", eta ez zituztela Nafarroako euskalkiak errespetatzen. Helegitean aipatzen zen" bortxazko elebitasuna" izeneko kontzeptua.
|
|
2004
|
|
|
Egia da gure herria asko aldatu dela artikulu hauek sortu zirenetik. Orduz geroztik handia izan da gure populazioaren hazkundea eta izugarria, bestalde, gizarteak ezagutu dituen aldakuntzak, hizkuntzaren estandarizazioa barne, baina lan honetan garbi azaltzen denez, Pasaiako
|
herriak
euskara eta euskaltzaletasunarenganako izan duen maitasuna eta ardura jasorik daude bertan.
|
|
|
Gramatikaren bitartez euskara ikasi egiten dela frogatu zuen. Zentzu honetan aitzindaria izan zen, herriarekiko bere sentimenduak erakutsi zituen,
|
herriak
euskararik gabe ez zuela izaterik zioen; hizkuntza galtzen denean herriaren arimaren puska bat galtzen dela zioen. Kontzientzia hori oso sartua zeukan eta hizkuntzaren balio historikoak eta bere esanahiak lotu zituen.
|
|
|
Bai. Jatorra
|
herriko
euskara, herriak erabiltzen duena da eta zuzena, hutsik gabea.
|
|
|
Herriko Etxe euskaldunen Egunarekin egindako urratsa sendotu egin behar dela berretsi eta horretarako estatu frantsesak beste eskualdeetako hizkuntza gutxituen alde ari direnekin, bretoiekin, alsaziarrekin eta katalanekin, besteak beste, lan egin behar duela esan zuen. Amaieran, Hego Euskal
|
Herrikoekin
euskaraz bizitzeko konpromisoa berretsi eta euskararen ofizialtasuna Euskal Herri osoan aldarrikatu nahi dutela esan zuen Kazalisek.
|
|
|
Nolako etorkizuna izango du Urretxu eta Zumarragako
|
herriko
euskarak?
|
|
|
Ez dago hizkuntzaren bidez eraikitzen ez den pentsamendu eta kulturarik.536 Alabaina, eta hortxe dago gure zorigaiztoaren auzia, gaur gure
|
herrian
euskaraz jarduteak ez du esan nahi besterik gabe jarduera komunikatibo horretan pentsamendurik eta sentimendurik eraikitzen dugunik. Lan hori bi erdaren esku dago gaur egun. Bi horietan hizkuntzaren eta pentsamenduaren arteko harremanak sormenezkoak direnez, Vigotski k zioen moduan pentsamenduaren sorrera hizkuntzaren eginkizun delako, Euskal Herriko pentsamenduaren eta kulturaren oinarri eta iturri bi erdarak dira.
|
|
|
Sabino Arana Abandon jaio zen. Oraindik bere
|
herrian
euskara tokian tokiko hizkuntza bizia zen eta XIX.mendean zehar goian aipatu ditugun euskaltzale sutsuen bizilekua. Baina Bilboaldeko merkatal eta industri giroko burgesiaren mordo handi batek, gaztelania zuen etxeko hizkuntza, etxe bereko neskamearena euskara izan arren.
|
|
|
Onartezina da, bestalde, euskararen galera
|
herriak
euskaraz ez irakurtze ari dagokiona, alegia Sabino Aranaren eta honen jarratzaileen garbizalekeria ri egoztea, esanez, euskara hori ulergaitza delako, horregatik ez duela irakur tzen herriak. Arrazoi honek ez du balio, zeren nola esplikatzen da Azkueren Euskelzale bezalako aldizkariak hain agudo desagertzea?
|
|
|
Eskerrak emoten deutsuedaz, urte honeetan jai euskaldunak antolatzen ibili zareelako. Algorta lako herri erdaldun batean nahikoa gatxa da hori; halanda bere,
|
herrian
euskerari eta euskal kulturari bultzada ona emon deutsazue eta horra hor adibide moduan jaietan antolatutako ekitaldiak (bertsolariak, euskal dantzak, euskal rock kontzertuak, txoznan euskal musika...).
|
|
|
1) euskera biziari eutsi: ortarako
|
erri
euskeratik urbil dabillen literatura sortu. Baña, artaz gañera, eta denpora berean, 2) euskaldun ikasientzat, euskeraz eta ikasien gisa idatzi:
|
|
|
7) Euskaltzaindiak dei bat egingo dio Elizari, Ahuñemendiz hunaindiko eta haraindiko apezpiku eta erretore guziai kopia bidaldurik, apaizak euskeraz egiteko duten beharraz. Euskaldun
|
herrietan
euskeraz ez predikatzea letra guziakin kondenatuko du, etsenplu lotsagarri batzuk aipatuz.
|
|
2005
|
|
|
Esanohida, gainera, tradiziozkohiztunek, euskara estandarra berandu ezagutudutenek, halakoxegutxiespenaedojasandutelaetaprestigioahizkera eredu berriek hartu dutela. Errealitatekoatalgehienek bezala, badu horrek egiatikzerbait, bainabaitamitotik ere.Betiegonda, are1968urtearen inguruanikasizuten euskaldunberrienarteanere, folkhizkera ikasteko etamenderatzeko borondate izugarria, izanerehorrexetan baitzetzan «benetako» euskaldunen arteanintegratzeko baitezpadagainditubeharrekolanga.Eta alderantziz, betiizandiraetaizanenere, oraingoz,
|
herri
euskara ezdenoro betertzezdakusateneuskaldunzahar analfabetohandiustekogogaikarriak, euskarabatua«españula»edo«gipuzkoanoa»baizikez deladiotenak. Tradiziozko euskaldunahalketuengaiaereezdabilhonetatik urrun etaarazoa EuskalHerriannonahi agerizaigunarren, berebizikoa daNafarroa Garaiko kasua.Baztangoaegokideskribatu duKasaresek':
|
|
|
|
Herri
euskara, adinekojendearenahotanoraindikindartsubadagoere, gainbeheradator, etaezgatzezberakatzduenhizketahibridobat, ezbatuaez euskalkia, nagusitzenaridaeskualdeaskotan, belaunaldiberrienartean.
|
|
|
Humboldt-ek J. M. Murgari idatzitako eskutitz batean zera esaten omen du Ipar Euskal
|
Herriko
euskarari buruz: –... me parece mucho más dulce que el de los habitantes del Señorío y allí comencé un poco a comprender lo que decían y a balbucear yo mismo algunas frases?
|
|
|
Azken 25 urteotan, 1979tik gaur arte, Euskararen herria hirutan zatituta dago, Estatu Espainiarrean bi zati (Euskal Autonomia Erkidegoa eta Nafarroako ForuAutonomia) eta Estatu Frantziarrean hirugarrena (Iparraldea); nahiz eta zatitutaegon, Euskararen
|
herrian
euskarazko eskolatzeak gero eta sendoagoa eta gizarteeta instituzioen mailan legitimoagoa izatea lortu du, bai irakaskuntza publikoan, baita pribatuan ere.
|
|
|
“Aberastu zaitez! Egin zaitez bazkide
|
herriko
euskara elkartean” lelopean jarri du abian Bizarra Lepoan Getxoko Euskara Elkarteak bazkidetza handitzeko kanpaina. Azken urte hauetan eta Soziolinguistikan lanean diharduten adituek egindako azterketa eta ikerketen ondorioz, hizkuntzen normalizazio prozesuei buruz gauza batzuk argitzen joan dira, haietako batzuk hauek izanik:
|
|
|
Hau da, herriko kirol elkarte batek, adibidez, bere ikastaroei buruzko informazioa
|
herrian
euskara hutsez banatuko balu, 15 urtekoen artean 10etik 8k edo 9k ulertuko lukete. Bilakaera oso positiboa da, ez kuantitatiboki bakarrik.
|
|
|
Eta biok elgoibartarrak garenez gero, gure
|
herriko
euskara on ona dela aitortu behar. Dena dela, puntuok zehatzago Karmel aldizkarian (244 zenbakian) artikulu luzetxo batean azaldu ditut," Bizkaiera eta gipuzkera".
|
|
2006
|
|
|
Bortzirietan, lehen bilera zabala egin zen, kanpaina nola bideratu erabakitzeko. Bertan izan ziren Euskal Herrian Euskaraz, Ikasle Abertzaleak,
|
herrietako
euskara batzordeetako ordezkariak eta zenbait ikastetxetako irakasleak. Ondoren, herrietako Euskara Batzordeek hartu dute sinadura bilketaren ardura nagusia eta Euskara Mankomunitateak ere kanpainari atxikimendua agertu dio.
|
|
|
Bertan izan ziren Euskal Herrian Euskaraz, Ikasle Abertzaleak, herrietako euskara batzordeetako ordezkariak eta zenbait ikastetxetako irakasleak. Ondoren,
|
herrietako
Euskara Batzordeek hartu dute sinadura bilketaren ardura nagusia eta Euskara Mankomunitateak ere kanpainari atxikimendua agertu dio.
|
|
|
Sinadura bilketari dagokionez, berriz, herri bakoitzak bere dinamika izanen du.baina nagusiki martxoaren bigarren hamabortzaldian eginen da,
|
herrietako
euskara batzordeetako kideen bitartez.
|
|
|
Hego Euskal
|
Herriko
euskarazko lehenengo antzezlana taularatuko du Doke taldeak
|
|
|
Imajina dezagun, gehiegi imajinatzea den arren, euskalkitan banatzea gerrillaren taktikaren antzeko mugimendu bat izan zela. Jakitun, nonbait, auzo
|
herriek
euskara desagerrarazteko erabateko asmoa zutela, etsaiari gauzak konplikatze aldera, hizkerak banatu eta sakabanatzea erabaki zuten orduko euskaldunek. Hartara, euskara ordezkatu eta desa  gerrarazi beharrean, bizkaiera, gipuzkera, nafarrera, lapurtera, zuberera... ordezkatu zituzten.
|
|
2007
|
|
|
Herriko biztanleen %80 baino gehiago euskalduna edo ia euskalduna da, eta hori salbuespena da Oarsoaldean. Errenterian, Lezon edo Pasaian kopuru horretatik oso urrun daude, eta horregatik batzuetan zaila da eskualdeko gainontzeko
|
herriekin
euskara normalizatzeko politika bateratuak egitea. Aitziber Arnaiz euskara teknikariak hala esan digu:
|
|
|
Sakanako populazioaren %37ak daki euskara, baina Altsasu kenduz gero portzentajea %46ra igotzen da. Sakanako erdiguneko
|
herrietan
euskara gehiago erabiltzen da mugako herrietan baino eta orokorrean, herri txikietan ez da handietan baino gehiago hitz egiten. Altsasu da Sakanako herririk populatuena, 5.000 biztanle baino gehiago dituen herri bakarra.
|
|
|
Batzuetan interesagatik eta besteetan irudimen ezaren eraginez. Harriduraz jakin nuen Bizkaiko Enkarterrietan Olentzeroa ere subkontratatu egiten zutela dutela?, nahiz eta
|
herriko
euskara taldeak bereak eta bi egin ekintza bere gain hartzeko. Nonbait, euskara talde hark burututako Olentzeroak arrakasta eta iraupena ziurtatzen zituen baina ez zen ongi ezkontzen udalak ohituraz diru kontuak egiteko zeukan burokrazia eta ereduarekin eta, gainera, buruhauste gehiago sortzen zuen subkontratatuz dena bere gain hartzen zuen enpresak baino, nahiz eta hark gehiago kobratu.
|
|
|
Esan nahi dut oraingo mugak ez direla hain garbiak, baina garai batean ez zegoen horrelako dudarik. Halako
|
herritan
euskaraz egiten zen, halakotan erdaraz. Etxalekun euskaraz hitz egiten zen.
|
|
|
Zeinek egin dio errieta bere
|
herriaren
euskarazko izena" galiziar soinua" hartzen zuelako hedabideen aurrean gaitzetsi eta uko egin zuen zinegotzi, ustez, abertzaleari?
|
|
|
Maiz entzun izan dugu euskara herri txikietako hizkuntza dela eta eremu horretan erabiltzen dela batez ere. Euskal
|
Herriko
euskararen kale erabileraren neurketak ordea, bestelako errealitatea erakutsi digu.
|
|
|
Euskal
|
Herriko
euskararen kale erabileraren neurketa honek interes handia piztuko du, zalantzarik gabe, euskalgintzan eta hainbat gizarte eragileengan. Izan ere, bost aldiz errepikatu den eta hamazazpi urteko bilakaera jasotzen duen neurketa bat ez da, euskal soziolinguistikan, ahutzaren gauerdiko eztula.
|
|
|
Baina, horretaz gainera, aukera ematen dute hizkuntza egoeraren bilakaera aztertzeko. Izan ere, 1989 urtetik hona bost aldiz neurtu da Euskal
|
Herriko
euskararen kale erabilera, neurketa horietan guztietan metodologia bera erabiliz. Nire ustez, azken informazio hori –kale erabileraren bilakaera, alegia– askoz garrantzitsuagoa da unean uneko kale erabilera zein den jakitea baino.
|
|
|
Ipar euskal
|
herrian
euskararen jarraipena arriskuan zen bereziki
|
|
|
Ibarreko hiri nagusiko (Ojacastro) eta beste herrietako biztanleek foruz onartua zuten eskubide hori. Mende horretan, hirian zein ibarreko beste
|
herriotan
euskara egiten zen seinale.
|
|
|
Menéndez Pidalek erromatar garairako finkatu zuen euskararen ekialdeko muga, Lleida, Barbastro eta Osca (Huesca) hiriek markatzen duten lerroa da. Erdi Aroan seguruenik lurralde horretako hiri eta
|
herrietan
euskara egiten zen latinarekin batera. Erromanizatu ondoren ere, mendialdeko baskoiek euren kultura eta gizarteegituretan nolabait euren" euskal izaerari" eutsiko zioten.
|
|
|
Euskarak batzen gaitu, eta ez euskaldunokbakarrik, euskal herritar guztiok batzen omen gaitu. Argudio erraza da: euskal
|
herria
euskararen herria. Herrian ehuneko 75ek euskaraz ez jakiteakez du axola:
|
|
|
Edo zure
|
herriko
euskara elkarteko kide bati esan.
|
|
|
Euskal Herri osoan dabil erakusketa hori, herriz herri.Osasun etxea, lehentasunaOrain dela bi urte pasa sortu zuten Antzuolako EHE taldea, hamar bat herritarrek. Orduan,
|
herrian
euskarak zuen egoeraren azterketa egin zuten taldekideek; horrelaxe azaldu digu Oier Peñagarikano Euskal Herrian Euskaraz eko kideak: " Antzuolako osasun etxeak ez ditu bermatzen herritarron hizkuntza eskubideak eta horixe izan da gure jardunbide nagusia; osasun etxea euskalduntzeko lanari eman diogu lehentasuna bi urte hauetan".
|
|
|
Alderdiei UEMAn sartzeko aukera aztertzea, euskalgintzarako diru laguntza politika indartzea, udal ordenantzari heltzea eta praktikan jartzea eta
|
herriko
euskara planak herritarren parte hartzean oinarritzea eskatzen ditugu. Izan ere, Udalak ez baitu inoiz ere euskalgintzako taldeen hitza kontuan hartu hizkuntza planak egiterakoan.
|
|
|
Hala ere," Azpeitian orain urtebete onartu zen ordenantza praktikan ez dela jarri" eta" udal arau hau gure
|
herrian
euskararen normalizazioa lortzeko ezinbesteko tresna" dela nabarmendu zuten. Horregatik," Azpeitiko EHEk Udalari udal ordenantza mantendu dezan eta bertan planteatzen diren neurri guztiak garatu ditzan" eskatu zion.
|
|
2008
|
|
|
hasierako nekazal giroa, aipatutako apustua, Barrenetxearren ama sukaldean eta izeba barran, umeak errifak saltzen soinujoleari ordaintzeko, ardo kupela kanilarekin, dantzara joaten ziren Loiolako soldaduak eta Donostiako neskameak, hauen igandeko zapatak ez hondatzeko alokatzen ziren alpargatak, soinujole itsu bat ere ageri da, behin euri asko egin eta errekatxoa hazi arren itsuak ura berarengana iristen ari zela konturatu gabe oholtza gainean jotzen jarraitu zuen unea, aterkiak, igandero zozketatzen ziren oilasko parea, aharia,... Baita garai modernoagoak ere, Asentsio berak Trakets taldean bateria jotzen zuen garaia, gitarra eta saxofoi joleak, euskara eta Euskal Herriaren aldeko militantziaren garaia, lauburua... eta azken partean 80 hamarkada beste orrazkera batzuk, euskal
|
herrian
euskaraz, eguzki eta Aministiaren aldeko sinboloak. Garai hartan sarrera kobratzen hasi zirela irudikatzen da eta bukaeran izeba, jada amona bihurtuta ageri da istorio guztia kontatzen.Istorio gehiago baziren, baina egurraren tamaina izan da muga.
|
|
|
Azkoitian bada kultur programaziorik egiten duen talderik, baina hamarretik sei da gaztelaniaz, hiru ingelesez eta bestea izan daiteke beste edozein hizkuntza, euskara tartean behin. Euskararen ikuspegia eta zentraltasuna oraindik orain
|
herrietan
euskara elkarteek eta euskalgintzako taldeek dute, Udalek eta kultur taldeek... nik zalantza asko ditut.
|
|
|
Ez dago azterketarik esateko hori hala den ala ez den. Ikerketa lerroa ireki genuke ikusteko elkarteek eragina izan duten
|
herriko
euskararen garapenean.
|
|
|
Atarrabiako nerabeekin euskararen erabilera areagotzeko egiten duten esperientziaren berri eman zuten. Egitasmoan parte hartzen ari dira Udaleko euskara departamentua,
|
herriko
euskara elkartea eta ikastetxeak.
|
|
|
27 Arabako kasuan, hiriburua alde batera utzita, herri guztiak dira 20.000 biztanletik beherakoak, eta guztietan da euskaldun alfabetatuen kopurua %30 baino baxuagoa. Horrek Arabako lagina herri bakarrera mugatzen zuen; lagina hainbeste murriztea saihesteko, 20.000 biztanlez beherako
|
herrietan
euskaraz alfabetatutakoen kopuru handiena adierazten duen herria aukeratu da laginerako: Amurrio.
|
|
|
|
Herriko
euskara zerabilen Maritxuk, baina duela laurogei urte hitz egiten zen bezalakoa. Tarteka gaztelania sartzen zitzaion, Bilbon bizi izandako urteen emaria.
|
|
|
Zintan argi eta garbi ikusten da zein den teknika. Barrutia irakasleak hitz bat esaten dio, gaztelaniaz gehienetan, eta osabak
|
herriko
euskarara ekartzen du. Esate baterako,, sotabento?
|
|
|
a. Herri euskaldunetan bertako hizkera indartzea. b. Euskara Batua
|
herriko
euskaran oinarritzea.
|
|
|
Baina norbere
|
herriko
euskara idatzi gura izatea 1968an baztertu zen: –Niretzat Errenderiakoa da errexena eta ederrena, hala ere eitten> du, > egiten> du> idazten dut?
|
|
|
Herrian
|
herriko
euskara idazteko, leku bakoitzerako euskara batua sortu behar da eta nonork aukeratu forma desberdinen artean, eta arautu, ezen eskolan inork ez du ikasten amarena, bere amarena, herrikoa ikasi arren.
|
|
|
erabiltzen dela. Progresio bat dago euskara batuarekin, Zuberoan arazo handirik sortzen ez duena, zeren eta
|
herriko
euskararekin ez baita moztu, zeren eta oraindikan, batzuetan gurasoak, beste ba tzuetan amamak eta aitatak mintzatzen baitira zubereraz. Nik diot lokarri hori ez dela moztu behar.
|
|
|
1 Krakowian gordetzen den Humboldten ondarean bada dokumentu interesgarri bat, Arabako zer
|
herritan
euskara mintzatzen den esaten diguna.1
|
|
|
113 1920an Bizkaiko Diputazioak probintziako
|
herrien
euskarazko izenak jakin nahi izan zituen seinale elebidunetan jartzeko asmoz (cf. Bizkaiko Diputazioaren 1920.04.13ko gutuna Azkueri, in ABA EUS 1920).
|
|
|
Euskarazko aurreneko komiki gisako tira ilustratuak ere Euskalzalen atera ziren 1898an450 Zentzu horretan Donostiako EuskalErria baino askoz urrunago eraman zuen Azkuek Bilboko Euskalzale aldizkaria, literatura gaiez gain (eta batez ere hain ohiko ziren bertso eta poesiez gain) era guztietako gaiak jorratu baitzituen euskaraz. Izatez Euskalzalen argitaratu zen garaiko Hego Euskal
|
Herriko
euskarazko prosa idatzi gehiena. Eta beraz Azkue, Euskalzaleren bidez, euskal narratibaren lehen mailako sustatzailea izan zen451.
|
|
|
–Kirikiño? idazle herrikoi eta populista zen, sabindar hertsia formetan (Arana Goiriri autoritate erabatekoa aitortzen zion eta haren ortografia, fonetika edo izendegia orpoz orpo segitzen zituen) baina malgua hizkuntzaren edukietan (sabindar azaleko idazkeraren azpian
|
herri
euskara ulerterraza zerabilen, neologismoen alboan, komeni zen guztietan, «erdarakadak» tartekatuz). Zentzu horretan ezin konpara daiteke. Kirikiñoren?
|
|
|
Lehiaketa ez ezik Azkuek euskarazko narratiba garatzeko plataforma oso bat sortu zuen Euskalzale aldizkariaren inguruan. Bertan argitaratu zen garaiko Hego Euskal
|
Herriko
euskarazko prosa idatzi gehiena. Euskalzale aldizkarian eta haren moldiztegian berrargitaratu ziren orobat euskal idazle klasikoen lanak (Mogel osaba lobenak, Mendibururenak, Kardaberazenak, Añibarrorenak, Urkitzarenak...), tartean, Peru Abarkaren bigarren edizioa, kasu guztietan ortografia berrituz eta fonetismoak kenduz.
|
|
|
Arazoa, ondoren zetorren, idazlea beldur baitzen Akademian ez zirela sentiberatasun guztiak, bereziki jeltzaleena, presente egongo (ez zela «guziona entzun [go]»), eta bestalde kezka zuen erakundeak hizkuntzaren barne logikaren aurkako edozein erabaki har zezakeela. Beldur hauek nekez uler litezke Akademian Eleizalde moduko buruzagi jeltzaleak edo Azkue moduan
|
herri
euskara ongi baino hobeki zekitenak egonik, ez bada. Kirikiñok, haizatu zituen zalantzen eraginpean.
|
|
|
346 1920an Bizkaiko
|
herrien
euskarazko izenak jakin nahi izan zituen Diputazioak seinale elebidunak jartzeko asmoz (cf. Bizkaiko Diputazioaren 1920.04.13ko gutuna Azkueri, in ABAEUS 1920) eta 1921ean Diputazioko bulegoetan leihatila berriak egiten ari zirela baliatuz, «Cobros», «Pagos», «Caja», «Contaduria» eta gisako seinaleak ere jarri nahi izan zituen, euskarazko ordainak Akademiari galdetuz (cf.
|
|
|
Eta hola, aitortza publikoaren laguntzaz
|
herrietan
euskararen biziraupena bermatuko zen eta hirietara sarbidea emango zitzaion. Laster Donostian euskara nagusituko zitzaion gaztelaniari, eta presentzia duin bat izango zuen Bilbon, Gasteizen, Iruñean zein Baionan.
|
|
|
Eta hola, aitortza publikorik gabe,
|
herrietan
euskararen biziraupena ez zen bermatu, eta hainbat tokitan atzeraka joan zen. Hirietan egoera are okerragoa zen.
|
|
|
Haur Hezkuntzan komunikazio guztia bizkaieraz egitea eta idazketa irakurketa prozesua hasten den momentutik jarduera akademikoan euskara batuaz eta komunikazio guztia bizkaieraz egitea. Bizkaiera diogunean, bizkaiera osatua esan nahi dugu eta norbere
|
herriko
euskararen laburdura eta akatsak zuzentzen saiatzen gara. Erabakia oso sinplea da baina guri lana asko argitu digu, urte askotan nahasketa handia izan baitugu auzi honen inguruan.
|
|
|
alde batetik 12 urterekin baturantz pausoak ematea komenigarria dela eta, bestetik, Bermeoko euskara moldea ere ikasi egin behar dela, bertoko moldea kalean gal ez dadin.(...) Ikastolan sartzen direnean, bertoko moldean hitz egiten saiatzen gara. Idazketa prozesua hasi arte ez diegu zuzentzen eta idazketa bizkaiera osotuan egiten dute, harremanetan
|
herriko
euskara erabiliz (Ibidem).
|
|
|
(...) Lehen eta Bigarren Hezkuntzan euskara batua da eredua, baina ikasleekiko harreman kolokiala eta gela barruko azalpen guztiak bergaratarrez egiten saiatzen dira irakasleak eta programaren barruan astean ordubete dute
|
herriko
euskara lantzeko (Ibidem).
|
|
|
Garai honetan umeak idazten eta irakurtzen hasi dute. Honezkero, umearen hizkuntzak finkatuta egon behar du adituen iritziz17 Bai inguru euskalkiduneko eskolan, bai inguru erdalduneko eskolan berdin tratatuko genuke ahozko kodea, hau da, eredu familiar batetik abiatuta, euskalkiaren edo
|
herriko
euskararen ñabardurak onartzen eta onesten dituen eredutik abiatuz, malgu jokatzea proposatzen dugu ahozko kodean. Kontu horretan berebizikoa da irakasleen jarrera, etxetik dakarren hizkeraren ezaugarriak zuzendu beharrean begirunea erakutsi eta bultzatu lituzkeena.
|
|
|
Bestalde, akatsak ondo bereizi behar dira, euskalkiaren edo
|
herriko
euskararen ezaugarrien araberako erabilera den edo bestelako akatsa, benetan zuzendu beharrekoa.
|
|
|
Agiriaren beharra. Maiz entzun eta irakurri ohi da Euskaltzaindia euskara batuaren alde eta
|
herriko
euskararen eta euskalkien etsai bihurtu dela. Euskararen batasuna helburu bat guztiz opagarria izanik ere, horren aurretik daudela euskalkiak; beraz, horietatik hasi behar dela, batasuna azkeneko eta urruneko jomuga besterik ez dela, eta jomuga hori euskalkien bidez eta euskalkietan barna bilatu behar dela, etab.
|
|
|
Euskara putzutik ateratzeko herritarrok lan handia egin dugu: Ikastolak sortu eta garatu; helduen euskalduntze eta alfabetatzea martxan jarri eta garatu; eskola publikoan euskarazko irakaskuntza txertatu; aisialdian eta lan munduan euskarari lekua egiteko proiektuak abiatu; administrazioan euskaldunon hizkuntza eskubideak bermatzeko aldarrikapena zabaldu; herriz
|
herri
euskara berreskuratzeko plangintzak aplikatu;... Txalotzekoa da ahalegina, baina zoritxarrez ez da nahikoa, euskara putzu sakon eta ilunetik atera, estatuen atzaparretatik askatu eta itsaso urdin eta zabal bat izateko instituzioak eta legeek ere, euskararen berreskurapenari bultzada eman behar diote, gaur ez bezala.
|
|
|
Pixka bat da euskara irakasteko baino askoz gehiago dela erakusten duen irakaslea. Pixka bat da
|
herrietan
euskara elkarteek eta bestelakoek ezarritako dinamikak, guztien artean jarritako harri txikiak. Eta pixka bat da saiatzea, maitatzea eta euskaraz gorputza soilik ez, arima ere dantzan jartzea.
|
|
|
Mendi eta mugen gaineko literatura ibilbidea proposatuz, Pirinioen barruan garatu diren testu, olerki, sinesmen eta, oro har, fikzio zein errealitateri buruzko begirada proposatu zuten, atzo, Aurelia Arkotxa eta Aingeru Epaltza idazleek. Arkotxa Ipar Euskal
|
Herriko
euskarazko narrazio eta poesietan murgildu zen, eta Epaltzak hartzaren ibilerei erreparatu zien, ondorioztatzeko hartzarekin batera lanbideak, herriak eta ohiturak ere desagertuz joan direla mendi lerroaren paisaietatik.
|
|
|
Azpeitiko EHEren ustez,
|
herrian
euskararen eta euskaldunen alde lanean eragile ugari ari da, tartean Udala. Herriko talde euskaltzalearen ustez," lan handia egiten ari dira eta tartean txalotzeko moduko hainbat erabaki politiko ere hartu dute".
|