|
2000
|
|
|
Ia bere ondare dokumental osoa galtzea egokitu zitzaion Getariari, historian zehar jasan behar izan dituen zoritxarreko gora-beheretan zeuzkan artxibategi gehienek kiskalita bukatu zutelako. Beraz, suposa daiteke nolako lan eskerga izango zuen Agirre Sorondok, Getariako partikularrengana joz, eta probintziako fondo dokumentalak, liburutegiak, hemeroteka... arakatzen, bere
|
herriaren
historia(" historia txikia", dio berak) ahazturaren mundutik berreskuratu ahal izateko. Liburua, argazki historikoz eta garaikideez osaturik dago.
|
|
|
Aurrerantz aritu gara atzerantz begiratu dugun guztietan. Bestalde Euskal
|
Herriko
historiako mitoak apurtzen egindako lanari esker, ustez, atzera begira emandako denboran, gehiago aintzinatzen ginen.
|
|
|
Hala ere, Euskal
|
Herriko
historiaren mitoak erauzten zenbait hedabidek egindako eginahalak garbi utzi du Euskal Herriaren historiarekin Euskal Herriaren izaera bera suntsitu arteko onik ez dagoela. Ikastoletan historia erakusten den moduari egin zaion erasoak Euskal Herriak duen ezaugarri bipilenetako bati ekinez, Euskal Herriaren izaerari eraso dio.
|
|
|
Ikastoletan teknikoki maila oso ona izan da, baina humanitateetan oso apala, Frantzian ez ezik Europa osoan bezala. Guk ez diegu belaunaldi berriei bere
|
herriaren
historia kontatu. Ez dugu kontatu Euskal Herriaren epopeia.
|
|
|
MADARIAGA, Ermiñe Marie Cardinal en" Hori esateko hitzak". 45 zk. (1987), 119 Maria gizonen ama. 3 zk. (1957), 17 Euskal
|
Herriko
historia sozialari buruzko gogoetak. 55 zk. (1989), 69
|
|
|
LOPEZ ATXURRA, Rafael Euskal historiaren historiografiaz. 55 zk. (1989), 9 Euskal
|
Herriko
historia sozialari buruzko gogoetak. 55 zk. (1989), 69 (Itz.: Andoni Sarriegi). Estatua, gizartea eta historia.
|
|
2001
|
|
|
Iazko urtearen erdialdean Leintz Gatzagako Ekomuseoa ireki zen, herriari bere izena eta izaera eman dizkion bizibide honen aztarnak berreskuratu eta etorkizuneko belaunaldiei erakusteko asmoz. Erakundeen eta, batez ere, herriko jendearen laguntzaz altxatutako museoan bisitariari
|
herriko
historiaren berri emateaz gain, gatza egiteko prozesua azaltzen zaio. Lanbide horretan erabiltzen ziren hainbat tresna eta lanabes ikusgai da, hala nola," dorla" ospetsuak (Dorletako Andre Mariari izena ematen diotenak) eta errekatik ura jasotzeko txanbilezko gurpila.
|
|
|
Aurretik gure
|
herriaren
historia luzean ez bezala, gaur egun lege arauak, botere politikoa, diru bideak eta tresna eraginkorrak ditugu euskararen alde. Badakigu, ongi jakin ere, gure hizkuntzari dagokionez gauzak ez doazela beti bide onetik, euskara herritar guztion kultur ondaretzat jo litzatekeen herrialde guztietan, eta harrigarria dirudien arren, bulego ofizial batzuetan oraindik euskararen erabilera sozialari hesi mugak jartzeko ahalegin gogorrak antolatu eta kudeatzen direla.
|
|
|
Argi berba eginda,
|
herrien arteko
historiak, harremanak eta borrokak ezagututa, zoritxarrez berria ez den joera, eta ez nahi eta nahi ez lar harridurarik sortzekoa.
|
|
2002
|
|
|
Hamar urte inguruko neska mutikoak izan ditu gogoan Iñaki Egañak «Euskal Herriaren historia» hau osatzeko orduan. Haitzuloetan bizi ziren gure arbasoetatik hasi eta 1998an espazioratu zen lehen euskal herritarrarekin amaitu arte, gure
|
herriaren
historian jazo diren gertakari nabarmenenak jaso ditu egileak hamar ataletan banatuta dagoen liburu txiki honetan. Erromatarren Inperioak Euskal Herrian izandako eragina aztertzen du horietako batean; besteetan, berriz, Barbaroak, frankoak eta arabiarrak; Baskoniako dukerria eta Iruñeko erresuma; Euskal Herria Erdi Aroan; Nafarroaren konkista; Auzokoekin harremanak; Gillotina eta deportazioak; Foruen defentsa eta Modernitatea.
|
|
|
Horixe da Gazteluko Plazako arkeologi lanetatik atera daitekeen ondorio nabarmenena. Ondorio larria, atzera pausorik gabekoa eta Iruñeko eta Euskal
|
Herriko
historiaren ezagutzan kalte ikaragarria eragin duena. Edozein herriren historian daude hutsune handiagoak edo txikiagoak, eta Gazteluko Plazako indusketa arkeologiko zentzuzko batek argi handia eman zezakeen Iruñeko k.o I. mendetik XVI. mendera arteko garaiaz, nagusiki lehenbiziko hamar mendeez, gerokoez ezagutza handiagoa dagoelako.
|
|
|
Ondorio larria, atzera pausorik gabekoa eta Iruñeko eta Euskal Herriko historiaren ezagutzan kalte ikaragarria eragin duena. Edozein
|
herriren
historian daude hutsune handiagoak edo txikiagoak, eta Gazteluko Plazako indusketa arkeologiko zentzuzko batek argi handia eman zezakeen Iruñeko k.o I. mendetik XVI. mendera arteko garaiaz, nagusiki lehenbiziko hamar mendeez, gerokoez ezagutza handiagoa dagoelako. Hasieratik, ordea, indar handiz hedarazi zen Gazteluko Plazaren azpian ez zela balio handiko gauzarik aterako.
|
|
|
Hori esatea gure
|
herriaren
historia politikoa ez ezagutzea edo faltsutzea da. Egun, ez Elkarri, ez Aralar ez AB ari dira EEren rolean edo zereginean.
|
|
|
Orden horietako bakoitzak bere lekua bete du gure historian. Hain zuzen ere, krisi garai honetan, Arantzazun «Familia eta Institutu Erlijiosoen Euskal
|
Herriko
Historiaren Igo kongresua» burutuko da ekainaren 24tik 28ra. Bertan, unibertsitateetako ikerlariak biltzeaz gain, hainbat kongregaziotako kideak izango dira, bakoitzaren datuak eta historia azaltzeko asmoarekin.
|
|
|
Abenduaren 4tik 8ra bitartean egongo da zabalik 37 Euskal Liburu eta Disko Azoka. Urtero, gai jakin baten inguruan antolatu izan ohi da ekimena eta aurtengoan Euskal
|
Herriko
historia izango da azokako ardatz nagusia. Historia bere atal desberdinetan:
|
|
|
Antzekotasunak Hego Euskal
|
Herriko
historian oinarritzen dira, lau herrialdeak XIX. mendeko erdialdera arte burujabetza maila altua mantendu baitzuten, foru sistema deiturikoa. Sistema horrek berezko araudiak egiteko gaitasuna ematenzuen zenbait eremutan, eta, horrela, Espainiarekiko berezitasun batzuk zituzten.Adibidez, Espainiako zerga sistema ez zen aplikagarria Hego Euskal Herrian, Espainiako mugak Ebro ibaian amaitzen ziren eta gazteek ez zuten derrigorrezsoldaduzka egin behar, eta abar.
|
|
|
(Aranzadi, 1995; Pagola, 1995: 559). Bestetik, 1976an Deustuko ikasleek itxialdi bat egin zuten ikasketa planeanEuskal
|
Herriko
Historia ikasgaia ezartzeko eskatuz. Hurrengo urtean ezarri zenHistoria ikasketetan eta 1979an Euskal Filologian (Torres 1995:
|
|
|
Euskararen ezarrera 1981ean hasi zen, berau irakasgai gisa hartuz; baina sistema horrek ikasleak euskalduntzeko bere ezintasuna azaldu zuen.Bestetik, Donostiako eta Bilboko Eskolen kasuan posible zen 1982tik aurrerakarreraren ikasgai gehienak euskaraz jasotzea. Gasteizko Irakasle eskolan EuskalFilologia, Euskal
|
Herriko
Historia eta Euskal Literaturari buruzkoak baino ez zirenirakasten euskaraz. Iruñeko Irakasle eskolan oztopo ugari egoteaz gain, euskarabera baino ezin zitekeen ikas laurogeiko hamarkadaren hasieran25 BergarakoUNED dugu prestaketa lan horren beste elementu garrantzitsu bat.
|
|
|
Ondorengoartikulu kolektiboan ere, ikergai baten balantze orokorra egiten da, hezkuntzarenakasu honetan. Idoia Fernandezek, Arantza Uribe Etxebarriak, Pauli Davilak, etaIñaki Zabaletak hezkuntzaren Euskal
|
Herriko
historiaz gaur egun arte landutakoguztia errepasatzen dute, bilketa ezin zehatzago batean. Amaitzeko, MikelAizpuruk, Borbondarren Berrezarkuntza garaiaz dagoen historiografia lantzen du, baina ez era tradizionalean, baizik ezohiko metodo kualitatibo eta kuantitatiboberritzaileak erabiliz.
|
|
|
Orrialde hauetan, UEUk Miarritzen 1999ko uztailak 5tetik 9ra,. Historia. Ikerketa berriakEuskal
|
Herriko
historian: metodologia berriak eta berrikuntza historiografikoak?
|
|
|
Benetan harrigarria iruditzen zait ikustea ezen, nazionalismo espainiarrareninguruko debatea eta polemika pil pilean egon arren, historialari gutxiausartu direla fenomeno hori ikertzera. Izan ere, Euskal
|
Herriko
historia, neurri batean, bi nazionalismoren arteko lehia izan da (eta bada). Beraz, euskal nazionalismoaren izaera ulertu ahal izateko, beharrezkoa iruditzenzait bere lehiakidearen bilakaera ere aztertzea; bai euskal gizartearen barruan, eta bai Madrilgo alderdi politikoek euskal nazionalismoarekiko (eta, oro har,, euskal gatazkarekiko?) izandako jokabideari dagokionez ere.
|
|
|
Arrisku horretaz jabetzea eta kontzientziatzea, tranpa esentzialistan ez erortzeko ahaleginak egitea, eta ikertzen jarraitzea, besterik ez dago. Gainera, Euskal
|
Herriko
historia eta historiografiari so eginezgero, konturatuko gara gatazka politikoak beste zenbait garaitan ere eragin handiaizan duela; nahiz eta, gaur egun, mugarik gabeko bortizkeriak ukitu berezikimingarria eta tragikoa ematen dion eragin horri.
|
|
|
historiografiareneta gizartearen arteko lotura horren adibide ezin hobea delako Euskal Herriarenkasua; adibide ezin hobea, gaineratuko nuke, gehiegizko lotura horren ondoriokaltegarriak frogatzeko. Izan ere, XIX. mendeko lehen hamarkadan Real Academiade la Historia delakoak bere Diccionario edo hiztegia eta Llorente-k Noticias Historicas de las tres Provincias Vascongadas3 4 izeneko lan ospetsua argitaratu zituztenetik, eta zenbait urte geroago Aranguren, Sobrado, Novia de Salcedo edo Zamakola bezalako foruzaleek Euskal
|
Herriko
historiari buruzko beren ikuspuntu alternatiboak aurkeztu zituztenetik, hemengo historia urte askotan zehar zuriz ala beltzezizan da margotua, eta bitarteko tonalitate gris guztiak ahaztuta gelditzen ziren. Foruen eta euskal partikularismoaren polemikaren ostean, nazio eta abertzaletasunaren inguruko polemika etorri zen; eta, berriro ere, interes politikoek instrumentalizatu egin zuten historia.
|
|
|
Euskal Herrian eta Europan edo Ameriketan, euskal esparruko jendeak daude.Ondorioz aurkitu beharreko subjektuetaz, protagonistetaz, hitz egin behar da, jendeek ez baitute izan identitate dimentsio bakarra, ezta gutxiago ere. Gurean ezindugu Euskal
|
Herriko
historiaren nondik norakoa mugatu,, exogenisten, eta, endogenisten?
|
|
|
Bestalde, argi dago berriztapen epistemologikoak eta diskurtsiboak gertatudirela Euskal
|
Herriko
historia lantzeko eran; eta azken 20 urteotan asko, ondo etasakon landu da euskal historia. Baina, oro har, azken urteotan, euskal historiaegitean euskal subjektua nabarmenago asmatu dela esango nuke; nahiz eta EuskalHerrian lantzen den diskurtso historiografikorik aintzat hartu gabe egin den hori.XVII. mendean Oihenartek indartu zuen Vasconiaren ikuspegia; XIX. mendehasieran J. A. Zamakolak ere euskal nazio edo komunitateen historia landu zuen, gizartea abiapuntutzat harturik; eta XX. mendean Arturo Campion (idazlea), Karmelo Etxegarai(, euskal kronista?), Bonifacio Etxegarai (abokatua), Th.
|
|
|
Uztaro aldizkarian, liburu aipamenen arloan, Euskal
|
Herriko
historiari buruzko gogoetak eta kritikak argitaratu zituen Iban Zalduak (Uztaro 27, 1998). Aipamen horrek gaur egungo historiaren egoeran murgiltzeko aukera ematen digu, etajakingarria bezain interesgarria dela deritzot; halaber, interesgarria da urte bilehenago Mikel Aizpuruk beste liburu baten harira egindako gogoeta (Uztaro 19,1996).
|
|
|
Gaztelania da Euskal
|
Herriko
Historia lantzeko orduan gehien erabiltzen den hizkuntza. Eusko Jaurlaritzak kaleratu berri duen azterketa batean, EHUko Geografiaeta Historia Sailetako irakasleek bitartean argitaratutako liburu guztien%8, 7, liburu atalen %11, 2 eta artikuluen %4, 9 baino ez zeuden euskaraz idatzita35.Gutxi dira, beraz, gure hizkuntzan idatzitako lanak, eta, are gutxiago, ikerketa lanak direnak.
|
|
|
Izan ere, euskal produkzioa espainiar historiografiaren barruan kokatzen dazentzu bikoitzean: Euskal
|
Herriko
historia garaikidea Espainia garaikidearen ezaugarrien arabera aztertzen da; eta, halaber, espainiar historiografiaren partaide sentitzen da. Ikerketa prozesuaren bilakaerak, ordea, hemengo erreferentzialtasunabultzatu du.
|
|
|
–Euskal historiarenhistoriografiaz?, Jakin, 55, 9; E. Majuelo (1989): . Euskal
|
Herriko
historia sozialari buruzkogogoetak?, Jakin, 55, 69; J. Urrutikoetxea eta A. Artzamendi (1989): –Euskal demografiarenhistoriaz?, Jakin, 55, 39
|
|
|
Azurmendi, J. (1985): . Irakaskuntza eta pentsamendua Euskal
|
Herriko
historian?, in J. Intxausti (zuz.), Euskal Herria. Historia eta Gizartea.
|
|
|
euren identitate sozialak sortzen dituzte, eta identitate horiek nola historikoak hala unean unekoak dira. Kulturaren ertz honetan ditugu, bai estaturik gabeko
|
herriak
historiaren joanetorrian euren kultura propioa garatu dutenak, hizkuntzaren bidez, lan ohituren bidez, etxegintza propioaren bidez, gastronomiaren bidez eta mundu magiko berezituaren bidez, eta bai mugimendu migratorio modernoak direla bide auzo eta ghettoetan elkartu diren etorkin kolektiboak ere, jatorri batekoak nahiz bestekoak.
|
|
|
gaiari loturik, lurraz, espekulazioaz eta urbanismo kaotikoaz aritu ginen, jakina. Baita Donostia eta Altzako
|
herrien artean
historian izan ziren auziez ere. Martigoi baserriaren parera iritsi ginenean, berriz, ez zekitèn datua jakinarazi nien:
|
|
2003
|
|
|
herriaren kontzepzioa, euskarari ematen zaion garrantzia, aniztasuna... Baina lehenbiziko abertzaletasunak oso gaizki interpretatu zuen gure
|
herriaren
historia, itunaren ideia guztiz bereganatu zuen eta konkistaren ideia guztiz baztertu, modu horretan Espainiaren monarkiaren sarean eroriz. Gaur egungo abertzaletasunarentzat, oso inportantea da Euskal Herriaren aniztasunaz ohartzea, horrela herritarrek ulertu ahal izango dituzten planteamendu politikoak egin ahal izango direlako
|
|
|
Kontakizun literarioa, gure
|
herriaren
historiaren lekukotasuna... Zer utzi zigun oroz gain idazle frantziar honek?
|
|
|
Batetik, munduan bizirik dauden hizkuntzen aniztasuna nabarmendu nahi nuen, eta bide batez, hizkuntza aniztasuna eta giza dibertsitatea gauza bera direla agerian jarri. Bestetik, komunitate baten eta bere ama hizkuntzaren arteko berberatasuna azpimarratu nahi izan dut, alegia
|
herrien
historia eta haien hizkuntzen historia berbera direla. Horregatik, hain zuzen, bat egin genuke guztiok hizkuntzak iraunarazteko zereginean, hizkuntza horiek jakin ala ez haiek bizirik jarraitzea guztiontzat delako garrantzitsu, guztion ondarea direlako eta haiek galtzen uztea eromena litzatekeelako.
|
|
|
«Euskal herriko aurpegiak» du izena Euskal Kultur Erakundeak irailean martxan jarriko duen proiektuak. Proiektu horrek, leku publikoetan ukipen pantaila batzuen bidez Euskal
|
Herriko
historia, literatura, geografia, kultura, bizimodua eta euskara ezagutzera ematea du helburu eta lau hizkuntza erabiliko ditu horretarako: ingelesa, gaztelania, frantsesa eta euskara.
|
|
|
«Hablando con los Vascos» eta «Euskal
|
Herriko
Historiaren laburpena» idatzi zituen kazetari adituaren irudia neukan nik bera ezagutu aurretik. Euskara batuaren eztabaida gorienean zegoela Martinek «Zeruko Argia»rako egindako elkarrizketak beranduago ezagutuko nituen, hemerotekako paper horien artean, beste liburuak bezala.
|
|
|
ARGIAk, berriz, mahai baten inguruan eseri ditu bi egileak, Donostiako elizbarrutiak Martutenen duen Gentza etxean. Solaskideek gure
|
herriaren
historiara hurbildu gaituzte, baita gogoeta sakona eskaini ere. Gentza inguruko palmondoen artean ibili gara, baita Jose Maria eta Pakoren arteko adiskidantza noizkoa den ezagutu ere.
|
|
|
Historiaz ari zaretenean, Frantziako Iraultza duzue hizpide. Gure
|
herriaren
historian ezinbesteko gertakaria. «Absolutismoa» terminoa ere agertzen da.
|
|
|
Ez gara orain hasiko kontatzen zer ondorio izan zuten, ondoko lauzpabost mendeetan, Erromako, Pariseko eta Valladolideko erreinuen arteko konkordatu horiek guztiek, Eliza osoaren edo gure Euskal
|
Herrietako
historia nahasiaren baitan.
|
|
|
Euskal
|
Herriko
historiaren lehen hiru liburukien ondotik, Manex Goyhenetchek laugarren liburuki bat osoa behar izan du Frantziako Iraultzaren gorabeherak gure Herrian kontatzeko.
|
|
|
Ezin ahaztu, dena den, zenbait lagunen lankidetza, hala nola Joseba Agirreazkuenagarena, Josu Chuecarena edota Emilio Majuelorena. Garai horretan, udako ikastaroak, urtean zehar antolatutako hitzaldi zikloak eta Gasteizko historia fakultatean prestatutako Euskal
|
Herriko
Historiaz jardunaldiak izan dira Historia Sailaren lanaren lekuko. Hamabost urtez Saila zuzendu duen talde horren emaitzen artean dugu ikastaroei emandako sendotasuna, urtez urte, hutsik egin gabe, antolatu direlako; kasu gehienetan gai desberdinei buruzko monografikoak antolatuz, baina gai solteak baztertu gabe:
|
|
|
1986an Gerra Zibila, 1989an iraultza garaiak eta Historiaurrea, 1990an Industrializazioa, 1991an Faxismoa, 1992an Langile mugimendua, 1993an Nazionalismoa, 1994an Historiografia eta aldaketa ekonomikoa (Ekonomia sailarekin batera), 1995ean Militarismoa eta antimilitarismoa, 1996an Erromatarkuntza eta Irakaskuntzaren historia (Pedagogia sailarekin batera), 1997an Ekologia, Eliza eta itsasoa, aurrenekoa eta azkena berriro ere Ipar Euskal Herrian, 1998an Kirola Iruñean (Antropologia sailarekin batera) eta Historia eta Literatura Miarritzen, 1999an Frankismoa Iruñean eta Historiografia Miarritzen eta 2000 urtean, azkenik, Iruñean Sozialisten agintaldien balantzea eta Irudia eta Historia Miarritzen. Gasteizen antolatutako jardunaldien gaiak, honako hauek izan dira, 1996, Gerraosteko euskal nazionalismoa(); 1997, Karlistadak, 1998 Ipar Euskal Herriaren Historiaz, 1999 Baztertuak Euskal
|
Herriko
Historian eta, 2001, Euzko Alderdi Jeltzalearen Historia.
|
|
|
Horien artean ikasturtean antolatutako Batxilergoko irakasleen prestakuntzarako Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza Sailaren programa barruan (Garatun) bi ikastaro nabarmendu behar dira: Euskal
|
Herriko
Historia eta Gaur Egungo Munduaren Historiari eskainitakoak. Duela hogei urte plazaratutako terminologia arazoak bere horretan jarraitu zuten, historialarien sakabanaketak eta lehentasun desberdinek bigarren mailan utzi dituztelako, irakasle, ikerle eta ikasle bakoitzak bere erara erantzun baitie lanean sortutako kezka eta galderei.
|
|
|
Historia eta fikzioa: Karlomagno Euskal Herrian VIII IX mendeetan (2001) eta Ikerketa berriak Euskal
|
Herriko
historian: metodologia aitzindariak eta berrikuntza historiografikoak (2002)
|
|
|
Historia eta fikzioa: Karlomagno Euskal Herrian VIII IX mendeetan (hainbat egile, K. Artetxe arg., 2001, UEU, Bilbo) eta Ikerketa berriak Euskal
|
Herriko
historian: metodologia aitzindariak eta berrikuntza historiografikoak (hainbat egile, J. Kintana?
|
|
|
Amorebietan ez da ia geratzen iraganaren arrastorik. Badaude beste gune batzuk,
|
herriaren
historia hobeto islatzen dutenak: Etxano, Boroa bera eta abar, bainaherrigunean 60ko hamarkadatik aurrera Bizkaian ematen den urbanizazio prozesuakzeharo aldatu du funtsean lehen Ibaizabalen magalean atsedengune bat (jauregisakabanatu batzuk baino ez zeudelarik), bilbotarrak urak hartzeko lekua, zena.
|
|
|
1981ean sartu zen euskara Irakasle eskoletan, ikasgai ofizial gisa, baina berehala geratu zen agerian sistema hori ez zela gai ikasleak euskalduntzeko81 Bestalde, Donostiako eta Bilboko Eskolen kasuan, posible izan zen, 1982tik aurrera, karrerako ikasgai gehienak euskaraz jasotzea. Gasteizko Irakasle eskolan, aldiz, Euskal Filologia, Euskal
|
Herriko
Historia eta Euskal Literaturari buruzko gaiak baino ez ziren irakasten euskaraz. Iruñeko Irakasle eskolan, oztopo ugari egoteaz gain, euskara ikasgai gisa baino ezin zitekeen ikas laurogeiko hamarkadaren hasieran82.
|
|
|
Era berean, urte horietan hainbat ikerketa gai euskaraz landu ziren. 1976an Deustuko ikasleek itxialdi bat egin zuten ikasketa planean Euskal
|
Herriko
Historia ikasgaia ezartzeko eskatuz. Hurrengo urtean ezarri zen eskatutako ikasgaia Historiako ikasketetan eta 1979an Euskal Filologian.
|
|
|
Bazkoko ikastaldian Euskal
|
Herriko
historiaz mintzaldi baten ematera gonbidatu zuten antolatzaileek, geroago Boz gisa ezagutuko zuena. Terrenta ari zen gizona:
|
|
|
Abiapuntua baino ez, zorionez. Mila aldiz edukitsuagoa eta interesgarriagoa izan baita gero, Hugok probintziotan aurkitu duen errealitatea eta filosofia; begiekin ikusi duena, egin duen gogoeta originala batez ere, zer da Europa galdera utzi eta, errigoroskiago, zer da Euskal Herria, zer dira
|
herriak
historian, itaunetan murgilduz. (Hau" ez da Frantzia, ez Espainia", hauteman du Donostian;" noren artean gaude" hemen?, jarraitzen du harrituz Pasaian).
|
|
|
Detailetxo bat besterik ez da, baina honelakoak ere egiten zituen Erakunde horrek, honelakoak eta askoz sakonagoak. Ez dago orain esaterik, baina nork daki zenbat azterketa historiko sor zitezkeen istorio bitxi horretatik abiatuta, Nafarroako eta Euskal
|
Herriko
historian sakonduz. Bianako Printzea, badakizue... agramondarren eta beaumondarren arteko gerra zibila, Nafarroa Beherea... euskal historia hitz batean.
|
|
2004
|
|
|
Gu alderdi historiko txiki bat gara, baina horrela, beti auzolanean, gure
|
herriaren
historian lerro larriz idatzitako hainbat eginkizun eta gertakarien barnean egon gara.
|
|
|
Antxon Elortegik buruturiko ikerketa lan honetan Pasaiako euskal kronika zaharrak agertzen zaizkigu, XIX. mendearen amaieratik Franco buruzagiak gidaturiko militar altxamenduaren bukaeraraino garaiko egunkari eta aldizkarietan euskaraz argitaraturiko albiste eta artikuluak, hain zuzen. Lan hau oso hutsune garrantzitsua betetzera iritsi da, ez soilik ezezaguna zitzaigun material hau Pasaiako
|
herriaren
historia ezagutzeko eta ulertzeko funtsezkoa delako, baita taldeko memoria berreskuratzeko baliagarria suertatzen zaigulako ere.
|
|
|
Beste batzuk, berriz, orri hauek arakatuko dituzte euskal prentsaren hastapenen bila dabiltzalako edota Pasaiako euskararen bilakaera sozialaren berri jaso nahi dutelako. Eta ez dira faltako, azkenik, liburu honetara gure
|
herriko
historia politikoaz interesatuta daudelako joko dutenak. Irakurleak erraz ulertuko duen legez, kronika hauetan nazionalisten mundu ikuskera dago batez ere baina, hala ere, denek asetuko dute beren.
|
|
|
Orain, ehun urte beranduago, R.M. Azkuek Euskal Herri osoan zehar, Barandiaranek Gipuzkoan, Kanpionek Nafarroan, Aranzadik Bizkaian eta Federiko Baraibarrek Araban burutu zituzten lanek jarraipena behar dute. Jendearen oroimenei eta ahozko literaturari bizkarra erakutsi gabe, geure
|
herrietako
historiari ere eutsi behar diogu. Hori zen, hain zuzen, 2003an, Galeuska egitasmoaren inguruan Gernikan bildutakoek aztertu zuten gaia," Oroimen historikoa", alegia.
|
|
|
Gaur egun sentitzen dudan muga bakarra nire inspirazio edo talentu eza da besterik gabe. Oso gutxitan izan dute idazleek adierazterik horrelako zerbait nire
|
herriaren
historian. Salbuespen bakarra Euskal Herrian ematen da, non asasinatzearen profesionalak saiatzen baitira herritar zati baten adierazpen eskubidea murrizten".
|
|
|
" Ikasleek normalean Euskal Herriari buruz ez dakite ia ezer. Hori dela-eta, Euskal
|
Herriko
historia, euskararen kanpo historia, jatorri eta teoriak kontatzen dira lehen atalean. Hizkuntzaren deskribapen formal bat ere egiten dut bertan" azaldu digu Amorrortuk.
|
|
|
Euskal Gaiak (H). Euskal
|
Herriko
Historia
|
|
|
Irun, Hondarribia eta Hendaiako ikastoletan gauza asko irakasten dira munduari buruz, estatuei buruz, baita Euskal Herriari buruz ere, oro har. Baina geure
|
herriei buruzko
historiaz ia batere ez. Patzuergoaren bidez proiektu bat bultzatu dugu berriki:
|
|
|
Badakit herri guztietan ez dela berdin. Seguran izan nintzen eta herritarrek ezagutzen dute beren
|
herriaren
historia. Hendaian ez.
|
|
|
Birmoldaketak horietara iritsi bitartean, bisitariak batez ere agiriak, liburuak eta irudiak aurkituko ditu bertan. «Onartu egin behar da, museoa oraintxe dagoen bezala, Euskal
|
Herriko
historia ezagutzen ez duenarentzat neketsua izan daitekeela hemen dagoen informazioa bereganatzea». Iaz, 16.000 bisitari hartu zituen museoak, baina 30.000 edukitzera ere iritsi da garai onenetan.
|
|
|
Eusko Ikaskuntzak testu-liburuak sustatzeko lehiaketak antolatu zituen. " Haien kezketako bat euskal curriculuma sortzea zen", diosku Davilak," eta hala, irakurtzeko liburuxkak, euskara ikasteko gramatikak, Euskal
|
Herriko
historiari eta geografiari buruzko liburuak eta antzekoak argitaratzen hasi ziren. Aberriarekin harremana zeukatenak".
|
|
|
Euskal
|
Herriko
Historia I
|
|
|
Gaiak argitaletxeak plazaratu duen Euskal
|
Herriko
Historian, historiaurretik 1936ko Gerra arteko gertaera garrantzitsuenak azaltzen dira. Gure herriari bizitzea egokitu zaizkion gertaera gogoangarrien kontakizuna bi liburutan banaturik dago eta lehenengoa da hemen aurkezten duguna.
|
|
|
Gure herriari bizitzea egokitu zaizkion gertaera gogoangarrien kontakizuna bi liburutan banaturik dago eta lehenengoa da hemen aurkezten duguna. Euskal
|
Herriko
Historia I (Historiaurretik Nafarroaren konkista arte) liburuan, Paleolitoaz dakigunaren laburpenetik hasi eta Gaztelak Nafarroako Erresuma konkistatu zuen arterainokoak jaso dituzte. Gai eztabaidagarriei dagokienean, berriz, nondik datorkigun euskara, emakumeak Historiaurrean eta Bagaudak edo euskal matxinadak bezalako materia ugari bildu dituzte.
|
|
|
Terminoak, Gertaerak, Erakundeak da, eta Erdi Arotik aurrerako laurehun bat kontzeptu historiko biltzen ditu, haietako bakoitzaren esanahiaren azalpena emanez. Absolutismo hitzetik hasi eta zuzeneko ekintza arte, Euskal
|
Herriko
historiarekin zerikusia izan duten terminoak aukeratu ditu Txubillo taldeak lan hau osatzeko. Jakina, ondorioz, Espainiako eta Frantziako Estatuen garapen historikoarekin eta munduko historikoarekin lotura duten terminoak, gertaerak eta erakundeak ere agertzen dira hiztegian.
|
|
|
Jakina, ondorioz, Espainiako eta Frantziako Estatuen garapen historikoarekin eta munduko historikoarekin lotura duten terminoak, gertaerak eta erakundeak ere agertzen dira hiztegian. Euskal
|
Herriko
historiaz eta Euskal Herriak Europan eta munduan bete duen zeregin historikoaz jabetu nahi duenarentzat aproposa.
|
|
|
Dena den, erabiltzailearen esku dago horiek nola erabili. Adibidez, Durangoko Ibaizabal ikastegian, Euskal
|
Herriko
historia irakasten dute, ingelesez. Eta eskuliburu, Renon argitaratutako testua erabiltzen dute, Cameron Watsonek idatzitakoa.
|
|
|
Mintzoaren arnasa ukatu zaien
|
herrien
historiak azaltzeko unean, zenbaitek bertakoen zabarkeria azpimarratu nahi izan du funtsezko eta egiturazko barne kolonizazioa arintze aldera. Ideologia honen arabera, ez da harritzekoa izango, orduan, herri menderatuaren axolagabekeria hori nabarmendu nahi izatea.
|
|
|
–Batetik, munduan bizirik dauden hizkuntzen aniztasuna nabarmendu nahi nuen, eta bide batez, hizkuntza aniztasuna eta giza aniztasuna gauza bera direla agerian jarri. Bestetik, komunitate baten eta bere ama hizkuntzaren arteko berberatasuna azpimarratu nahi izan dut, alegia
|
herrien
historia eta haien hizkuntzen historia berbera direla?. 658
|
|
|
Horrek aldean dakar historia Espainiako zikloen arabera egituratzea eta ondorioz euskal historia ezin antolatzea modu propio batez. Nolanahi ere euskal edukiak txertatzeko saio nahiko duina antzematen da, bereziki Hego Euskal
|
Herriko
historiari dagokionez. Aldiz Iparraldeko historia nekezago txerta zitekeen Espainiako epealdietan, eta horregatik, ahalegin batzuk gora behera, nahiko bazterturik geratzen da.
|
|
|
euskal ikuspegia osatu da soilik Hegoaldea (edo are Bizkai Gipuzkoa) izanik buruan. Iparraldeko gertaerek, antza ez dute ez presentziarik ez eraginik Euskal
|
Herriko
historiaren egitura orokorra antolatzeko orduan. Hola uler daiteke Aro Modernoko lehen puntua. Politika:
|
|
|
Aro Garaikideko hurrengo puntuek, gutxi asko, Hego Euskal
|
Herriko
historiaren mugarriak aipatzen dituzte: gerra karlistak, foruak galtzea, industrializazioa, 1936ko euskal estatutua, gerra zibila, frankismoa, trantsizio politikoa, egungo egoera...
|
|
|
Eskualde hau sartzeak, gainera, eskema osoa itxuraldatuko luke, honen epealdiak Hegoaldekoen desberdinak baitira. Nola uztartu Ipar eta Hego Euskal
|
Herriko
historiak. Inoiz aipatu izan dut gai hau, honako proposamen probisionala eginez:
|
|
|
Izatez, euskal subjektu historikoa bere baitan zedarritu ordez zuzenean subjektu historiko zabalago baten testuinguruan kokatzera jotzen du: . Europako historia orokor baten barruan sarturik aurkeztua da Euskal
|
Herriko
historia. Artikulazio eta marko politiko guztien gainetik, euskaldunak gutxienez Europako herritarrak baitira.?
|
|
|
Edozein kasutan, askozaz interesgarriagoa da Goihenetxek planteatzen duen. Europa eta Euskal Herriaren historia? ezen ez EAEko hezkuntza sisteman, adibidez Batxilergoko bigarren mailan, irakasten den. Espainia eta Euskal
|
Herriko
historia, ikasgaia baino:
|
|
|
Izatekotan DBHko gizarte ikasgaian sar liteke, baina adin horretan ez dago agian nahikoa sakontzeko astirik. Batxilergoko lehen mailako Historia Garaikide ikasgaian ere posible litzateke halakorik egitea, nahiz mundu osoko historia lantzen delarik ez den orekatua bertan euskal atal handi bat sartzea (ikasgaiaren helburua ez baita munduko eta Euskal
|
Herriko
historia erdibana kontatzea, baizik izatekotan munduko historia azaltzea, eta tartean, adibide konkretu bezala, euskal kasuren bat edo beste aipatzea). Kurtso berean dagoen hautazko Euskal Herriaren historia bai molda liteke hein batez Goihenetxeren proposamenekin, baina nik ez nioke hark proposatzen duen Europako historia orokorraren atala erantsiko, ikasgaia gehiegi ez zamatzeko.
|
|
|
Jakina horrek historialari trebeen moldapen lana eskatuko luke, eta halaber %45eko kuota errespetatu ahal izateko, euskal administrazioak ezarriko lukeenez europar atalaren zati handi bat, euskal atalaren portzentaia urrituz egin litzateke hori (europar edukien faboretan). Suposatuz, beti ere, Espainiako Hezkuntza ministerioak ez lukeela EAEko hezkuntza saila salatuko espainiar edukiak europar atal batean sartzeagatik (eta Espainia eta Euskal
|
Herriko
historia ikasgaia zena Europa eta Euskal Herriko historia bihurtzeagatik).
|
|
|
Jakina horrek historialari trebeen moldapen lana eskatuko luke, eta halaber %45eko kuota errespetatu ahal izateko, euskal administrazioak ezarriko lukeenez europar atalaren zati handi bat, euskal atalaren portzentaia urrituz egin litzateke hori (europar edukien faboretan). Suposatuz, beti ere, Espainiako Hezkuntza ministerioak ez lukeela EAEko hezkuntza saila salatuko espainiar edukiak europar atal batean sartzeagatik (eta Espainia eta Euskal Herriko historia ikasgaia zena Europa eta Euskal
|
Herriko
historia bihurtzeagatik).
|
|
|
Laburbilduz, ikasgai konkretuetan moldapenak akaso egin litezke, baina ideala Goihenetxek proposamena ikasgai konkretu batean aplikatzea barik bere filosofia abiapuntutzat hartu eta hezkuntza planak osotara eraberritzea litzateke, Madrildik ezartzen diren espainiar kuotak derrigor bete beharrik gabe. Hola, DBHn munduko, Europako eta Euskal
|
Herriko
historia tarteka liteke; Batxilergoko lehen mailan munduko historia garaikidea batetik eta Euskal Herrikoa bestetik banako ikasgaietan eman (eta azken hau hautazkoa izanik Espainiakoa historia ere hautazko gisa eskain liteke); eta batxilergoko azken kurtsoan, ostera ere, euskal eta europar historia elkartuta azaldu. Aldaketa ofizial horiek etorri artean irakasleek eurek badaukate hein batez euskal historia egungo planetan txertatzen joateko aukera, ez agian egitarau osoak aldatuz baina bai parte batzuetan.
|
|
|
Ondoren, behin oinarri teoriko horiek finkatuta, orain arte euskal historia curriculumari lotuta egin diren bi proposamen aztertzen dira. Hola III. atalean EAEko hezkuntza sisteman ikas daitekeen Euskal
|
Herriko
historia ikasgaia aztertzen da, bere bertute eta gabeziak agerian jarriz. IV. atalean Manex Goihenetxe historialariak Euskal curriculuma liburuan historiaren inguruan aurkeztu zuen proposamena aztertzen da.
|
|
|
Lan honetan Baztango eremuan garai historiko batzuk ikertzeko asmoa daukat. Gerra Zibila eta Gerraoste garaiak, hain zuzen, Euskal
|
Herriko
historian oso gogorrak izan ziren: gerra, bonbardaketak, heriotzak, atxiloketak, torturak, fusilamenduak...
|
|
|
|
Herriko
historiaren
|
|
|
Nire uste apalean, euskal literaturaren historian mugarria. Atxagarenmaisutasun guztiarekin idatzita dago, Euskal
|
Herriko
historia modernoaren pasarterik erabakigarrienetakoaren halako testamentua da, eta egileak berak esan du, behin baino gehiagotan esan ere, bere libururik onena dela. Eta idazleek, horrelakoetan, asmatu egin ohi dute.
|
|
|
Hortxe dago, nire ustetan, afera honen gakoa. Zinemaren historia Euskal
|
Herriko
historiatik horren urruti egon ez badago ere, ezin izan da orain arte gure kulturatik —hau da, gure hizkuntzaz, estetikaz zein berezko gaiez— munduko gainerako kulturekin harremanetan jarriko lukeen euskal ikusleriarik burutu. Honetan ere, bada, herrikolonizatuak gara ezinbestean... baina Olasagastik dioenez:
|
|
|
Urte haietan gogo eta ekimen handiak zeuden Euskal Herrian zinema egiteko; eta borondate hari, enpresa egitura handi baten jabe izan gabe ere, filmak egiteko beharrezko kapitala modu nahikoerrazean biltzeko aukera batu zitzaion. Hartara, posible izan zen urtez urte produkzio maila handitzea eta lehenengo aldiz Euskal
|
Herriko
historian zinema ekoizpenprofesional edo komertzialeko jarduera esanguratsua etaegonko rra izatea," euskal zinemaren" markapean ezaguna egin zena espainiar Estatu osoan, bai eta atzerrian ere. Gutxi iraun zuen, ordea, aldi hark, bai Madrilen bai Euskadin aldatu egin baitziren zinemagintza sustatu eta diru laguntzak emateko moduak.
|
|
2005
|
|
|
Lehen eta bigarren solairuetan, berriz, erakusketa iraunkorrak eta behin behinekoak. Euskal
|
Herriko
historia du abiapuntu gure herrikora iristeko, historia, etnografia eta ingurunea ere aztertuz, eta hori guztia sartzen du kultura eta aisialdian. Historian esaterako, Paleolitotik Erromatar Garaira arteko ibilbidea egin daiteke.
|
|
|
Euskal
|
Herriko
historia ezkutua
|
|
|
Gotzon Aranburuk Gaiak argitaletxearen eskutik kaleratu duen lan honetan gure
|
herriaren
historian letra handiz azaltzen ez diren gertaerak biltzen dira. Adibidez, Burdin Aroan La Hoyako herriak oso teknika aurreratuko armak zerabiltzan armada izan zuela; erromatarrek Arditurriko meatzetako zilarra eraman zutela; Gesaltza Añanako lur azpiko gatzak urrezko bihurtu zuela; Errege Katolikoek Gasteizko juduak egozteko dekretua ezarritakoan hiriari oparitu ziotela Judizmendi judu hilerria, betiko larre izan zedila baldintzapean; garia eta artoa merkeago eskuratzeko hainbat lekutan izandako matxinadak; Altzoko erraldoia Europako erregeen ikuskizuna izan zenekoa; Sacamantecasen historia...
|
|
|
Apostoluen ondotik, gure Eliza maiteak izan du beste biligarro pollit parrasta bat, frango tristeak, ahantziak izateko hobeak bailitezke. Bat aipatuko dugu, Euskal
|
Herriko
historia hunkitzen baitu: Alexandro VI.a, sortzez Rodrigo Borja.
|
|
|
Zerbait gehiago behar da eta euskal historia egiten dugunean saiatzen gara, hein berean historia unibertsala egiten, geure unibertsala delako, unibertsoaren zatia baino ez garelako, eta ez da gutxi. Eta Euskal
|
Herriko
historiatik abiatzea iraskas kuntzako curriculumean erabat zilegizkoa da inguruko unibertsoetan txertatuz eta irekiaz pertsona ez eta herri isolaturik ez dagoelako.
|
|
|
Becerro de Bengoaren ikuspegiari jarraituz, berraztertu eta ara katu litzateke?. Oraingoan landuko dudana, literaturaren inguruko gaitzat ere har daitekeen historiografiaren ardatzak erakusten eta Euskal
|
Herriko
historia nola gihartu eta garatu den azken bi mendeotan erakusten saiatuko naiz.
|
|
|
Bestalde, berriztapen epistemologikoak eta diskurtsiboak gertatu direla Euskal
|
Herriko
historia lantzeko eran da eta azken 20 urteotan aski ondo eta sakon landu da euskal historia. Oro har, euskal subjektua euskal historia burutzerakoan nabarmenago asmatu dela esango nuke.
|
|
|
Baina nola sortu, asmatu, garatu, gihartu eta indartu da azken mendeotan euskal historia? Berez ez dago ezer ere, beraz, Euskal
|
Herriko
historia, lan tzeko esparrua sortzen doa, gaur egun euskal historia edo Euskal Herriko his
|
|
|
Euskal historiaren parte dira ere bai gure lurraldetik at beren bizimodua ateratzen saiatu zirenak eta direnak, mun duko edozein txokotan. Euskal
|
Herriko
historia ezin dugu mugatu Pirinio inguruko lurraldeetara, Aturri eta Ebroren arteko lurraldera soilik. Hara bada, Euskal Herriko historia lantzea beti izan da gai zaila eta azken hiru mendee tan definitzen eta zehazten joan doa.
|
|
|
Euskal Herriko historia ezin dugu mugatu Pirinio inguruko lurraldeetara, Aturri eta Ebroren arteko lurraldera soilik. Hara bada, Euskal
|
Herriko
historia lantzea beti izan da gai zaila eta azken hiru mendee tan definitzen eta zehazten joan doa. Gogoeta ibilbide honetan, A. Oihenart euskal idazleak merezi du goren graduko aipamena.
|
|
|
Gure irakasle zenak errana zuen lehenago Euskal
|
Herriko
historia eta geografia apur bat behar luketela ikasi Euskal Herriko ume guziek eta atsegi nekin jakin du orai jakitate hori etsaminetan ere baliagarri duketela beren ama hizkuntza bezala. Eskerrak igorri ondoan Vichy rat Carcopino jaun minis troari, euskarari egin dion fagore handiaren gatik (sic), ikusi behar da nola hobekienik balia eskola orenez landa eskaintzen den asteko ordu eta erdi hura.
|
|
|
tribunaletako auzi, ohointza, hiltze, istripu etab. Testu informatibo narratiboak dira.
|
Herrietako
historia aldetik ez eze, kronika edo kontaera hauek baliotsuak dira idaztanke ra eta tonu libre eta desberdinetakoak direlako (ironia eta trufa darie anitzi) eta kontateknikek ipuinetan erabilitakoen eite dutelako, eta ez egungo kazetarien harako piramide azpizgorakoarena, non kontaera azken gertakarietarik has ten baita. Hiriart Urrutiren konposizio edo kontaera estilo tradizionalak ira kurlearen arreta atxikiz eraikitzen du testua.
|
|
|
Laugarren liburuak, 1999 urtean kaleratutakoa, ez du ezer berririk eskaintzen, aldaketa bakarra zera da, liburuan tartesiar
|
herriaren
historiak lehentasuna hartzen duela hizkuntzaren aurrean. Ibero tartesiar atala aurreko lanetan hobeto azaldutako desziframenduaren sintesia da.
|