|
2000
|
|
|
Liburua neurri batean berezi egiten duen ezaugarrietariko bat, azalpenak eta ematerakoan eibarrera erabili izana da. Hau Imanolek bere
|
herriko
hizkerari zion begirunearen adierazgarri da.
|
|
|
Horiek guztiek zelan bideratu lukete komunikazioa? Mendebaleko berbetaren inguruan dabiltzanek, herriko edo herrialde osoko lanari bizkaieraz oratu litzaiokeela uste dute, batuak eta bizkaierak elkarbizitzarako esparrua baitaukate, baina azpitik ere begiratuta,
|
herri
hizkeren kodetzea izan da aspaldian, aipatutako Eibarko herri aldizkariaren kasuan bezala.
|
|
|
Bestetzuek ordea,
|
herri
hizkeratik euskara batua urrun dagoela eta bizkaiera batua ere eguneroko euskaratik urrun eta estuegia ez ote den diote. Bizkaiera, mendebaldeko euskalkia, bide berriak urratzen dabil zalantza barik, esparru gehiagotara hedatzen, eta hor ere eztabaida eta zalantzak plazaratzen dira.
|
|
|
|
HERRIKO
HIZKERA ALA BIZKAIERA BATUA.
|
|
|
Desberdina baita euskaltegi edo ikastolatik alfabetatuengana heltzea edo herri euskaldun batean euskaraz irakurtzeko ohitura gutxi duten nagusiagoengana.
|
Herri
hizkerarako hurbilpen handiena Eibarko"... eta kitto!" herri aldizkaria dugu seguru aski, eta Gipuzkoa aldean mendebaldeko euskalkiz mintzo direnek ere sarri ekarri ohi dituzte herriko hizkeraz idatzitako artikuluak, areago herriko jendeari egindako elkarrizketetan.
|
|
|
Desberdina baita euskaltegi edo ikastolatik alfabetatuengana heltzea edo herri euskaldun batean euskaraz irakurtzeko ohitura gutxi duten nagusiagoengana. Herri hizkerarako hurbilpen handiena Eibarko"... eta kitto!" herri aldizkaria dugu seguru aski, eta Gipuzkoa aldean mendebaldeko euskalkiz mintzo direnek ere sarri ekarri ohi dituzte
|
herriko
hizkeraz idatzitako artikuluak, areago herriko jendeari egindako elkarrizketetan.
|
|
|
Bestalde, ipuin guztietan idazkera mota bera aurki daiteke: " zalua, baino ez arina." (El Diario Vasco VI) Felipek dioen bezala, era berean,
|
herriko
hizkera bizia erabiliko du. Hala ere, ipuin guztiek ez dute lorpen maila bera.
|
|
|
Idatziberridugunarenaurkakofenomenobatereantzemandaiteke; hauda,
|
herri
hizkeraren fonetika joerakerakustendituzten hainbatxehetasun:
|
|
2001
|
|
|
" Hori hor dago, escabeche ozpin oliotan da eta kito". Baina ez du iritzi bera
|
herrietako
hizkera edo monografien gainean: " Hori oso ondo dago, baina horra nor helduko da?
|
|
|
Badihardugu, Deba bailarako euskara elkartea da, eta inguruko euskalkia sustatzea du helburu. Bertako
|
herri
hizkera aztertu eta indartzeak, euskara bera aberastuko duela dio elkarteak.
|
|
|
Bailarako euskalkia indartzeko, elkarteak garrantzia ematen dio gurasoek seme alabei txikitatik beren euskalkian hitz egiteari,
|
herri
hizkera familian, etxean, sendotu dadin.
|
|
|
Informazioa sinesgarria izan dadin, beharrezkoa baita hizkuntza hurbila, afektiboa eta beroa erabiltzea. Serafin Basauri elkarteko lehendakariaren ustetan," garrantzitsua da ahozkotasuna indartzea, eta
|
herriko
hizkerari buruz dauden konplexuak uxatzea, eta euskalkiak txisteak kontatzeko balio digun moduan, artikulo bat idazteko erabiltzea". Horretarako, Deba arroko euskalkiaren idaztarau komunak ezarri dituzte, ahoskera jorratu dute eta hiztegiaren ehuneko larogei jada osatu dute.
|
|
|
Amamarekin jardun ondoren, hirira joan naiz amonarengana. Amamak bezala, amonak ere kontu asko kontatu dit, bere
|
herriko
hizkera, dagoeneko, kaletartuan. Antzerakoan aritu naiz ni neu ere berarekin, bion arteko mintza haria errazteko ahaleginetan.
|
|
|
Lekuona jaunak
|
herri
hizkera gehiegitxo jasotzen duela ere esango nuke, hori egiteko literatur hizkera beheratzen baitu. Ez da nahitaezkoa, batetik, bi mota hauek elkarren etsai izatea.
|
|
|
Nik uste dut, eta zenbat ere gehiago irakurtzen dudan are sendoago uste dut, gure Etxepare igo zela, zegokion neurrian eta begiz jo zuen bidez, diodan maila horretara eta iritzi hori berori dute oraingo gehienek. Darion herri bertso eta
|
herri
hizkera usaina bera ez zaigu, ezta gutxiagorik ere, Oihenarti bezain nardagarri: Etxepareren neurtitz batzuen oihartzuna (ala ez ote da alderantziz?) Azkuek Zaraitzun bildurikako kanta zahar batean hauteman zuen Lafonek, eta gure literaturaren lehen gurasoak darabilen mintzaira erraza da beti, bizia, sarkorra bere laburrean(" Haren haurrak eta eniak aurride oso lirate"), neurriaren molde gogorrak behin ere trabatzen ez duena.
|
|
2002
|
|
|
Bai, Mikel donostiarra da, filologoa; eta ni filologoen aurkaria. Ni
|
herri
hizkera bizitik natorrena, eta Mikel paper politetik. Elkarrekiko espak ageri dira hor, donostiar baten estilora disimulatuak.
|
|
|
Are gehiago ausartzen zen mahaigaineratzera: " Bide desberdinetatik, desberdinegitatik, ote dabiltza
|
herri
hizkera eta literatur hizkera?".
|
|
|
Nolanahi ere, maiz aski kexu agertu dira euskara batua egiteko aukeratu erdialdeko euskalkitik (zuzen aukeratu ere) urruntzen diren euskalki eta hizkeretako hiztunak, uste baitute arinegi utzi dela alde batera bazter hizkeretako mintzoen aberastasuna. Bigarrenik,"
|
herriko
hizkerak" aipatu behar ditugu. Egitasmo honen oinarri sendoa izanik, badut uste lan handia dugun egiteko (eta hala ari dira hainbat eskualdetan) aprobetxagarri den oro hartu eta euskara batuan txerta dezagun.
|
|
|
Garai hartan, eta argitaletxe berrien babesean, euskal eleberrigintza modernoa anizten eta generoak hedatzen joan ziren. Alde batetik, eleberri sozialetik hurbil zeuden eleberriak argitaratu ziren, prosa erraz eta
|
herri
hizkeran idatziak eta birtuosismo formaletatik ihes egiten zutenak.
|
|
|
Eleberriak herritartasuna defendatu nahi du, tradizioa, zibilizazio modernoaren erasoaren aurrean. Esan beharrik ez dago ideologia katolikoa oso presente dagoela Agirreren bi nobeletan, eta narratzaileak garaiko euskaldunen
|
herri
hizkera islatu nahi izanak autorea Aranaren planteamendu puristetatik urrundu egin zela erakusten du. Egia esan, Agirreren arrakasta elkarrizketen freskotasunari zor zaio, nahiz eta freskotasun hori, Lasagabasterrek dioenez (1985), mende erdi batean ez zuten aprobetxatzen jakin eleberrigile errealistek.
|
|
|
Eta han egin eben zubia harentzat" puente que se llama de Lea" zan. Leaalboa orain Leeaegi da aspaldion,
|
herri
hizkeran Liei, eta beraz, Lieiko zubia.
|
|
|
Otxolua bere garaiko gizona dogu alde honetatik eta orduan indartsuen ebilen joerari jarraitu eutsan" (55 orr.). Ipuinok herritik jasoak dirala kontutan hartuta,
|
herriko
hizkera horretatik nahikoa urrun gelditzen dirala esan behar" (56 orr.).
|
|
|
Hedabideek
|
herri
hizkera eta kultura ereduak zabaldu eta bultzatu lituzkete.
|
|
|
Idazlan konplexua da, literatura tradizioan kokatzeko zaila, Senekaren lanik originalena. Prosa eta neurtitza nahasten dituen satira menipearra da, baina hizkuntza eredu desberdinak ere nahasirik agertzen dira (literatura generoetako hizkuntza larria eta
|
herri
hizkera are arruntkeriaz hornitua). Antzinatean ez zuen oihartzun handirik lortu, baina XVI. mendeaz geroztik lan satirikoen eredu izan da.
|
|
|
Baina hizkera da duen aberastasunik handiena, hizkera indartsu eta adierazkorra,
|
herri
hizkeratik eta aho hizkeratik hartua, pertsonaia eta giro bakoitzarentzat egokia.
|
|
|
Administrazioan ere ber gauza, zeren ez baita berdin 200 biztanleko udalerri bat edo Erkidegoko administrazio zabala. Lehenbizikoan
|
herriko
hizkera erabili da, bigarrenean, ostera, euskara batua. Eta Zuazok proposamen zehatzak egiten ditu ortografian, fonetikan, hiztegian, etab., nola egin behar den hau guztia.
|
|
|
Bada bestetik zerbait larriagoa dena. Zuazok proposatzen duenaren betetzeko, esan nahi baita,
|
herriko
hizkera batutik eskualdeko batura pasatu eta hemendik nazioko hizkuntza batura, horren egiteko, ontzat ematen da badela hizkuntza komunitate garbi bat" herrian", hizkuntza komunitatea" eskualdean" eta hizkuntza komunitatea" nazioan". Eta ontzat ematen da, gainera, komunitate horiek nahiko irazgaitzak direla, normalean entzuten duten hizkera bakarra tokian tokiko hori dela.
|
|
|
Bat aipatuko dut, Ttipi ttapa, astero segitzen dudalako eta hango euskalkiari dagokion hizkera arretaz begiratzen egoten naizelako, ustez bederen nahiko ongi ezagutzen dudala. Hor ahalegin bat egiten dute kazetariek, egin behar den bezala gainera,
|
herriko
hizkera erabiltzeko, herriko euskara batua erabiltzeko. Baina gauzak ez dira konpontzen izanen edo bortz jarriz bakarrik.
|
|
|
Nahi nuke leku batzuetan eraman dezaten, eta osotasunean eramaten ez badute, neurri batean bederen eraman dezaten, baina ez dakit hori posible den. Berak GarcÃa MÃ ¡ rquez aipatzen du, euskalkien arteko desberdintasunak direla-eta, argia egin nahian, nola erabiltzen duen idazle honek bere
|
herriko
hizkera eta zein ederki ulertzen diogun urrunekoek ere. Baina, beldur naiz, euskalkien arteko desberdintasun hauek batzuetan Kolonbiako eta Salamancako hizkerekin konpara badaitezke ere, beste batzuetan Salamancako unibertsitateko irakasle baten gaztelania landuaren eta Caceresko nekazari analfabeto baten gaztelaniaren artean dauden desberdintasunekin erkatu genituzkeen.
|
|
2003
|
|
|
Planak hiru urte irauten du eta urtean urteko kudeaketa planak egin behar ditugu... Iaz,
|
herri
hizkeraren azterketa egin genuen, argitalpenak ere egin ditugu, irakurtzeko zaletasuna bultzatzeko kanpainak, toponimia normalizatzeko ekimenak, udal administrazioko erabilera plana, Bai Euskarari akordio prozesua...
|
|
|
berriz, atzera. Komentatzen dituen beste hitz batzuk dialogoetan darabilen
|
herri
hizkerakoak dira. Hala:
|
|
|
Neu be horretan nago. Horren lehenengo helburua, jakina, ez da izan euskereari indarra emotea, Eleizearen otoitz ofiziala
|
herriaren
hizkeran jartea baino. Geroak esan begi zenbateraino lortu dan helburu nagusi hau, eta baita zertan izan jakon lagungarri euskereari.
|
|
|
meza isilotan kantaren bat edo beste sartzen bazan, holako kantak euskerazkoak izan ohi ziran. Vatikanoko II. Kontzilio aurreko meza guztietan bai hemen eta bai Latin Eleiza osoan mundu zabalean latina zan jaun eta jabe,
|
herri
hizkerak ez euken orduko liturgian ezetariko lekurik.
|
|
|
Oker ez banago, lehenengo egin zana zera izan zan: mezako irakurgaiak
|
herriko
hizkeran erabilteko baimena emon. Bizkaitarrok, Jaime Kerexetaren Eguneroko Meza liburuari esker, suberte handia izan genduan honetan:
|
|
|
Gero fijatzen hasi nintzen eta izen ezagun asko zeuden w letra hartan, Henrik Wergelanden orri berberean. ...rs zinemagile alemaniarra (Düsseldorf, 1945) edo H. G. Wells idazle britainiarra (Bromley, 1866 Londres, 1946) edo Westfaliako itunak, Hogeita Hamar Urteko gerrari amaiera eman zioten itunak (1648) edo James Whistler, pintore eta grabatzaile estatubatuarra (Lowell, Massachusetts, 1834 Londres, 1903) edo Walt Whitman, poeta estatubatuarra (West Hills, 1819 Camden, 1892), bertso lerro libreetan eta
|
herri
hizkeran idatzitako Belar hostoak poema liburua izan zuen obra nagusia. Eta Walt Whitmanen erretratu inponente bat zegoen entziklopedian.
|
|
2004
|
|
|
Horrezaz gain, ama Brinkolakoa, Legazpikoa dut eta nik hango euskara ikasi dut. Hori, ordea, ez da nire
|
herriko
hizkera. Txikitatik arreta ematen zidan nire bi amonek ez zutela berdin hitz egiten eta horregatik betidanik izan dut bi hizkera horiek aztertzeko gogoa.
|
|
|
Kultura ondarea eta hizkera jasotzeko bekari erantzunez ekin zioten aspaldiko asmo bati:
|
herriko
hizkera, istoriak eta kontakizunak bildu; eta Urretxu eta Zumarragako euskaldun elebakarren lekukotza jasotzea, berandu baino lehen. Emaitza euskarri idatzian eta CDan argitaratu dute.
|
|
|
Euskara aberasteko eta hainbat esparrutan baliatzeko egindako lana da hau. Baita Urretxuko eta Zumarragako
|
herriko
hizkeraren ezaugarrien berri jasotzeko ere. Kontu zaharrak eta ohiturak, herriko kulturaren ezaugarriak bildu dituzte hona.
|
|
|
plusbalioa,
|
herri
hizkeran.
|
|
|
Nola egin, beraz, nazioko egiazko bizian,
|
herriaren
hizkera nagusi dedin. Erantzuna emana izan da:
|
|
2005
|
|
|
Mutilak hikako forma traketsak erabiltzen ere hasi dira, hala nola, esaldi subordinatuetan hika erabiltzen. Batua, jasoa, hitanoa,
|
herriko
hizkera... hizkeraren aldaera mordoaren artean nahasmena sortzeko arriskua dagoela badakite irakasleek eta duela gutxi hainbat erabaki hartu dute bakoitzaren erabilera esparruari dagokionez:
|
|
|
Gaztelaniak inguratuta, ikasleek diote ez dutela lekeitiarrek bezala berba egiten, adibidez. Lea Artibaiko gazteek
|
herriko
hizkeran ederki asko egiten dute, baina euskara jasoa egiterakoan freskotasuna galtzen dute, bizkaiera jasoa arrotza zaie. Urtxintxa Eskolako Jaime Altunak haur eta gaztetxoek jolas egiteko, haserretzeko, ligatzeko euskararekin dituzten arazoak azaldu dizkigu.
|
|
|
\
|
Herri
hizkeran berba egiten dute euren artean, euskalkia erabiltzen dute, baina jasoa barik. Eskolan horrela hitz egiten dute, pasilloetan ere bai... baita idatziz sms-ak bidaltzerakoan ere.
|
|
|
" Ikasgelan gaiak aurkezteko esanda, ahoz jasoan aritzeko lanak dituzte.
|
Herriko
hizkerak bere doinua, azentua dauka eta hori dena euskara jasora pasatu eta doinuagatik, azentuagatik... galduta sentitzen dira. Hain ondo berba egiten duten gazteek ere jasoan hasten direnean, jarioa, etorria galtzen dute.
|
|
|
\
|
Herriko
hizkera eta hizkuntza akatsak bereizten jakin behar dute.
|
|
|
Elkarrizketek pertsonaia manikeoak aurkezten dizkigute, beren jarrera eta pentsakizunetan tematuta. Elkarrizketa hauetan bada ahalegin berezia
|
herri
hizkerara hurbiltzeko, erabat lortu gabe, baina garrantzitsuena da oso ondo egokitzen direla pertsonaien izaerara, bakoitzak bere mintzoa du eta batzuetan polifonia sortzen da. Horren adibide garbia" Egiederko Alegi" dugu, bertan pertsonaien ezaugarriak mintzoaren bidez adierazten dira, Atsotitz zaharra beti atsotitzen bidez azaltzen da, Sermoik, abadez jantzita, latinez egiten du sarri.
|
|
|
Era berean, sarri sarri egiten ditu aliterazioak, hots hitzak, deribazioak. Pentsamenduko espresabideen artean, ostera, errefrauak, esaerak, aipamenak eta ironia dira nagusi,
|
herri
hizkera eta hizkuntza ondo ezagutzen dituen erakusgarri.
|
|
|
Oro har, kaleko estilo herritar baten aurrean gaude, herritarra baina Arestiren eredu berritzailera egokitua. Ia Axular eta
|
herriko
hizkeraren artekoa.
|
|
|
Kazetalan asko ezezik liburuak ere argitaratu zituen: olerkiak, antzerkiak, atsotitz bilduma bat, erlijio lanak, I. Mundu Gerrateko kronikak, pilotarien gainekoak..., dena
|
herri
hizkera biziaren irudi, erritmo eta bizitasunarekin.
|
|
|
euskalkien arteko eragin diglosikoak: eredu estandarra eta folk hizkeren arteko adbergentzia edo goitik beherako eragin diglosikoa, hizkera baten barreneko berregituraketa, hizkuntza arau monozentrikoen eta plurizentrikoen konstelazioak, euskalkien erabilera eta prestijioa eta
|
herriko
hizkeraren alde azken urteotan Euskal Herriko hainbat eta hainbat bazterretan sumatzen den kemena, iritzi batzuen kasuan ikuspegi idilikoa izatera ere iristen dena. Dena den, garrantzi handiko gauza da auzi hau estetika hutsa ez dela jabetzea; azken batean, hizkuntzaren kalitaterik ezak eta haur anitzen euskaran sumatzen den gaitasun murritzak etxeko eta lagunarteko hizkerak jasan duen ahultzean bai tute jatorria eta guztiz loturik dago honekin guraso eta seme alaben arteko euskararen eten edota jauzia (cf.
|
|
|
' Diaf!, losia darabilgunean hiztunak hizkera geografikoen arrean batetik bester edo bat bamo gehiagotara bere mintzoan egiten duen iragatea adierazi nahi dugu; aldiz, diglosia dio gunean, bi ereduren arteko konkurrentziaz dihardugu; eredu horietarik bat, gainera, nagusi dabilena da. Gure kasuan euskara batua eta norberaren
|
herriko
hizkera lirateke bi ereduok.
|
|
2006
|
|
|
Larre mendiaren goialdean dago, pagadi txiki baten erdian.
|
Herri
hizkeran" Salontxo" izenez ezagutua, XV. mendean jada ba omen zen (Irigoien). Herriko armarriak santu beraren eta ermita baten irudia darama.
|
|
|
Hori zenbateraino igartzen da Bizkaiko euskaltegietan? Igone Olabarriak dioenez, «guk
|
herriko
hizkera erabiltzen dugu beti erreferentzia moduan. Ikasleei esaten diegu:
|
|
|
Haren neurri unitatea voltioa (V) da. Horregatik,
|
herri
hizkeran ere tentsio esaten zaio. Gainera, tentsioaz hitz egiten denean, beharrezkoa da korrontearen izaera ezagutzea:
|
|
|
Gaitza: euskalkiaren edo
|
herriko
hizkeraren galera, murriz  keta edo nahasketa.
|
|
|
Oharrak:
|
herriko
hizkeraren baten jabe direnentzat baizik ez; alegia, ez du balio euskara batua besterik ezagutu ez eta euskalkidun bihurtu nahi dutenentzat.
|
|
|
Euskararen
|
Herri
Hizkeren Atlasa. VIII liburukia[+ CD].
|
|
2007
|
|
|
Nire bizikizunetan oinarrituta idatzi ditut,
|
herriko
hizkera erabiliz. Zaharrari erreparatuta, zerbait berria egin nahi izan dut.
|
|
|
Matematikatik konputagailu mundura eta bertatik
|
herri
hizkerara igaro da terminoa; hemen hartu duen balio semantikoa ezaguna da dagoeneko: robot batek edota ordenagailu batek egintza jakin bat burutzeko behar duten eragiketa multzoa.
|
|
|
Iktus edo ezbehar zerebrobaskularra(
|
herri
hizkeran, enbolia deitzen zaio) garunera odola eramaten duten hodiei erasotzen dieten gaixotasun multzo bat da.
|
|
|
L. Villasantek bere Historia de la literatura vascan dio Urruzunok euskara darabilela herri herrikoa eta erraza. Horretaz gain, aipaturiko liburuan Villasantek S. Altuberen iritzia ere jasotzen du zer mailako euskara darabilen Urruzunok, eta arrasatearrak dio
|
herri
hizkera islatzen duela, eta Ipuiak liburuak eredugarritzat jotzen du herri generoan:
|
|
2008
|
|
|
Su diferencia del de Hernani y San Sebastian v.g. en> e, > e, > e, > e, > que es segun el modo de San Sebastián; y en el nuestro dezue, due, duanac, duenac, dituzue, ditue?. Beterri eta Goierri arteko hizkera, jakina, egilearen
|
herriko
hizkera genuke aipu horretan: Asteasukoa.
|
|
|
Euskararen aldaera geografikoen hautapena komunikazio ekintza gertatzen den eremuaren luze zabalarekin lotu izan da inoiz. Esate baterako, herri, eskualde eta nazio esparruen hedabideek hurrenez hurren
|
herriko
hizkera, eskualdeko euskalkia eta Euskara Batua erabili luketela aldarrikatu du Zuazok (2000). Edonola, aldaera geografikoaren hautapena komunikazioaren xedeekin ere lot daiteke eta ikuspegi honetatik, kode bat baino gehiago menderatzen duen hiztunak aukera gehiago ditu komunikazio egoeretara moldatzeko3 Adibide bat ematearren, bi kode edo gehiago dituen hiztunak eremu nazionaleko hedabidea den telebistan edo irratian batean dagoelarik, aukeran izango du bere euskalkiaz hitz eginez, bere izaera eta jatorriaren berri emateko, edota bere hizkera bereko jendearekiko hurbiltasuna adierazteko, edota beste hizkera batzuk dituzten hiztunekiko distantzia agerian uzteko eta beraz, berbaldian nabariki inplikatzeko, edo euskara batua erabiliz, berbaldi autonomoagoa egiteko.
|
|
|
Jakina, horrek ez du esan nahi, bestelako erabilerarik ezin egon daitekeenik. Esate baterako, puntako ikerkuntza zientifikoa egiten duen laborategi batean herri bereko hiztun bik lan egiten badute, egiten ari diren puntako saioari buruz, alegia, oso gai berezituaz, era informalean eta beren
|
herriko
hizkera erabiliz ari daitezke: komunikazioa ziurtatuta dago, baina sortuko duten berbaldi hori ez da izango zientziaren esparruko ereduzko berbaldia.
|
|
|
zutabean herri edo inguru horretan dialektologia tradizionalean biltzen diren bezalako datuak (jende zaharrei, herriko semeei, herritik irten gabekoei... jasoak); zutabe honetan, hizkuntza iraunkortasuna? neurtu gura izan da,
|
herriko
hizkerari zaion atxikimendua, alegia. –Jasoa?
|
|
|
Bi inkesta lekutako helduak eta gazteak konparatuz lortu dira diagrama hauek. Helduengan
|
herriko
hizkeren ezaugarriak hobeto gordetzen dituzte Diman Goierrin baino. Baina gazteen mailan alderantziz gertatzen da.
|
|
|
Komenigarria da idatzizko zenbait esparrutan ere
|
herriko
hizkera agertzea: herritarrendako ohar eta iragarki laburretan eta herrietako aldizkarietan, esate batera ko. Idatzizko esparruetan, baina, hizkera jasoa, gramatika aldetik zuzena, eta Euskara Batuaren ortografia arauak betetzen dituena bultzatzea komeni da.
|
|
|
Ostera, beste hauxe da euskaldun guztiari eta bakoitzari buruan eta bihotzean sartu behar zaiona: Euskara Batua,, bere
|
herriko
hizkera+ arau jakin batzuk, besterik ez dela.
|
|
|
oinarri oinarriko ezaugarriak zein diren jakiteko. Ez da euskalki edo
|
herri
hizkeren jakintzan sakontzeko ikastarorik
|
|
|
irakaskuntza, litera turgintza, ikerkuntza, administrazioa, seinalizazio kartelak, hedabideak etab. Horrek ez du esan nahi, jakina, gaurko euskaldunon egoera soziolinguistikoa kontuan izanda, lexi ko eta sinonimoen erabileran, batzuetan tokian tokiko egokitzapenak gaitzestekoak dire nik, gure hizkuntz koktela oraindik behar bezain irabiaturik ez dagoelako, baina beti ere eredu batu literarioa errespetatuz (amama/ amona/ amandre/ amatxi, > apur/ pixka/ poxi/ amiñi, > ahalke/ lotsa, > artez/ zuzen, > aurkitu/ topatu/ idoro/ ediren/ kausitu, > debekatu/ galarazi, > gurdi/ orga> hitz/ berba/ ele/ mintzo, > irten/ atera/ jalgi/ ilki, > jausi/ erori, > jolasean/ olgetan, > nahi/ gura, > neba arreba/ haurride, > ondo/ ongi/ ontsa, > txakur/ or, > txerri/ urde...) > tradiziorik gabeko txokokeria, laburpen, arrunkeria edo aldaera dialektal hutsei sarrerarik eman gabe: arkitu, > arpel, > arrai, > artzai, > erten, > galazo/ galazi, > ipui, > iten> > mahain, > Eta ez nituzke aipatzeke utzi nahi
|
herri
hizkeren aitzakiaz aspaldion bazterretan agertzen hasi zaizkigun merenderue, > > karroak, > edo biberoak> bezalako erdarakada gordin horiek.
|
|
|
Argi utzi nahi dut, jakina, euskalkietara itzuli nahi horretan maila ugari eta ñabardura franko direla, eta kasu guztiak ez direla zaku berean sartzekoak. Alde bate tik, badira hasierako euskara batu formalegi eta akademizista hark falta zuen freskota suna norbere euskalkiaren berezkotasunean berreskuratu gura izan dutenak, lagun eta senide arteko harremanen erregistroa, adibidez, eredu batuari
|
herri
hizkera txertatzean
|
|
|
Nafarroan ez da arlo orokorreko hiztegirik plazaratu. Alabaina, gero aipatuko den bezala, baditugu euskalkien eta
|
herri
hizkeren altxorra biltzen duten hiztegiak, hitz zerrendak, liburuak, eskuizkribuak eta abar.
|
|
|
Hala ere, ez da dena antzua izan gurean. Hor ditugu nafar euskalkien eta
|
herri
hizkeren lexikoa biltzen duten hiztegiak eta hitz bildumak. Resurreccion Mª Azkueren eta bere laguntzaileen lanari zor diogu gehienbat nafarrok geure altxorreko hitzak gaur egungo hiztegietan agertzea.
|
|
|
Hemendik aurrera prestatu beharreko hiztegi orokorrek (edo egundainokoen berrikus ketek) euskararen aniztasuna izan behar lukete oinarri. Euskarri zabal eta aberatsa (Orotariko> Euskal> Hiztegia> eta Hiztegi> Batua), euskara batuaren arauak errespetatzeaz gain, euskalkien eta
|
herri
hizkeren ekarpena bilduko duena, txokokeriak bazterturik, jakina. Halaber, kontuan izan dira inguruko hizkuntza erromantzeen (gaztelaniaren eta frantsesaren) eta ingelesaren ekarria eta indarra.
|
|
|
Ezaguna da Hiztegi> Batua> egiteko erabili diren oinarriak, nagusiki, bi izan direla: Orotariko> Euskal> Hiztegia> eta Egungo> Eus > raren> keta lan> koa>) 3.> Nafarreraz idatzitako literaturaren eska siak eta nafar euskalki edo
|
herri
hizkera batzuen aztertze4 ezak berekin ekarri dute orain arteko hiztegietan Nafarroako euskararen gainean dugun informazioa urri sama rra izatea. Hori ikusita, ezinbestekoa da bildu gabeko hizkeren (edo erdi bilduta dau denen) lexikoa jaso eta aztertzea. Horretarako, jakina, gizalanaz gain, euskararen aldeko jarrera behar genuke agintariengan, gobernukoetan zein herri administraziokoetan, egin nahi dugun lana egiteko baliabide eta laguntza ekonomikoak behar bai tira.
|
|
|
Hola Azkuek herri tradizioetan oinarrituz biziberritu gura zuen kultura hori, hirira eramanez:
|
herrietako
hizkera, hots, euskara, Bilbo erdaldunean irakatsiz, ahozko kantuetan inspiraturiko operak osatuz, herri hizkeratik aldizkarietara igaroz, euskalkiak arautzeko akademia bat eratuz, baserritarren mintzaira burgesei irakasteko metodoak sortuz, etab.
|
|
|
Hola Azkuek herri tradizioetan oinarrituz biziberritu gura zuen kultura hori, hirira eramanez: herrietako hizkera, hots, euskara, Bilbo erdaldunean irakatsiz, ahozko kantuetan inspiraturiko operak osatuz,
|
herri
hizkeratik aldizkarietara igaroz, euskalkiak arautzeko akademia bat eratuz, baserritarren mintzaira burgesei irakasteko metodoak sortuz, etab.
|
|
|
Kexatu egiten zaigu Aresti, geure metrika ere ezagutzen ez dugula eta. Alabaina, Arestik metrikaz harantzago ere bilatzen du;
|
herri
hizkera ere bilatzen du ahozko literaturaren altxorrean. Azkue zein ondo ezagutzen zuen frogatzeko aski da «Euskalerriaren Yakintza» liburuari begidatxoa ematea.
|
|
|
Hizkera nahasia da. Erdiak baino gehiagok (%54k) ez daki
|
herriko
hizkeraz hitz egiten (I. Mz. de Luna eta K. Berri Otxoa):
|
|
|
Aukeran zituzten erantzunak, berriz, honakoak: a)
|
herriko
hizkera, b) euskara batua, c) euskara batua eta herriko hizkera.
|
|
|
Aukeran zituzten erantzunak, berriz, honakoak: a) herriko hizkera, b) euskara batua, c) euskara batua eta
|
herriko
hizkera.
|
|
|
Galdekaturiko 42 irakasleetatik 41ek erantzun zuten euskara batua eta
|
herriko
hizkera.
|
|
|
Bigarren galdera: euskara batua eta
|
herriko
hizkera erabiltzen badira gelan, noiz herrikoa eta noiz batua?
|
|
|
Mendebaldeko Ikastolen jokabide gehienak ikusita ondorioztatu daiteke behe mailetan eta harreman kolokialetan
|
herriko
hizkera edo euskalkia baliatzen dutela, eta idazketa irakurketa prozesuan batuaz aritzen direla, prozesuaren hasieratik bertatik aurrera edo etapa jakin batetik aurrera.
|
|
|
Ikastetxeetako datuak ikusita, berriz, ahozkoan batua eta
|
herriko
hizkera baliatzen dituzte, nolabaiteko nahastean. Oso irakasle gutxik bereizten ditu erabilera biak eginkizunaren formaltasun mailaren arabera.
|
|
|
Atal hau amaitzeko, irakurle bakoitzak aterako ditu bere ondorioak, baina badirudi maila teorikoan esan direnak neurri handi baten betetzen direla kode idatziari dagokion arloetan, hau da, euskararen aldaera batua edo euskalkiaren erabilera landua erabiltzen dela. Kontuak nahasiago ageri dira ahozko kodean, gehienek batua eta
|
herriko
hizkera «nolabaiteko nahastean» darabiltzate, eta beste batzuek, berriz, herriko hizkera darabilte harreman informaletan eta batua eskolako jardunean.
|
|
|
Atal hau amaitzeko, irakurle bakoitzak aterako ditu bere ondorioak, baina badirudi maila teorikoan esan direnak neurri handi baten betetzen direla kode idatziari dagokion arloetan, hau da, euskararen aldaera batua edo euskalkiaren erabilera landua erabiltzen dela. Kontuak nahasiago ageri dira ahozko kodean, gehienek batua eta herriko hizkera «nolabaiteko nahastean» darabiltzate, eta beste batzuek, berriz,
|
herriko
hizkera darabilte harreman informaletan eta batua eskolako jardunean.
|
|
|
Eskolak arreta handia eskaini behar dio gizarteak eskola umeen bidez sartzen dituen ezaugarri linguistikoei, eta horiek zaindu eta landu egin behar dira, baina, era berean, eskolak ezin utzizko eginkizuna du hizkuntza estandarra irakastea. Beraz, hizkuntza estandarra irakasteak lehen mailako helburua izan behar du eskolaren zereginen artean, nahiz eta horrekin batera herrian
|
herriko
hizkerak eta bestelako aldaerak onartu.
|
|
|
Barrualdeko laukietan, berriz, eusk. jarri denean, euskalkia, eskualdeko edo
|
herriko
hizkera esan nahi da, eta Batua jarri denean, ostera, euskara batu estandarraren kontzepzio zabala ulertu behar da, hau da, euskalkiaren edo inguruko gizartearen euskararen ezaugarriak eta bereizgarriak biltzen dituen eredu estandarra16 Noski, ez da zertan berdina izan Bilboko ikastola batean irakasten den eredu batua eta Tafallako ikastola batean irakasten dena; eredu bakoitzak bere inguru euska...
|
|
|
5 EHHA (Euskararen
|
Herri
Hizkeren Atlasa) egitasmoa 1984 urtetik honantz Euskaltzaindia bideratzen ari den egitasmoa da.
|
|
|
Helduaren jardunean honako 4 kasutan ageri da estandarreko erantzuna: tximista, udasken, jolastu eta abisen, baina esan beharra dago, kasu gehienetan
|
herriko
hizkerako hitzarekin batera ageri dela erantzun gisa. Estandarraren eragina% 3,33koa da.
|
|
|
Euskal atlas geo soziolinguistikoa ikerketa proiektuaren barnean dauden Etxebarria eta Bolibar
|
herrietako
hizkeren banakako azterketa egin da artikulu honetan eta, ondoren, hizkera biak elkarrekin konparatu dira, elkarren datuak parez pare jarrita. Azterketa, batez ere, belaunaldi biren arteko hizkuntza harremanetan oinarritzen da:
|
|
|
Bada zereginik: hizkuntz eskubideak, kontzientziazioa, normalizazioan lan egin eta eragin, aisialdia,
|
herriko
hizkera ikertu... Alor horretan 2001ean Baite Euskara Elkartea sortu zenetik makina bat aurrerapauso eman dira herrian eta, hortaz, bistan da tresna eraginkorra dela.
|
|
2009
|
|
|
Argia bidaltzen diegunean, erreportaje hau itzuliz praktikatu dezatela esan diegu, baina euskara zailegia darabilgula erantzun digu Juanita Aldaiak, berea bestelako euskara dela gurea baino aberatsagoa, ez dugu dudarik. Beraz,
|
herriko
hizkera eta ukitu kolonbiarra uztartuz jarraituko dute Hondarribiko Alde Zaharreko etxe honetan.
|
|
|
Euskararen
|
Herri
Hizkeren Atlasa egitasmoa....................................................
|
|
|
Gauzak horrela harturik, eta obra orori beti akatsak, edo zenbait gauza hobeki egin zitekeenik ere, kausi dakizkiokeela onartuz, ez da dudarik enetzat, Euskaltzaindiaren lana, azken lau hamarkadetan bereziki, biziki emankorra izan dela. Bai, gaurko gizarteari doakion hizkuntza eredu baten agerrarazteko baitezpadako norabideak eman dituelako, baita ere bere gain hartu dituelako bertzelako zenbait eginkizun, oinarrizkoak eta bertze nehork egin ez zitzakeenak, hala nola, bertzeak bertze, ororen euskararen moldatzeko baliagarri diren hiztegi eta gramatika lanak,
|
herri
hizkeren altxorra biltzen duen atlasa (azkenean laster argitaratzekoa), edo oraino onomastikakoak. Nire ustez, abiatzean gauzak zertan zeuden gogoan izanik, euskal gizarteak euskararen alde egin dituen lan handietan Euskaltzaindiak bere bereak zituenak, garrantzizkoenak behintzat, franko ongi bete ditu.
|
|
|
Euskara estandarra finkatzeko ortografi eta gramatika arauez gainera, hor dira Orotariko Euskal Hiztegia, Euskara Batuaren hiztegia, Euskal Herriko eta Munduko toponimia lanak, pertsona izenak eta deiturak euskaraz finkatzeko hiztegiak, (biek gure gizartean duten eraginagatik), Literatura hiztegia eta laster kaleratuko den Euskal
|
Herriko
Hizkeren Atlasa, besteak beste. Kataluniako edo Israelgo Hizkuntz Akademiako kideek Euskaltzaindira egin dizkiguten bisitetan, adibidez, geure eskuarteko lanak ikusita, argi esan digute berenak ere oso antzekoak direla.
|
|
|
Euskararen
|
Herri
Hizkeren Atlasa egitasmoa
|
|
|
Beti sigla berberak izan ditu egitasmoak, EHHA, baina 2000 urtera bitartean Euskal Herriko Hizkuntz Atlasa zen, eta geroztik Euskararen
|
Herri
Hizkeren Atlasa.
|
|
|
Euskararen
|
Herri
Hizkeren Atlasa da Dialektologia arloan Euskaltzaindiaren egitasmo nagusia, baina 2007az geroztik beste egitasmo bat ere badu eskuartean: Ahozko Tradizioko Hizkeren Corpusa (ATHC) deritzan egitasmoa.
|