|
2000
|
|
|
|
HERRI
LITERATURA.
|
|
|
Euskal erotikaren lehortea ez da hain nabaria
|
herri
literaturaren emaitzei erreparatuz gero. Eta heldu zaizkigun kantu, bertso eta esaerek hori erakusten dute bederen.
|
|
|
horietako asko geratu da galbahean.
|
Herri
literaturaren biltzaileak elizgizonak izan dira nagusiki eta nekez jaso edo, behintzat, argitaratuko zituzten kutsu lizuneko testuak
|
|
|
|
Herri
literaturaz ari garela, ezin bazterrean utzi atsotitzak. Oihenartek bildua da hau:
|
|
|
Jakin, istorioak gutxi gorabehera badakizkigu, baina nondik datozen, nork eta nola kontatu zituen lehendabizikoz, nork bildu zituen eta zergatik haur gutxik daki. Izan ere, ipuinok alemaniar
|
herri
literaturatik jaso ondoren, idatzi zituzten Grimm anaiek haurrengan gehiegi pentsatu gabe.
|
|
|
Kasualitatez hasi ziren Jacob eta Wilheim Grimm ipuinak biltzen, alemaniar
|
herri
literaturaren bilduma bat osatu nahi zuen lagun bati mesede egin nahian. Lagunak bere asmoa bertan behera utzi eta Grimm anaiek beraiek argitaratu zuten ipuinen bilduma 1812 eta 1815 bitartean, bi ataletan.
|
|
|
Orain nazioarteko ekoiztetxeek moldatutakoak entzuten eta ikusten ditugu. Antzerkian, komikietan, zinean, publizitatean... erabiltzen dira
|
herri
literaturatik datozen istorioak. Wagnerrek esaterako," Beldurra zer den jakitera abiatu zen baten ipuina" baliatuz sortu zuen musika obra bat.
|
|
|
Baina euskaraz, ahoz aho noiztik datorkigun inork ez dakien
|
herri
literatura dugu, kondaira eta kantuz. Erdi Aroan sustraitzen diren pastoral antzerki motak ere bai, atsotitz edo errefrauak eta oraindik gaur egun hain ezagunak zaizkigun kantak.
|
|
|
5.3.3
|
HERRI
LITERATURA. BERTSOA
|
|
|
5.3.3
|
Herri
literatura. Bertsoa
|
|
2001
|
|
|
Euskal
|
Herriko
literaturaz zer duzu esateko?
|
|
|
Beste kontu bat da, gero, herri gisa liburugintzan ere zerbait bagarela erakutsi nahi badugu ezinbestean bideratu beharreko egitasmoena: Kulturaren Nazio Kontseilua, Liburutegi Nazionala, euskal ISBNa kudeatuko duen Euskal Herriko Bibliografia Agentzia, Euskal Liburuaren Institutua, Herri Liburutegien Sare Nazionala, Historiaren Institutu Nazionala, Euskal
|
Herriko
Literatura Sari Nazionalak, Euskal Herriko Egileen Elkartea eta abar luzea. Agerikoa denez, beraz, dagoen moduan eta egonean, euskal liburugintzak etorkizun beltza du.
|
|
|
Aitorpenak aitorpen, bestelako kontuak ere sarri entzun behar izan ditu Zavalak urte hauetan guztietan.
|
Herri
literatura, izan ere, ez da beti orain bezala balioetsia izan, eta horixe da, hain zuzen, Zavalari galdetu dioguna, ea duela urte batzuk bere inguruko jendeak baliorik ematen al zion haren lanari.
|
|
|
Eta balio berdintsua ikusten diet: arbola beraren adarrak baitira;
|
herri
literaturaren emaitzak denak ere.
|
|
|
Izan, ordea, uste baino eskasagoak dira, tamalez, gaur egun. Lanerako kemena nortasun kontua ere izan liteke, baina gaia zinez maitea behar du izan, hainbeste urtetan etengabe haren jiran jarduteko. Zer ikusten ote du, bada, aita Zavalak
|
herri
literaturan, hartaz horrela maite etalanmintzeko?
|
|
|
Bertsolaritzarekiko nire hasierako lilura hura gogoan, pentsatu nuen Zavala ere lilura horrek berak jota behar duela, eta hortixe hastea erabaki nuen: ea nondik nora ote datorkion Zavalaribe rtsolaritza eta
|
herri
literaturarekiko lilura hori, hainbeste lan eta nekeren buruan ere lanerako kemena ematen diona oraindik ere.
|
|
|
Hortaz, niretzat zalantzarik ez dago cocuyo delakoa, euren hizkera arruntean, konnotazio eta iradokizun sexualez mukuru zamatutako hitz markatua izango dela. Are, txosten hau, premia zela ta, oraintxe bertan idaztera honetaratua, ez dut egiterik izan, nire hasierako asmoa zen bezala, hango
|
herri
literaturaren azterketa. Esan gabe doa ziur nagoela azterketa horrek, inork egingo balu, nire tesiaren aldeko froga ugari eskainiko lituzkeela.
|
|
2002
|
|
|
Azken zenbaki honetan, besteak beste, honako hauek aurki daitezke bertan: «Iker» sailean,
|
Herri
Literaturako VI. Jardunaldiak, Euskal fraseologia, Linguistika, Gramatika, Onomastika, Mendeurrenak eta Batzar Agiriak jasotzen dituzten lanak «Jagon» sailean, berriz, Euskararen egoera Nafarroan eta hori dela-eta Euskaltzaindiak eginiko aldarrikapena, hala nola Jean Haritschelhar lehendakariak Nafarroako gobernuburuari bidalitako gutuna eta Miguel Sanzen eskutik jaso zuen erantzuna.... Eta berriak jasotzen dituen atalean, Euskal Herriko Unibertsitatearen eta Euskaltzaindiaren arteko hitzarmena eta, halaber, Pirinio Atlantikoetako Kontseilu Orokorrarekin Euskaltzaindiak lortutakoa.
|
|
|
«PERU Abarka» idatzi zela 200 urte betetzen direla-eta, bereziak ari dira izaten aurtengo Euskaltzaindiaren
|
Herri
Literaturako jardunaldiak. Lan hau euskaraz argitaratutako fikziozko lehenengo liburua da.
|
|
|
|
Herri
literatura. Bertsoa..............
|
|
|
Alabaina, aldatu ez dena narratibak duen gailentasuna izan da. epeko liburugintzari begiratuz,% 48,5 zen narratiba liburua;% 20,2 poesia liburua;% 9,7
|
herri
literatura;% 9,1 an2 J. M. Torrealdairen liburu ezagunean lau argitaletxe belaunaldi bereizten dira 1936ko gerraren ondoren. Hona hemen Torrealdaik eskaintzen digun taula (ik.
|
|
|
Baina eskuetan duzun liburu honen gaia egungo euskal literatura idatzia denez, ez naiz ahozko tradizioaz arduratuko. Eta, bestalde, batik bat azkeneko hamarkadaz ari garenez, alde batera utziko ditut Kirikiño edo Juan San Martin bezalako egileak, umorezko
|
herri
literatura modu bat landu zutenak, eta baita batzuetan umore ironikoz idatzi zuten Jon Mirande eta Gabriel Aresti, edo Pott banda, bezalakoak ere).
|
|
2003
|
|
|
batetik oso jende gazteak, baina adituak hartu duela parte ale honetan, eta ziurrenik, etorkizunak esango du zer emango duten Iratxe Gutierrez, Idurre Alonso, Ibon Egaña, edo Alvaro Rabelli bezalako irakurleek. Bestetik, behin euskal
|
herriko
literaturaz ikuspegi orokorra ematen ari nintzelarik konturatu nintzen ohar haien bidez berdin definitzen zela euskal literatura zein Katalunyako poesia, beraz, zehaztasuna behar genuela gureaz ari ginenean.
|
|
|
1go zatian,
|
Herri
literatura sartu dogu: antxinako erromantzeak, herri kantak, atsotitz edo errefrauak, ipuinak, jazoera barregarriak, bertsolaritza...
|
|
|
|
Herri
literaturan be urriegi ibili nazana badakit, eta ez, egia esan, neure barruko pena handi barik. Hain da, izan be, aberatsa Iparraldeko herri literatura hori!
|
|
|
Herri literaturan be urriegi ibili nazana badakit, eta ez, egia esan, neure barruko pena handi barik. Hain da, izan be, aberatsa Iparraldeko
|
herri
literatura hori! Zorionez, gaurko abeslariak eta edonon zabaldu deuskuez hango kanta gozo xarmagarriak, Zuberokoak batez be; eta badoguz horretarako bilduma egokiak be.
|
|
|
3.2 Euskal literatura aitatzen dogunean, literatura mota bi euki behar doguz gogoan:
|
herri
literatura (ahoz ahozkoa) ta landua (idatzia) (Cfr. LM, 12 or.):
|
|
|
3.2.1
|
Herri
literatura: ugaria ta aberatsa dogu; ez zaharregia, zoritxarrez (gure herria be, beste asko lez, ahaztukorra da); inguruetako herrien ohitura, siniste, hitz, soinu, t.a., gure herrian aurkitu dabe kaia ta ostatua(" fosilización").
|
|
|
II. GURE
|
HERRI
LITERATURA
|
|
|
Begira zer dinoan Rodney A. Gallop, ingles euskaltzale sutsuak: " herri batek bere izakerea ez dau inon agertzen,
|
herri
literaturan baino argiago ta beteago".
|
|
|
Literatura oral vasca. Behar beharrezkoa dozu liburu hau,
|
herri
literatura ezagutzeko.
|
|
|
2.3 Bertsolaritzaren (eta
|
herri
literaturaren) ezaugarri batzuk
|
|
|
Liburu artean baino kulturaz jantzi ez dan batek, nekez ulertu leike badagoala idatzi bako elerti bat: ahozkoa, aspalditik datorren eta gaur be bizi bizirik dagoan
|
herri
literatura eder joria. Nekezago hondino ulertu leikez holango batek, herri elerti honen balioa, edertasuna, jokerak, bideak...
|
|
|
M. Lekuona jakitunak ezaugarriok jartzen ditu
|
herri
literaturaren oinarritzat:
|
|
|
Baina ez, gero, eskolen berezko astuntasuna arintzeko bakarrik eta batez be. Nik hautatu eta erabilten nebazan euskal kantak gure
|
herri
literaturaren zati on bat ziran, eta hauxe zan nire asmoa: gazteak kantok aztertu eta ondo ulertu egiezala, eta gero buruz ikasi.
|
|
|
Euskarazko kontapoesiak, kantu epikoak eta emakumezkoen hileta eresiak, maiz gertaeren unean sortu arren (eta beraz iragana barik garaiko momentua oroitarazteko asmoz), herri tradizioan zenbait belaunalditan zehar mantentzean, azkenean ahozko nolabaiteko historiografia itxura hartu zuten.14. Ahozko historiografia? genero hau, genero literario gisa, geroagoko bertso eta bestelako
|
herri
literaturaren bidez egundaino luzatu da. Baina kantu zaharrenen lekukotasun gorde badugu, ez da izan haien memoria mendetan eta mendetan etenik gabe ahoz mantendu delako, baizik poesia hauek une desberdinetan idatziz jaso zirelako, hasi Garibaik XVI. mendean bildutako kantuetatik eta buka XX. mendean Antonio Zabalak egin dituen bertso bilketetan.
|
|
|
|
Herri
literatura. Bertsoa 5,1
|
|
2004
|
|
|
Campionen ekarpena Nafarroako euskal letretan itzela izan zen, eta neurri batean XVII. mendean Axularrek Lapurdin, XVIII.ean Larramendik Gipuzkoan, edota XIX.ean Mogel Astarloatarrek Bizkaian bezala, XIX. eta XX. mendeen arteko tarte hartan Campionek Nafarroan burutu lana garai berri baten hasiera izan zen, hala nola, komunzki deitzen den berpizkundea,
|
herri
literatura guztietan noiz edo noiz gertatzen den hura. Campionen kasuan, eta garai bertsuan Nafarroan ere ibili zen Bonaparte printzearekin gertatu ez zen bezala, poligrafoa Iruñeko gizartean gorki erroturiko pertsona genuen, hainbat dendaren jabea, bertako prentsan maiz kolaboratzen zuen idazlea, eguneroko politikan eskua sartzen zuenetakoa, eta finean, Nafarroako giro kulturaletan mardoki sarturik, bere aitagoitasuna ezin ukatuzkoa genuen.
|
|
|
Euskal Gaiak: Euskal
|
Herriko
Literatura
|
|
|
Bernat Etxeparek XVI. mendean idatzi zituenetatik hasiz XIX. mendean izan ziren idazleen lanetarainokoak aztertu ditu Euskal
|
Herriko
Literatura liburuan Miren Billelabeitiak, gure literaturaz kanpoko tradizio eta kultur mugimenduekin lotura eginez. Gure literatura klasikoa benetan literatura den ala ez zenbaitentzat eztabaidan dagoen aldi honetan alegia, badirudiela idazlan askok azterketa filologikorako aproposagoak direla, eta ez horrenbeste azterketa literariorako, euskal idazleen lana Europako giro kulturaletan kokatzen ahalegindu da Miren Billelabeitia, aurretik aztertutako egile bakoitzaren testua eskainiz, jarraian interpretazio bideak zabaltzeari ekiteko, idazle bakoitza bere garaian kokatuz, azkenean idazlearen eta bere lanen alde ederrak agertzeko.
|
|
|
Hegatsez liburuko testua ere ekarri nahiko nuke aipura: " Emakumezkoa gure
|
herriko
literaturan". Bertan, emakumezko idazleak gehiago izatea zerk galarazten duen aztertzen duzu…
|
|
|
Historikoki, eboluzio horren behin behineko lekuko dugu Haurgintza minetan. Nobelan zehar nabaria den
|
herri
literatura eta herri mitologiarekiko hurbiltasuna, Derio inguruan zebilen sentsibilitatea zen berriz. Adiskidetasun keinuz, eta Zeanuritxiko Bizkonde graduz, zeharka aipatzen duen Ander Manterola eta On Jose Migel Barandiaranen itzalpean, aurreragoko harremanak zehaztuz, Bizkaiko Etniker taldea 1973an eraiki baitzen Derion.
|
|
|
Aranaren enbidoa Euskal Herri osora zabaltzen da Bilbaoko zulo tik, baita Iparraldera ere. Eta han euskara kultur hizkuntza izatea nahi duten aranazaleen euskara ereduari Lapurdik,
|
herri
literaturari atxikirik segitzen du enak, eduki egiten dio, mus jokoan eskutik izateak ematen duen ziurtasunare kin. Orixek, hori idaztean, seguru asko, gogoan du Hendaia eta Hondarribia ko Batzar sonatu haietan gertatua.
|
|
2005
|
|
|
Zavalak
|
herri
literaturaz bildutakoak Gipuzkoako Foru Aldundiaren esku
|
|
|
Antonio Zavalak berrogeita hamabi urtez bildu ditu
|
herri
literaturarekin zerikusia duten agiriak, hala nola, bertso-paperak, eskuizkribuak, liburuak eta grabaketak. Euskaltzain osoak material hori Sendoa argitaletxearen Auspoa sailean argitaratu du aldika aldika.
|
|
|
berrogeita hamabi urtez
|
herri
literatura arakatu du Antonio Zavalak. Auspoa bildumaren sortzaileak artxibo erraldoia du:
|
|
|
Euskaldun berria, euskal poesia modernoaren eta antzerkiaren bultzatzaile eta berriztatzailerik nabarmenena izan zen. Bere obrari
|
herri
literaturaren, eta bereziki bertsolaritzaren, kutsua dario. 1954ean hasi zen bere lanak garaiko euskal aldizkari gehienetan argitaratzen.
|
|
|
Jon Kort azar, Deustuko Euskal Filologian irakasle urte batzuk eman eta Gasteizko unibertsitatera joan zen. Gaur egunean Euskal
|
Herriko
literatura kritikari on onenetakoenartean dago.
|
|
|
|
Herri
literatura. Bertsoa 4,8
|
|
|
Euskal
|
Herriko
Literatura. BILLELABEITIA, Miren.
|
|
2006
|
|
|
Honelako planteamoldeen aurrean, ez bakarrik ikusten da literaturaren historikotasunaren errebindikazioan (euren garaikotasunarena Shakespeare eta Calderón-entzat) espainolak, Lessing baten aldean, esaterako, laurogei urteak, Herderen aldean ere hirurogeiak pasata dabiltzala, baizik, hainbat larriagoa, denbora horretan Volksgeistarena deitzen den planteamendu guztia, jarraitasun leialezko berben itxurapean, kasik ezagutezineraino, h. d., faltsifikazioraino aldatua dela Alemaniatik Espainiara. Herder-entzat Volksgeistak inolako balio nazionalik zentzu politikoan ez dauka; haren ikusmoldean absurdoaren absurdoa baino ez da,
|
herri
literaturatik garapen xuxen bat imajinatzea poesiara eta drama kultura. Aitzitik, hasierako herri primitibo rousseautiarra, batu eta berdina, gero klasetan zatitu den bezala, klase gorek behea zapaltzen eta ustiatzen dutelarik, hala berean kultura eta literatura gora, herritarraren uko gisa bakarrik garatu da, biak etsaiak dira eta elkartezinak.
|
|
|
Baina musikari on eta biwajole trebe izateaz gain, gure itsua
|
herri
literaturako istorioen, ipuinen, gertakarien eta kondairen biltzaile eta kontu errezitatzaile liluragarria izan zen. Akiro Mitamura Japoniako herri literaturaren ikerle ospetsuak amaitu berria duen doktoretzako lanean, Akinosukek arlo horretan egindako lan itzela erakusten digu.
|
|
|
Baina musikari on eta biwajole trebe izateaz gain, gure itsua herri literaturako istorioen, ipuinen, gertakarien eta kondairen biltzaile eta kontu errezitatzaile liluragarria izan zen. Akiro Mitamura Japoniako
|
herri
literaturaren ikerle ospetsuak amaitu berria duen doktoretzako lanean, Akinosukek arlo horretan egindako lan itzela erakusten digu. Ikertzaile japoniarrak hiru garai eta joera bereizten ditu Akinosukeren sorkuntzan:
|
|
|
|
Herri
literatura. Bertsoa 7,9
|
|
2007
|
|
|
359 Edonola ere, minutu bat pentsatzera gelditzea aski da ohartzeko, moda berri hori Herder-engandik independenteki eta lehenagotik zabaldua dela, eta ez Alemaniatik: itxuragabekoa da,
|
herri
literaturaren edo herri gogoaren zantzuren bat inon nabaritu orduko, automatiko Herder-en presentzia aipatzea, egin ohi den moduan.
|
|
|
Absurdoa, ezta? Baina horrelako zerbait da, antza, Volksgeist eta
|
herri
literaturaren kontuekin gertatzen dena?
|
|
|
Liburua Europa osoan zehar zabaldu da. 1697an Frantziako ipuin herritarrak bildu eta argitara ditu Charles Perrault ek (Antzinakoen eta Modernoen Kereilako modernistak berak!),
|
herriaren
literatura (izpiritua) eta literatura landua espresuki kontrastatuz honezkero: Contes de ma mère l, oye, hamaika bilketa gehiagoren eredu izango dena (Grimm anaien ipuinetatik ezagunenetako batzuk jada hemen jasoak daude:
|
|
|
Gero klase sozialen bereizketa dator, batzuen eskolaketa, klaseon elkarrengandik aldentzea interes eta gustuetan, eta poesia eta historia banatu egiten dira; poesia zaharra, naturala? herri xumearentzat gelditu da(, bere nazionalitatearen zirkulutik ihes egiten du herri xumearengana, axola ez dena eskolaketaz?), goi mailak
|
herriaren
literaturaz axolagabetzen dira, eta hauek berentzat ekoizten duten poesia, herriaren barruraino inoiz ez da zinez iragazten. Herder-en antzera, Grimm-entzat Volksgeista, herriaren hastapenekoa, naturala, herri kantak eta sagak bizibetetzen dituena, herri xumean bakarrik bizi da honezkero.
|
|
|
edo, garaiaren izpirituaren? azterketak
|
herri
literaturetan, edo berdin Sofokles, Ossian, Shakespeare-ren obretan. Herder-ek, bizitza?
|
|
|
Baina ez gaude herri xumearen edo baserriaren idilizazio rousseautiar baten aurrean. Shakespeare idilikoa ez beste zernahi da, eta folklorea edo
|
herri
literaturaren arrazoi berek erreskatatzen dizute hori ere: bizitzatik sortua da eta bizitzara doana, gizon emakume jite batzuen espresio autentikoa; arte kreazio benetakoa, ez kopia.
|
|
|
oso lagun ona (Charles dElbéek); adimentsua, hala ere bere> rua> akatsekin> (Jean Etcheparek); dokumentatua,
|
herri
literatura tradiziozko erara idazten dakiena (Piarres La, ttek); neurtizlari nagusia, aditua euskal hizkuntzan (Jules Moulierek).
|
|
|
1928ko maiatza ekainaren Gure Herrian La, ttek Georges Lacomberi eskertu zion eskainitako azalpenak Linguistika alorrean. 1931ko urtarrila otsailaren Gure> Herrian azpimarratu zuen La, ttek Jean Barbierrek
|
herri
literatura tradiziozko erara idazten bazekiela. 1932ko martxoa apirilaren Gure> errian adierazi zuen La, ttek Georges Lacombe zela, Julio Urquijorekin batera, gizon jakintsuena euskal gaietan.
|
|
|
1928ko maiatza ekainaren Gure Herrian La, ttek Georges Lacomberi eskertu zion eskainitako azalpenak Linguistika alorrean. 1931ko urtarrila otsailaren Gure> Herrian azpimarratu zuen La, ttek Jean Barbierrek
|
herri
literatura tradiziozko erara idazten bazekiela. 1932ko martxoa apirilaren Gure> Herrian adierazi zuen La, ttek Georges Lacombe zela, Julio Urquijorekin batera, gizon jakintsuena euskal gaietan.
|
|
|
1928ko maiatzaekainaren Gure Herrian La, ttek Georges Lacomberi eskertu zion eskainitako azalpenak Linguistika alorrean. 1931ko urtarrila otsailaren Gure> Herrian azpimarratu zuen La, ttek Jean Barbierek
|
herri
literatura tradiziozko erara idazten bazekiela. 1932ko martxoa apirilaren Gure> Herrian adierazi zuen La, ttek Georges Lacombe zela, Julio Urquijorekin batera, gizon jakintsuena euskal gaietan.
|
|
|
|
Herri
literaturaz, Lur> eta> gizon, Oñati, 1974, 243 orr.
|
|
|
|
Herri
literaturaz, Lur> eta> gizon, > Oñati, 1974, 243 orr.
|
|
|
Humboldt eta Euskal
|
Herriaz
literatura asko dago, ez daukagu horretan pausatu beharrik35; Justo Garate-k lan txalogarria egin zuen hura ezagutzera emateko, eta hemen batez ere I. Zabaleta Gorrotxategi-ren lanak dira aipatzekoak, bera baita gaian gaur dagoen adituena (ik. Bibliografia).
|
|
|
historia zuen asmo eta helburu espezifiko baten erasotzen zion hor ere Segurako Kixote txikiak. Izan ere, garbi/ mordoiloaren arazoa ez da berdina eremu guztietan eta inoiz ez da berdintzat hartu —salbuespentxo marjinalak salbu—, esaterako, a) sermoietan, dotrinan, eliz literatura otoitzezko edo onbidezkoan, per se genero lotuagoak ahozko mintzairari; edo ipuinak eta,
|
herri
literatura xume eta poesia modu askotan (non ere garbitasunak ez baitu nahi eta nahi ez problema handirik sortzen); b) literatura jasoagoan, baina mundu rural tradizionalean kokatuan, D. Agirreren eleberri kostunbristetan adibidez, konfliktoa egon baitaiteke egon hor, arrunt literatura ororen printzipiozko problema bat ez ezik, infidelitate bat adieraz dezakeelako obraren izaera kostunbristari (a... Mitxelena edo Txillardegiren mordoiloaren defentsak lehen lehenik" kalekoa" nahi zuten literaturari begiratzen zion:
|
|
|
Literaturako testu klasikoen webgunea: liburuez gain, baladak, kantak,
|
herri
literatura, testu zaharrak...
|
|
2008
|
|
|
• Bizkaifon datu basea (Hernaez et al., 2002): bizkaierazko hitz isolatuz, esaldiz, testuz eta
|
herri
literaturako pasartez osatua. Mikrofono bidez grabatutako datu basea da, eta 21 ordu inguru ditu.
|
|
|
Gehiago nahi baduzue, Euskaltzaindiko
|
Herri
Literatura batzordeak joandako zortzi urteotan egin dituen lau jardunaldien izenburuak gogoraraziko dizkizuet: joan den abenduan, 2000 urtean, Bilbon, Euskal> Fraseologia> izan zen jardunaldiaren gaia (Mokoroaren omenez, hain zuzen ere:
|
|
|
euskal lokuzioak edo esapideak bilduz lan izu garri handia egin zuen Mokoroaren omenez); 1998an, Tolosan, Herri> > izan zen gaia (Antonio Maria Labaienen omenez); 1996an, Durangon, Paremiologia> izan zen gaia, alegia, esaera zaharrak, atsotitzak eta abar aztertu, bildu eta azaltzeko anto latutako jardunaldia; 1994an, Oiartzunen, Ahozkotasuna> izan zen gaia (Manuel Lekuonaren omenez). Beraz,
|
Herri
Literatura batzordea ere, beste batzorde batzuk bezalaxe, euskalkiekin zer ikusi zuzen zuzena eta bete betea duen ikerketa egiten eta plazaratzen ari da.
|
|
|
Ez ziren lehenak,
|
herri
literaturan horrela agertzen zirenak, eta ez badut orain arte bederen gai horretaz aita Zabalaren pareko lanik, ez nihonek egin, ez ikasle bati, ez lagun bihi bati eginarazi ahal izan, baditut halere jadanik, gure ezin ahantzizko Jean Hiriart Urruty Abittu zenaren bidetik, P. Broussainen edo S. Lardapiden paperetan aurkiturik, Katxo, Otxalde, Xetre, Mendiague anai arrebak, Aña Debrua, Erramun Da... Iduritzen zait bizkitartean, Xarlex Etchegaray zenaren bertso hauek izan direla, gure eskualdean bederen, ene oroitean, egileak berak saldu dituen gisa horretako azken bertsoak.
|
|
|
1940.etakoak laburtuz, Azkueren
|
herri
literaturazko bilduman murgildu edo dotrinara nahiz elizkizunetara gabe euskaraz zerbait irakurri nahi zuenak, erosotasun bakarra zeukan baina, zorionez, egunero eskueran izan zeza keena: Egutegia.
|
|
|
XI. 1991ko urriaren 21etik 25era, Plaza Barriko egoitzan eta dialektologia gaiaz, Bonaparte printzea omenduz, nazioarteko mailarekin eta Europako espezialista hoberenen partaidetzaz; XII., 1992ko irailean, Oihenarten omenez, Maulen eta Donapaleu antolatua; XIV., Hendaian, Antoine d. Abbadieren mendeurrenkari, Eusko Ikaskuntzarekin batera, 1997ko irailean eratua; XV. Bilbon eta Baionan, 2001eko irailaren 20 eta 21ean aste osoan, segidan, programatua eta egina.
|
Herri
literatura, onomastika, gramatika, hiztegigintza, dialektologia eta beste gaiez, kargualdi horretan, euskal herrialde orotan egindakoak aipatzea luzeegi joko liguke, baina, oker ez bagaude, denetan izan zen presente, neurri batean edo bestean.
|
|
|
Hala hiru azpibatzordetan banatu zen: Literatura Klasikoa,
|
Herri
Literatura eta Literatura Ikerketa, ondorioz, Jagon Sailetik Iker Sailera pasatu zelarik Literatura Batzordea, VI. Barne Jardunaldietan, 1989ean, Lazkaon egindakoetan, hain zuzen. Literatura Ikerketa azpibatzorde honen buru urte har tan Juan Mari Lekuona izendatu zen eta Jean kide sartu zen, geroztik, Lekuona zendu ondoren, 2005ean, Argomaizen antolatutako, XIV. Barne Jardunaldietan, Jean izendatu zen buru eta hala segitzen du.
|
|
|
...irau: hartzailegozabalarengozamen iturriizanazjarraitzendueta, eginkizun haubetetzeabezainfun tsezkoezizanagatik, aztertzailearenarretaerakarrizeresegitzen du.Bertsolaritzak, adibidez, sekulaezagutuduenbizitzariksendoe nadu: inoizezduizanhorrenbestebertsozaleeuskarribertsola riak.Zaletasunhonekberonekbertsolaritza arretagunebihurtzea ekarriduetagertaerahoniburuzkogogoetak, azterketak, eragi tea...
|
Herri
literaturaren bestegenerobatzuekerebultzatudituzte zorroztasunezburututakoikerketasakonak.Hitzbatean, herri lite raturakaztergaiizatenjarraitzendu.
|
|
|
gundukozuela; alegia, haingazterikherri literaturariburuzkohi tzaldiakprestatuizanak, azterlanakeginetaargitaratuizanak, uni bertsitateko geletaraeramatekoorduahelduzeneanerronkahorri erantzunizanak... indarrenbatemangoziola.EdoAhozkoEuskalLi teraturaliburuariezarrizionxedea,?. Orrialdeok
|
herri
literaturaren mesedetanetairakaskuntzarenzerbitzurakogertadaitezela? (10 or.), betezuela.Testuliterarioarenjomugairauteada, nahizira kurlearruntaren, nahizkritikoarenirakurketa ekintzanbizitzahar tuaz.Herri literaturareniraupeneraekarrikualitatiboa eginduJuan MariLekuonakzolitasunezaztertuz, ezagutzeraemanazetabizirik zirauten generoensustapenababestuz.
|
|
|
Katolizismoaren zerbitzura jarritako positibismo xume bat, karaktere eta izpiritu nazional arekiko interes erromantikoarekin konbinatzen zuten: erregionalistak izanik, katalan herri tradizioekiko interesa eta nostalgia lantzen zuten batetik (herri kantuak bilduz, Erdi Aroan inspiraturiko lore jokoak bultzatuz etab.); Baina katalan herri tradizioa ez ezik baita gaztelar
|
herri
literatura ere aztertzen zuten hor ere nazioarenizpiritua bilatuz. Katalan eskola hau 1850etik aurrera hasi zen lanean, 1880etaraino helduz bere eragina.
|
|
|
Suomitar Euskal Herria Finlandia Kultur Elkarteko Tytti Thusbergek euskara txukunean gaiaren inguruko sarrera egin ostean, Janerfeltek hartu zuen hitza, bere
|
herriko
literaturaren historiaren errepasoa egiteko.
|
|
|
a. Euskara idatziaren lehenengo testigantzak. Ahozko literatura eta
|
herri
literatura.
|
|
|
|
Herri
literatura. Bertsoa 3,8
|
|
2009
|
|
|
Antonio Zavala jesulagun eta euskaltzain tolosarra hilaren 2an hil zen, 80 urterekin, Iruñeko San Miguel erietxean.
|
Herri
literaturaren arloan lan handia egin zuen Zavalak. Berak sortu zuen Auspoa bilduma 1961 urtean, eta 300 liburu baino gehiago argitaratu zituen, bertsolaritzari buruzkoak gehienak.
|
|
|
Berak sortu zuen Auspoa bilduma 1961 urtean, eta 300 liburu baino gehiago argitaratu zituen, bertsolaritzari buruzkoak gehienak. Bertsolaritzaren eta
|
herri
literaturaren zein ahozko literaturaren izen esanguratsuenen lanak argitaratu ditu Auspoa bildumak, hala nola Txirrita, Pello Errota, Pedro Mari Otaño, Udarregi, Errikotxia, Xenpelar edota Bilintxenak.
|
|
|
Bertsolaritza dugu euskal ahozko literaturan adierazpenik berezkoena. Euskaldunen
|
herri
literatura ezer izan bada, beste guztiei euren balioa kendu gabe, bertsolariek egin izan dituzten eta gaur ere egiten dituzten bertso saio, bertso kantaldi eta bertso lehiak dira. Euskal Herritik kanpora ere euskaldunen aholiteratura bertsolariekin eta bertsozaleekin kidetzen dute.
|
|
|
Horrez gainera, bertsolaritza sagardotegietako giroarekin, jan edanarekin eta bizimodu arlotearekin lotu izan da, eta ez garai hain zaharretan bakarrik. Badaezpadako ospe hori uxatu eta
|
herri
literaturaren adierazle bikainenetakoa dela aitortzea, besteak beste, eta batez ere, Manuel Lekuonari zor zaio. 1935ean argitaratu zuen Literatura oral euskérica lan zoragarrian bertsolaritzari literatura maila goratua aitortu zion.
|
|
|
Antonio Zavalak 1961etik aurrera zuzendutako" Auspoa Liburutegia" da
|
herri
literaturako cotpusik handienetako bat euskaraz. handia egin du, bertsolari eta beste herri jakintzaren lekuko trebeak idaztera bultzatuz. Zeregin horretan hirurehun liburutik gora atera ditu, eta berak bildu ez balitu, materialetariko asko betiko ahantzi edo galduak gertatuko ziren.
|
|
|
Zeregin horretan hirurehun liburutik gora atera ditu, eta berak bildu ez balitu, materialetariko asko betiko ahantzi edo galduak gertatuko ziren.
|
Herri
literaturako beste azpi genero batzuk ere landu ditu: errefrau eta esaera zaharrak, amodio eta gabon kantak, balada zaharrak...
|
|
|
Euskal erromantzeak/ Romancero vasco izenburupean, berarena dugu baladen, edo berak esaten duen moduan erromantzeen, corpusik handiena. Azkenik,
|
herri
literaturaren azterketa eta teorizatzean ere jardun du, batez ere hitzaldien bidez. Horiek ezinbestekoak dira gaur gai honetan sakondu ahal izateko.
|
|
|
Bestalde,
|
herri
literaturari dagokion material asko aldizkako agerkari eta egunkarietan sakabanaturik dugu, batez ere aspalditxokoetan. Batzuk aipatzeko:
|
|
|
|
Herri
literaturaren barruan, genero txikiak deitu izan zaie halakoei, corpus aldetik eta mamiaren aldetik besteen aldean xumeagoak direlako. Hala eta guzti ere, kultura eta hizkuntza guztietan daude halakoak, betidanik esan daiteke.
|
|
|
Dantza, kantu, jolasa dago guztietan, eta baita errepikatzen diren leloak ere.
|
Herri
literaturako poesietako ohiko osagaiak dauzkate: dantza, musika eta letra.
|
|
|
XX. mende hasierako euskal literaturaren Pizkunde eta urre garaitzat hartzen den horretan,
|
herri
literaturaren ederraz jabetu ziren ikertzaile eta idazle zenbait, eta baita hura goratu ere. Manuel Lekuonak eta Jose Ariztimuño Aitzol-ek, kasurako, era honetako koplen egitura berezia ohartu zuten.
|
|
|
Baladak genero berezia dira
|
herri
literaturaren barruan, eta kantagai eta aztetgai hartu dituzte hainbat adituk. talde horren ordezkaria da, eta gainera, balada bat ez da balada bihurtzen, harik eta taldeak onartu eta taldekantu bihurtu arte, tradizioak ezinbestean eragindako aldaketek moldatuta.
|
|
|
3 Euskal
|
herri
literatura
|
|
|
Beste batzuentzat, aldiz, dagoen horrek bere balioa du, bai hizkuntzalaritza aldetik, bai literaturarenetik. Eta ahozko literaturaren arlora etorrita, euskararen eremua bezalako biztanle kopuru mugatua eta lurralde txikian bizi den herri batena izateko, ezagutzen dugun
|
herri
literatura corpusa ikertu eta baloratuz gero, albo herrietakoari zor handirik ez diela epai daiteke. Gure ikertzaileek ere halatsu diote, albo herrietakoa bezain interesgarri eta baliotsua dela.
|
|
|
Lekuonaren lanik garrantzitsuenak
|
herri
literaturan.
|
|
|
Bertoko biltzaileak ere badira XIX. mendean zehar, batez ere
|
herri
literatura genero batzuetan oso goiztiarrak. Mende hasieran bertan gailenduko zaigu Juan Antonio Mogel, batez ere errefrau biltzen, baina baita herri ipuin eta herri kanta bat edo beste ere.
|
|
|
Emankorrenetarikoa Resurrección Mª Azkue() dugu. Haren Cancionero Popular Vasco eta Euskalerriaren Yakintza ezinbestean erabili beharrekoak dira euskal
|
herri
literatura ezagutu nahi duen edozeinentzat.
|
|
|
Erreferentziako biltzailea dugu Jose Migel Barandiaran() ere, bere oinatzak herri jakintzara zuzendu bazituen ere
|
herri
literaturara baino gehiago; arlo honetan ipuin eta elezaharretan da ekarkorrena bere bilketa. Obras Completas bilduman berrargitaratu ziren lehenago aldizkarietan barreiaturik zeuden lan asko, eta oraintsuago, berak zuzentzen zuen Eusko Folklore aldizkariaren aldi biak tomo bitan, aurkibide erosoekin lagunduta.
|