|
2000
|
|
|
Ez gara espektakulu eta hedabidetarako jendea izan, ez Baiona edo Donostiako antzoki handi batean kantatzeko arizaleak izan. Gure lekua herrixketan egon da;
|
herri
xehe eta apaletik hurbil. Guk taldearen filosofia herriaren baitan aurkitzen da.
|
|
|
Beraz, ahozko iturriak erabili zituzten gehienbat. Neurri handi batean
|
herri
xehearengana jo zuten, baina baita iturri literarioetara ere. Ondoren, iturri herrikoiaren estiloa jaso eta literarioarena apaldu zuten, estilo bateratua sortuz.
|
|
|
1977tik 1979ra bitartean
|
herri
xeheak ez zituen autonomoak miliengandik erabat bereizten. Beren estrategiak ezberdinak ziren, ordea.
|
|
|
Ni hiriburura ikastera joan nintzen garaian ez zen halakorik bederen. Maule orain baino azkarragoa zen orduan ekonomikoki, burges ttipi eta
|
herri
xehearen artean alde handiagoak ziren. Orain berdindu dira klase horiek.
|
|
|
Europako Batasuna lehiaren eta mugarik gabeko merkatuaren erresuma bihurtu da. Langileen eta
|
herri
xehearen interesak urrun dira oraindik.
|
|
|
Orain arte, Europako Batasunaren (EB) jarduna monetarista hutsa izan da, Banku eta moneta bakarrera mugaturik eta lehiaren eta mugarik gabeko merkatuaren erresuma bihurturik. EBk oraindik ez du lortu batzuk merkatarien Europa deitzen dutena baino ezer gehiago izaterik, beraz, oraindik oso urrun geratzen da langileen eta
|
herri
xehearen interesek lehentasuna izango duten Europa soziala.
|
|
|
Europari buruzko erradiografi hori Frantziako Kolegioko irakasle den Pierre Bourdieuk egina da," EBrako ikuspegi soziala" azterketa sakonean. Bertan, gizarte mugimendu europar zabal bat eratzearen aldeko aldarrikapena egiten du, gutxien burokratizaturik dauden eta militanteagoak diren Europako sindikatuek eta bestelako gizarte mugimenduek osatua langileen eta
|
herri
xehearen eskubideen alde jokatzeko. Duela gutxi" Le Monde Diplomatique" n argitaratutako lan hori kritikatua izan daiteke hainbat ikuspegitatik, baina, inolako zalantzarik gabe, gogoetarako oinarri garrantzitsuak eskaintzen ditu, gure artean oraindik egiteko dagoen eztabaida baterako.
|
|
|
Bere berezkoak ditu askatasun eta justizia egarria ezagumen gutxikoa bada ere, XVI. mendeak ekarri zuen mundu eraberrituan jakintzak eta sineskeriak, handikien asmoak eta
|
herri
xehearen eguneroko epopeiak tupust egiten dute Bizkaiko kostaldean. (Hitzak eta ideiak 3)
|
|
|
Bestalde, garai hartako egoera islatu nahian" boterearen amarauna ongi asko definituta dago (Erregea, Jauntxoak, Prebostea, Lehorreko alkatea, Ustrumana, Inkisizioaren komisarioa, Maiordomoa,
|
herri
xehea...), hala nola jokabide eta portaera guztien logika." (Egia, Lutxo: Deia)
|
|
|
Euskaldunen kasuan aspaldian irentsi ditugun parekotasunak, gizon eta emakumeen artekoak, indioek arima ere badutela (zuriek bezainbat, behintzat), zalduneneta
|
herri
xehearen burumuinaren neurrian etab., legamia baino urrunago eboluzionatuduten beste herrietatik, pentsa dezakegu zerk edo zerk, txikia bada ere, bereizten gaituela (txikia izanik ere delikatua, sentibera, omen), gertaerek (mende batzuetako esperimentuek) adierazten duten gisan.
|
|
|
TSF. Eta laburkina lexikalizatuz joan zen, harik eta
|
herri
xeheak tezef hitza bere egin zuen arte. Ipar Euskal Herriko lagunek ongisko dakite oraindik zer izkutatzen duen hitz laburtzapen horrek.
|
|
|
Zeren bi harresik inguratua sentitzen baitzen. Eta harresi haietarik bat
|
herri
xeheak eraikia zen, bere sineskeriekin eta ipuin fantastiko haiekin; eta bertzea, Erromak eraikia, bere dotrina zurrun bezain arnasgabe harekin. Eta osabak harresi haiek jaurtiki eta eraitsi nahi izan zituen, eta haren ihardespena ukoa izan zen, eta haren ukoa bikoitza.
|
|
|
Ondotik, orgatilari bulkaka, hilerriko langileak, besoak galtzarbeetaraino bildurik, giroa horretarako aproposena ez izanik ere. Zeremonia maisuen ondotik,
|
herri
xehea: Ximurraren ama, seme alabak eta gainerako jendakiak, begitartea minaren, nahasmenduaren eta arinduraren artean kulunkan, eta kazetari tropa ugaria —dolu egileak adina—, pasealari kezkagabeen tankeran.
|
|
|
Edonola ere, porrot haren funtsezko arrazoia begien bistan dugu. Unamuno, Arana eta Azkueren garaian, euskara kultura idatzitik urrun xamar bizi zen
|
herri
xeheak zerabilen gehienbat, eta are urrunago aurkitzen zen oraindik hezkuntzaren maila gorenetatik. Baziren, hori bai, jakintsu dozena batzuk, euskara dotoreago eta landuxeagoa erabil zezaketenak, era horretan beren emaitza zientifiko edo ideologikoak idatziz.
|
|
2001
|
|
|
Napoleon III ak, 1789ko iraultza ahazturik, bakarkeria lotsagarrian zeraman bere agintea". Eta
|
herri
xehearen egoerari buruz, besteak beste, honakoak gogorarazten zituen: " Baporezko makina aurkitu zela eta, industrializazioak berebiziko bilakuntza ukan zuen, fenomeno honen ondorio bezala, hiriak ttipiegi gertatu ziren, zeren batetik demografiak sekulako aupada egin zuen eta bestetik nekazariek hirirat jo zuten.
|
|
|
Elizgizonei, bai! Moja jendea auskalo zertan zebilelako,
|
herri
xehea alfabetatu gabe zegoelako, jauntxoak gerran edo negozioan buru belarri… auskalo zergatik, euskal kulturaren historia elizgizonen izenez eta egitez betea dago. 1971ko uztailaren 18ko Z. ARGIA dugu lekuko.
|
|
|
Izan ere, gaur ezagutzen ditugun operak
|
herri
xehearentzako ikuskizun gisa jaio ziren Italian, XVIII.
|
|
|
Baldin eta Aldundiak ez badu astronomi zentro bat jarri nahi.
|
Herri
xeheak esaten zuen Zigak txaletetik Iparraldeko hondartzetako emakumeak ikusten zituela katalejo indartsu batez. Izan ere, txaleta tontor batean dago, eta udan ikusmira ederraz goza daiteke handik:
|
|
|
Enperadorearentzat une larriak dira. Erruz doaz lurrera, argi deabru baten pean,
|
herri
xehearen malkoak eta zuhaitzen hosto iharrak, elkar nahasturik. Ekarri dute gorpua.
|
|
|
Aldi honetan zenbaitek
|
herri
xeheari âpopuluariâ azken hitza eman nahi badio ere, zertan eta arte gaietan, ez litzateke harritzeko herri xeheak gai kaxkar eta belaxketara jotzea. Gure kritikarekin harrituko ginateke, harrimena aspaldi galduak ez bagina.
|
|
|
Aldi honetan zenbaitek herri xeheari âpopuluariâ azken hitza eman nahi badio ere, zertan eta arte gaietan, ez litzateke harritzeko
|
herri
xeheak gai kaxkar eta belaxketara jotzea. Gure kritikarekin harrituko ginateke, harrimena aspaldi galduak ez bagina.
|
|
|
Aitoren seme hauek dira, Axularrek dioenez, beste batzuek (gure aldeko euskaldunek, noski) zaldunak deitzen zituztenak. Handizkien eta
|
herri
xehearen arteko, baziren oraindik erdi mailakoak. Hala agertzen digu Oihenartek berak:
|
|
|
Horrez gainera, hedabideen eraginaren azterketa ezin muga daiteke"
|
herri
xehearengan" dituen ondorioetara, eragin hori gizarte elite, instituzio eta, bereziki, sistema politikora ere hedatzen baita; haien guztien eraginaren mendean jarduten dute, halaber, hedabideek eta, oro har, informazio jardunak 5 Aztertzen ari garen gaiari dagokionez, berebiziko garrantzia du burubide honek. Zera da, oro har, kazetaritza, sistema politikoarekiko liskar eremua 6, bata bestearen agenda, bestearen gai garrantzitsuak, zehazten ahaleginduko den eremua hain zuzen ere.
|
|
|
Denak seminario ezberdinen tupina berdinetako saltsetarik zetozkigula gehitu behar zena? Halatan, abertzale sutsua bihurtu zen urteetan Joanes,
|
herri
xeheetako plazetan bildu betizu eta ardi zainen aurrean, predikari lanetan suhar higatzen anitzetan miretsi nuen.
|
|
2002
|
|
|
Utarre nor zen ere ez dakigu; nazionalista ziur aski EAJ edo ANV EAEko. Eusko langilearen izaera aipatzen du bere testuan, garbi esaten du gerra aberatsek sortua izan zela: «Badago gerraren interpretazio sozial bat, eta horrek berak frogatzen du
|
herri
xeheak egindako kantuak direla. Gerrak areagotu zuen kontzientzia nazionala, eta hartaz, kontzientzia soziala gero».
|
|
|
Funtsezkoa zen hurrengo galdera ere, antza denez,
|
herri
xehea euskara galduz omen zihoan-eta, nahiz eta azkenaldi hartan euskal literaturak gorakada handia egin izan. Eta ea zergatik literaturaren loraldiak euskara bizia indartzeko ondore hoberik ez zekarren jakin nahi zuen Bengoetxek.
|
|
|
|
Herri
xeheak eztaki ikasketa hauk eta gauzeri buruzko ibilketa hauk egiteke egiaren arkhitzea alpherreko lana denik. Baina, orai, Parmenidek Sokrateren eskariekin batean ditu nireak ere, eta aspaldi ez ta, nik ere entzun diezodan.
|
|
|
Indian botere eta eragin gehien zuten kastek, Vicente Ferreren ekipoen programak
|
herri
xehearentzat lortzen ari ziren hobekuntzen beldur, nekazariak kristautasunera bihurtu nahiaz salatu zuten langile nekaezin hura helburu hori sekula izan ez bazuen ere.
|
|
|
Militarrak eta poliziak dira desinformazioa eguneroko ogi moduan erabiltzen dutenen arteko, zaleenak, agian. Armada eta gorputz polizialen funtzioak eta antolamendua sekretuak dira
|
herri
xehearentzat, mundu militarra itxia da kazetari burujabeentzat, militarrak eta poliziak babesteko legeak oso zehatzak dira eta sekretu ofizialen legeak oso modu hertsian babesten ditu erakunde armatu horiek.
|
|
|
eta talde armatu batekin hiltzea arma gabeko
|
herri
xehea;
|
|
|
I. Gizonik gehienak, Paulin, naturaren makurkeriaz kexu dira; aldi laburrerako jaioak garelako, eman zaigun aldiaren tarteak hain arin, hain laster doazelako; hainbesteraino, ezen, banaka batzu izan ezik, enparauak bizitzak berak ezabatzen bait ditu, oraindik bizitzara zabaltzear daudela. Eta gaitz publiko, diotenez, honi giza aldrak eta
|
herri
xehe burugitxikoak soilik ez diote egiten negar; hontaz gizon argien bihotzak ere zinkurinka dituzu. Hortik sendagileen harako oihu garrantzitsu hura:
|
|
|
Ironia, neurri batean behintzat, umore konplizea da, irakurlearekin nolabaiteko konplizitatea bilatzen duena, baina, aldi berean, kritikatutako objektuarekiko lotura edo konplizitatea edo are maitasuna ere erakusten duena (eta gogoan artu, Linazasorok aipatu bezala, ironiaren lehenengo baldintza autoironia dela...). Eta, zergatik ez, baita nolabaiteko matxinada isila ere; Koldo Izagirrek uste duenez,
|
herri
xehearen umorea ironian oinarritzen da, eta, ziurrenik, ez zaio arrazoirik falta. Gainera, epika edo tragedia ez bezala, ironia (eta umorea, oro har) antidogmatikoa da:
|
|
|
Edonola ere, zientziak eta ikerketen aurkikuntzek lantzean behin aukera ona eskaintzen dute, oraingoan bezala, erlijioen barruan astintze eta garbi ikuziak egiteko, beren funtsezko elementuak mendeetan zehar sineskerianoina rrituriko eta herri mailako debozio ohituretan erre alismo handirik gabe atxikiriko eranskinetatik bereiziz, hierarkia, beti bezala, aldaketak edo argitzeak
|
herri
xeheari ekar liezaiokeen eskandaluaren beldur bada ere.°
|
|
2003
|
|
|
Baina iraganean osasuntsu eta bizkor zegoen hizkuntza, historia distiratsuaren jabea baita; Erdi Aroa garai oparoa izan zen Oc hizkuntzarentzat, trobalariek sortutako literaturak gailurrera eraman baitzuen mintzaira. XVI. mendetik aurrera ofizialtasuna galdu zuen frantsesaren alde, baina
|
herri
xehearen komunikazio tresna izaten jarraitu zuen XX. mendearen hasierara arte.
|
|
|
Inozentzia aspaldi galdu genuen (irriak), eta liburuan agertzen diren batelera horietatik deus gutxi gelditzen da. Baina,
|
herri
xehearekiko maitasun hori beti liluragarria egiten zaigu, jatorri popularrekoa garenontzat oso maitagarria egiten zaigu Victor Hugo.
|
|
|
150 urte pasa ondoren, oraindik ere, Donostiaren aldean hor dago Pasaia.
|
Herri
xehe eta naturalaren deskubrimendua egin zuen nonbait. Hugoren Pasaia sinbolo bat da.
|
|
|
Bainan nik ez dizuet gaurko hontan gure olerkari ezagunik aipatuko:
|
herri
xehea ekarri nahi dizuet begien aurrera, gure aspaldiko herri apal eta xume hau, hainbeste gauza ederren sortzaile eta gordairu degun herri maitagarria.
|
|
|
Aldi ta alde guztietako idazleekin adiskidetu zan, bide barriak eta teknika aurrerakoi ezezagunak ikasi zituan. Eta berak,
|
herri
xeheagandik" Basarteko Unibersidadean" azken barik ikasten ebana eta Deustuko honetan agertutakoa alkarregaz buztartu gurean, euskera zahar herrikoiari beronen ahalmen guztiak bilatu ta atera nahi deutsoz, kanpotiko gaurko teknikak ezarri, Lauaxetaren antzera Bide Barrijak erakutsi, Lizardigaz batera euskera laztana eder, dotore, ikusi nahi dau, erdera guztien artean:
|
|
|
itzulpen ofizialak egin artean, Kerexetaren meza liburuko irakurgaiak erabilteko baimena emon eban gure Bilboko gotzainak, Gurpide jaunak, eta erabagi hori gogo onez hartu eben gure euskal eleizetako abaderik gehientsuenak, bai bide barri hori maite ebelako, eta baita Kerexetaren euskerea lehenagotik be etxeko egiten jakelako. Guk baino handiagoa izan eben orduan gipuzkoarrak, Orixeren itzulpena (bere Urte guziko Meza Bezperak liburukoa)
|
herri
xehearentzat ilunegi egiten jaken eta.
|
|
|
Gantz poliasegabeek odoletako guztirako kolesterol (bai HDL c edo kolesterol ona,
|
herri
xeheak dionez, baita LDL c edo kolesterol gaiztoa ere) eta triglizerido tasak murrizten laguntzen dute.
|
|
|
Aitortuko dut beraz gogotik, kontziliotik lekora, Jainkoaren Herria hurbildu zaiola, asko gisatara,
|
herri
xeheari eta jende xumeari: Pacem in terris eta Populorum progressio k, adibidez, izan zuten eraginik munduan zehar eta gutarik hurbilago ere, Franco hil aitzineko urte berean, 1974an.
|
|
|
Zergatik horrenbeste apaiz, zergatik hain gatazka gutxi
|
herri
xehea eta elizgizonen artean, zergatik halako batasun sendoa eta iraunkorra, zergatik hain antiklerikalismo indargabea euskal jendearen artean. Erantzun errazik ez dago, baina katolizismo etniko eta euskaltzalearen lehen fase esanguratsu hartan murgiltzen garen heinean, hobeto ulertuko dugulakoan nago.
|
|
|
Antiklerikalismo biziegirik ere ez zuten agertu. Azken finean,
|
herri
xeheak ideia ilustratu eta liberalekin izan zuen hartu eman praktikoa, zuzena, beti traumatikoa izan zen: gerrak, segurtasun politiko, ekonomiko eta sozialik eza, kontribuzioak, soldadutzara joateko deiak, foruak mugatzea edo kentzea, elizjendea erasotzea, baita beren kontzientzien lasaitasuna ere, ondorioz?...
|
|
|
Apaiza izan da garai luzeetan baserritarren" benetako intelektuala", sermoia baitzen
|
herri
xeheak kultura edo politikarekin zuen harreman ia bakarra; pulpituak osatzen du, jende gehiena analfabetoa den eta prentsa idatziak oraindik abiada hartu ez duen garaian, helduentzako eskola bakarra, herri mentalitatearen labea. Eremu sakratuan eta Jainkoaren bitartekari baten ahotik jasotzeak mezuaren transzendentzia eta egiazkotasuna bermatzen du.
|
|
|
atxikimendua lortzeko era horrek arrakasta itzela izan zuela ezin ageriago uzten du Lehen Gerrate Karlistan gertatutakoak. Hemen, Espainiako beste tokietan ez bezala,
|
herri
xehearen gehiengoak hartu zuen parte sutsuki, askotan elizgizonen gidaritzapean. Erregimen Zaharraren defentsan, Karlosen aldeko borrokan.
|
|
|
Datu historikoak argiak dira zentzu horretan Euskal Herriari dagokionez. Eta historialari guztiak bat datoz, halaber,
|
herri
xehearen eta kleroaren arteko batasun estua Erregimen Zaharraren krisialdian sendotzen dela baieztatzean.
|
|
|
Oligarkizazio prozesu horrek jauntxoen taldea
|
herri
xehearengandik gero eta gehiago urruntzen du, bai erabiltzen dituzten ohore zeinuengatik, bai bere moda, heziketa eta kulturagatik ere. Dena den, hidalgia orokorraren kontzientziak ez zituen (Larramendik berak Corografian zioen bezala) beste lurralde lauetako nekazariak bezain makur eta mirabe egiten.
|
|
|
Gaur egun harrigarri egiten zaigun maiztasunez aipatzen dira, hain zuzen ere, filosofo frantsesak, bereziki Rousseau eta Voltaire?; beti ere beren ideiak zeharo lotsagarri uzteko, hori bai.
|
Herri
xeheari pulpitutik iristen zaion ideia ilustratuen azalpena zabarra da oso: funtsean, infernurik ez dela eta haragikerietan aritzea ez dela bekatu esaten omen dute frantses fedegabeek.
|
|
|
bi edo hiru hizkuntza erabili dira, beti ere funtzio eta balio sozial ezberdinekin.
|
Herri
xehearen gehiengoak euskara hu  tsean egiten zuen, aldiz goi mailak ânobleak, burgesak, elizgizonakâ gutxienez elebidunak ziren. Etxeko eta elkarrizketetako hizkera zen euskara; gaztelania âedo frantsesaâ, hizkun  tza politiko eta literarioa; eta latina, berriz, filosofikoa eta  sagaratua.
|
|
|
Hain zuzen ere, horixe da Euskal Herriko lehen karlismoaren ezaugarria: Espainiako beste tokietan ez bezala, hemen Erregimen Zaharraren defentsan
|
herri
xehearen gehiengoak ere parte hartu zuen, eta ez soilik noble txikien multzo batek. Orain ere, matxinadetan bezala, nekazariek azken finean jatorrizko ordena berrezarri nahi dute, besterik gabe.
|
|
|
Demokrazia: herritar guztiek boto eskubidea zuten (emakume, esklabo eta atzerritarrek ezik) eta, horren ondorioz,
|
herri
xeheak botere gehien zuen erregimena zen.
|
|
|
Baina pertsiarren aurkako gerrak aukera aparta eskaini zion
|
herri
xeheari politikan aritzeko aukerak irekiz. Izan ere, pertsiarren aurkako garaipen nagusi eta erabakigarriena Salaminako itsas borroka izan zen (K. a. 480an), eta bertan ikusi zen garbi itsas armada oso garrantzitsua zela Atenas defendatzerakoan.
|
|
|
Izan ere, pertsiarren aurkako garaipen nagusi eta erabakigarriena Salaminako itsas borroka izan zen (K. a. 480an), eta bertan ikusi zen garbi itsas armada oso garrantzitsua zela Atenas defendatzerakoan. Baina itsas armada indartsu bat edukitzeko arraunlariak ezinbestekoak ziren gerraontziak arin eta eraginkor mugiarazteko, eta arraunlari horiek
|
herri
xehekoak ziren. Horren guztiaren ondorioz, eta Delosko ligaren altxorra erabiliz, Periklesek" misthos" edo ezarri zuen, hau da, hiriaren erakunde politikoetan parte hartzearen truke ematen zen dirua.
|
|
2004
|
|
|
Bada, horren guztiaren abiapuntura eramaten gaitu Altunak bere lanean, duela berrehun bat urte euskaldunen bizimodua arautzen zuen moraltasun erlijiosora hurbilduz. ...re indarrean zirauen katolizismo estu bezain zorrotzak giza kontzientziak eta jokabideak nola itotzen zituen Euskal Herrian azaltzeko, garaiko testu erlijiosoetara jo du, euskaraz nahiz erdaraz orduan idatzi ziren sermoiak eta doktrinak arakatuz, kontuan izanik haien bidez iristen zitzaiola jendeari jaso beharreko mezua, Elizari eta botereari interesatzen zitzaiena, sermoilari haiek boterearen eta
|
herri
xehearen arteko bitartekariak zirelako.
|
|
|
Ekimen batzuek erakundeak sortzera eramaten gaituzte. Beste ekimen batzuk, berriz,
|
herri
xeheak garatzen ditu »herri arteko anaitasunezko ekimenak, adibidez». Ekimenak elkar hartuta ulertu behar dira.
|
|
|
Tsethu izeneko jaialdi erlijioso hauetako batera joateko aukera izan genuen, non herriko jendearen aurrean monjeek euren dantza abileziak plazaratu zituzten. Mendeetan zehar egin izan diren dantza akrobatikoek
|
herri
xehe guztia biltzen dute euren baitan. Dena den, gazteen artean, 1999an telebista legalizatu zenetik, onarpena galtzen joan da.
|
|
|
Eguneroko harremanak berebizikoak dira oinarrizko politikan, herri tresnak kendu dizkigute.
|
Herri
xehearengana iristeko udaleko lana debekatu digute, baita Batzar Nagusietakoa ere. Frankismoaren garaira itzularazi nahi gaituzte, klandestinitatean bizitzera.
|
|
|
Intelektualekin joatekotan elizara, hortik aurrera deus ere ez. Esperantza
|
herri
xehetik datorkit niri. Herrietan lana egin behar da eta ez politika.
|
|
|
Euskara, dakigunez, modernizazioaren trena galdutako hizkuntza dugu, prozesu hura gidatu zuten gizarte klase nagusiak arrotz zitzaizkiolako.
|
Herri
xehearen mintzabide, modernizazioa kudeatu zuten Nazio estatuen hondakin. Historiaren eta hizkuntzaren arteko doikuntza arazo horiek mintzairaren barne garapena eragotzi dutenez, munduko ele gehienak tamalez corpus askirik gabekoak ditugu egun.
|
|
|
Finlandia, hitz batez, suezieraren bitartez ezagutzen genuen, Finlandiako klase nagusiak arras sueziartuta zeudelako. Burgesak eta aiton semeak, hitz batez, suezieraz mintzo ziren; eta
|
herri
xeheak, lakuetako nekazariak batez ere, suomieraz.
|
|
|
Bost pausu hauek, beraz, 34 urtetan egin ziren, eta herriaren hoztasun osoan. Politika estrukturak eta administrazioa, era berean, errusiarrak ziren; eta hizkuntza nagusia sueziera, baita
|
herri
xehean ere urte horietan beretan aurreratzen ari. 1863 arte, hain zuzen, ez zen politika liberalizaziorik gertatu Finlandian.
|
|
|
Txekia aldean, Alemaniaren eta Austriaren eraginez, alemanera ari zen gora: burgesia eta kaletarrak alemaneraz mintzo ziren; eta
|
herri
xeheak eslabo dialektoak erabiltzen zituen. Eslobaki aldean, era berean, hungariera ari zen gora, eta eslabo dialektoak behera.
|
|
|
Bretañia’n eta Euskal Herria’n. Quebec’en eta Manila’n,
|
herri
xeheak dioelarik, familian ikasitako mintzairak ez diola aurrerakoan balio eta balio ez diolako, ahaztu egin nahi duela, herri xehe horrek egia du. Eta beste hizkuntza bat hartzeko beharra eta eskubidea du.
|
|
|
Bretañia’n eta Euskal Herria’n. Quebec’en eta Manila’n, herri xeheak dioelarik, familian ikasitako mintzairak ez diola aurrerakoan balio eta balio ez diolako, ahaztu egin nahi duela,
|
herri
xehe horrek egia du. Eta beste hizkuntza bat hartzeko beharra eta eskubidea du.
|
|
|
Suomi’ko aberatsak (industria kapitalistak eta lur jabeak) suedeneraz mintzo ziran gehienik.
|
Herri
xehea suomieraz.
|
|
|
Bere baitan batu egiten dira XVII. mendeko" argi magikoa" zena," XIX. mendeko optikaren antzerkigintza" edota betidaniko" itzalen emankizunak" gizartean funtsezkoa izan den beste osagarri batekin: herri ikusleria1 Izan ere, gainerako gizarte adierazpideekin alderaturik, zinemaren ikus entzulegoa desberdina da, zeren antzerkizalea, operaren aldekoa edo literatura irakurtzen duena ez bezala,
|
herri
xehea eta arrunta baitugu. Horregatik, hain zuzen, zinema mesprezatua izan da historikoki kultutzatha rtuak izan diren beste jardun batzuen aldean.
|
|
2005
|
|
|
Oraingoan berriro ere badatorrela pentsatu nahi dugu.
|
Herri
xehearen neke eta nazka faltarengatik ez da geratuko. Gatazka hainbestetan luzatzen ahalegindu diren gehienak ere konturatu direla ematen du.
|
|
|
Atsegin zuen beste gai bat kalean zebilen jendea zen: tabernetako gau-giroa, azokak, kaleak berak. beti ere
|
herri
xehea marraztea zuen atsegin. Pariseko sasoikoak dira baita ere Landareen Baratzeko aberetegiko animalia andana. 26 urterekin Ameriketara joan eta Nueva York eko' Station Collège' ikastegian marrazkia irakatsi zuen.
|
|
|
1912an Madrilen da. Eta berriro ere
|
herri
xehea du jomuga. Gehienez ere 9X12 cm-ko formatuan marraztua:
|
|
|
Horrek ez du esan nahi bestea ahaztendenik. Mundu guztia ez da euskal abertzalea, eta praktikan, foru milizien aipamenhoriek erudituen kontuak ziren, ez
|
herri
xehearenak. Beste gauza bat da nola interpretatzen diren borroken nondik norakoak.
|
|
|
Ni neu ere, Röcken go ermitaua bezala,
|
herri
xeheari mintzo bainintzaion. Alegia, inori ez.
|
|
|
Bestalde, herrien edo erregeen arteko liskarrek Marte (gerraren jainkoa) dute epaile. Alabaina, gerra bera zuzenbidetik erabat urrundurik dagoelako ustea ez da soil soilean
|
herri
xehearen iritzia, ezpada jakintsu eta ikasien aburua ere. Ohikoa da zuzenbide eta gerra kontrajartzea.
|
|
|
Eta ondotik non ikusten dugun, goranzko panoramika batez, etxeetako leiho guztiak itxi egiten direla hurrenez hurren, harik eta kamera filmatzen ari den leihoko pertsianak ere, ukoz, tanpez, amorruz, bizkarra ematen dion arte, irudia bera beltzean urtzeko...! Halakoak amesten ditu oraindik ere don Serapiok gure
|
herri
xehearendako. Euskadiko Filmategiari eman zion aspaldi bere artxibo osoa, baina han ez da halakorik ageri, ez da Francisco Franco gure herrian egon zeneko plano bakarra ere ikusten, eta apez zahar honen makurtasun antifrankista ezagututa, oso logikoa da bere kameraren duin ez hartzea, zeluloide metro erdia gastatu nahi ez izatea haren filmatzen.
|
|
2006
|
|
|
|
Herri
xeheak ilargialdiak aldaketa fisiologikoekin, osasunaren trastornoekin eta jokamoldearen aldaketekin lotu izan ditu beti.
|
|
|
Ikusirik jaunen nagusikeriak ez zuela ekarri ordainketa derrigortuaren tasaren igoera, lapurretak eta pertsonen aurkako indarkeria baizik, Araba, Gipuzkoa eta Bizkaiko nekazariak eta hiribildu eta hirietako jende xeheak askotan jazarri ziren jaunen kontra, noiz gogorrago, noiz arinago, eta orokorrean beren helburuak bete zituzten, lortu baitzuten jaunek ekonomiaren beheraldia bitartean ezarri zizkieten betebehar astunenetatik itzurtzea eta ahaide nagusiak, azkenean, garaitzea. Hiribilduetako udalak kontrolatzeko lehian ari ziren talde oligarkikoek lortu zuten gailentzea ez bakarrik ahaide nagusiei, baita
|
herri
xeheari ere. Talde gisa sendotuz joan ziren ahala eta koroaren laguntza tinkoari esker, errege erregina Katolikoen laguntzari esker bereziki, talde horiek, azkenean, nagusitasuna lortu zuten; errege erregina Katolikoek euskal lurraldeak baketu baitzituzten azkenik, hirietako alderdiak deseginez eta hiribilduetako talde oligarkikoek hermandadeen zuzendaritzatik egiten zituzten ekintzak akuilatuz59.
|
|
|
Ohorezko kontua baitzen hura, eta, ohore kontuetan, oinperatutako duintasuna berreskuratzeko bide bakarra mendekua zen. Garaiko ohore kodea kontuan hartuta, Beatrice heroi bat zen, emakumeen aitzindaria,
|
herri
xehearentzat eredu eta ispilua.
|
|
|
Baina
|
herri
xehearen usteak eta handikien jokamoldeak eta legeak ez etortzen bat... Herrian zebiltzan zurrumurruak iritsi zitzaizkionean, Petrella gazteluan gertatutakoaren ikerketa zehatza egiteko agindu zuen aita santu Klemente VIII.ak.
|
|
|
Indar ezkutu batek bultzatuta, 1903 urtean Siberiatik Errusiako hiriburura joatea erabaki zuen, dena utzirik –emaztea, emaztearekin izandako lau seme alaba,
|
herri
xehearen miresmena... –, eta erromesaldi berezia egin zuen San Petersburgorako bide luzean. Erromesaldi luzea eta harrigarria, lazgarria eta lizuna, miresmena bezalaxe gorrotoa sortzeko modukoa.
|
|
|
Bihotzean hondoratutako zazpi ezpataren mina sentitu zuen Maddalenek Granadako musulmanek kanabera zorrotzez gezikatu zutenean Alfontso Mellakoa, gizabidezko bizitzaren kontrako dotrinak erakusteagatik
|
herri
xeheari.
|
|
|
Ingalaterrako Elizaren barruan puritanoek bultzatutako berrikuntzek –harrokeria, gehiegizko aberastasuna eta itxurakeria baztertzea– nabarmenagoa eta mikatzagoa egiten zuten
|
herri
xehe txiroaren bizitzeko era apalaren eta agintariek hain maite zuten handikeriaren eta dotoreziaren arteko aldea.
|
|
|
Inoiz ez zuten gisakorik entzun, aitatxik gainerako guztiek baino are gutiago. Diputaziokide batzuek –elizaren eta
|
herri
xehearen ordezkariek bereziki, baita noble batzuek ere– beren desadostasuna adierazi nahi izan zuten.
|
|
|
|
Herri
xehetik hain nabarmen bereizten zen jende mota haren gailentasuna lurraren jabetzatik ondorioztatzen da, orobat: zibilizazio mizenikoak lurraz jabetzeko ezagutu zuen erregimen bikoitzaren barruan —lur publikoa eta pribatua—, aristokraten esku zegoen lur pribatua.
|
|
|
Gorde diren pasarte liriko herrikoi gutxiak, duten laburtasunean, interes handikoak dira: epika homerikoak zuzenean erakusten ez duen
|
herri
xehea agertzen dute; gizartearen bizitza arrunteko eszenak dituzte gaitzat: ezkontzak, hil heiagorak, uzta bilketa, aurrez aurreko erotikoak, belaunaldien arteko aurkaritzak, oturuntza, jaia, batailaren prestaketa, garaipenaren ospakizuna, lan kantuak, jolasak...
|
|
|
Lucho Vargas, bere gobernuak sarraskian eduki zuen erantzukizun begi bistakoa estaltzeko edo erlatibizatzeko, aurrera eramaten ari zen jarduna lohia eta okaztagarria gertatzen ari zen, baita bere partiduan geratzen omen ziren eskrupuluko aleentzat ere.
|
Herri
xehearentzat, Vargasena zinismo hutsa zen, zinismo eskandalagarria. Vargasek egia erdiak eta erabateko gezurrak nahasi, harira ez zetozen iker bide berriak irekitzen zituzten datuak –auskalo nondik ateratakoak eta nola lortuak– eman, kontrarioen desprestigioa bilatzen zuten trapu zikinak airera atera, eta oposizioaren interes maltzurrak iradokitzen zituen bileraz bilera, zalantzarik gabe aldez aurretik finkatutako egutegi ongi pentsatu baten arabera.
|
|
|
Baina oker leudeke batzuak eta besteak, horrelako irainak, gordinenak bezala kultu usteenak ere, ezgaitasun baten adierazle baizik ez direlako, ezjakintasun itzel baten isla, humanoen arteko tratuaren sakon hondogabearen eta giza harremanen berezko zailtasunaren latza atzemateko ezina baizik ez baitute salatzen. Kasurik onenean –hau da, borondate txarrik edo herra gaiztorik leporatu ezin zaienen kasuan, halakorik balitz–,
|
herri
xehearen usteen nolakoaren adierazle izango lirateke, eta honako hau bukatu genuke: herri xehearen usteak kamutsak eta ezjakinak direla, alegia, herri xehea bera bezala.
|
|
|
Kasurik onenean –hau da, borondate txarrik edo herra gaiztorik leporatu ezin zaienen kasuan, halakorik balitz–, herri xehearen usteen nolakoaren adierazle izango lirateke, eta honako hau bukatu genuke:
|
herri
xehearen usteak kamutsak eta ezjakinak direla, alegia, herri xehea bera bezala. Gauzen berezko ordena da, jende zenbait –gero eta gutxiago, egia esan, eta eskerrak– gauzen berezko ordenaren aurka oldartzen tematzen den arren.
|
|
|
Kasurik onenean –hau da, borondate txarrik edo herra gaiztorik leporatu ezin zaienen kasuan, halakorik balitz–, herri xehearen usteen nolakoaren adierazle izango lirateke, eta honako hau bukatu genuke: herri xehearen usteak kamutsak eta ezjakinak direla, alegia,
|
herri
xehea bera bezala. Gauzen berezko ordena da, jende zenbait –gero eta gutxiago, egia esan, eta eskerrak– gauzen berezko ordenaren aurka oldartzen tematzen den arren.
|
|
2007
|
|
|
izan ere, norbaitek imajinatzen ditu euskaltzainak kabroi hitzaren etimologiaz edo toponimiaz eztabaidatzen? Hori
|
herri
xeheari dagokio, baina kasu horretan hizkuntza maila batzuetan zerotik hasteko eskatu zitzaion herriari.
|
|
|
Giro politiko horrek eragin nabaria izango du Via del Corno kaleko biztanle guztien bizitzan. Baina tesi politiko bat azaltzetik aparte,
|
herri
xehearen kezkak eta ametsak, amodioak eta gorrotoak kontatzen ditu Pratolinik, herri xehea osatzen duten pertsona apalen mosaiko oso bat erabiliz.
|
|
|
Giro politiko horrek eragin nabaria izango du Via del Corno kaleko biztanle guztien bizitzan. Baina tesi politiko bat azaltzetik aparte, herri xehearen kezkak eta ametsak, amodioak eta gorrotoak kontatzen ditu Pratolinik,
|
herri
xehea osatzen duten pertsona apalen mosaiko oso bat erabiliz.
|
|
|
Idazlearen esperientzia eta oroimena daude agertzen duen unibertso horren jatorrian. Bera ere
|
herri
xehe horretako partaide zen, eta horrexegatik izan zuen joera herri hori bere kontagintzaren protagonista nagusitzat hartzeko.
|
|
|
Horrela, Egiptoko faraoiek zapi harro eta bigunez babestutako egurrezko oheak zituzten.
|
Herri
xeheak, aldiz, lurrean ipinitako palmondo hostoen gainean egiten zuen lo. Grezian ere, ahal zutenek egurrezko, harrizko edo marmolezko oheak zeuzkaten, oihal lodiz estalita.
|
|
|
Errege familiako kideek, modu lotsagarrian jokatuz, Espainiako tronuari uko egin eta Napoleonen esku utzi zuten, eta horrek bere anaia Joseri eman zion. Egoera horretan, Baionan nazio biltzar edo batzarra deitu zen 150 diputaturekin, hain zuzen ere, hiru estamentuetakoak (noblezia, kleroa eta
|
herri
xehea), zenbait probintziatakoak, unibertsitateetakoak, merkataritza kontsulatuetakoak, eta abarretakoak. Asko ez ziren agertu, eta ordezpenak egin arren, izendatuen ordezkagarritasuna oso urria izan zen.
|
|
|
Galizieraren egiazko muga Hegoaldetik ez dago Miño ibaiaren ertzean, Dourokoan baizik. Ipar Portugalen galizeraz mintzo da oraindik gaur
|
herri
xehea; zeren eta XVI., XVII. eta XVIII. mendeetan, a ósmose entre o Norte e o Sul do Miño era constante?.
|
|
|
Eskandalagarria, ordea, frantsesa baztertzea zitzaien; Flandrian burgesia frantsesturik zegoelako, eta bertako hizkuntzari bizkarra emanda, flandriar
|
herri
xeheak, vlaams, dialektoak (flamenderazkoak) erabiltzen zituen arren (Holandako nederlandera ofiziala batere ezagutu gabe).
|
|
|
Euskaldunen kasuan aspaldian irentsi ditugun parekotasunak, gizonen etaemakumeen artekoak, indioek arima ere badutela (zuriek bezainbat, behintzat), zaldunen eta
|
herri
xehearen burmuinen neurrian etab., legamia baino urrunagoeboluzionatu duten beste herrietatik, pentsa dezakegu zerk edo zerk, txikia badaere, bereizten gaituela (txikia izanik ere delikatua, sentibera, omen), gertaerek (mende batzuetako esperimentuek) adierazten duten gisan.
|
|
|
Azken finean herri ezletratu, ezjakin, boteregabearen hizkuntzaz eta kulturaz ari gara. Europar eliteen ulerpidea euskal herribehearen baitan sarrarazi zuen hezkuntza akulturazio luze bat baino ez da izan.Historialari askok dioenaren arabera, hau izan da
|
herri
xehearen historia Europaosoan, baina berezitasun bat dugu hemen: hizkuntzaz aldatu beharra, eremu etaharreman, modernoetara?
|
|
|
Diskurtso publikoak bere egin behar ditu gizarte gaiak oro, modan daudenak eta besteak, botereak gustuko dituenak nahiz besteak, eliteen ardurakoak nahiz
|
herri
xehearenak. Diskurtso publikoak denei erantzun behar die, gizarteak badu-eta itxaropen hori.
|
|
|
Aspaldi batean, jende aberatsaren bizileku beharbada, ez zuten koloreko neskamerik faltetsiko sukaldeetan; arrats hartan, ordea, okupaturik zirudien etxearen usaina aditu zuen Migelek giroan. Eguneroko premiak kario samar ordaindu behar izaten zituen
|
herri
xeheak nonahi, eta biztanle arrunt batek –pentsatu zuen– nekez biltzen ahal zuen hainbateko pisu ederra behar bezala zaintzeko adina sos.
|
|
2008
|
|
|
Iparraldea hegoaldearen kontura garatu da eta itzuli egin behar zaio zerbait. Ez dut esan nahi iparraldeko jende guztia esplotatzailea denik, baina garrantzitsua iruditzen zait herritik herrira doan elkartasuna; normalean elkartasuna ez dugu topatzen dirua daukatenen artean,
|
herri
xehearen baitan baizik. Iparraldeko herritarrak dira askotan beraiek ere ez dutena ematen saiatzen direnak, eta ez gobernu boteretsuak.
|