|
2000
|
|
|
Espainiari buruzko irakasgaiek balio akademiko handiagoa izan ohi dute Euskal Herriari buruzkoek baino, zergatik? Euskal Herrian bizi garen unetik ez al genuke gure
|
Herriko
jakintzetan sakondu behar besteetan egiten dugun legez?
|
|
|
Ondikotz, nire andreak ez barneratu nahi
|
herri
jakintzaren arrazoi ez beti argietan, eta munduko gizonik bitxiena nintzelako leloa errepikatzeari lotzen zitzaion. Bitxikeria bat gehiago, pairaezin bilakatzen omen ninduen bitxikeri meta gogorrean.
|
|
2001
|
|
|
" Diccionario Vasco Español Frances". Bertan tokiz toki bilduriko
|
herri
jakintza ageri da, erran nahi baita denetarik jaso zuela, baita egungo ikuspegitik aspaldi euskalduna ez den hainbat populazio guneko altxor galdua ere, arabarra kasu. Hori dela medio, zenbait ikerlari edota idazlek bertan ediren du bere liburuak aberasteko iturri agorrezina.
|
|
|
|
Herri
jakintzak behin eta birritan gogora ekartzen digu elurrak nolako garrantzia duen, makinatxo bat atsotitz eta esaera zaharretan.
|
|
|
|
Herri
jakintzak behin eta birritan gogora ekartzen digu elurrak nolako garrantzia duen, makinatxo bat atsotitz eta esaera zaharretan.
|
|
|
|
Herri
jakintzak dioenez, Jeltsek aurkitu zuen bitamina XVI. mendean marinelek izaten zituzten gaixotasunei buruz jakin behar dugu. Beren bizitzaren zati handi bat itsasontzi batean igarotzen zuten, kontserbazio luzeko produktuekin elikatzen.
|
|
2002
|
|
|
Euzko
|
erri
jakintza (Euzkadi, VII) 813
|
|
|
1932 Euzko
|
erri
jakintza (Euzkadi, VII) 813
|
|
|
Euzko
|
erri
jakintza (Euzkadi, VII) 813
|
|
2003
|
|
|
Baina hau be autortu behar: XVIIIgarren mendearen azken aldirarte,
|
herri
jakintza hori herriak berak baino ez eban aintzat hartzen; gizon" landuak" kulturadunak" huskeritzat" eta" itsusitzat" euki eroen herri jakintza hori. Orduan, baina, ingles batzuk hasi ziran herri jakintza osoa aintzat hartzen; gero, alemanak be bai eta, apurka apurka, beste herrialde guztiak.
|
|
|
Baina hau be autortu behar: XVIIIgarren mendearen azken aldirarte, herri jakintza hori herriak berak baino ez eban aintzat hartzen; gizon" landuak" kulturadunak" huskeritzat" eta" itsusitzat" euki eroen
|
herri
jakintza hori. Orduan, baina, ingles batzuk hasi ziran herri jakintza osoa aintzat hartzen; gero, alemanak be bai eta, apurka apurka, beste herrialde guztiak.
|
|
|
XVIIIgarren mendearen azken aldirarte, herri jakintza hori herriak berak baino ez eban aintzat hartzen; gizon" landuak" kulturadunak" huskeritzat" eta" itsusitzat" euki eroen herri jakintza hori. Orduan, baina, ingles batzuk hasi ziran
|
herri
jakintza osoa aintzat hartzen; gero, alemanak be bai eta, apurka apurka, beste herrialde guztiak.
|
|
|
Juan Iñazio Iztueta, zaldibitarra(). Berau dogu, harenbaten, gure inguruotan, lehenengo folklorista ta
|
herri
jakintzaren lehenengo biltzailea (beti ez gara euskaldunok besteen atzetik ibiliko!). Jakina, hemen be betikoa jazo jaku:
|
|
|
" Folklore" hori zer dan? Eskolabako jendeen kulturea, edo, Azkueren esanera,
|
herriaren
jakintza. Jakintza horrek, ostera, arlo asko ditu (folklorea bera be, Etnografiaren zati bat baino ez da):
|
|
|
Gaur, jakintsuen artean, geroago ta garrantzia handiagoa emoten jako
|
herriaren
jakintza honi (ta herri literatureari). Begira zer dinoan Rodney A. Gallop, ingles euskaltzale sutsuak:
|
|
|
9 José Miguel de Barandiaran: abade txalogarri ta langile honek, Bitoriako Seminarioan maisu egoala, abadegaien laguntzarekin, sakon ta zehatz aztertu eban gure
|
herri
jakintza: Anuario de Eusko Folklore.
|
|
|
Aztertu daigun orain gure
|
herri
jakintzaren alderdi eder, berezi ta aberats bat.
|
|
|
a.
|
Herri
jakintza sakondu du. Herri jakintzaz hau da ulerten duguna:
|
|
|
a. Herri jakintza sakondu du.
|
Herri
jakintzaz hau da ulerten duguna: kultur herrikoi baten aintzindari edo bide jartzaile behar du unibertsitatea.
|
|
2004
|
|
|
Kontsumoa, neurri batean, alferrik galtzen da; izan ere, ia plater batzuei laguntzeko eta animaliak elikatzeko erabiltzen da. Perun milaka urteko kontsumo tradizioak erreskatatzeko —lau mila urtetik gorako kamote osasuntsuaren aztarnak aurkitu dira— eta
|
herri
jakintza birbaloratzeko, Aita Santuaren Nazioarteko Zentroak (CIP) eta Nekazaritzaren Ikerketa eta Hedapenerako Institutu Nazionalak (INIA), 2003ko sukaldaritzako plater onenak biltzen dituen oinarrizko errezeta bat argitaratu dute. Ahalegin horrekin, CIPek eta INIAk erakutsi nahi dute kamoteak ez duela soilik janaria laguntzeko balio, sarrerak, hondoko platerak, postreak eta edari gozoak prestatzeko osagai elikagarri eta gozoa ere badela.
|
|
|
Mexikar janari tradizionala belaunaldia; beraz, errezeta tipikoenak eta gozoenak, ahaztu beharrean, aberastuz joan dira denboraren poderioz, eta sukaldaritzaren kulturak sukaldaritza mexikar berri bat sortu du. Sukaldaritza horrek plater sofistikatuak ditu ezaugarri, dotore samarrak, baina
|
herri
jakintzatik urrundu ez direnak. Mexikon, Puebla, Oaxaca eta Yucatan estatuetakoak dira sukaldaritzarik ezagunenak, eta, maila txikiagoan, Veracruzekoak ere bai.
|
|
|
Biblian, kanporatzea eragin zuen fruitu debekatu gisa paradisuko gizakia. Baita haien osaera ezagutu gabe ere kimika eta haren nutrizio propietateak,
|
herri
jakintza beti eman dizkio bertute osasungarriak. Duela milaka urte fruta hauek biltzen dituzte.
|
|
|
Bestetik ere
|
herrien
jakintza mailla eta bizimodua gaur baiño askozaz beherago zegoen. Nork har zezakean XIX garren menderarte ikaskintzarik?
|
|
|
hau ez zaie herri txikiei kaltegarri gertatu. Kzarren denborako
|
herri
jakintza ez zan neholaz ere gaurko maillan. Ezta gutxiagorik ere!
|
|
2005
|
|
|
" Idatz eta Mintz" eta Platonen oihartzunak dakartzan" Egiederko Alegi" narrazioak ditugu horren adibide. Alegia hauetan Zarate ahozko baliabideen alde agertzen da, eta gainera ahozko baliabide horiek (atsotitz, sermoi, alegi...)
|
herri
jakintzaren sinboloak izateaz gain, Zarateren literatura klasiko eta erretorikarekiko zaletasuna agertzen dute.
|
|
2006
|
|
|
gure
|
herri
jakintzaren bilduma ederrek
|
|
2007
|
|
|
Pirinio kateko biztanleak euskal izatearekin lotzen duten beste ezaugarri batzuk ere badira, hizkuntza ez ezik.
|
Herri
jakintza eta sinesteen aldekoak dira batzuk.
|
|
|
< Volk> (irakur: folk) herria da (hala < Volkswagen>, herriaren autoa, eta ingelesez < folklore>
|
herriaren
jakintza edo) 119, tarteko < s> genitibo saxoia, eta < Geist> (irakur: gaist) gogoa:
|
|
|
Pentsamoldearei dagokionez, bigarren Aintzinak aurrekoaren oinarri ber berak izan zituen: kristautasuna, euskaltasuna eta
|
herri
jakintza. Helburu berberak izan zituen:
|
|
|
euskal mundu tradizionala. Adibide ona da AzkuerenEuskal
|
Herriko
Jakintza edo Barandiaranen lan etnografikoen bilduma16.
|
|
2008
|
|
|
Aho hertsitik ez da eulirik sartzen, Aho bat, bi belarri; guti mintza, anitz adi...
|
Herri
jakintzak ez ditu maite hiztunak.
|
|
|
Atsotitzek
|
herri
jakintza biltzen dute, baina baita herri astakeriak ere.
|
|
|
Hasieran, uzkurtasunak zuhur izatera bultzatzen zuelako edo, gogoz aritu zen Beñardo eskolan, maisuaren aginduak betez eta ikaskideekin sor zitezkeèn balizko istiluak eragotziz. Baina
|
herri
jakintzak baieztatzen duenaren aurka?, gogoa dagoen lekuan aldaparik ez, dio esaera zaharrak?, maldan gora egin zitzaion eskolan aurrera egitea, ikastea izugarri kostatzen baitzitzaion; Beñardok bazuen, izan ere, jario handiko ur laster hura, euskararen iturritik zetorkiona eta ezin geldiarazi zuena, halako eran, non ur lasterrak aurretik baitzeramatzan arimaren lurretara beste bide batetik, gazteleraren bidetik, adibidez?
|
|
|
Horixe zen Azkueren kezka bat. Haren altxorra ez da Oiarzungo urre meatzak irudi agortua, baina J. M. Satrustegik euskal mitoen galera eta ez eraberritzeak kezkaturik zegoene an, arrenkura berdina zeukan, ahoz galtzen direnak
|
herri
jakintza horretan aurkituko ditugu gure arbasoek, aukeratu, hobetu ogasunak. Noski, corpus baten duintasuna dela-eta, iritziak iritzi, herri baten kulturan agrikulturan bezala lore, gari, arto eta patata egin ote daiteke lur, lohi eta zimaur arruntik gabe?
|
|
|
Xahorentzat euskaldunek beren tradizio eta folklorean jatorrizko herrien ideal iraultzaileak gordetzen zituzten. Eta Xaho
|
herri
jakintza hori jasotzen saiatu zen. Nolanahi ere, Xahok euskal folkloreko elementuak, bestelako legendekin eta berak asmaturikoekin askatasun osoz nahasten, edertzen eta eraldatzen zituen, guztiz itxuraldatuz.
|
|
|
Hola, 1882ko artikulu batean, Antonio Truebak, ingelesek 1876an eratutako Folklore Society aren eredura, Euskal Herrian ere gisa bereko folklore elkarte bat sortu beharra aldarrikatu zuen. Truebaren ustez, euskal
|
herri
jakintzen bilketa lana ordurako nahiko aurreraturik zegoen, eta balantze gisa honako mugarriak aipatzen zituen: Goizuetaren Leyendas vascongadas, Arakistain-en Tradiciones vasco cántabras, Sotero Manteli k jasotako (eta berridatzitako) bi legenda, Becerro de Bengoaren lan literario ikerketazkoak, Manterolaren euskal kantutegia, Oloriz en erromantzeak, Campionek Orregari buruz idatzitako euskarazko legenda bat, Vicente Aranak tradizio historiko herrikoietan oinarrituz idatzitako legendak, etab.244 Nabarmentzekoa da, Arakistain edo Goizuetaren obrak bizi bizi egoteaz gain, Truebaren balantzean uneko egileen errekreazio historiko legendarioak eta egiazko herri tradizioak nahastu egiten zirela.
|
|
|
Folklore, hiztegi, toponimo eta
|
herri
jakintzen bilketa egitasmo zabal honek ez du guztiz hausten literatura egiteko asmoekin («sirviese de base á la literatura de lo porvenir»). Baina jada ez da soilik literatura egiteko asmo bat, baizik hori baino gauza zabalagoa.
|
|
|
Halaber, Juaristirekin segituz, Arakistainek
|
herri
jakintza biltzeko premia eta interesa adierazi zituen:
|
|
|
Hortaz Arakistain modukoek esan baina egiten ez zutena Azkuek burutuko zuen. Hola bada, Azkueren lana lehenagotik zetorren
|
herri
jakintza biltzeko proposamen erromantikoaren segida zen. Aurreko idazleek baino era metodikoagoaz egina, ez hain literarioa, baina arloa haiek markatutakoa zen.
|
|
|
Azkueren erromantizismoa bada, ez zen konbentzio edo artifizio estetiko soil gisa agertzen, baizik barne barnetik bizi zuen jarrera bital gisa. Beraz, batetik Azkuek bere heziketa garaian xurgatu zuen erromantizismoak bere jardueraren lan esparrua seinalatu bazion(
|
herri
jakintza biltzea, jasotzea, salbatzea...), ideal hori bizi osoan mantendu zuen, eta ez inertzia desfasatu soilez, baizik barneraino asumitu zuelako, bere izakerarekin osoki egokituz. Mitxelenak adierazi izan duen bezala, Azkuerengan, sakonean, beste ideia batzuen azpitik erromantiko bat zegoen, horrek ahalbidetuz egin zuen lan zabala egitea:
|
|
|
«muchas veces[...] he considerado cuanto daño hace en mí al vascófilo la música»310 Baina gauzak ondo egin nahi baitzituen Azkuek arlo jakinetan sakontzen saiatzen zen. Horrek ez zuen kentzen Azkueren bokazioa
|
herri
jakintza guztietara hedatzea zenik. Maiz, gainera, arlo bat lantzeak, ezustean, bestea lantzera zeraman.
|
|
|
Beraz, hasiera bertatik ageri zen folklorea,
|
herri
jakintza, hizkuntza eta euskal tradizio ahalik eta gehien lantzeko asmoa, gerora, esan bezala, esparru berrietara hedatuz eta zabalduz joango zena. Era horretara, uneko herri tradizioak jaso eta literatur lanak sortzeaz gain, hiztegiaren haritik Azkuek iraganeko euskara ikertzera, edo kantuak jasotzera ere jo zuen.
|
|
|
Eta Beinda betikon bezala, bere jarduera gehienetan arlo desberdinetako osagaiak konbinatzen zituen. ...Izkindean, corpus gramatikal bat eskaintzeaz gain, itzulpen ariketa didaktikoak egiteko balioko zuen aurkezpen elebiduna eman zion testuari; euskarazko partean bizkaierazko eredu bokazioz normatibo bat proposatzen zuen, horrek euskararen prestigio eta estatus soziala hobetuko zuen itxaropenaz; halaber, propioki ezaugarri gramatikalak aztertzeaz gain, haur hizkera edo hitz onomatopeikoak bezalako
|
herri
jakintzak ere xumeki jasotzen zituen; eta bukaeran, eranskin gisa, testuan erabilitako hizkera teknikoarekin euskara gaztelania eta gaztelania euskara hiztegitxo bana aurkitzen dira. Hola, printzipioz gramatika lan espezializatu bat izan behar zenean, hainbat auzi kolateral erantsi zituen.
|
|
|
Hortaz Azkueren pentsaera propioarekin erlazioan azaldu da. Eta hain zuzen bere folklore eta
|
herri
jakintzak biltzeko ekimena hobeto ulertzeko gakoren bat ematen du auzi honek.
|
|
|
Hasieran, uzkurtasunak zuhur izatera bultzatzen zuelako edo, gogoz aritu zen Beñardo eskolan, maisuaren aginduak betez eta ikaskideekin sor zitezkeèn balizko istiluak eragotziz. Baina
|
herri
jakintzak baieztatzen duenaren aurka –" gogoa dagoen lekuan aldaparik ez" dio esaera zaharrak–, maldan gora egin zitzaion eskolan aurrera egitea, ikastea izugarri kostatzen baitzitzaion; Beñardok bazuen, izan ere, jario handiko ur laster hura, euskararen iturritik zetorkiona eta ezin geldiarazi zuena, halako eran, non ur lasterrak aurretik baitzeramatzan arimaren lurretara be... esan nahi baita euskara beti sartzen zela nola edo hala, uholde bat bezala maiz, gazteleraren mundu jaioberrian, prozesu ia automatiko batean, zeinak Beñardoren arreta desbideratzen baitzuen eta haren kontzentrazioa eragozten, mutilaren baitan halako anabasa bat sortuz –" Hitzen dantzan bizi naiz/ arin arinean;/ pentsatu baino lehen,/ hitza mingainean(...)" esan zuen bere bertsoetako batean–, harik eta, hiru aste zeramatzala, maisuak galdetu zion arte:
|
|
2009
|
|
|
Bilbao: Labayru Ikastegia Bizkaiko Aurrezki Kutxa, Aldizkarietan
|
herri
jakintzaren adierazpide asko batu eta zabaldu dira.
|
|
|
Antonio Zavalak 1961etik aurrera zuzendutako" Auspoa Liburutegia" da herri literaturako cotpusik handienetako bat euskaraz. handia egin du, bertsolari eta beste
|
herri
jakintzaren lekuko trebeak idaztera bultzatuz. Zeregin horretan hirurehun liburutik gora atera ditu, eta berak bildu ez balitu, materialetariko asko betiko ahantzi edo galduak gertatuko ziren.
|
|
|
Erreferentziako biltzailea dugu Jose Migel Barandiaran() ere, bere oinatzak
|
herri
jakintzara zuzendu bazituen ere herri literaturara baino gehiago; arlo honetan ipuin eta elezaharretan da ekarkorrena bere bilketa. Obras Completas bilduman berrargitaratu ziren lehenago aldizkarietan barreiaturik zeuden lan asko, eta oraintsuago, berak zuzentzen zuen Eusko Folklore aldizkariaren aldi biak tomo bitan, aurkibide erosoekin lagunduta.
|
|
|
Herri literatura, belaunik belaun iraun eta biziarazia zenez gero, ederra zen berez, baina batez ere herriaren izpirituaren gordailua: herriaren arima horrexen bila zebiltzalako saiatu ziren ipuinak, kantuak, elezaharrak eta
|
herri
jakintzako adierazpen mota guztiak batzen eta gordetzen. Herri literatura arloan, mugimendu honen aitzindari eta buruak Grimm anaiak izan ziren, Jacob eta Wilhelm.
|
|
|
Belaunik belaun, mendeetan zehar, transmititu izan ziren herri kanta eta kontuen altxorra ere literatura ederraren barruan sartzen zen. Aldi horretan goratu eta estimuz onetsi zituzten ahoz aho mendeetan zehar iraunarazi ziren
|
herri
jakintza eta herri literatura. Euskal Herrian ere oihartzun handia izan zuen Ingalaterrako mugimenduak.
|
|
|
Gertakizun natural batzuk heriotzaren zantzu legez ulertu izan dira
|
herri
jakintzan. Kasurako sorgin epetxari beldurra eduki izan dio lehenagoko jendeak.
|
|
|
Foroak eta blogak Internet, berriz, ondare garrantzitsu hori “ahanzturatik ateratzeko” beste leku bikaina da. Filosofia horrekin sortu zen Baúl del recuerdoren proiektua, protagonistek kontatutako gertaeren eta istorioen topagunea,
|
herri
jakintza osatzen duten olerkiak eta atsotitzak, herrien historiari lotutako sukaldaritza errezetak, gaixotasunak sendatzeko etxeko erremedioak edo galdutako tradizioak, oroimenean behintzat kontserbatu nahi dituztenak. Interneten bidez gazteen eta helduen arteko komunikazioa hobetu da Interesa dutenek artikulu, argazki edo errezeten bidez konta dezakete beren esperientzia.
|
|
2010
|
|
|
Euzkadin Lauaxetarekin harremanetan jarri zela adierazi dugu. Harreman hauek sendotuz joango dira gerora eta Lauaxetak, herriko kronikak ez eze,
|
herri
jakintza, ohiturak, estropada bertsoak etab. biltzea ere eskatu zion. Eta Augustini, bere bizitzako lan arlo handi bat izango dena zabaltzen zaio.
|
|
|
Horrela, hiru lan esparru landuko ditu Euzkadin: kronikak, artikuluak eta
|
herri
jakintza. Bestalde, Lauaxeta eta herrietako idazleen artean konfiantza handiko euskal eskola modukoa sortu zen.
|
|
|
Mitxoleta.
|
Herri
jakintzak lasaigarri leuna ematen die nerbio sisteman, baina mitxoleta haziek ez dituzte kontzentratzen propietate horiek dituzten landarearen osagai opiazeoak. Nutrizio aldetik duten balioari dagokionez, aipatzekoak dira proteina (%18), koipe (%45) eta zuntz (%10) ugari (%40).
|
|
|
|
Herri
jakintza
|
|
2011
|
|
|
Ikusten genduan gure nagusiak apurka apurka gure ondotik bajoiazala gure informanteetariko batzuk be joan egin jakuz bien bitartean, eta eurekin batera gorderik eukien altxorrik handiena, herriko hizkuntzaren parte bat. Halan bada, Labayru Ikastegikoek euskera eta
|
herri
jakintza gaietan esperientzia luzea eukiela kontuan hartuta, geure herri ondarea batu eta haren aztertze sistematiko bat egiteko asmoaz, eurakaz hartu emonean jarri ginan.
|
|
|
Busturiko
|
herri
jakintza gaietan sartu ahala, herriko batzuen eta besteen ezizenak urteten dabe apurka apurka. Batu doguzanen artean jatorri eta aldi diferenteetakoak dagoz.
|
|
|
Visión lingüística de Europa en el siglo XIX (1996); Aranzazu y la historia musical del País Vasco (1968); El Padre Madina, músico vasco y universal (1972); La música del Barroco al Romanticismo (1989); Karmelo Etxegarai, idazle Gernikan (1975); R.M. Azkue:
|
Herri
Jakintzatik euskara modernora (1999); eta abar.
|
|
|
Don Damián medikuak eta don Mariano botikariak medizinari buruzko ikuspegi desberdinak zituzten: ...inestekotan, zeren gizon hura berez baitzen eszeptikoa, medizinari zegozkiòn gaietan ez ezik, erlijio kontuetan ere?, zientzian baizik ez baitzuen sinesten, eskolatik eta unibertsitatetik kanpora ikas zitezkeenak aintzakotzat hartzen ez zituela; don Mariano, aldiz, hagitzez ere malguagoa zen, eta, zientziari bere begirunea bazion ere, gizaldiz gizaldi helarazitako eta emaitzen arabera sendotutako
|
herri
jakintzan ere bazuen federik.
|
|
|
Resurreccion Maria Azkue.
|
Herri
jakintzatik euskara modernora, Bidebarrieta, 1999, IV, 139
|
|
|
|
Herri
jakintzarekin lotuta garai honetan ez zen liburu gisa beste ezer argitaratu. Folkloreari buruzko lan laburren bat edo beste, sasoiko aldizkarietan plazaratu zen210 Bestelako obrarik gabe, R.
|
|
|
Adibidez N. Altzolaren «Bidasoa aldeko
|
erri
jakintzatik ale batzuk» Muniberen zientziaeranskinean atera zen.
|
|
|
Muniberen Natur Zientzien eranskinean N. Altzolak «Bidasoa aldeko
|
erri
jakintzatik ale batzuk» argitaratu zuen (1962). N. Altzolak gainera beste aldizkari batean Anuario de la Sociedad de Eusko Folklore arlo bereko beste lan bat kaleratu zuen:
|
|
|
Kontsumoko gomendio guztiek oinarrizko elikagaitzat jotzen duten arren, gaur egun haien kontsumoa zenbait alderdi negatiborekin lotuta dago arrazoirik gabe, bereziki argaltzea denean.
|
Herri
jakintzak esaten du ogiak asko gizentzen duela, ez duela jaten dieta egiten denean edo mamiak azala baino gehiago gizentzen duela pentsatzen denean. Herritarrek, oro har, uste dute biskoteak barrako ogia baino egokiagoak direla dieta egiten denean, eta integralera jotzen dute dietak egiten direnean bakarrik (argaltzea, diabetea, idorreria, kolesterola).
|
|
|
Iritzi hain zorrotzak eta itxuraz seguruak eta kontrajarriak nahasita egon ohi da, eta topikoen, gehiegikerien eta akatsen multzo batekin, arriskutsuak izan baitaitezke eta nork bere zentzuan duen konfiantza galaraz diezaiokete. Letra inprimatuaren, esperientziaren ahotsaren eta?
|
herri
jakintza, delakoaren itxurazko agintea dela eta, jarrera kritikoa izan behar da eta azalpenik ez duen araurik ez da onartu behar.
|
|
|
Astrofisikoek esaten dutenez, unibertsoaren sakonak baditu erradiazioa eta hotsa, edo murmurioa hobeki esan, Lekuonatarren etxean ere euskara eta herri kulturaren sakoneko hotsak nabari zitezkeen. Etxe hartan
|
herri
jakintza baten adierazpen kultua nabari zitekeen, irakurketen bitartez kultura unibertsalago batean txertatua, eta niri nahasketa hark on handia egin zidan, han ohartu nintzelako berdin baliagarri eta erabilgarri zitezkeela euskara, nola latina, espainola, italiera eta frantsesa; batek maite zitzakeela bertsolariak, bai, baina berdin Orixe, Fray Luis de León edo Georges Bernanos, norberaren nor ...
|
|
2012
|
|
|
Horrek guztiak, azken buruan, ondorio jakina dakar:
|
herri
jakintzaren baitako, eta bere ordura arteko hizkuntzan sortutako, mezuen etengabeko gutxitzea eta ahultzea.
|
|
|
|
Herri
jakintzak garbi adierazten du zer ez den egin behar horrelako izakiekin topo eginez gero: ez zaie inoiz erantzun behar, edonolakoak izanda ere haiei entzundako hotsak, deiak, uluak edo irrintziak.
|
|
|
c) Esatariaren iritzia
|
herri
jakintzaren edo pentsaeraren atzean ezkutatzea. Maiz aski, esatariak berak dioenaren inguruko iritzia agerian jartzen duenean, iritzi horren atzean hiztun komunitatea osatzen duten gehienen iritzia ezkutatzen da.
|
|
2013
|
|
|
Folklorea, kultura eta artearen arteko harremanak ikertzen ditu Malagako (Espainia) artista euskaldunak. «Esaera zaharrak esperientzia kolektiboak sortu dituen adierazpenak dira;
|
herri
jakintzaren adibide argia», dio artistak. Euskara ikasteko prozesuan sortzaileak topatu dituen atsotitzen bilduma egin nahi izan du.
|
|
|
Doña Klotildek, izan ere, herri herriko euskara egiten zuen?. Txinddurrixa be, kontra baiño oba alde!?, esan zuen zehatz mehatz?, bere ezpainetan grazia berezia hartzen zuena, han hemenka bere asmamenak sortzen zituèn esaldi pipertsuei toki eginez, edo
|
herri
jakintzaren esaera zaharrak tartean sartuz, hitzaren eta hizkeraren jardun ezin distiratsuagoan...
|
|
|
Susmagarria. Ez da harritzekoa deabruaren eskolakoa egin bazuen gure
|
herri
jakintzak. Badakigu, guti goiti beheiti, non zer noiz egin zuen.
|
|
|
Baina Andoaingo semearen lan erraldoiari bere osotasunean adituz gero, iruzurgile hutsarenaz baino hobe, sarritan tricksterhoriek aldi berean izan ohi diren kultur heroien itxuraz ere irudika daiteke Larramendi, San Martin berri baten antzera, azken hau denez gero euskal tradizioan tricksteramarruak dituen kultur heroia (Astigarraga, Kalzakorta, Pedrosa, 2008). Kultur heroi horiek egin ohi dutenez, Larramendik ere bere
|
herriaren esku
jakintzaren sekretuak jarri nahi zituen, hizkuntza jakintzarenak batez ere, gramatika poetikari eta lexikografiari denbora eta ahalegina eskainita. Lan horietako batzuk Salamancan egin zituen, non eta inperioaren jakintzaren gunetzat jo litekeen hirian.
|
|
|
Doña Klotildek, izan ere, herri herriko euskara egiten zuen –" Txinddurrixa be, kontra baiño oba alde!", esan zuen zehatz mehatz–, bere ezpainetan grazia berezia hartzen zuena, han hemenka bere asmamenak sortzen zituèn esaldi pipertsuei toki eginez, edo
|
herri
jakintzaren esaera zaharrak tartean sartuz, hitzaren eta hizkeraren jardun ezin distiratsuagoan...
|
|
2014
|
|
|
Turismo etnokulturalaren formak askotarikoak izan daitezke, ikusi dugun moduan: ibilbide gidatua, dantza, folklore eta musika tradizionala, egonaldiak komunitateetan Saintes Marie de la Mer era erromesaldian, kondairak eta mitoak ezagutzea, gastronomia dastatzea, bizimodua ezagutzea (artisaugintza bezalako jarduera tradzionalak), sendabelarrak eta gaixotasunen zergatiak ezagutzea,
|
herri
jakintza ezagutzea, ezkontzak bezalako ospakizunetan parte hartzea, ostatuak, garraioa, etab. Turismo autentikoa da, eta eragileak tokiko pertsonak dira. Kolektibitateengan gerta litezkeen eragin negatiboak murrizteko, lan garrantzitsua dago komunitateekin egiteko; hain zuzen ere, jakin egin behar da zein komunitate dagoen bisitariak hartzeko prest eta zer modutan interakzionatu nahi duen bisitariekin.
|
|
2015
|
|
|
1924an ezarri zituen zuen Rudolf Steinerrek nekazaritza mota horren printzipioak. Baina ereiteko eta zuhaitzak landatzeko edo ebakitzeko une egokiaren inguruko sinesmenak Ilargiaren ohiko faseekin ageri dira lotuta Euskal Herriko
|
herri
jakintzan.
|
|
|
Beraz, horiek denak kontuan harturik, ez dakit istripuak simetrikoak edo alderantzizkoak izan ziren, eta bost axola behar liguke gainera. Askoz ere garbiago dago
|
herri
jakintzarena, inondik ere: zorigaitzak ez direla inoiz bakarrik etortzen, eta bestea, zera, bestea:
|
|
|
– Aforismo antzekoak,
|
herri
jakintzatik jasoak: Abisuak.
|
|
|
|
Herrien
jakintza eta jakituria ezin ditugu bereizi, urrundu, ezagutzaren gorputz gero eta zabalago horretatik.
|
|
2016
|
|
|
Hori iraultzeko lanean ari dira Diman. Eta
|
herriko
jakintzaren transmisioa bermatzeko unitate didaktikoak osatzen ari da Dimesten Herri Hezitzailea elkartea. Hala azaldu du Ibon Iza kideak:
|
|
|
Eta herriko erreka, tontor eta toponimia ere oso presente zegoen. Galtzen ari gara
|
herri
jakintza hori. Eskolan, Txina non dagoen ikasten dute haurrek, baina, gero, ez dute herriko Indusi erreka zein den ikasten".
|
|
|
Dengbejek pasatu dute gure jakintza belaunaldiz belaunaldi. Esaerak, antzinako historiak eta abar batzen dira hor eta ederra da estrofetan nola uztartzen diren errimak eta
|
herriaren
jakintza.
|
|
|
Horrek guztiak, azken buruan, ondorio jakina dakar:
|
herri
jakintzaren baitako, eta bere ordura arteko hizkuntzan sortutako, mezuak etengabe gutxitzea eta ahultzea. Oso ezaguna dugu urbanizazioaren eragin molde hori gure artean.
|
|
|
Aforismo antzekoak,
|
herri
jakintzatik jasoak: Abisuak.
|
|
|
Bizenta Mogelen izena daraman elkarte batek hitzaldi zikloak antolatzen ditu haren jaioterrian, Azkoitian. Erlijioaz, kulturaz edota humanitateez kezkatutako jendea da,
|
herriari
jakintza eta gogoeta iturriak eskaini nahi dizkiona. Alabaina, batzuetan barrura begirako hausnarketa egin behar izaten da.
|
|
2017
|
|
|
Baina, finean, helburu bat izan dute: mendiko abeltzaintza espazio horientzat kaltegarria dela pentsaraztea.Ematen duenez, ez dira nahikoa kontrako baieztapena egiten duten hamaika ikerketa, ez eta
|
herri
jakintza bera, geroz eta kaletarragoak garen gizarte honetan ahazten ari zaigun ondare kulturala, lurraren eta lurraldearen kudeaketan gizakiak izan dezakeen eragin positiboa, alegia. Ezin liteke ulertu, bestela, «natur baliabideen ustiaketa eta kontserbazioaren arteko oreka» bilatu behar dela esatea, ez baita onartu nahi abeltzaintza dela babes eremu izendatutako habitat horien sortzaile eta kontserbatzailea.
|
|
|
Gaia ezkutuan egon izanak ez du esan nahi gaia ezezaguna izan denik.
|
Herri
jakintzan, esaterako, asko dira apaizen gehiegikeriei erreferentzia egiten dieten esaera zahar eta erranairuak. Jakina zen, beraz, baina izena falta izan zaio arazoari orain oso gutxira arte:
|
|
|
Baina ez zen mugatu arkeologiaren datu hotzetara. Aurkikuntza materialak mitologiarekin eta
|
herri
jakintzarekin uztartuz, Europa Zaharraren, Europa aurre indoeuroparraren erretratu berria marraztu zuen. Benetako iraultza suposatu zuen Gimbutasen interpretazioak, ordura arteko usteak hankaz gora jartzeraino.
|
|
|
gidoia edo kontakizuna BeKa (Bertrand Escaich eta Caroline Roque), marrazkiak Marko Armspach, kolorea Maëla Cosson. Kontakizun baikorra,
|
herri
jakintzaz betea, gauza ttikien gozatzera gomitatzen duena. Istorioa:
|
|
2018
|
|
|
Askotan egiten digute galdera hori, eta bi erantzun mota ditu. Batetik,
|
herri
jakintza, herri kultura, edo, bestela esanda, errealitatea ulertu eta interpretatzeko baliabideak eta jakintza sortzen eta sustatzen dituen eragile bat da Ipes. Hori izan da beti:
|
|
|
Mendi bideak edo xendak eta sendabelarrak uztartzen dituen hitz jokoa da", dio Otamendik. Legorretako
|
herri
jakintzaren ganbara gisa izendatu dute jarduera. Izan ere, baserrietako gordailua izateaz gain, burua ere badelako ganbara.
|
|
|
Hala aritu gara orain arteko jardunaldi eta gogoeta kolektiboetan… herri mugimenduek sorturiko ezagutzak eta praktikak ere kontuan hartu behar, ikusgarri egin behar… ezagutzaren balantzan beti akademiaren pisua garaile… hori orekatu behar… Sorbaldak lasaitu ditu, eta murmurika geure burua zirikatu dugu:
|
Herri
jakintzak, horra hor beste gako bat. Herri mugimenduek sorturiko ezagutzaren aukerez eta ajeez ere jardun nahi dugu, horiek ere auzitan jartzen dituztelako ezagutza instituzionalizatuaren muga hertsiak, eta ezagutza kolektiboki sortzeko gune direlako.
|
|
|
Karpeta horia eskuan hartu du kide batek: BOR BOR (K)
|
HERRI
JAKINTZEN LABORATEGIA, JOXEMI ZUMALABE FUNDAZIOA [8]. Paperak harrotu ondoren topatu du zerrenda:
|
|
|
“Erronka bat badute
|
herri
jakintzek. Elkarrizketa, lankidetza, eta elkarren aitortza sustatu behar dute jakintza esparruen artean, estraktibismo kognitiboa saiheste aldera.
|
|
|
[8] BOR BOR (K)
|
HERRI
JAKINTZEN LABORATEGIA: Herri hezkuntza eta beraz, jakintzaren eraikuntza kolektiboa du ardatz.
|
|
|
Idazleok
|
erriaren
jakintza mallara makurtu ala euskeriari soilki begiratuz bera landu ta aberastu erriari jaramonik egiteke. Ez bat ez beste.
|
|
2019
|
|
|
Heriotzak berdintzen omen gaitu behin betiko loan, pobrearen esperantza hauspotzeko
|
herri
jakintza horrek irakatsi digunez; baina, hori baino lehen, behin behineko loak ere berdintzen gaitu pixka bat. Boteretsua baita loa, inondik ere, eta artegagarria ere bai, ondo pentsatuz gero:
|
|
|
M. Azkue:
|
Herri
Jakintzatik euskara modernora?. Bidebarrieta IV, 139
|
|
|
Deposituak “Azenarioak jaten ditu, ikusmenerako onak direnak”.
|
Herri
jakintzak asmatu egiten zuen: azenarioa, A bitaminan aberatsa, funtsezkoa da gaueko ikusmena hobetzeko, eta kataratak eta makula endekapena prebenitzeko eta hortzak, azala eta mukosak egoera onean egoteko ere baliagarria da.
|