|
2000
|
|
|
Oroitzapen askoren iturri diren herri musikako abesti mitikoen bilketa egiten du. Eta bide batez, orain gutxi arte,
|
herri
askotan, belaunaldiz belaunaldi transmititu den musika instrumentuari omenalditxo bat eskaintzen dio
|
|
|
Dena izan da deskubrimendu bat... baina ez dut pentsatu ere egin nahi nolakoa izango zen herri hau ez balitz abertzaletasuna ezkerreko baloreekin uztartzen ahalegindu zen belaunaldi hura egon. Aresti, Zeruko Argiako «Gazte gara»ko artikuluak, euskalduntzearen konzientziazio kanpainak... garai horretan gure historiak hartzen duen birak egiten gaitu desberdin seguruenik beste
|
herri
askorengandik. Ozta ozta libratu garela esan liteke
|
|
|
Alabaina, euskararekiko konpromisoa ez baita egun bakarreko afera. Laudion ez ezik, Arabako beste
|
herri
askotan ere izan dira kontzertu, hitzaldi, antzezlan eta erakusketak. Besteak beste, Kepa Junkerak, Koldo Zuazok, Kukubiltxok eta Takolo, Pirritx eta Porrotxek hartu dute parte Araba Euskarazeko kultur egitarauan.
|
|
|
Etxea hitzak duen egitura zentzuan lorategi hau etxea bera zen, hobeto esanda. Hau hizkuntzek ere jaso dute eta
|
herri
askok lorategia eta baratza hitz batez adierazten dute. Gerora, ugazaben denbora alferrik galtzea estetika hutsera bideratzen denean, sortzen dira baratza estetikoak edo egun ezagutzen ditugun lorategiak.
|
|
|
XVI. mendean, burdinolak garatzen ari ziren garai berean, hiria sute batek suntsitu zuen eta berreraiki beharrean izan ziren. Hortik aurrera hiriak gainbehera egin zuen eta menpeko
|
herri
asko desanexionatu zitzaizkion.
|
|
|
Egile berak agertzen digunez, XV. mendearen azken aldera agertzen omen da notario protokoloren bat edo beste, epaiketako lekukoen hitzak euskaraz idatzirik; aldiz,
|
herri
askotan batzarrak euskaraz zein nafar erromantzez egiten omen ziren, baina agiriak idatziz jasotzea bigarren horretan egiten zuten. Hala dakar El esfuerzo bélico de Navarra en el siglo XVI (1981) liburuaren 218 orrialdeetan.
|
|
|
Honelako formulazioa
|
herri
askoren egoera deskribatzeko egokia da, nahiz etabi arazo larri gainditu behar dituen: batetik, gutxiengoen ezaugarri bereziak errekonozituak eta bermatuak izan behar dira (hau da, identitatea eta kultura eskubideakkontuan izan behar dira) eta bestetik, gehiengoaren gehiegikeria posiblearenaurrean talde horien babesa lortu behar da.
|
|
|
Europako estatuak konkistaren emaitza dira neurri handibatean. Beraz, azken batean, Europako
|
Herri
askok eta askok, beren Herriekin identifikatzeko, konkistarekin identifikatu beharrean aurkitzen dira nolabait.
|
|
|
Gaurko euskaldunok badakigu gure arbasoek
|
Herri
askoz zabalagoa osatu zutela etakonkistatzaileek porrokatu eta mugatu egin gaituztela gaurko kaiolan. Bordeletik hasieta Garona ibaiaren aldetik Tolosaraino hedatzen zen Iparraldean.
|
|
|
Billek, sentitu ez ezik, eraman ere, urrunera eraman du, eta hanka sartu du, baina berriro diot: bere hutsa mundu osoaren aurrean onartu behar izan du, eta ez nire aurrean bakarrik, nork eta munduko
|
herri
asko botoi bat sakatuz birrindu eta porroka dezakeen pertsonak, eta pertsona horrexek barkamena eskatu dizue, baina batez ere, berriro diotsuet, niri eskatu dit. Eta zuei ere, herri tribunaleko kide guztioi, zuen kontzientziak pixka bat aztertu, eta barka dezazuela eskatzen dizuet.
|
|
|
Ezagunak dira, halaber, zer nolako hondamen kalteak ekarri zizkioten SESBaren ekonomiari Trofim D. Lysenkok nekazaritzan eta abel hazkuntzan eskala handitan eginiko esperimentuek, mitxurinismoaren urratsei jarraikiz, marxismoaren postulatuak biologiari aplikatuz hobekuntza genetikoak erdietsi nahi izan zituenean. Eta ez dira ahanztekoak, halaber, gure egunotan emakumeek
|
herri
askotan fundamentalismo erlijiosoaren ideologiagatik oraindik pairatzen dituzten legezko bereizkeria lotsagarriak.
|
|
|
Garbi dago orduan ohiturari sakontasuna ematen dionak gizaki bat erretzearekin lotura duela20 Jai jakin batean gizakien gainean zaldizkoarena egitea ohitura izango balitz (zaldiko jokoan bezala), ez genuke hemen ezer ikusiko garraiobide bat baino, zaldiaren gaineko zaldizkoa bezala. Baina, jakingo bagenu
|
herri
askotan ohitura izan dela, adibidez, zaldiz ibiltzeko esklaboak erabiltzea eta, esklaboak zalditzat hartuz, jaialdi batzuk ospatzea, orduan gaur egungo kalterik gabeko ohituran zerbait sakonagoa eta arriskutsuagoa ikusiko genuke. Galdera hurrengoa da:
|
|
2001
|
|
|
Nafar erdialdeko eremuan, baina jadanik Erriberako lautadetara begira, zama historiko handiko lurrak ditugu. Horrela, zonalde hau" Antzinako Erresuma" erreen defentsarako garrantzitsua izateak, (Aragoirekiko hurbiltasunagatik hain zuzen ere), monumentu eta
|
herri
askoren izaera azal lezake. Hala izanik, gazteluak (Xabier), defentsarako prestaturiko monastegiak (Leire), mendi estrategikoen gainean kokaturiko herriak (Galipentzu, Uxue, Kaseda...) eta harresiz sendotutako hiriak (Erriberri, Zangoza).
|
|
|
San Jose kaleari jarraikiz segituan izen bereko karmeldarren komentua ikusiko dugu, 1609an fundatua, eta berau inguratuz Udaletxea, Foruen Enparantza presidituz, alde zaharraren bihotzean. Une honetan,
|
herri
askotako alde zaharretan gertatzen den bezala, onena pixka bat galtzea izan daiteke, norabiderik gabe paseatzea, kasualitateak txoko eta altxor izkutuak aurkiaraztea ekarriko digulako, Intxaurtxoetako Kalestua esaterako.
|
|
|
Euskal Pilota, Javier Ugarte adituaren esanetan, «lusus pilae cum palma» latindarraren eta «jeu de paume» frantziarraren eboluzioaren emaitza kontsideratzen da, baina hori baino lehen antzinako euskal artzainek (beste
|
herri
askok bezala, zerbait biribila hartu eta botatzea gauzarik naturalena baita) jadanik pilota baten antzeko zerbaitekin boleaz aritzen ziren, mendi edo zelaietan (zoruak, boleaz zenez, ez zuen garrantzirik) eta bata bestearen aurka.
|
|
|
|
Herri
askotako erakunde lokal eta kultur elkarteek, turistentzako gidari lanetan jardun nahi duten pertsona urtetsuen premia dute, beren ezagutza bisitariei ager diezaieten.
|
|
|
Atal honetan egileak bildu ahal izan duen informazio mugatua idatzi da; mugatua, zeren ez baita erraza izan Nazio eta
|
Herri
asko eta askori buruzko informazioa biltzea.
|
|
|
|
Herri
askotan beldurra, izua eta larderia azal azalean sumatzen dira. Zahar batek zioen bezala:
|
|
|
Oraindik ere
|
herri
askotan ukiezinak miseria gorrian eta azpiratuak bizi dira.
|
|
|
|
Herri
askotako elizetan gizonezkoek aulkiak dituzte. Emaztekiek ez.
|
|
|
Honezaz gero mintzatuko naizenez gero, begira diezaiogun beste arrazoiari: " Nere nendun kuttun au ematen  asi nindeken 1923garrenean ere,
|
erri
askotan esaten baitzan ordu artan. Bai, Adiskide Berri5, erri askotan.
|
|
|
" Nere nendun kuttun au ematen  asi nindeken 1923garrenean ere, erri askotan esaten baitzan ordu artan. Bai, Adiskide Berri5,
|
erri
askotan. Orozko erri aundiskoa da bere baillerakin, eta asi Lezamatik eta Getxora bitartean, eta Laukiniz aldera, Txori erri zaion lurralde ori ba da zerbait.
|
|
|
Fruitu estu eta zapalak ematen ditu.
|
Herri
askotan suspergarri bezala hartzen dute.
|
|
2002
|
|
|
Lapurtar kutsu nabarmeneko plaza honetan arkupedun Herriko Etxea, frontoia, eliza eta baserri moduko etxe tipikoak. Banaka hartuta bat ere ez da gehiegi nabarmentzen, baina orokorrean, Lapurdiko beste
|
herri
askotan bezala, enparantza oso atsegina bihurtzen dute.
|
|
|
Horrela, euskaldunek Palestinako intifadako, Quebec-eko herriko, Chiapasko (Mexiko), Venezuelako eta beste lurralde batzuetako indigenen ordezkariekin batera egoteko aukera izan zuten.
|
Herri
askoren biziraupena, han esan zutenez, globalizazio kapitalistak edo, orain esaten zaion bezala, neoliberalak porrot egitearen baitan dago.
|
|
|
|
Herri
askotatik alkatea etorri zen zinegotzi guztiak ordezkatzen. Argi dut 1.200 hautetsi horiek bat egiten dutela esandakoekin.
|
|
|
Adibidez, Laudion, Amurrion eta Errioxa aldeko herri batzuetan hartu genituen udal mailako erabakiak ez ziren egokiak izan. Horren adibidea da,
|
herri
askotan Europako hauteskundeetan botoak irabazi genituela, Udaletxetan eta Batzar Nagusietan, berriz, galdu genituenean. Zigor moduko bat jaso genuen udal hautagai zerrendak burutzean.
|
|
|
" Joera hau datozen urteetan mantenduz gero, Urretxu Zumarragako errealitatea gero eta euskaldunago izateko bidean da. Azpimarratzekoa da, gaur egun
|
herri
askotan gazteen erabilera batez bestekoaren azpitik dagoela eta ezagutzan aurrera eginagatik, gazteen artean gaztelaniaz egiteko joera nabarmena dela. Jasotako datuen arabera, hau ez da gertatzen Urretxu Zumarragan.
|
|
|
«Arindua geratu da Donostia inguruko ibilia, baina noizkorako igari Tolosako zintzurra? Eta beste
|
erri
askok ere, nondik egin behar dute autobide berria. Ezaguna da irakurleen artean Bilbao Behobia autopistak Zarautzen egiten duen ondamendia.
|
|
|
Ori gaitik, euzkotar gaste asko sasoara eldurikuak ezin ixan dabe euren Aberrijatzaz ezertxu be jakin, iñok ezin ezer esan ixan dau ta. Euzkadiko
|
erri
askotan asi dira gastiak bizkortuten, eta alegindu biar diraz, beste orrenbeste egiten oindiño erdi lotan dagozan beste asko be.
|
|
|
Komeni litzateke ori ta geiago be, egitea. Gaur dan egunean,
|
erri
askotan alkateak euren buruz ta kabuz artzen ditue erabagi guztiak.
|
|
|
Munduko
|
erri
askok asarre antza ta bildur miña agertu izan dabe, jazoera garratz orregaz. Orraitio, gizonen asmoak eta joerak iñok ez dakiz aurretiaz.
|
|
|
Eta abenda zaar onek mendiak mende, gixaldijak gixaldi, leenetan baxen gaste dirau; abenda bikain onek bere aldiko abendaen goraldi ta gurentasunak ezagutu ditu; abenda onek antxiñatiko
|
erri
asko bera baxen zaar eta kementsuak, ludi ziar euren aginpena ta aunditasunak zabaltzen ikusi ebazan; abenda onek, guenez, bere kide ziran abenda ta erri orreik euren aunditasunak ezereztuko arrijaren erori amiltzia antzo, gainbera lezara doyazela ikusi ditu eta erri arein ixakera zoragarrija betiko ondatuta eta abendak makal eta adorebaga ikusi ditu.
|
|
|
Horregatik,
|
herri
askotan udalek berek bultzaturiko emisorek aurrera jo ez duten arren, herritarrek bultzaturiko proiektuak bihurtu dira praktikan herriko irrati. Dena dela, udal irratiek Hego Euskal Herrian izan duten eragina oso txikia izan den arren, izan direnak aipatuko ditugu atal honetan, izan diren guztiak ez agertzeko arriskua dagoen arren.
|
|
|
Loiolako emisora Jesusen Lagundiaren eskutik sortu zen, eta Loiolako Santutegiko egoitzan jarri zituen estudioak; 60 m ko antena, berriz, Erlenate mendian zegoen. Emisio potentzia 2 kW-ekoa zen eta, beraz, Azpeitian ez ezik, inguruko
|
herri
askotan jasotzen zen seinalea. Irratsaio erlijiosoez gain, pilota partidak eta bertso saioak eskaintzen zituen, baita txirrindularitza lasterketen emanaldiak ere.
|
|
|
Honezkero badakizu, ondo jakin ere: hitz potoloak dira kultura aniztasuna eta komunikazioa, baina txikiak
|
herri
askorenak, baita geure herriarenak ere, euskaraz bizi den kolektiboarenak?. Desberdinen artean bizitzea tokatu zaigu, bai geuri, euskaldunoi; baita erdaldunei eurei ere?.
|
|
|
Potabilizazio defizitarioa. Espainiako beste
|
herri
askotan gertatzen den bezala (tamaina nahiko txikia dute), Santa María de Palautorderako uraren bilketa azalekoa da. Horrela gertatzen da aldameneko Sant Esteve herrian ere, kale bakar batek banatzen baititu udal mugapeak, eta Montsenyrekin, ibaiaren ibilguan kilometro gutxi batzuk gorago dagoen 600 biztanle inguru.
|
|
|
" HBko kide eta egoitzen aurkako eraso ugari izan dira asteburu honetan", laburbiltzen zuen asteburuko giroa egunkariak asteartean.
|
Herri
askotan antolatu ziren manifestazioak, hilketa kondenatuz. Baita Luzaron ere.
|
|
|
Generalisimoaren plazan gramolak oraindino dantzara zekartzan gazteak, eta Mentxuk irribarre egin zuen hilean behin orkestina egon ohi zelako herrikoen harrotasunaz oroituta, inguruko
|
herri
askotan dantzaldiak anplifikadoreetatik Radio Nacional goratuta egiten zituztela eta. Udaletxeko erlojuak adieraziko zion bederatziak laurden gutxiagoetarako zenbat denbora falta zen, eta ordu erdi baino gutxiago izanez gero, tren geltokiraino helduko zen; bestela, Vicuña kaleko bodegoira joko zuen, kafea –edo kafearen halakotsua– zerbitzen zuen bodegoi bakarrera.
|
|
2003
|
|
|
Adibide bat jarriko dut. Duela aste batzuk Irak erasotzearen aurkako jarrera erakutsi zuen gure herriak, munduko beste
|
herri
askok legez, eta argi ikusi da zenbait herritan agintari eta herriaren artean dagoen zanga. Bada, gure ustez, hemen berdintsu gertatzen da autodeterminazioarekin
|
|
|
GIPUZKOAKO
|
herri
askotan beste herrialde batzuetan ere bai, baina gutxiago oso egoera berezia eman daiteke datozen hauteskundeetan. PPk herrialdeko 88 udalerrietan aurkeztu du zerrenda, nahiz eta hautagai askok jakin ere ez duten egingo herri horiek non diren.
|
|
|
Mentalitatea aldatzen doa, gizarte osoarena aldatzen doan heinean. Baina herriak aldatzen joanagatik,
|
herri
asko daude errespetu handia diotenak euren kulturari. Ohitura asko daude konpartitu eta jarraitzen direnak, familiak hala nahi duelako.
|
|
|
Bilbon, beste
|
herri
askotan bezala, EAJ, EA eta Ezker Batuak lortutako gehiengo absolutuari esker, aukera zuten (dute, oraindik) udala osatzeko herritarrek emandako bozen arabera, hau da, EAJ EAko 12 zinegotzi, PPko 8, PSE EEko 5, IU EBko 3 eta Herria Aurrera plataformako 1 Oso erraza dute. Ez dute ezta Espainiako legedia urratu behar.
|
|
|
Ezkio Itsasotik igaroko den bide berriarena bestelako kasua da: hortik ibili behar dutenek eta
|
herriko
askok biziki eskertuko dute. Badakigu gure orografia nolakoa den, eta ulergarria da hemen edozein errepidek, kasurik onenean ere, aurreko egoeran aldaketa nabarmenak eragitea.
|
|
|
Gauzak asko aldatu dira antzerkiaren munduan. Gaur egun hiri guztiek eta
|
herri
askok dute antzoki bat. Beraz, zabalik mantentzeko antzerki lanen beharra dute.
|
|
|
F. G. Gure gizartearen baitako krisi eta aldaketa giroa, teknologiari eta ekonomiari dagokienez, beste
|
herri
askorena bezalakoa da. Kulturari eta herri izateko bideari dagokienez, baditugu hainbat zera bereiziago egiten gaituztenak.
|
|
|
Beraz, hirurogei urte nahikoa izan ziren
|
herri
askotan euskara guztiz desagertzeko. Eta gainera, XX. mendetik atera gabe, Aezkoako euskara modu beldurgarrian ahuldu zen.
|
|
|
Datuak eskuratu ahal izan dituen ibarretan, historian zeharreko hizkuntz mugak adierazi ditu. " Eta
|
herri
askoren kokapena ere eman dut, interesa duenak kontsulta zehatzagoa egin ahal izan dezan. Adibidez, Nabaskozeko ibarraren kasuan, Arrakas Goiti eta Arrakas Beiti (Ustaizeko auzoak) ere kokatu ditut, Bonapartaren garaian lehena euskalduna zelako".
|
|
|
Harrituta itxi ginduzan guztiok, Arrazolako eleizan, herri guztiaren aurrean, mezea euskeraz emoten ikusi genduanean. Mezea euskeraz emotea egunero edonon ikusten dana da aspaldion, baina gogoan izan daigun, kristinau fedea gure herrian sartu zanetik, hemen mezaren liturgia beti beti latin zaharrean egiten zala, munduko beste
|
herri
askotan lez. Ba egozan, bai, meza santuaren erdal itzulpenak (euskerazkorik bat baino ez neban ezagutzen orduan:
|
|
|
Ganera badaukagu batzorde bat be, euskerea eleiz gaietan erabilteaz arduratzen dana, Andoni Gerrikaetxebarria bikario nagusia buru dala. Gotzain nazanetik hona, lehenago baino aukera gehiago dot euskeraz berba egiteko, euskal
|
herri
askotara joan behar izaten dodalako. Bateko hau dala, besteko hori, batera ta bestera ibili behar izaten dot, eta batzar eta eleizkizun askotan euskeraz berba egin behar.
|
|
|
Eta gaude, Zornotzan mobilizazio honek hartu duen ezohiko indarrak zerikusizuzena daukala bertan egiten den Bizimodu Onaren irakurketa propio batekin. Ezda Amorebieta Etxanon espezifikoki ematen den constructo sozial bat; baina baiazken urteotan gure inguruko
|
herri
askotan sortzen ari den definizio sozial komunbat, eta Amorebieta Etxano horren adierazle paradigmatikoa izan daiteke.
|
|
|
Medina de Riosecoko (Valladolid) Done Jakue Bidearen Lagunen Elkarteak Madril eta Frantziako Bidea lotzen dituen bide alternatiboaren baliozkotasuna eta garrantzia defendatzen du; izan ere, Javier Martín Lorenzo presidentearen iritziz," mundu guztiak egiaztatu luke Done Jakue Bidearen Ibilbide hau, esan nahi duenaz gain,
|
herri
askoren arteko harreman bide bat dela eta ibilbide hori zaila dela".
|
|
|
–Tira,
|
herrian
asko hitz egiten da, gehiegi!
|
|
|
Gainera, lur jabe berri askok hesitu egiten zituzten, eta lehen guztientzat zabalik zeuden bide askotatik igarobidea eragotzi egiten zen. Horrek
|
herri
askotan makina bat tirabira eta ezinikusi eragin zituen. Beren lurrak legez eskatzeko, edo auzoen arteko gataz  ka horiengatik, auziek gora egin zuten, eta ondorioz, jada lur jota zeuden baserritar ekonomia asko zeharo hondatu zen.
|
|
|
|
Herri
askok lurraldez aldatu eta jende olde handiek emigratu dute, Antzinaroan, batez ere. Kolonizazioak direla eta, lurralde askok jabez aldatu dute, XVI. mendetikau rrera, bereziki.
|
|
2004
|
|
|
Kronika hauek urrun gelditzen zaigun garai batetaz mintzo zaizkigun arren, hitza dela medio, euskararekin lotzen gaituzte berriro. Egia da gure
|
herria
asko aldatu dela artikulu hauek sortu zirenetik. Orduz geroztik handia izan da gure populazioaren hazkundea eta izugarria, bestalde, gizarteak ezagutu dituen aldakuntzak, hizkuntzaren estandarizazioa barne, baina lan honetan garbi azaltzen denez, Pasaiako herriak euskara eta euskaltzaletasunarenganako izan duen maitasuna eta ardura jasorik daude bertan.
|
|
|
Zer jakingo dugu guk, ez jakiteagatik, Enduranceri ez badiogu abizenik ere eman. Munduko
|
herri
askotan izena ez zaio jartzen jaio berriari hitz horrek esan nahi duenaren arabera, edo egun horretan halako santu baten gogorapena egokitzen delako, ez, hitzak entzuten duenaren belarrietan soinu polita, edo gozoa, edo sendoa, ume horrentzako soinu egokia iruditu eta. Enduranceren amarentzat soinu polita izango zuen hitz horrek, baina inoiz gertatutakoaren berri balu, eta emandako izenaren esangura jakin, minkorra den iskirioa geratuko da emakume eder, harro eta duin honen oroitzapenarekin bat eginik.
|
|
|
Azkenean, mila ahaleginen ondoren patentea zabaltzeko garaia iritsi zenean... berak merkaturatu zuen merkeagoa den generikoa ere. Kazetari honek kontatu duen istorioa ezaguna egingo zaie Ipar Euskal
|
Herriko
askori, duela gutxi albiste sonatua izan delako salmentetan liderra den Omeprazol, »hainbeste herritarrek gure urdaila beste botiken ondorioetatik babesteko erabiltzen dugun pilula garestia» generiko moduan saldu ahal izan dela apiriletik.
|
|
|
|
Herri
askotako liburutegiak babesleku besterik ez dira, babesleku jendearentzat eguraldi txarra, hotz eta euria ari duenean atertuko duen arte; babesleku ama askorentzat seme alaba txikiak bertan pilatuz liburutegia haurtxokotzat hartzen dutenean; babesleku gazte askorentzat eskola eta ikastetxeko lanak egiteko gelatzat baitaukate biblioteka arratsaldero. Jakina, liburutegi guztietan soilik literaturzaletasuna pizten saiatuko den pertsona bat izateko dirua behar da »gutxienez lanpostu bat eta soldata bat gehiago» eta diru aipamenak tartean sartzen direnean… malo.
|
|
|
Gure festaren unibertsoan eta kultura imaginarioan erabat txertatuak daude erraldoiak.
|
Herri
askotan dituzte beren dantzak eta jendeak izenez ere ezagutzen ditu. Mitologiaren eremu aberatsean, azalpenetako bat honakoa da:
|
|
|
|
Herri
askotan tradizio handia dute. Hiri handienetan lehiaketak ere antolatzen dituzte.
|
|
|
Herriko jaien izaera aldatuz joan da denborarekin.
|
Herri
askotan udako jaiak kanpotarrak erakartzeko amutzat erabiltzen dituzte udal askok. Kasu askotan erabat merkantilizatu dira jaiak eta, garai batean herritarrek parte hartzen zuten festa batzordeak zeuden lekuan, gaur egun jai egitarauak osatzen eta antolatzen lan egiten duten enpresak daude.
|
|
|
Jendeak, normalean, eta etorkinek, are argiago, hizkuntza eta kulturaz gain, erlijio bat dakar besapean. Gure
|
herrian
asko gara pentsatzen dugunok euskararen etorkizuna ez dela euskal hiztunen arazo pribatu hutsa eta, beraz, agintariei haren aldeko politika soziala exijitzen diogu. Horren ondorioz, elkarbizitza kulturalaren oinarriak ezartzera behartuta gaude.
|
|
|
«1995etik aurrera Estatuen ahalmena ere ahuldu egin da, beren sinesgarritasuna eta legitimitatea bezala. (...) Hau da frankoaren zonaldeko
|
herri
askok jasan dituzten estatu kolpe eta leherketa politiko eta sozial larrien esplikazioa. da, adibidez, debaluazioaren eragin negatiboak garrantzia izan duela 1999tik Boli Kostan bizi den desestabilizazioan, kakao eta kafearen liberalizazioarekin batera».
|
|
|
Baionatik hain hurbil egoteak ibilbide osoko herrietan biztanle gehien dituena izatera eraman du, hiru mila, hain zuzen. Iparraldeko
|
herri
askok bezala, etxe txiki asko ditu muinoetan eta etxaldeetan barreiaturik.
|
|
|
Eta beste aldeko arrazoia: garai bateko Gizon dantza, Etxekoandre dantza, Neskatxa dantza, Mutil galaien dantza horiek etnologiarako utzita, gaur egun berez, era naturalean, Soka dantzak »edo Dantza sokak» jenero bereizketarik gabe zabaldu dira
|
herri
askotan. Hasieratik gizon emakumeak dantzan eta sartzen direnak ere berdin.
|
|
|
Eta
|
herria
asko aldatu da?
|
|
|
Beste
|
herri
askotan jaretxi arren au, eztau iñoz guretan
|
|
|
Bi faktore horiek urtean 1.200.000 heriotza eragiten dituzte mundu osoan, unibertsitateko irakasle, filosofo, antropologo eta Zientziarako, Hezkuntzarako eta Kulturarako Nazio Batuen Erakundeko (Unesco) Bioetika Unitateko zuzendari ohi Georges Kutukdjianek ohartarazi zuenez. “Konponbiderik eza are nabarmenagoa da freskagarriak dauden baina ur garbirik ez duten Afrikako
|
herri
askotan; izan ere, eskuak garbitu eta garbitzea nahikoa da urtean milioi bat heriotza saihesteko Afrikan”, gehitu zuen. Oinarrizko zuzenbidea Gainera, adierazi zuen elementu horrekin lotutako gatazkak areagotzen ari direla munduko 70 lekutan, NBEk berriki egindako txosten baten arabera.
|
|
|
Doministikun: Usindunari “Dominis tecum” esatea
|
erri
askoren oitura zarra da. Ortik sortu zan usin en ordezko izen bitxi ori.
|
|
|
Roman konturatu zen jaki gehiago zegoela Tourreko etapa batean Frantziako edozein herritan baino. Eta Frantziako edozein
|
herritan
askoz ere jaki gehiago Gernikako astelehen batean baino.
|
|
|
Andere etxea, Henrik Ibsen ek idatzi eta Jose Agirrek euskaratutakoa, Donostiako Antzoki Zaharrean lehen aldiz antzeztu zuten, eta geroago
|
herri
askotan.
|
|
2005
|
|
|
Gaur egun, Hegoaldean, Donostiako Zubieta auzoan eta Villabonan soilik dute errebote taldea. Lehen,
|
herri
askotan ohikoa zen klaustroetan, arkupetan eta ondoren plaza libreetan errebotean aritzea, baina Gerra Zibilak min handia egin zien plaza horiei. Gehienak hiriguneetan zeuden eta suntsitu ez zituztenak guda ostean etxebizitza bilakatu zituzten.
|
|
|
Beste
|
herri
askotan
|
|
|
15 Beste
|
herri
askotan ere gertatu izan denez, arrantza portu izatetik kirol ontzientzako kai izatera aldatu da.
|
|
|
Izan ere, ekialde urruneko herrialdeetan intsektu mota ugari dago elikagai gisa, besteak beste, saltamonteak, kakalardoak, inurriak, kilkerrak, txitxarroak edo burruntzi larbak, erre, marinatu, gehitu edo oinarrizko beste elikagai batzuekin konbinatzen dutenak, hala nola arrozarekin. Beste
|
herri
askok ere ohitura intsektujalea dute: Australiak, bertako aborigenek oilasko erraldoiko belugak dituzte gustukoen; Mundu Berriak, berriz, intsektu kontsumoa oso zabalduta egon zen kultura indigenen eta lehen kolonizatzaileen artean, eta haien eguneroko dietetan ez ziren falta matxinsaltoak, kilimak, larbak edo polilak.
|
|
|
Ez da alferrekoa
|
herri
askok erkide duten iritzia.
|
|
|
Horrela, idumarrek behartuta jaso zuten erdainkuntza israeldarrengandik, hebertarren eta grekoen historietan irakurtzen dugunez. Horrexegatik, Israeldik kanpo erdainkuntza jaso zuten
|
herriak
asko dira eta Herodoto, Estrabon, Filon, Justino, Origenes, Klemente Alexandriakoa, Epifanio eta Jeronimok gogoratzen dutenez, sinestekoa da Ismael, Esau edota Keturaren ondorengoak direla.
|
|
|
1 Anitzek egin dute ahalegina zuzenbide zibila, zuzenbide erromatarra eta aberriaren zuzenbidea bilduma batean sartzeko eta iradokizunez hornitzeko. Aitzitik,
|
herri
askoren artean edo herri horien agintarien artean, giza izaeratik bertatik edo lege jainkotiar, ohitura edo isilbidezko itun batetik datorren zuzenbide horri buruz, gutxi batzuk baino ez dira arduratu. Modu orokorrean edo ordena baten barruan, inork ez du hori sakon aztertu, gizateriari hala egitea komeni bazaio ere.
|
|
2006
|
|
|
Euskal Herria herri txikia da. Nekazaritzarako leku gutxi izanik, beste jarduera batzuetara jo behar izan zuten bertakoek eta Europako kostaldeko beste
|
herri
askotan bezala garratzi handia izan zuten merkataritzak, arrantzak, burdin industriak eta egurraren esplotazioak. Horrek guztiak leku batera eramaten gaitu azkenean:
|
|
|
Kontuan izan behar da 0 urteko tarte hori ez duela Hezkuntza Sailak beregan hartu, Ongizate Sailak baizik, eta beraz, hezkuntza sisteman ez du tokirik. Adin horretan haurtzaindegietan eta ludoteketan biltzen diren haur askok eta askok Nafarroako
|
herri
askotan gaztelaniaz baino ez dute zerbitzurik. Ordu dezentetan beraz, gaztelaniaz hezten dituzte eta lau urterekin, eskolan hasteko ordua iristen zaienean, sortzen dira arazoak.
|
|
|
Urtaro bakoitzaren joan etorrian eta une bakoitzak eskaintzen duen argiaz ederki baliatuz eginak daude Nafarroako lurraldeak oinarri dituzten Santiago Yaniz argazkilari bilbotarraren 100 irudi eder hauek. Iratiko oihanaren zenbait paisaia bezala, Iruñeakoak, Cabredo hiribildukoak, Erriberrikoak, San Adrian baselizarenak edota Uxue, Erratzu, Igantzi, Lantz eta beste
|
herri
askotakoak. Berdin Pirinioetatik Bardeetara doan artaldea, Leireko monasterioa, Bertizko parkea, Baztango bailara, Mendigorria, Esako urtegia, Belagoako paisaia, Ilunberri, Urbasa, Aezkoako bailara edo Zugarramurdi, Larrun mendia atzean duela agertzen duten argazkiak.
|
|
|
Gerra beraz, 19a baino lehenago hasita zegoen Iruñeko alde zaharreko Merced kalean. Odol isuri horrekin batera, lehen atxiloketak gauzatzen hasi ziren Iruñean eta
|
herri
askotan. Mariano Menor Poblador gobernadore zibila bera 18ko ilunabarrean matxinoek kanporarazi zuten bitartean, herrietan alkate eta zinegotzi errepublikar, nazionalista eta ezkertiarren aurkako ehiza hasita zegoen.
|
|
|
AEK k urteak daramatza Berbalaguna proiektua sustatzen
|
herri
askotan. Azken mailatan dabiltzan ikasleei euskaraz jarduteko aukera ematea dute helburua, hizkuntzan trebatuago dagoen norbaitekin astean ordu batzuk elkartuz.
|
|
|
Lawrenceko irokarrak (ibai handia jaitsiz 1535ean Jacques Cartierrek deskubritu zuen herria eta esploratzaileari ongi etorria eman ziona bera), Cartier etorri eta hamarkada batzuetara desagertu ziren, seguruenera europar gaixotasunen guztiz mende egon zirelako. Mendebaldeko hemisferioko beste
|
herri
askok bezala, ez zuten inbasioaren kontrako inmunitaterik garatu. Ehun urte geroago, irokar konfederazioak gaur egun Ontario deneko populazio neutrala inbaditu zuen, arma berriz eta gorroto zaharrez horniturik.
|
|
|
Berria badirudi ere, eraikinak berotu eta freskatzeko metodo horren antzinako bertsioa Espainiako
|
herri
askotan erabili izan da aspaldiko partez eta gloria deritzo espainieraz.
|
|
|
Beste erabatean esanda, euskal herritar izateko edota euskaldun sentitzeko modu asko daude (nork bere harria dauka): Euskal Herriaren barruan Euskal
|
Herri
asko daude. Bada, Euskal Herri horiek guztiek lekua izango dute eraikitzen ari omen garen, etxe, horretan?
|
|
|
209), inguruko populazio guneetan jabegoak baitzituen, besteak beste: Urduña ondoko Losatik, Gobiaran iparraldetik, Valluercan, Quintanillan, Acebedon, Añanan 23 gatz larrain eta putzua, eta haranetik kanpo Obarense mendietan, Bureban (Cerezo eta Lararaino), zerrenda horretan
|
herri
asko lehen aldiz agertzen dira aipatuak?; horrez gain, etxeak, lursailak eta soroak, baratzeak, ortuak fruitu arbolekin, basoak eta urak (iturriak), larreak, sernak, ferraginesak. M. Alonso-ren (1986) arabera, zelaia, eta R. Lapesa ren (2004) arabera, herren edo zerealez landutako saila, zereal horiek abereentzat zuhaina izanik?, busto edo bustalak. Lapesa ren (2004) arabera bustoak mendiko larreak dira animalientzat, erretura bidez lortuak, alegia, mendia errez, korten antzekoak; eta bustalak abelgorrientzat ziren mendiko larreak?, putzuak, errotak, elizak, abereak (idi uztarriak39, 100 behi, 80 behor, 20 zaldi eta mando, 500 artabere), eta, gainera, 24 liburu eta tresna liturgikoak.
|
|
|
Gonzalo Azagrakoa zen Murchanteko jauna eta 1178an bere ondorengoek zati handi bat saldu zioten Tuterako elizako prioreari eta 1370ean falta zitzaiena erosi zuten. Gazelako gerra zibilean Bernard du Gueslin en mertzenarioek arrasatu zuten 1366an, Erriberako beste
|
herri
askorekin batera.
|
|
|
Erran nahi baita, Araban, Antso VI.a Nafarroakoak ezarri zuen Logroñoko forua, baina gero, Alfontso X. Gaztelakoak eta bere ondorengoek ere foru beraren hedatuko dute Arabatik (eta Gipuzkoako
|
herri
askotatik), beraz ez da erresuma aldaketan nabari foruen erabilera eta tradizio aldaketarik (Guardia edo Biasteriko kasua argia da, XV. mendera arte nafarra da, baina bere foruak Logroñokoan du jatorria eta Araba galdu eta gero ere, errege nafarrek horixe zabalduko dute inguruko hiribilduetan, adibidez, Genevillan 1273an).
|
|
|
Bestalde, prestaketa fisikoaz gain, eraman beharreko dokumentazioa eta ekipajea prestatu behar dira. Erromesarentzako Informazio Bulegoak eta Done Jakue Bidearen Lagunen Elkartea
|
herri
askotan daude, eta erromesen akreditazioa lortzeko aholkuak emango dizkigute. Agiri hori ezinbestekoa da bai Bideko aterpetxeetan lo egiteko, bai Santiagon Konposta egiteko, ibiltariak ibilbidea amaitu duela ziurtatzen baitu.
|
|
|
Hutsik zegoen gainerakoan etxea, don Tirso ez baitzen bertan bizi, beste
|
herri
askotako parrokiak ere gobernatu behar zituenez gero. Gela soil bat zen nirea, baina ez nuen besterik behar, egona nintzen toki txarragoetan ere.
|
|
|
Zera da, izen ironiko bat, anbiguoa edo...
|
Herri
askotan arazoak sortu dira PNVko zinegotziekin. Terrorismoaren apologia edo antzeko zerbait iruditzen zaie nonbait.
|
|
|
Biluztea besterik ez litzaidake falta. Afrikako
|
herri
askotan edonor sar daiteke norberaren etxera, eta edonoiz; baimen berezirik eskatu gabe. Eskubidea al da intimitatea?
|
|
|
Egia da proposamen honek ontzat jotzen duela" erdara" hitzaren etimologia jakin bat, oraindik ere agian erabat ziurra ez dena. Baina gizaki eta
|
herri
askoren ezaugarri hain unibertsala den hurkoarekiko mespretxua eta burla guk ere egitea ez al da nahikoa sinesgarria?
|
|
|
Katalunian emandako jauziak eragina du gugan, eta Euskal Herrian bezala, munduko kultura minorizatu, eremu urriko hizkuntza eta estaturik gabeko nazio eta
|
herri
askotan. Eta ICANN erakundeak ere kezka hori zeukan kataluniarrei. cat domeinua onartzean, galdera hori bera egin zuen Bruce Tonkin ICANNeko chair nagusiak:
|
|
|
• Oro har, gelako irakasle tutoreak dira, irakasle laguntzaileekin, ikasle etorkinei laguntzeko neurriak bidean jartzen dituztenak. Hori dela eta,
|
herri
askotan irakasleriaren formazioak berebiziko garrantzia hartzen du.
|
|
|
Zenbait herritan —besteak beste Danimarka, Norvegia, Herbehereak— Harrera Hizkuntza programak bultzatu eta Jatorrizko Hizkuntzen ikasketak mantsotzea erabaki dute, dena ere eskola errendimenduaren izenean (Richters 1999). Hala ere, ikastetxearen ikasle etorkin kopuruaren arabera eta harrera herriaren eta jatorrizkoaren arteko itunen arabera,
|
herri
askotan Jatorrizko Hizkuntzen programek indarrean diraute.
|
|
|
Jatorrizko Hizkuntzen irakaskuntza, kasu gehienetan, eskolaz kanpoko ekintza da, astean ordu batzuk emanez eta zenbait herritan hautazko gaia delarik, Bigarren Hezkuntzan (Luxenburgo, Austria, Finlandia, Suedia eta Erresuma Batuan, esaterako). Jatorrizko hizkuntzen ikasketak, gainera,
|
herri
askotan jatorrizko herriaren historia eta kulturarekin elkartuta ematen dira.
|
|
|
Bukatzeko, eta zailtasunak zailtasun, Europako Batasuneko
|
herri
askotan ikasle etorkinek beren famili hizkuntzetan hartzen dituzte klaseak. Herrialde bakoitzak, hobeki esanda eskola bakoitzak, bere egoera aztertu eta malgutasunez antolatzen ditu klase horiek.
|