|
2000
|
|
|
Nire lehen txapelketa 1959 urtean jokatu nuen, Usurbilgo Aginaga auzoan. Gipuzkoako «luistarren» arteko bertsolari txapelketa zen
|
hura
. Lehenengo Joxe Agirre atera zen eta han ezagutu genuen elkar.
|
|
|
Urte hartan bertan, Ordizian Gipuzkoako gazteen txapelketa irabazi nuen. Handik aurrera Andoainen lau lagunen arteko txapelketa jarri zuten eta
|
hura
ere nik irabazi nuen. Loiola irratian ere jarri zuten bat:
|
|
|
Horrelako txapelketarik ez da sekula izan. Orain dela urte batzuk izan zen Pernando Amezketarra txapelketa,
|
hura
ere taldeka jokatu zena eta askok diote aurtengoa haren antzekoa izan dela. Baina orduan bigarren mailako bertsolariak hartu zituzten.
|
|
|
Harentzat bertsoa ez beste konturik ez zen. Eta nik
|
hura
sumatzen nuen behiak jeiztera joandakoan, oso txikia nintzela. Ezaguera etorri orduko haren bertso ikasiak eta bertsolarien istorioak banekizkiela gogoratzen dut.
|
|
|
edo neskalaguntza izan delako, edo xelebre bat delako... Bertsolariak, zein gaietan dagoen giro
|
hura
, hari heltzen dio, hori gaia da. Ateratzen jakin egin behar.
|
|
|
Alderdi batzuk behera egingo dute: eztarria, oroimena... baina bizi duzun
|
hura
landu egiten da. Nik bertsolari gazteengan ikusten ditut molde edo neurri berri batzuk eta arreta pizten didate.
|
|
|
Bertso haietan kontatzen nuen garbantzu artean harri kozkorrak zirela jateko. Injekzioa hartuta zorabiatuta lurrera erori ginela batzuk eta gogorra zela bizimodu
|
hura
. Horrelako kontuak idatzi nituen.
|
|
|
Ni buru jarri eta talde bat osatu genuen. Garai
|
hura
oso berezia zen: Euskal Herria tunel batetik irten zen eta jende berria sartu ginen.
|
|
|
Labeguerie ren lehen diskoa entzutea izugarrizko urratze eta aldi berean irekitze gisako bat izan zen niretzat, eta nire belaunaldikoentzat funtsean. Ene Lizeo garaia zen, eskola pribatuan ikasten nuen, eta ezagutu nuen laborari eta euskalduna izatea zer zen, biziki sofritu nuen izaite
|
hura
. Irakasleak mediku edota abokatuen semeen ondoan ibili ohi ziren, jende xumearekin gutxi.
|
|
|
Laborari semeak, euskaldunak pixka bat bazter uzten gintuzten. Alabaina, Enbata mugimendua agertu zen, Mixel Labeguerie ren lehen kantuak entzun, eta erran bezala,
|
hura
nire gurasoen kulturaren balorazio izugarria izan zen niretzat; txundituta utzi ninduen. Aldi batez, etxean, aitak kantu asko zekien, eta usu abesten zuen.
|
|
|
Joanes Borda eta zu izan zineten horretan aitzindari. Nola izan zen
|
hura
eta zergatik Guk izena?
|
|
|
Garai
|
hura
biziki emankorra izan zen. Laborantza munduan biziki eraginkorrak izan zineten.
|
|
|
» amets
|
hura
. Eta bistan da, hura ez genuen gustuko inola ere.
|
|
|
» amets hura. Eta bistan da,
|
hura
ez genuen gustuko inola ere. Guk hori ez genuen eta ez dugu sekula sinistu izan.
|
|
|
Garai latzak ere igaro zenituzten Guk taldean. Joanes Borda atxilotua izan zen eta IK erakundearen bozemaleak zineten fama
|
hura
ere hor zen...
|
|
|
Baigorriko gaualdi horretan ari ginelarik garai hartako giro
|
hura
berritu genuen eta giro hori triste bezala hatzeman nuen; arrenkuraz edo. Gure adineko lagun batek erraiten zidan duela 30 urte euskara bukatua zela Iparraldean.
|
|
|
«kalean ezagunak gara eta jendea kontu kontari hasten zaigu,
|
hura
ondo eta bestea gaizki. Hauteskunde kanpainan bereziki errietan hasten zaizkigu batzuk beste kolorekoen alde egin dugula sinetsita.
|
|
|
Donostian jaiotako honek txikitatik erakutsi baitzuen bere nortasuna edonoren aurrean eta ondorioak alde batera baztertuz. Ume zelarik Zurriolako eskolan maistra kastilanoa suertatu eta Salegi euskaraz mintzatzen zen eta gazteleraz oso gaizki hitz egiten zuela hasi omen zitzaien maistra
|
hura
esanez basatiak zirela ez zekitelako Cervantesen hizkuntzan hitz egiten... eta Salegi umeak orduan pupitreko tintontzia hartu eta bota egin zion. Maistrak Aldamar kaleko lotu egin zuen eta Jesukristo bezala gurutzatuta utzi zigor gisan.
|
|
|
Nik zazpi edo zortzi urte nituela, gurpil aulkian egoten zen agure bat soinua jotzen aritzen zen gure auzoan. Eta
|
hura
ikusita piztu zitzaidan zaletasuna. Gero erregetan izebak oparitu zidan armonika, eta nire kasa ikasi nuen.
|
|
|
ez su etenaren aldarrikapenean, ezta geroztik ere, tregua esplikatzeko egin diren adierazpenetan, sekulan ez dela esan ETAren aldetik zeintzuk izan ziren erabaki
|
hura
hartzeko pisu gehien izan zuten arrazoiak. Ez da gure aldetik asko sakondu behar jakiteko ETAren baitan borroka armatuaren krisia jada sortua zegoela ordurako.
|
|
|
Emazteak telegrama bat bidali zion Castellongo espetxera ebakuntza bat egin behar ziotela esanez. Telegrama
|
hura
ez zuen eskuratu, ordea. Emaztearen heriotza Jone Goirizelaia bere abokatuak eman zion telefonoz.
|
|
|
eta liburu irudigilea ezagutzen; gizon ttipi
|
hura
, euskaldunen eszenak begiztatu eta marraztu zituena. Orain, 30 urte zendu zela bete direlarik, merezi zuen ospea aitortzen zaio liburu batean.
|
|
|
Zein gertakari zuretzat ezezagun zenak harritu zaitu
|
hura
deskubritu duzunean. Eta zein pertsonak, hark egindakoa ezagutzen ez zenuelako?
|
|
|
Dena izan da deskubrimendu bat... baina ez dut pentsatu ere egin nahi nolakoa izango zen herri hau ez balitz abertzaletasuna ezkerreko baloreekin uztartzen ahalegindu zen belaunaldi
|
hura
egon. Aresti, Zeruko Argiako «Gazte gara»ko artikuluak, euskalduntzearen konzientziazio kanpainak... garai horretan gure historiak hartzen duen birak egiten gaitu desberdin seguruenik beste herri askorengandik.
|
|
|
Guggenheim ek egunero erakusten digu zer izan zen
|
hura
eta zer den fundazio pribatu bat. Oraintsu, sarrerak ehuneko berrogeita hamarra garestitzea erabaki du.
|
|
|
Nik nahasketak maite ditut, orduan Jaungoikoa banintz eta aukera banu, izango litzateke nahasketa bat, hormak lirateke maitasunerako, borrokarako, eta nahi duzunerako. Hau edo
|
hura
balitz. Ba hau.
|
|
|
Presoak gizarteratzeko asmoz egin zen. Sakabanaketaren ostean preso askok libre behar zuten, baina ez zen gauzatu oposizioan zegoen Mayor Orejak
|
hura
eragotzi eta zikin jokatu zuelako. Irtenbide orokor bat lortzen ez zela ikusirik, gure asmoa presoen askapena lortzen joatea izan zen.
|
|
|
Orain berriz, ekinaren ekinez, bikoizlari profesionalek franko hobetu dute beren jarduna. Lausotuta geratu da garai bateko euskara sintetiko
|
hura
, euskaltzale amorratuenei ere katez aldatzeko gogo bizia pizten ziena. Egun aldiz, euskaratutako film batek ez digu belarriko minik sortuko.
|
|
|
Iñaki Mozos Mujika irakasleak lan bat agindu eta euskarazko argota gaitzat hartzea erabaki zuten. Bakoitzak bere aldetik bazuen materiala bildua eta
|
hura
atondu eta osatuz burutu zuten «Argitaren bideetan» izeneko lana.
|
|
|
Nik uste afizioa aitonarengandik etorri zaidala. Ni mutil koxkorra nintzela
|
hura
egoten zen sehaska eragiten eta bertsoak kantatzen zizkidan: Udarregirenak edo ikasiak zituen beste norbaiten bertso zaharren batzuk, baina bereak sekula ez.
|
|
|
Duela 40 bat urte, gutxienez, Uztapidek Olabarrira joateko deitu zidan. Horrelaxe, Bixente lagunak bazuen «Hilario» esaten zion motor bat, ez dakit Vespa edo zer zen
|
hura
, eta ni harekin joan nintzen Beasaingo geltokira motorrean, eta handik gora Bixentek jaso gintuen Uztapide eta biok, banaka banaka. Bixentek kristoren mesedea egin zigun, egingo ez zigun ba?
|
|
|
Ni gustora egon nintzen, oholtza gainean aulkian eserita, baina gero han zer edo zer kantatu beharra etorri zenean, gaizki pasa nuen, gero! Nik ordurarte pasa nuen une gogorrena izango zen
|
hura
. Estimatu egiten duzu, hainbeste jende joan izana, baina bestetik estuasuna ematen du, nola erantzun behar diot nik jende honi?
|
|
|
Ez, hori ez. Lagunak puntua jarri eta
|
hura
erantzun egin behar da, puntuari segi, bukaera pentsatu gabe. Azkena pentsatzea zaila da, bestela denbora asko pasa behar duzu erantzuten hasteko.
|
|
|
Bistan da berezkoa behar duela. Praktikatu eta ikasi bai, ikasi egingo da, baina berezkorik ez badu
|
hura
ez da bertsolari ona izango.
|
|
|
Baina orduan finak ginen horretan. Niri orduan norbaitek aginduko balit hamar mila duro emango zizkidala, gure etxean zentimorik ere ez zen izaten, eta nik ez nuen galduko apustu
|
hura
! Tranpak, eta horiek uste dut geroztikoak direla.
|
|
|
Gainera gu bertsotan hasi ginen garaian, orain baino gutxiago ibiltzen zen bertsotan. Gogoratzen dut Uztapidek 91 herritan kantatu homen zuela urte batean, eta
|
hura
ikaragarria zen ordurako. Eta guk, gure arlotean, izan genituen 120 saiora inguratzen ziren urteak ere!
|
|
|
Desagertu dira gure aurretik. Urtean behin, edota bi urtez behin, etortzen zaizkigu, Errege Magoak bailiran, eta inguratzen dira gureganaino hau eta bestea eskainiz, hau eta bestea esplikatuz, ustez egia dena hobe apainduz eta gezurra dena itxuraldatuz, eta niri Iris Murdoch idazlearen aipamen
|
hura
datorkit gogora: " Isiltasun eta ausentziaren duintasunaren ondoren, hitzaren arrunkeria".
|
|
|
Antzezlana 1930eko hamarkadan dago girotua, europarrak Amerikara joaten zireneko
|
hura
Eden berria bailitzan. Bederatziehun du izena antzezlan honetako protagonistak.
|
|
|
Ospakizun handietarako gordetzen den Alkate Soinuak zabaldu zuen itxuraz zapatu arrunta zen
|
hura
. Txistulari eta atalabaleroaren atzetik Udalkideak gorporazioan.
|
|
|
herria zabaltzeko aurrikusten diren obretan, zeharbidea egiten denerako, halako harizti salbatu behar litzatekeela. Hortik aurrera, emakumezkoa oraingoan iradokitzailea, herriko beste terreno
|
hura
alfer alferrik eduki gabe, litzatekeela arbola batzuk landatu itzala egiteko, aulki batzuk jarri eta ingurua erabiltzeko moduan prestatzea. Artzaiak gaztandegiaren alde egin zuen.
|
|
|
Alemaniako Erromantizismoaren baitan, herri ipuingintza eta poemagintza biltzeko xedea zuten. Hesse eta Rhin inguruak frantsesen esku zeuden garai haietan eta gizarteko klase altuek kultura frantsesa zuten gustuko eta
|
hura
lantzen zuten, alemaniar kulturaren kalterako. Erromantikoek ordea, azken hau jaso nahi izan zuten, eta horretan saiatu ziren baita ere Grimm anaiak.
|
|
|
Orri honek ez du toki gehiago, eta amaitu behar dudanez, aipa dezadan ez dudala esan nahi ikusmolde
|
hura
hobea zenik. Ikusmolde bat bazela, baizik.
|
|
|
Izan ere, kanpaina baten ondoren bildu zen diruarekin erosi zen errepikagailua bai Euskal Telebista eta baita Euskadi Irratia ere Nafarroara heltzeko. Tresna
|
hura
Inozenzio Aierbek berak gorde zuen, San Migeleko Santutegiaren barrenean eta bere zaintzapean egon zen urte askotan. Euskararen alde eginikoaren truk euskal makila bat jasoko du ekainaren 9an.
|
|
|
Kontakizunaren hasieran kale bat agertzen da. Kalearen urrunean mendi bat ikusten da eta
|
hura
deskribatzen ari da mutil gazte bat. Kontalari gazte bat hortik hasten da oroitzen lehenengo denbora haiek.
|
|
|
Proposamen horretatik ez gaude ezer onartzeko prest, lehen proposamen
|
hura
abiapuntu bat zen, ez besterik. Martxoan egin ditugun bilkuretan inmersioaren definizioa, irakasleen kontratatze eta formakuntza eta azkenik, elkartearen lekua aipatu genuen.
|
|
|
Beharbada, garai hartako moda arazoa zen, Luis Eduardo Auteren zenbait kantu gai berari buruz gogoratzen baitut, nahiz eta diskografiak, betidanik, beren insomnioarentzat erremedio bila dabiltzan kantari deskontsolatuez beterik dauden. Nolanahi ere, ideia marjinal
|
hura
ohar koadernotxo batean idatzirik geratu zen". Ohar edo gogoeta horiek hiru zati oso garbitan banatu zituen Mir ek.
|
|
|
ARGIAk, Euskal Telebistak, irratiek, geroxeago" Euskaldunon Egunkaria" k, kazetal hizkuntza eredua sortu zuten, baina da bestelako irakur edo entzuleria dutela herri hedabideek. Eta horrek hizkuntza moldearen birdefinizioa ere badakar, hasieran kazetal hizkuntza
|
hura
hartuta ere, herriko egoerara hobekien moldatzen den euskara hartzeko.
|
|
|
" Naparraren" heriotzaren bertsioetara heldu gara eta, mingotsa izan arren, mahai gainean geratu da gaia. " Guk ez dugu zalantzarik, Batallon Vasco Español izan zen gure semea desagertarazi zuen taldea eta horretarako baliatu zuen Escaleras zator edo zelatari
|
hura
. Datu ugari ditugu hala izan zela sinesteko, Jose Miguel pertsona erreferentziala zen, interrogatorio zenbaitetan poliziak Naparrari buruz jakin beharrekoa bazekiela jakinarazi zien zenbait atxiloturi, Efe agentziaren muntaia poliziala (orduko Efeko norbaitek onartu zigun bezala)...".
|
|
|
Medikuak zure aurretik ibiltzeko baino, zure parean edo atzetik ibiltzeko daude. Arbola bezalakoa da pertsona, ez bazara jaiotzen hartako,
|
hura
duzu gogortu, lagundu bai, baina zaildu ez.
|
|
|
Garai batean Donostiako zezen plaza lepo betetzen zen aizkora apustuak ikusteko. Garai
|
hura
ez da berriro biziko, baina galdu... galdu, ez dut uste galduko denik, jende berria ateratzen ari delako, Bizkaia aldean batez ere. Jakina, gu bezalako" kasta" izango duenik ez da izango, sufrimendu eta sakrifizioa eskatzen du-eta.
|
|
|
Ingelesa ikastera joan eta, bueltan, euskaraz lehen baino hobeto mintzatzen nintzela ikusi nuen, hara joaten diren beste gaztetxo guztiak bezala. Ez dakit zein izan ote zen lehenengo pub
|
hura
, baina gogoan ditut Dublingo O' Donogues' s edota Dun Laoghaireko The Purty Kitchen. Barra eusten zuten gizonkote haien artean sartu eta Guinness pinta bana eskatzen genuen, Euskal Herrian zurito batekin balantzaka hasiko ginela jakin arren.
|
|
|
Geroago, 95eko irailean, diru apur bat bildu eta aspalditik gainezka nuen gogoari kasu eginda, erabaki nuen benetako Irlanda ezagutu behar nuela. Benetako pub ak eta musikariak, eta postaletan baino ikusi ez nuen Irlanda idealizatu
|
hura
: amildegiak, euria larreetan, denborak gelditutako herrixkak.
|
|
|
Lotsaz, ez dudala gehiegi esateko erantzun diot, hego ekialdea soilki ikusirik, itzultzeko asmoz nagoela, besteak beste Kodiak uhartea eta Aleutiarrak bisitatzeko, eta emaria eta hutsunea deus badago beharbada gero nabari nitzakeela. Aurora
|
hura
gogoan, Yukonek gehiago eskaini didala gehitu dut. Egun, mikroa aurrean paratuko balit, Alaskak pena ere eman didala esanen nuke:
|
|
|
Horregatik oraindik ez dugu ulertu ETA nola demontre erori izan den PPren estrategiaren menpe. PP eta ETA dira egoera
|
hura
pikutara joan izanaren erantzuleak. Zentzu horretan, EHri argi esan diogu ETAren morrontzatik libratu behar duela.
|
|
|
Pilotan hasi nintzela izango dira hogeita hamazortzi urte. Umetatik hasita, eskolan betiko afizioa
|
hura
izaten zen. Aizkoran ez naiz ibili izan; bai, etxeko lanetan, lote bat egiteko edo egurra ekartzeko, pixka bat ibili dut aizkora eskuan, baina aizkora munduan ez naiz inoiz saiatu.
|
|
|
Nahiko polemikoa izan zen urte
|
hura
. Gauzak ahaztu egiten dira, baina orduan nahiko saltsa izan zen:
|
|
|
Ikusi nuen baxu nenbilela, baina maila ematen nuen eta 93an berriz ere demostratu nuen, txapela irabaziz. Beharbada ez naiz sekula izan 87ko pilotari
|
hura
, baina maila handia ematen nuen, eta handik aurrera gehiago prestatu naiz, zaindu egin naiz.
|
|
|
Azkenik, Felipe Gonzalezen Gobernu" sozialista" da, 1985 bitartean, aurrekaririk gabeko birmoldaketari aurre egin diona. Gobernu sozialistako Barne Ministro ohia, Corcuera, garai batean sindikalista izana, giltzarrietako bat izan zen birmoldaketa
|
hura
lortzeko itun sozialaren bideraketan. Espainiako Gobernuan sartu izana, Felipe Gonzalezen sari bat izan zen," langileen odola" ibaira iritsi gabe lortu zen birmoldaketa anker hartan eskainitako laguntza ordainezinaren ordainetan.
|
|
|
Aproposa iritzi zioten itsasoa eta arrantzari lotutako istorioa aukeratzeari; nahiz eta gaur egun ez den herriaren oinarrizko irabazpidea, lekeitiar gehienek marinel bat dute erraietan. Istorio mordoska bilatu ondoren," Moby Dick" irakurri eta zapla,
|
hura
aukeratu zuten. Herman Melvilleren eleberria egokitzean, ikuspuntu eta esanahi ugari biltzeaz gain, bide batez, antzina balea arrantzalea izan zen Lekeitiori omenaldia egin ziezaioketen-eta.
|
|
|
" Martin bere kuttuna ezin da hitzordura azaldu faxistak jakinaren gainean daudelako. Maitasun
|
hura
inoiz gauzatu ez bazen ere, zenbait urteren buruan, azken agerraldian dagoen afari meriendan elkartuko dira biak" dio Mitxel Gorrotxategik.
|
|
|
Jende prestatua da gehienbat. Heldu dira, pixka bat, lehenagoko baratze galdu hartara, antzinako Zuberoara, eta Zuberoa engoitik ez da
|
hura
. Zuberoa egungo gauza bat da.
|
|
|
Gau batean argi indar tsu batek zerua sutan balego bezala jarri zuen eta batean sartu zen. Hurrengo egunean, biharamunean, bertakoek leize
|
hura
arakatu zutenean, galdutako neska aurkitu zuten bertan, harri bihurtuta ordea: horixe da Harpeko Saindua l
|
|
|
Oriotik joan eta Lasarte Michelin kluba sortu zenuen, konpetentzia egiteko. Nola oroitzen duzu garai
|
hura
–
|
|
|
Hala ere, zuzenean euskara batuaren inguruan deus esaten ez zuen arren... uhmmm! Nago Gaztañaga jauna ezagutzen zuenak urrutitik hartuko ziola usaina sagardotegien laudorio haren atzean egon zitekeenari... izenburu berezi
|
hura
irakurri bezain laister, apika: " Kezkak.
|
|
|
Bandresek giro ona izan zuen,
|
hura
ez baitzen inorekin haserretzen. Arregik akats bat izan zuen:
|
|
|
ETB martxan jartzeko ilegaltasun denak egin genituen, baina bere babesarekin. Kultura eta Hezkuntzako diru partidak ez ziren eztabaidatzen, onartzen ziren behar beharrezkoak zirelako, gure ezpata zelako
|
hura
.
|
|
|
nire gurasoak beste aldean gelditu eta ni osaba batzuen etxera etorri nintzen, batxilerra ikastera, hango ikasketak ez baitzizkidaten onartu. Jesuitetan sartu ninduten, eta
|
hura
beste giro bat zen: frankisten nazionalismo giro estua, eta oso politizatua.
|
|
|
Frantzian irakasleak profesionalki oso onak ziren, hemengoak baino hobeak. Baina bestela, hezkuntza frantzes
|
hura
ere oso politizatua zen: " La France!" eta historiari ematen zioten interpretazioa:
|
|
|
Orain, berriz, Lizarra gauzatu aurretiko egoeran gaude, non sozietate espainolaren kulturak eta estatuak berak legitimitate izugarria lortu duten. Gainera, Espainiako estatua ez da jada Europako testuinguruan trantsizioko estatu ilun
|
hura
.
|
|
|
Saramagoren liburu bat itzuli duzu, oraindik Nobel saria jaso ez zuenean, hain ezaguna ez zenean gure artean. Zergatik hautatu zenuen liburu
|
hura
–
|
|
|
Aldaketa koalitatiboa da, esaterako, Lizarrako prozesuaren ondorioz EAJk herri honetako erdialde soziologikoa eta politikoa galdu izana. Egun, EAJ ez da beste edozein alderdi batekin gobernua osa dezakeen lehengo alderdi
|
hura
. Hori da datozen hauteskundeen aurrean eman den aldaketa koalitatibo garran tzitsuena.
|
|
|
Azken aldian enkarguz egindakoak izan dira behartutako obrak. Gogoan dute oraindik CITeko arduradunek Filipinaseko" The Philippines Madrigal Singers" taldeak" Enrike Ugarteren" Maritxu, nora zoaz?" kantatu zueneko
|
hura
," euskaldunak izango balira bezala abestu zuten". Alemaniako Halenser Madrigalisten korua ere ez dute ahantzi.
|
|
|
ZERUKO ARGIAk bere 400 zenbakia kaleratzen zuen, alajaina! Bere arduradunek bazuten oroitzapen atsegin
|
hura
ospatzeko arrazoirik, hartaraino ailegatzea ez baitzen ahuntzaren gauerdiko eztula, eta bere ohorez lau zero potoloz apaindu zuten 1970eko azaroaren bateko banakoa. Hala ere, alaitasun gutxi erakusten zuten zenbaki berrepikatuaren ondoan agertutako idazlanean
|
|
|
" Garai hartan, hamaika kristau amets gozoetan asebeteta ikusi genuen". Horrela izango zen, berak hala bazioen, baina ez ote ziren gehiago izango, kristauak izanda ere, izenpetze
|
hura
goibeltasunez hartu zutenak. Izan ere, delako Konkordatu horrekin, Vaticanoko Estatuak (alegia Eliza katolikoak) Franco eta bereen agintaritza aintzatetsi zuen...
|
|
|
Aurreko kontuan nor izan zen galtzaile eta nor irabazle garbi gelditzen ez bazen, kontuak atera herriko seme bati boxeolarien txapela izan eta galtzea egokitzen zaionean! Urtain zeritzan boxeolari
|
hura
, ospe handiko gizona orduan, Estatu espainiarrean behintzat. Eta horregatik, ahobero xamarra zelako, Francok harrera egin ziolako (ospetsua izaki, azken batean) edo auskalo zergatik, aldeko zein kontrako asko zituen.
|
|
|
Bada, ingeles batekin boxeo rrokaldi bat izan eta, galtzaile atera! Hara zer zioen Basarrik
|
hura
zela-eta," Bakoitzari berea" izenburua zuen atal batean: " Ximak, temak, zitalkeri ta petralkeriak ez dute ezer balio.
|
|
|
Gure artean eta gaur egun, aspaldi etxe gehienetan egoten zen fraile barometro haren ordezkotzat har genezake Pello Zabala. Gure gazteek ez zuten fraile
|
hura
ezagutu. Zein famatu zen konturatzeko Aita Donostia kaputxino musikariari Madrilen gertatutakoa kontatuko dizuet.
|
|
|
Akaso oso ikuspegi ezkorra emango nuen. Baina jakineko kontua da bertsolariok ez dugula nahi dugun huraxe esaten, errima hitzek esaten uzten diguten
|
hura
baizik. Errima aukeraketak du beraz, beztasunaren errua.
|
|
|
Bertsolariak garai horretan gainera bazuen aukera eta onarpen bat ere halako diskurtso euskaltzale abertzale bateragarri bat egiteko, gainerako alorretan baimenik ez eta hor, bere zailtasunekin egin zitekeena edo egiten zena gutxienez, zigorrak zigor. Diskurtso ofizialarekiko desobedientzia modu bat bazen
|
hura
ere eta jende askok onartua. Jaialdi eta Txapelketetako jendearen erantzuna arrakastaren adierazle.
|
|
|
Tolosako Nazioarteko Txotxongilo Jaialdia 1983an sortu zenuten. Nola izan zen hastapen
|
hura
–
|
|
|
Eta zein izan da jaialdiak izan duen bilakaera? Nola joan da hazten orduan zazpi taldeekin jaio zen
|
hura
–
|
|
|
Sendatu ezineko gaitz hilkorra da eta gaitza harrapatu eta bost, hamar edo urte gehiagora ager daiteke. Pentsuen debekuaren ostean jango duguna egoera onean egongo den ala ez, ez da kezka nagusia, duela bost urteko hanburgesa
|
hura
edo iazko txuletatzarra kutsatuta ote zeuden ala ez baizik.
|
|
|
Bide zuzena hartu dela ematen du: txapelketok ofizialki Bizkaikotik kanpo daude sailkatzeko balio badu ere,
|
hura
udagoienean hasten da hogeita hamar bertsolarirekin, eta eskualderik eskualde bertako bertsolari eta bertsozaleen esku dago antolakuntza. Lehia giroa ez da finalean egon litekeena, baina hurbiltasunaren pizgarria dauka bertsolari eta zaletuarentzat.
|
|
|
esaten zuen gizarteak. Indarkeria sartu zen eta mugimendu
|
hura
gutxiengo baten esku gelditu zen, ez zen inoiz gehiengoaren ordezkari bihurtu. Kasu honetan, berdin.
|
|
|
Erasoa orokortu eta haundiagotu egin da ondoren, egoera politikoa gero eta aldekoagoa izan duten neurrian. Matrikulazioaren azken datuek asaldatu dute zenbait gizarte sektore, batez ere lehen aipatu dudan unibertsitateko
|
hura
eta bi alderdi politiko nagusien agintariak; eta, geroztik, haurrak euskarazko ereduetan ez matrikulatzeko etengabeko kanpaina batean egoten dira batzuk. Nafarroan arlo honetako gutxieneko eskubideak lortzeko, ereduen aukerarena edo ikastetxeen autonomiarena kasu, herrialde zibilizatu batean normala ez den borrokan ibili beharra dago.
|
|
|
Gu nabigatzen ari gara, baina ez daukagu babestzat hartu genukeen portuaren ideiarik. Berritu egiten dugu horrela bertsio mingarrian argonauten formula menturazale
|
hura
: nabigatzea prezisoa da, bizitzea ez." (135 or.)
|
|
|
Liburu honetan autorearen aldartea eta taxua Marinel zaharraken ageri dena ez bezalakoa dela dio G. Markuletak,
|
hura
gogorra eta gozakaitza bezain atsegina eta irakurleari gozamena eskaintzekoa dela esaten du honako hau. Azkenik, obra honen egilea definitzen du" irakurle amorratu"" jakin min handiko intelektual" eta" inkonformista erradikal bat" dela esanez.
|
|
|
Susako komentariogileak(" Marinel zaharrak", Susa, 1989, 2324 alea, 14 or.) ere bilakaera hau aipatzen du" Poeta erromantiko ederzalea, hizkuntzaren barruan jolas egiten zuena, metaliteraturaren gailur urrinetan etxeko karrajuan baino nasaiago ibiltzen zekiena, hori guztiori eta besterik ere bazen
|
hura
bera, berbera lehorrekoago agertzen zaigu hemengo olerkietan. Mingostu egiten du kartzelak.
|
|
|
Bere kasuan, gainera, Coleridgeren marinel zaharrak bezala, inork entzuteko trenta handirik hartu nahi ez duen moduko kontuak esan behar ditu. Aldiz, 1995eko poema sortan gainditua du, bizitzaren beraren indarrez, Becketten hastapen gisako
|
hura
" nothing is left to tell" ek (ez da esatekorik geratzen), metaliteratura ororen abiapuntua izango zena. 1995ean aldiz, Sarrionandiaren ustez" poemarik behinenak izkiriatzeke daude..." (Hnyi illa... Poemak, 147 or.)" Mezurik sakonenak ez dira oraindik esan" (Hnyi Poemak, 147 or.). Ez daki oraindik poemek zertarako balio duten, ezerk" ez du bermatzen poemok ezer aldatuko dutenik":
|
|
|
Narrazioak liburuaren" post scriptum" ean aitortzen duenez, euskera adierazkorrago eta literaturarako gaiago egitea da bere benetako lehia. Jarrera honek nahiz literatura egiteko ideal perfekzionista eta zorrotz horrek, Lauaxetaren lehen liburuko beste" post scriptum" ospetsu
|
hura
," Uarra" izeneko idatzi laburra oroitarazten du. Lehen aldiz hark Bide barrijak liburuaren ostean azaldu zituen ideia, asmo eta ametsen oihartzuna entzun baitaiteke Sarrionandiarenean:
|
|
|
Sosegurik ezak Andresengandik Luisengana, lehendabizi, eta bizitzaren muturreraino, geroago, eramango du protagonista. Oroitzapena, Debatik Donostiarako bidean zihoan autobusean izaniko sentimendu
|
hura
(zoriona?), birjintasuna galdutako memento haiek, Andresekiko hoztasuna, Luisekiko gero eta gertutasun handiagoak... Hori guztia bakardadea sentitzeraino.
|
|
|
Honela, neskaren lagun baten etxera joan beharrean egongo dira, eta bertan jantzi baten lapurretaren berri izango dute. Beraz, neska
|
hura
ezagutzearekin batera, lapurreta bitxi batean korapilaturik aurkituko du bere burua. Giro honi eusteko, bestalde, Jimenezek hasieratik pertsonaia kartzelaratua dagoela ezagutaraziz sortaraziko du.
|
|
|
Arartekotzan nengoenlarik, 1993ko urriaren 27tik 30era bitartean, Europako Ombudsmanen hitzaldiak antolatu genituen Gasteizen, eta une ona bezain egokia iruditu zitzaidan aldi berean Aita Frantzisko Vitoriakoa omentzeko, pertsonaia hau bertakoek zein erbestekoek hobeto ezagutu zezaten. Etorri ziren ombudsmanik gehienek bazekiten nor zen eta giza eskubideen alde zer lan burutu zuen; baina ordurarte gutxik zekiten jatorriz hemengoa zela eta guztiek oso pozik hartu zuten hainbesteko merezimenduz eskaini genion omenaldi
|
hura
.
|
|
|
Azkoitiko zaldun haiek ere, Xabier Munibe, Joakin Egia eta Manuel Altuna, nobleziazko tituludunak izan arren, gaztelarrentzat, isekaz,, zalduntxoak? ziren; baina bataio hori ez zuten txarrera hartzen eta Real Seminario
|
hura
Bergaran sortu zuten, Humanitate eta Letrak irakasteaz gainera zientzia erabilgarriak bultzaraziz, Matematika, Fisika, Kimika, Mineralogia, Me talur gia eta abar.
|
|
|
Baina hemen ahantzi ezinezkoa zaigu Axular handia hainbeste goraipatzen zuen Joannes Etxeberri() Sarako mediku
|
hura
. Julio Urkixok bildu zituen bere lanak, sarrera eta oharrez osaturik argitaratzeko (ikus Obras vascongadas del Doctor Labortano Joannes D. Etcheberri, 1712 Paris, 1907), norengan aurki genitzakeen giza eskubideen alderako iritziak.
|
|
|
diktadurari buruzko tesia prestatu zuenean hil zuten. Gure garaikoontzat galera handia izan zen
|
hura
.
|
|
|
Luis XII.aren ordenantza
|
hura
baztertzearen ondoriozko gertakaririk beltzena Bordelen ezagutu zen 1609 urtean. Pierre Lancre epaile zelarik, frantsesik ez zekiten ehunen bat euskaldun emakume sorgintzat epaitzean.
|
|
|
ONUren agiri
|
hura
eratu eta gehien bultzatu zutenetakoa, aita Proventzakoa eta ama Euskal Herrikoa zituen René Cassin baionar jurista ospetsua izan zen, bere lanen eskergarri 1968an Bake Nobel saria jaso zuena.
|
|
|
Hala ere, 1992an Europako hizkuntza gutxituen alde Europako Kontseiluan aurkeztu zen Eurogutun
|
hura
orain arte onartzeke egon da, Frantziak betoa jarri ziolako. Baina, Frantziako Estatua ez ote zen ba izan ONUren agiri hura bultzatu zutenetakoa?
|
|
|
Hala ere, 1992an Europako hizkuntza gutxituen alde Europako Kontseiluan aurkeztu zen Eurogutun hura orain arte onartzeke egon da, Frantziak betoa jarri ziolako. Baina, Frantziako Estatua ez ote zen ba izan ONUren agiri
|
hura
bultzatu zutenetakoa?
|