|
2000
|
|
|
Ezkontide baten ajeak direla eta,
|
hura
errefusatzeko baimena nahi izatea, besterik gabe, nola ulertu. Aje eta min horiek ez al dukete jatorria ezkontzan bertan?
|
|
|
Lehenengo
|
hura
, alegia, kode bakarrarena, hainbestean zegoen. Lege idatzi baten bidez, ordu arte sakabanatuta zegoena testu bakar batean jartzekoa zen, gizabanakoaren adimen eta arrazoimenaren argitan, aro berriari zegozkion lege zibil berriak egokiro eho eta mamituak.
|
|
|
Lege zibil egokiak dira gizakiek eman eta har dezaketen onik handiena; eurak dira ohituren iturburua, jabetzaren palladiuma, eta bake publiko eta partikular ororen bermea; eurok ere, gobernua bera sortu ez arren, fermuki sostengatzen dute
|
hura
; orobat, boterea mugatu eta aldi berean, berorri begirunea gordetzera behartzen dute, Justizia bera balitz bezala. Norbanako guztiak ukitzen dituzte, horien bizitzaren egitate garrantzitsuetan nahasten dira, noranahi jarraitzen diete haiei:
|
|
|
Turkian jurisprudentzia ez da artea eta baja k bere gogara agin dezake, goragoko aginduak aurkakoak izan ezik. Han dira ikusgarri justiziaren bila doazenen izu eta ikara,
|
hura
eskatu eta hartzean. Zergatik ez gertaera bera gure epaileen aurrean?
|
|
|
Juriskontsultoa zereginik gabe geratu eta legegilea, ñabardurek nahasia, laster izango litzateke juriskontsulto soila. Norbanakoen interesek botere legegilea inguratuko lukete; aldi berean, baztertu egingo lukete
|
hura
, unean unean, gizartearen interes orokorretik.
|
|
|
Peircerentzat ez bezala —honentzat usteak finkatzeko aukeraturiko metodoa tenporalki infinitua baita (pragmatismo infinitista); hau da,
|
hura
hartzeak helburu utopiko bat lortzeko behar den itxaronaldi etengabearen arriskua dakar—, Neurathen ustez denboraren gaia funtsezkoa zen. Denbora ez dago soberan eta jardun behar da, ekintzara abiatzea nahitaezko bilakatzen baita.
|
|
|
Fenomenoak ezin dira perpausen edota enuntziatuen kate sinple baten bidez deskribatu, horietako bat zuzentzat onartzeko besteekin erkatu behar baita. Munduaren ikusmolde batek
|
hura
osatzen duten kontzeptuen eraketa egokiaren beharra dauka. Horrela izan dadin, Neurathek bi urrats ezarri zituen:
|
|
|
Pentsamenduaren egintza garrantzitsuenak borondatez errepika daitezke; gehienetan, hau ez da kasua giza bizitzaren egintzetan. Jazoera baten ezaugarria da
|
hura
behin bakarrik gertatzea. " Bat ezin da ibai berean bi aldiz gelditu". 126
|
|
|
Badakite geldirik ezin dutela iraun, horrek beren amaiera suposatuko lukeelako. Batek bide bat aukeratzen du senez; beste batek beste bide bat, zantzu bat dela-eta; hirugarren bat metodikoagoa da eta, zin zinez, ebentualtasun guztiak hartzen ditu kontuan, argumentu eta kontraargumentu denak neurtu eta, desegokiak direla ez dakien premisa batzuen arabera, ibilbide batetik bideratzen da
|
hura
zuzena delakoan, erabat harro eta fidakor arazoa maneiatzeko izan duen moduagatik. Laugarrenak, azkenik, hirugarrenak egin lez, aukera guztiak metodikoki eta arretatsu analizatu ondoren, denak oso ahulak direla onartzen du.
|
|
|
Testuan enfasi positibista eta zientifista oro alde batera utziz, zientzi ezagutzaren muga eta posibilitateen ikusmolde pragmatikoa defendatu zuen. Zientzi eginkizunaren baldintza historiko, soziologiko, ideologiko eta linguistikoak azpimarratu zituen batik bat, eginkizun
|
hura
zerbait konplexua, ez lineala, kontingentea eta partziala bailitzan hartuz. Bere ustez, pentsatzeko moduen aldaketak gizarte edota teknika mailako eraldaketetatik hurbil zeuden, eta ez zuten ezagutzaren inolako metatze prozesu linealik jarraitzen, historiaren ikusmolde enpirista inozoak uste bezala.
|
|
|
Ezagutza zerbait garden, garbi, logikaren bitartez analizagarri nahi zuen bilakatu. Haatik, Neurathen ahoan, argitasun bilakatze
|
hura
ez zen modu bakarra zientzia ezagutzeko, zientziaren interpretazio posible anitz dagoelako. Zientziaren kontzeptuak, bere teoriak, ez dira sinpleak eta ezin daitezke bide bakarra —logika— erabiliz aztertu.
|
|
|
Neurathen ikusmolde entziklopedistak, hortaz, entziklopediaren ideia nahi zuen finkatu zientziaren esparruan, horrela ikus zedin zientzien arteko elkarlana eta orkestrazioa noraino ailega zitekeen, proiektu
|
hura
zientziarekiko ikusmolde hertsietatik bereizteko, hizkuntza zientifikoaren konplexutasunaren inguruan arreta gehiago jarriko zuten terminoak proposatzeko eta zientzia gehiegi idealizatzen zuten hitzak eta kontzeptuak —metodoa, sistema— arbuiatzeko. Labur beharrez, Neurathek enpirismoa zientziaren baitan nahi zuen, baina baita zientzia bera aztertzeko ere132.
|
|
|
Zirkulukoek ezagutzaren aurrean jarrera kritikoa hartu zuten; totalitaristek ez, egia bakarra eta orobaliozkoa baitzeukaten. Zirkulukoak kritikoak ziren hizkuntza eta argumentazioaren auziekiko; naziak ez,
|
hura
gezurra hedatzeko erabiltzen baitzuten.
|
|
|
" Oinarrizko kontzeptu sinple batzuk aukeratu nituen hortaz, adibidez, sentimen kualitateak eta beren erlazioak" (etzanak jatorrizkoan). Hau zen, beraz, Carnapen oinarria Aufbau ean, baina besteren bat izan zitekeen,
|
hura
aukeraketa bat besterik ez baitzen izan.
|
|
|
78 Alabaina, kontuan hartu behar da Carnap inoiz ez zela saiatu, ezta aldez aurretiko idazkietan ere, logika induktiboa logika zuzena bailitzan defendatzen. Garai batean
|
hura
onartu bazuen, zio pragmatikoengatik izan zen. Tesi honen antzeko interpretazioentzat, ikus CREATH, R.:
|
|
|
85 Philipp Frankek aipatu bezala, jada hasieratik erakutsi zuen Carnapek pragmatikaren aldeko joera, nahiz eta
|
hura
ez jorratu lanaren espezializazioa zela eta —sintaxiaz eta semantikaz arduratu zen— (ikus FRANK, P.: 1963," The Pragmatic Components in Carnap’s ‘Elimination of Metaphysics’", in P.A. Schilpp (arg.):
|
|
|
Jakina, fenomenalistek ezin zuten hain nozio misteriotsuak erabiltzen zituen diskurtsoa mantendu. Horregatik, ordez,
|
hura
enuntziatuen inguruan eraiki zuten. Horrela, sentimen datuak zituzten enuntziatuek ‘Uste dut gorria ikusten dudala orain eta hemen’ itxurakoak ziren.
|
|
|
Bere baitan, haatik, solipsismoa eta subjektibismoa agertzen zen, eta hauek anatemak ziren errealistentzat. Hortaz, subjektibismo
|
hura
ezabatzeko, honako argudioa arbuiatu behar zuten: ezagutza objektiboa da, oinarri ziur eta zalantzaezin batean eusten delako —sentimen datuak, pribatutasuna— Izan ere, pribatutasun honek ziurtatzen zion subjektibistari oinarri finko hori.
|
|
|
Vienako Zirkuluaren proiektuak jasotako kritikek —ikusmolde estandarrarenak, 1960ko hamarkadako historizistenak, etab.—
|
hura
neurri handi batean zapuztea lortu badute ere, ezin zaio nolanahi ere filosofiarentzat ekarri duen lorpen garrantzitsu baten meritua kendu, alegia: pentsamendua bide argi, zehatz eta zorrotzaren ildotik sartzea, honek dakartza ondorio egoki guztiekin.
|
|
|
Vienarren helburua filosofia zientifikoa jorratzean zetzan, eta horretarako tresneria kontzeptual plurala eta aberatsa erabili zuten: logika sinbolikoa, ikusmolde filosofiko desberdinen kontzeptuak —enpirismoarenak, positibismoarenak, konbentzionalismoarenak— eta, nola ez, zientziarekiko jarrera hurbilkorra,
|
hura
behar den bezala aztertu ahal izateko, hau da, zientzia barnetik ezagutuz, eta ez estereotipo sinpleegiak eta hutsalak maneiatuz. Jarreraren aldetik, helburua goitik behera bete zuten, jaraunspen ezin hobea utziz mende honen filosofiari —zientziaren filosofia, filosofia analitikoa— Haatik, egitasmoak ez zuen soilik jarrera hutsean geratu nahi, tesi substantiboak ere agertu baitzituzten.
|
|
|
Orain artean erakutsi dugun Vienako Zirkuluaren irudia, haren irudi estandarra da. Baita gertatutakoari fidela ere, hau da, nahitaezkoa korronte filosofiko
|
hura
ulertzeko. Haatik, aurkezpen hau ez da nahikoa Zirkuluaren osotasuna ikusteko.
|
|
|
Aufbau a, beraz, ez prozesatuak ez analizatuak izan ez diren hautemate datuen oinarri batetik abiatuz, gure kontzeptu esanahidunak eraikitzeko moduaren lagina besterik ez zen. Kontuan izan behar dugu
|
hura
izan zela Vienako Zirkuluaren tesi nagusienetakoa. Hortaz eta oro har, alde batetik, enpirismoak soilik sentimen hautematea onartzen zuen eta, bestetik, logika; biak ezagutzaren iturri gisa ulertuz.
|
|
|
Filosofoak, zientzialariak legez, errealitateari buruz mintzatu nahi izatean oinarritzen zuten Zirkulukideek filosofiari halako hertsitasuna eskatzea. Einsteinek esan legez, Hume eta Machen printzipioak nahitaezkoak izan baziren fisikan, hau da, filosofiak fisikaren gain eragina izan bazuen, eta honek egiaztagarritasun printzipioa onartzen badu, orduan, filosofiak zergatik ez du
|
hura
onartu behar, errealitateari buruz mintzatzen omen bada. Zergatik izan behar du filosofoak apriorizko ezagutzaren abantaila?
|
|
|
Egiaztagarritasun betekizuna, horrela, Zirkuluaren behar beharrezko zutabe bihurtu zen harrezkero. Printzipioak kritika andana jaso zuen, eta horien ondorioz
|
hura
birmoldatzea ezinbesteko bihurtu zen, baita hura bertan behera uztea ere. Baina, dena den, proiektu enpirista logikoaren makineria osoaren urratsak itsatsiko zituen.
|
|
|
Egiaztagarritasun betekizuna, horrela, Zirkuluaren behar beharrezko zutabe bihurtu zen harrezkero. Printzipioak kritika andana jaso zuen, eta horien ondorioz hura birmoldatzea ezinbesteko bihurtu zen, baita
|
hura
bertan behera uztea ere. Baina, dena den, proiektu enpirista logikoaren makineria osoaren urratsak itsatsiko zituen.
|
|
|
Baina erantzun horien artean ismo onartezin gehiegi agertzen dira, adibidez: errealismoa, idealismoa, solipsismoa, etab. Egia esanda, epistemologia eta metafisika antzekoak ziren Zirkulukoen begi aurrean eta, zentzu horretan,
|
hura
ere errefusatu behar izan zuten. Ametafisiko gisa ulertzen bada bakarrik onar daiteke epistemologia ezagutza lez, hau da, soilik ezagutzaren analisi logiko hutsa denean.
|
|
|
Hau enuntziatu singularrei zein orokorrei (‘lege psikologikoei’) aplikatzen zaie. Bestela esanda, edozein termino psikologikoren definizioak
|
hura
termino fisikoetara murrizten du.67
|
|
|
XIX. mendean zientziak filosofiatik aldenduz joan ziren autonomoak izatera heldu arte, psikologia eta filosofia batzen zituen oraindik apurtuta ez egon arren. Vienako Zirkulua izan zen
|
hura
apurtu zuena, psikologiaren arazoak ikerkuntza enpirikora aldatuz. Logika zama psikologikoetatik askatzea nahi zuten horrekin, biak banandu eta filosofia berri bat —zientzi hizkuntzaren analisi logikoa— proposatuz.
|
|
|
Adibidez, ‘gizakiak hilezkorrak dira’ bezalako hipotesi batek esanahia duela zioen printzipioak. Gure etorkizuneko esperientziari buruzko hipotesia da eta erraza da ulertzea zerk egiazta dezakeen
|
hura
. Alabaina, hilezkortasunaren hipotesia ez da zientziaren berezko auzia, eta egiaztagarritasun printzipioa ikerketa guztiak zientziarekin batu zitezen sortu zen74 Argumentua C.I. Lewisena zen, eta Schlick izan zen lehena erantzuten, oztopo seriorik ez baitzuen ikusten horretan:
|
|
|
Era horretan, 1934an79, egiaztagarritasun irizpidea ahultzeko ahalegin horretan, Lewisek honakoa iradoki zuen: beste pertsona bat mina sufritzen ari den ala ez jakin dezagun, nahikoa da
|
hura
imajinatzearekin, portaera neurgarrien bitartez egiaztatu beharrik gabe. Panpina bada, baztertu egiten dugu sufrimendua, minduta ezin baitugu irudikatu.
|
|
|
Arazoa gainditzeko bide asko proposatu zituzten. Lewisek hipotesi azpiatomikoak esanahitasun maila bat gutxienez bazuela defendatu zuen; edota,
|
hura
ezean, beste esanahitasun motaren bat bazuela. Baina Schlick izan zen ideia horren aurka sutsuen jarri zena, berarentzat enuntziatu edo perpaus bat ulertzea hura zer nolako baldintzetara egokitzen den ezagutzea baita.
|
|
|
Lewisek hipotesi azpiatomikoak esanahitasun maila bat gutxienez bazuela defendatu zuen; edota, hura ezean, beste esanahitasun motaren bat bazuela. Baina Schlick izan zen ideia horren aurka sutsuen jarri zena, berarentzat enuntziatu edo perpaus bat ulertzea
|
hura
zer nolako baldintzetara egokitzen den ezagutzea baita. Hortaz, sentimendu lausoak —definitu gabekoak—, intuizio bat edo azaletik ezagututako zerbait, ez ziren arrazoi nahikoa zer edo zer ulertzeko.
|
|
|
Hortaz, zirkulukideek printzipioa utzi behar izan zuten. Erreflexibotasuna ez zen baliozkoa egiaztagarritasunarentzat baina, hala ere, propietate
|
hura
onartu beharra zegoen: egiaztagarritasunaren printzipioan oinarrituriko ikusmolde oso batek esanahirik ba ote zuen ala ez jakiteko, ikusmoldeari egiaztagarritasuna aplikatu behar zitzaion.
|
|
|
Horrela, filosofo batek nahi zuena esan zezakeela zirudien, baldin eta bere hizkuntza esandakoari egokitzen bazion behintzat. Dena dela, filosofoen artean ohikoa denez, erlatibismora eraman zezakeen ondorio
|
hura
onartezina izan zen.
|
|
|
Egiazkoa zer zen nahi zuten jakin, zer eta zeintzuk ziren egiazko enuntziatuak edota postulatuak, hau baitzen modu bakarra ezagutzari oinarri finkoa eskaintzeko. Schlicken joera honek errealismoari buruzko eztabaidan sakondu zuen,
|
hura
gorde behar zutela defendatuz —Carnapen eta Neurathen iritzien aurka, hauentzako errealismoa eztabaida metafisikoa besterik ez baitzen— Schlicken aburuz, errealitatea existitu egiten da, gizabanako batek pentsatzen duen edo pentsa dezakeenarekiko independentea izanik; unibertsoan gizakirik ez balego, planetek, adibidez, beren orbitetan biraka jarraituko lukete, zioen. Batzuek ideia berbera kontrafaktikoak erabiliz defendatu zuten:
|
|
|
Bizitza modu berri bateko diseinu arkitektonikoen erakusketa bat antolatu zuen, izugarrizko arrakasta lortuz eta, ondorioz, Vienako Udaletxearen babesaz, behin betiko erakusketa izatera helduz. 1925ean sorturiko bere Museo Sozial eta Ekonomikoaren lehen urratsa izan zen
|
hura
. Bauhausekin jarri zen harremanetan Dessau hirian, baita Gerd Arntz diseinatzaile ospetsuarekin ere, kolaboratzaile gisa fitxatuko baitzuen.
|
|
|
Jite ilustratuko tradizio baikor honen ildoa jarraitu zuen Vienako Zirkuluak, baldin eta ezagutzaren adar guztiak soilik hizkuntza bakar batek zuzenduko balitu, orduan garapena posible izango litzatekeela defendatuz. Hizkuntza
|
hura
hizkuntza logikoak eta behaketazko hizkuntzak osatuko lukete, baita hizkuntza fenomenalistak ere hasiera batean. Nola ez, horren guztiaren atzean ezagutzaranzko bide bakarra zientzia dela zioen ikusmoldea ezkutatzen zen.
|
|
|
Horrela, bada, ezagutzaren edozein adarretako azterketak —filosofia barne—
|
hura
zientzia bat legez erabiltzea eskatzen zuen. Eztabaida filosofiko tradizionalak jada ez zeuden justifikaturik, eta berauekin bukatzeko, filosofian ikerketa berri baten metodoa eta helburua planteatu behar zen, Zirkulua ahalegindu bezala.
|
|
|
Batzuk ahalegindu ziren: esate baterako, Carnapek
|
hura
axiomatizatu nahi izan zuen, kalkulu logikoaren forma emanez. Honekin batera, Zirkuluak ez zuen esanahiaren irizpidea egiaztagarritasunean gehiago oinarrituko, hipotesi baten baieztapenaren maila edo gradu probabilistikoan baizik.
|
|
|
Adibidez, ‘objektu batek termometro bat ez badu ukitzen, orduan elefanteak arrosak dira’ baldintzazkoa egiazkoa litzateke. Jakina, interpretazioa zentzugabea deritzogu sen onaren eta zientziaren ikuspegitik, baina
|
hura
eusten duen eskema logikoa ez. Horregatik, bada, formalizazio mota hau, laguntza baino gehiago, zama bihurtzen da zientziarentzat.
|
|
|
Gainera, indukzioak eta dedukzioak93 Hanson, Kuhn edota Feyerabenden erreakzio historizistaren kolpea jaso zuten, hauek zientziaren izaeraren ikusmolde berri bat aurkeztu baitzuten, enpirista logikoek zientziari esleitzen zioten jite deduktiboa gutxietsiz. Jada,
|
hura
ulertzeko zientzia razionalki —logikoki— berreraikitzea eta aztertzea ez zen nahitaezkoa; behar zen guztia, historizisten ustez, teorien eta ikerketa programen garapen historikoa eta soziala behatzea besterik ez zen. Dena den, ikuspegi berri hauek, baita ikusmolde estandarra ere, Popperren faltsazionismoa barne, orrialde hauen eskumenetatik at geratzen dira.
|
|
|
Vienako Zirkulua korronte filosofiko ez bateratu lez ikusteko egungo interes berrituak, Neurathen irudia berrirakurketen goi mailako postuetan jarri du121 Orain arte ikusi ditugun tesiak gehienbat Zirkuluaren alde positibista eta enpiristarenak izan dira, beharrezkoak azken finean vienarren programa hain aberats eta plurala ongi uler dezagun. Baina, nola ez, horrelako interpretazio batek eskema horretan zehatz mehatz egokitzen ez diren ideiak arriskuan jartzen ditu, saski berean ortodoxia eta heterodoxia sartuz —heterodoxia arbuiatzen ez duenean— Eta horregatik, hain zuzen ere, Zirkuluaren aurkako kritikak nahikoa izan du interpretazio estandar
|
hura
erasotzearekin, ideia heterodoxorik egongo ez balitz bezala.
|
|
|
Beharbada Ayer oraindik baikorregia da: egun, toki askotan, filosofia tradizionala loraldi betean dago; eta, tamalez, inork ez du
|
hura
kritikatzen espektakulu metafisiko hutsala izateagatik, beren kontsumitzaileen ‘inspirazio nahasitik’ babesean mantentzeagatik, ezta are biziotsuagoak diren beste proposamen antirrazionalen lepokoa edukitzeagatik ere. Baina honek ez du ezeztatzen Vienako Zirkuluaren ikusmolde filosofikoa.
|
|
|
alde batetik, ibilbide negatibo bat, filosofiarena alegia, horren historiaren baitan pentsamenduaren diskurtsoa kutsu metafisikoz apainduta agertzea ez zutelako batere gustukoa, bere jitea ulergaitz bihurtzen baitzen ez gutxitan. Vienako Zirkuluaren helburua egoera
|
hura
eraldatzea izango zen, eta jarduera horretan soilik tesi eta teoria zehatz batzuk gordeko zituzten, harrezkero bere aurrekari lez onartuak. Bestaldetik, ikuspegi baikorrago batean, XIX. mende amaieran eta XX.eko hasieran natur zientzietan, matematikan eta logikan izandako iraultzak aintzakotzat hartuko zituzten serioski.
|
|
|
Lan honetan, ikuspegi kritiko batetik abiatuz, giza ulermena analizatzeari ekingo zion, natur zientziekin erkaketarik agertu gura barik. Helburu zehatza giza ezagutzaren gaitasunaren mugak finkatzea izan zen,
|
hura
lortzeko gertakari auzien eta ideien arteko erlazioen arteko bereizketa landuz. Hobekien mantenduko duena Tratatuko enpirismoaren jitea izango da:
|
|
|
Ezaugarri hauetatik positibotasuna izango zen Vienako Zirkuluko partaideek onartu zutena lehenengo eta behin. Eta, jakina, ezaugarri
|
hura
egoera positiboan garatu zen, giza ezagutzaren heldutasun intelektualaren unean preseski. Bada, ezagutza positiboa izan zen aurrerakuntza erreala eta efektiboa finkatzen, alde batetik, eta desordena desagertzen, bestetik, lagundu zuena.
|
|
|
Zentzu honetan, beraz, Machen helburuetako bat zientziari, eta filosofiari ere bai, arrasto dogmatikoak kentzean zetzan. Kantiarra bere hasierako urteetan, Kanten doktrina errefusatzera heldu zen geroxeago, filosofia
|
hura
aurreiritzi metafisikoz eta dogmatikoz beterik agertzen zela ikusten baitzuen. Machek ez zuen onartzen ‘berbaitango gauzaren’ hipotesia, berarentzat azalekoa zelako, alde batetik, eta ezagutza enpirikoaren apriorizko burutapen eta espekulazio hutsalari tokia irekitzen ziolako, bestetik.
|
|
|
Machen ideiak une hartako testuinguru intelektualean hedatuz joan ziren pixkanaka, haietako batzuk aldez aurretik Helmholtz, Kirchhoff eta beste zenbait zientzialariren lanetan ere suma daitezkeen arren. Horien denen xedea, dena dela, fisiko eta psikikoaren arteko erlazioak garbi eratzean zetzan, Descartesek bi mende lehenago jarritako muga dualista
|
hura
gainditu nahian10.
|
|
|
...urkezten zaizkigu egun. Erlatibitatearen teoria zio filosofikoetan sustraiaturik zegoela egia izanda ere —Leibniz eta Machek prestaturiko bermea—, ez da gutxiago Vienako Zirkuluaren filosofia ulertezina litzatekeela erlatibitaterik gabe14 Bazegoen bai interesezko bestelako gairik fisikan, mekanika kuantikoa batez ere; baina teoria hau ezin izan zen positibisten postulatuekin identifikatu
|
hura
1926an Heisenbergek estandarizatu arte. Gainera, inoiz ez zuen lortu erlatibitateak izandako eragina Vienakoen pentsamenduan.
|
|
|
Arazo hauek ikusi baino lehenago, haatik, galdera bat agertzen zaigu nabarmen: zeintzuk dira logika berriaren ezaugarri bereziak
|
hura
hain eraginkorra izan dadin. Bada, batik bat, bere sinbolismoa; matematikak erabiltzen dituen formula sinbolikoak logikak ere antzera erabili ahal izatea, hain zuzen.
|
|
|
Askok horrela pentsatzea Schlicki eta Carnapi lepora dakieke, beren interpretazioa izan zelako egiaztagarritasunari Tractatus ean ez zeukan indarra eman ziona. Wittgensteini lotu zioten printzipio
|
hura
, zalantzarik gabe33, baina neurriz gain. Egiaztagarritasuna bateragarria da Tractatus arekin, eta corpus koherente bat osa dezakete batera, baina ez zuen eragin handirik izan Wittgensteinen beste printzipio askoren gain.
|
|
|
Onartzen zuten logika, gogoeta, pentsamendua, ikerkuntzaren alde bat direla —analitikoa—, baina ez bakarra. Pentsamendua munduarekin lotu nahi izan zuten
|
hura
nolabait ulertzeko, eta hori Wittgensteinek ez zuen argi adierazi. Hortik, bada, Vienako Zirkulukoen irrika enpiriaz eta egiaztagarritasunaz aritzerakoan.
|
|
|
Partaideek talde lanean jarduten zuten eta ez zen onartzen inolako gidari edo maisuren inposaketarik, ezta Schlickena ere, honek inoiz ez baitzuen gogoeten ildorik bideratu40 Alta, onartu behar da Zirkuluko izen batzuk gakoak zirela mugimendua ongi ulertzeko. Bide teoriko nabarmenenak difinitu zituzten sinadurak ziren horiek; egun, egoera
|
hura
hobe uler dezagun, berariaz kontuan hartu behar dira. Batik bat, Schlick, Carnap eta Neurathi buruz ari gara, Reichenbachekin batera —hau Berlinen—, laurak izan baitziren enpirismo logikoari identitate ezaugarri ahaztezinak erantsi zizkiotenak.
|
|
|
Baina Heidegger ez zen inolaz ere bakarra izan positibismo logikoa sekula izandako filosofia traketsenen artean sartu zuena. Hor zeuden baita ere Frankfurteko Eskolako filosofoak, beti prest positibismo logikoa kritikatzeko,
|
hura
inkonsistentetzat eta zentzugabekeriatzat joz: Horkheimer, Adorno, Marcuse edo Habermasentzat, enpirismo logikoa filosofiaren ‘pizti beltza’ zen.
|
|
|
Vienarren helburu orokor honen aurkezpen enfatikoa beren Manifestu ospetsuan aurki daiteke: " Munduaren ikusmolde zientifikoak bizitzan laguntzen du eta bizitzak onartzen du
|
hura
".
|
|
|
Gauza biak" krimentzat" jotzen zituzten, Adolf Loos arkitekto vienarrak arteari buruz mintzatzerakoan esan bezala. Positibista logikoek, haatik, ez zuten ideia
|
hura
modu hain bortitzean adierazi, kide batzuk —Otto Neurath batik bat— gertu ibili arren.
|
|
|
kontserbadorea, orduko instituzioak txarrean onenak iruditzen zitzaizkion liberala, Dollfussen errejimen faxista austriarraren aldeko sinpatia erakustera heldu zen. Schlicken aldekoek, defentsa
|
hura
ideologikoa baino koiunturala izan zela esaten dute, argi utzi baitzuen beti nazismoaren aurkako jarrera, adibidez46.
|
|
|
Alabaina, Neurathek inoiz ez zituen izan Schlicken jarrerak bezalakoak, batez ere ezagutza gizarte ekintzatik aldentzeko nahia, zientzia eta filosofia bizitzatik urruntzeko gura
|
hura
, alegia. Biak ziren zientziarekiko interes filosofikoaren paradigma, batzuetan deferentziarena ere, baina gutxi gehiagok elkartzen zituen.
|
|
|
Esaldi hau bermatzeko baieztatu zuenez, psikoanalisia arrakastatsua da baldin eta pazientea analistak emandako azalpenarekin ados badago bakarrik. Esan zuen Fisikan ez dagoela ezer halakorik; eta pazienteak onartutakoa ezin duela bere barrearen zergatiari buruzko hipotesi bat izan, baizik eta soilik
|
hura
edo bestea zela bere barrea eragiten zuen arrazoia. Azaldu zuenez, ados dagoen pazienteak ez du arrazoi horretaz pentsatzen barre egiten ari den unean bertan, eta" subkontzienteki" horretaz pentsatzen ari zela esateak" ez du ezer esaten barre egiten ari zen unean gertatutakoari buruz".
|
|
|
Norbaiten buruan egia sartzeko ez da aski
|
hura
baieztatzea, baizik eta hutsegitetik egiaraino doan bidea aurkitu behar da.
|
|
|
Egiaz, azken hau ez da gutxi gorabehera kasualitatez gertatuko, baizik eta jendeari erakutsia izango zaio. Agian inork ez du
|
hura
ukitzeko baimenik, baina agian guztiek ukitu behar dute. Pentsatu Schubert hil ondoren anaiak haren partiturak zati txikitan puskatu zituela eta konpas gutxiz betetako zati hauek dizipulu maitatuenei eman zizkiela.
|
|
|
Zein gogoz segitzen ote zuten ezertarako ez ziren barregarrikeria zaharrak erabiltzen eta eraginik ez zuen hizketa mordoiloan? Zergatik ote atxikimendu
|
hura
esperientzia erabat kontra zuten sinesmenekiko. Nola arriskatu behin eta berriz porrot egiten zuten esperientziak errepikatzera?
|
|
|
Erantzuna hauxe dateke: ez bide zen erraza gezurra aurkitzea, eta porrotak ez bide ziren hain agerikoak, zeren eta kasu askotan, gehienetan agian, desiratzen zen gertaera gertatu egiten baitzen benetan, tarte handiagoz edo txikiagoz,
|
hura
ekartzeko erritoa burutu ondoren, eta gogo arrunta baino zorrotzagoa den zerbait zen ezen, halakoetan ere erritoa ez zela hain juxtu gertaeraren kausa atzemateko. Haizeak jo dezan edo euria egin dezan, edo etsai baten heriotza ekar dezan asmatutako zeremoniaren ondotik, lehentxeago edo geroxeago, beti etorriko da erakarri nahi den gertaera huraxe, eta antzinako gizakumeari barkatu egin behar zaio gertaera zeremoniaren emaitza zuzentzat eta eraginaren froga hoberentzat hartu izana" (Urrezko abarra, I bol., 102 orr.).
|
|
|
Ikusmolde hori gauza arrunta da Frantzian, Alemanian eta herri eslaviarretan. (...) Mecklenburgeko zenbait lekutan, non labore otsoaren sinesmena bizi bizirik dagoen, denek diote beldurra azken laborea ebakitzeari, otsoa bertan omen dago eta;(...) Mecklenburgen zutik dagoen laborearen azken sortari berari deitzen zaio otsoa, eta
|
hura
ebakitzen duen gizonak" otsoa du", eta animaliari zekale otso, gari otso, garagar otso deitzen diote, ale mota zelakoa den" (Urrezko abarra, II bol., 82 orr.).
|
|
|
Egia esan oso gutxi, saiakeretan maiz aipatzen dugun egileetako bat izan arren. Ziurraski,
|
hura
pittin bat ikasiz gero, filosofia, unibertsitatea, etika, zientzia, mundua eta, batez ere, gu geu, erabat desberdinak izango ginateke. Ez dakit okerragoak ala hobeak, baina bai desberdinak.
|
|
|
Badago modu bat paradoxa honi aurre egiteko joeran sar nadin. Utz iezadazue munduaren existentziaren aurrean hunkipenaren esperientzia berriro bururatzen, eta utz iezadazue
|
hura
deskribatzen modu desberdin samar batean. Guztiok dakigu ohiko bizitzan miraria zeri deituko geniokeen.
|
|
2001
|
|
|
Batez ere, aberats eta pobreen arteko zuloari eta gizarte klase bakoitzak bete behar zuen lekuari buruz ariko dira teoria hauek, eta gehienak hiri estatuaren eta Greziaren urrezko aroko gizarte eredua berreskuratzen(
|
hura
berrituz edo antzinako ereduetara itzuliz) saiatuko dira. Hemen koka ditzakegu Platonen hiri estatu ideala (Atenasi bere antzinako loria itzuli nahi diona, sofisten ideia berriak arbuiatuz), Aristotelesek konstituzio ezberdinen gainean eginiko hausnarketa (Platonekin batera demokraziaren etsai sutsua izango da Aristoteles), edo Isokratesen panhelenismoa.
|
|
|
egokia eta desegokia dena bereizteko ahalmen gabezia egozten dio. Honela, olerkigintzak guztiari buruz hitz egiten du, baina ez da hitz egiten duenari buruzko judiziorik egiteko gai, hau da, dioen
|
hura
egokia ala desegokia den ezin du erabaki. Beraz, olerkigintza —rapsodika bezalaxe— ez da teknika bat.
|
|
|
Orduan, erantzungo dio Sokratesek, bi arteak berdinak badira, lon rapsoda den heinean estratega ona litzateke, Homeroren bitartez estrategiaren artea ikasteagatik. Ikusten denez, Sokratesek ondorio absurdo batera bultzatzen du lon, lehen onartutako arte bereizketa
|
hura
ezerezean geratzen baita rapsodika eta estrategia arte bakarra bailiran ulertzerakoan. Bietako bat:
|
|
|
Eta ideien mundua, orduan, mundu sentikorretik haraindi legokeen mundu urrun eta aparteko
|
hura
ere ez litzateke izango. Ideiak gauzak berak dira beren agerpenean.
|
|
|
hiru kide emanda, laugarren batekin duten harremana ezagut daiteke a priori, baina ezin da laugarren kide hau ezagutu zuzenki. Esperientzian
|
hura
bilatzeko erregela besterik ez dut. Ondorioz," esperientzia hautemapenen beharrezko elkar loturaren errepresentazioaren bidez baino ez da ahalgarria" (B218 (E203)), dio analogien oinarri orokorrak.
|
|
|
Eta emaitza hori buru argi batek sortutako iraultza baten eskutik iritsi zen, nork lortu zuen ongi ezagutzen ez badugu ere. Hiruki aldeberdinaren demostrazioan gauzatu zen ikuspegiaren eraldaketa
|
hura
. Norbaitek ohartu zuen ez zirela figura ezberdinak begiratu behar zenbait ondorio orokor aurkitzeko asmoak bultzatuta, baizik eta berak hirukia eraikitzen zuenean ezartzen zuena aztertu behar zela, alegia, eraikuntza horren baldintzak eta eraikuntza horretarako erregelak zirela autua.
|
|
|
Horregatik, soilik balio subjektiboa dute sistemaren barnean, ez eraikitzailea, baizik eta erregulatzailea. Honek zera esan nahi du, ideia hauek gure ezagutzen aniztasuna biltzen eta antolatzen laguntzen digutela, ez
|
hura
zabaltzen, eta gehienez ikerketari norabide egokia erakuts diezaioketela.
|
|
|
Adibidez, filosofiak eman ditzakeen arrazoiak nik nire aurrean ikusten dudan emaztea, horrelakoa dela izan, nik ikusi ala ez. Filosofiak ematen dizkigun arrazoien gaitzespen
|
hura
sendoagoa da gaur nigan. Eta zientzia aldetik, emaztearen benetako izaera objektiboa —eta bere subjektiboa— nigana heltzen dela, nire buru eta gogoraino, ez dakit zenbat mezulari eta mezuren (fisikazko, biologiazko, psikologiazko eta abarren) bitartez, eta nik zuzen eta osorik eskuratzen bururatzen dudala, hori baiestea ez dagoela uste dut inoren zentzumenetan edo adimenean, lehentxeago esan dugunez.
|
|
|
" Orratza norantz, bere iparra han". Gizakiarentzat maitagarria dena,
|
hura
da ona. Ona ala ez ona, egia ala gezurra, ederra ala itsusia izatearen arrazoi bakarra, gizakiarentzat gogoko ala ez gogoko izatean datza.
|
|
|
Bere gurak egiten ditu gauza batzuk beretzat erakargarriak. Beretzat erakargarria dena,
|
hura
da egokia, ona beretzat. Eta ez alderantziz:
|
|
2002
|
|
|
Ikus bedi, adibidez, enpresaburu kontratatuaren kasua: denek espiatzen dute
|
hura
konfiantza handirik gabe, denek begiratzen diote zerbaiten susmagarri balitz bezala, arreta eta kontu handiz zaintzen zaizkio egiten dituenak, presoak tiraniza eta erreprimi ez ditzan, horretarako batere beharrik ez badago; egindako oker guztiak handiesten zaizkio eta burutzen dituen injustiziak argitara ematen; konfiantzazko administratzaileak, aldiz, bere eskuzabaltasunaz harro, denen estimazio... " Ni bezalako gizon batek zuon konfiantza eta errespetua merezi du, diruari muzin eginez, nire burua zuon zerbitzutan jarri baitut; zuen susmopean egoteak irain egingo lidake, eta azalpenak eman beharrak, berriz, nire ohoreak berak horretara bultzatuko ez banindu, behintzat, ofentsa ezin handiagoa egingo lidake".
|
|
|
Haren izenarekin lotu ohi da, nahikoa uste zabaldua baita hori, nahiz eta sorreran haren anaia Samuelen asmakuntza izan zen. 1806an Errusian eraiki zen Panoptiko baten arduraduna izan zen Samuel Bentham, eta honen oinarriak" ozta ozta lurraren gainaldera sortzen" ikusi zituen, herri
|
hura
utzi aurretik2; bestalde, Jeremy Benthamek ez zuen sekula Panoptiko bat ikusi, nahiz eta sarritan haren filosofiaren adierazpen zehaztzat jotzen den.
|
|
|
Dumonten aipamenetarik lehenengoak, Traites de legislation civile et penale delakoak, Panoptique (iii. 209) barne hartzen zuen; eta
|
hura
zen frantsesezko testuaren lehenengo argitalpen komertziala. Traites de legislation en arrakasta dela eta, Panoptique frantsesezko testua ingelesezko jatorrizkoa baino askozaz ere gehiago irakurri zen, eta baita hobeto ezagutu ere.
|
|
|
Espetxeetako neurri latzenak ere, eskuburdinak eta leotzak kasu, ez dira presoak babesteko baizik erabiltzen. Haien erreformari dagokionez, berriz, ez zaio oro har arreta nahikorik jarri, dela guztion aldetik egon den axolagabekeria ikaragarriagatik, dela
|
hura
lortzeko itxaropena galdu eta, amore emanez, bertan behera utzi dugulako lan hori. Gisa horretako hainbat saiakera ez dira oso zorionekoak izan eta beste zenbait proiektu, berriz, urrats handi samarrak eman beharra eskatzen zutela-eta, bertan behera utzi behar izan dira.
|
|
|
Panoptikoaren abantaila oinarrizkoena hain da nabarmena ezen
|
hura
frogatu nahian hasiko bagina bere esanahia ilundu eta nahastu baizik ez baikenuke egingo. Etengabe ikuskatzaile baten zaintzapean dagoenak gaizki jokatzeko ahalmena eta, orobat, maltzurkeriatan pentsatzeko gogoa galtzen du.
|
|
|
utilitarismoa" teoria moral bat da zeinaren arabera ekintza bat zuzena izango baita baldin eta bakarrik baldin utilitate printzipioari jarraitzen badio". Honekin jarraituz, ekintza batek utilitate printzipioa betetzen du baldin eta bakarrik baldin
|
hura
aurrera eramateak, beste edozein alternatibaren aurrean, zoriontasun edo plazer gehiago sortzen badu, ala zoriontasun eza edo mina uxatzen baditu. Plazerra eta zoriontasunaren ordez ongizatea era onar daiteke.
|
|
2003
|
|
|
Agaton, hurrengo hitzaldian, presokratikoen akatsetan erortzen da antzekoak elkarrekin doazela esanez, Eriximakok jada esandakoaren aurka, eta printzipio horren arabera Maitasun jainkoaren izaera azaltzen saiatzen da,
|
hura
gaztea eta guztiz ederra dela defendatuz. Hitzaldi horren funtzioa jarraian Sokratesek azalduko dituen ideiekin kontraste egitea da, eta modu horretan Sokratesen hitzaldiaren hasierako ideiei indar gehiago emateko aitzaki hutsa izatea.
|
|
|
Saiatu ahalik eta gehien niri adi egoten. Maie tasun kontuetan honaino hezi dena, gauza ederrak ordenean eta zuzen ikusirik, maitasun kontuetan jada azkenera hurreratuz, bat batean zerbait izaeraz harrigarriro ederra hautemango du, aurreko neke guztien helburu
|
hura
hain zuzen ere, Sokrates, hasteko beti existitzen dena, eta ez sortzen ez desagertzen ez dena, ezta hazten ezta murrizten ere, eta ez alde 211 batetik eder eta bestetik itsusi, ezta ere batzuetan eder eta besteetan ez, ezta ere zerbaitetan eder eta beste zerbaitetan itsusi, ezta ere toki batean eder eta beste batean itsusi, batzuentzat eder eta beste batzuentzat itsusi izateko moduan. Eta ez zaio ederra aurpegi bat, eskuak edo gorputzak duen beste ezer bezala agertuko, ezta ere hitzaldi ala jakintza bat bezala, ezta ere nolabait beste zerbaitetan egonik, izaki batean, lurrean, zeruan edo beste edozertan, edertasuna bera baizik berez beti bera bezalako bakarra izab nik; gainerako eder guztiek ordea haren parte dute halako moldez, non nahiz eta gainerakoak sortu eta desagertu, hura ez baita ez handitzen ez murrizten eta ez du ezer jasaten ere.
|
|
|
Maie tasun kontuetan honaino hezi dena, gauza ederrak ordenean eta zuzen ikusirik, maitasun kontuetan jada azkenera hurreratuz, bat batean zerbait izaeraz harrigarriro ederra hautemango du, aurreko neke guztien helburu hura hain zuzen ere, Sokrates, hasteko beti existitzen dena, eta ez sortzen ez desagertzen ez dena, ezta hazten ezta murrizten ere, eta ez alde 211 batetik eder eta bestetik itsusi, ezta ere batzuetan eder eta besteetan ez, ezta ere zerbaitetan eder eta beste zerbaitetan itsusi, ezta ere toki batean eder eta beste batean itsusi, batzuentzat eder eta beste batzuentzat itsusi izateko moduan. Eta ez zaio ederra aurpegi bat, eskuak edo gorputzak duen beste ezer bezala agertuko, ezta ere hitzaldi ala jakintza bat bezala, ezta ere nolabait beste zerbaitetan egonik, izaki batean, lurrean, zeruan edo beste edozertan, edertasuna bera baizik berez beti bera bezalako bakarra izab nik; gainerako eder guztiek ordea haren parte dute halako moldez, non nahiz eta gainerakoak sortu eta desagertu,
|
hura
ez baita ez handitzen ez murrizten eta ez du ezer jasaten ere. Hemengo gauzetatik abiatuta bat mutilak zuzen maitatzearen bidez gora joanez edertasun hura ikusten hasten denean, helburua ia ukitzen du.
|
|
|
Eta ez zaio ederra aurpegi bat, eskuak edo gorputzak duen beste ezer bezala agertuko, ezta ere hitzaldi ala jakintza bat bezala, ezta ere nolabait beste zerbaitetan egonik, izaki batean, lurrean, zeruan edo beste edozertan, edertasuna bera baizik berez beti bera bezalako bakarra izab nik; gainerako eder guztiek ordea haren parte dute halako moldez, non nahiz eta gainerakoak sortu eta desagertu, hura ez baita ez handitzen ez murrizten eta ez du ezer jasaten ere. Hemengo gauzetatik abiatuta bat mutilak zuzen maitatzearen bidez gora joanez edertasun
|
hura
ikusten hasten denean, helburua ia ukitzen du. Hau baita maitasun kontuei zuzen ekic tea, norberak ala beste norbaitek gidatuta:
|
|
|
Hau baita maitasun kontuei zuzen ekic tea, norberak ala beste norbaitek gidatuta: hemengo ederretatik abiatuta eta edertasun
|
hura
helburu, beti gora joatea mailak bezala erabiliz, batetik bitara eta bitatik gorputz eder guztietara, eta gorputz ederretatik bizimodu ederretara, eta bizimoduetatik jakintza ederretara, eta jakintzetatik jakintza hartan amaitu arte, edertasun haren jakintza besterik ez dena, eta edertasuna bera zer den ezagutu arte.
|
|
|
Hobeto esanda, ez da behar. Ekarri, mutila, freskatzeko ontzi
|
hura
—esan zuen zortzi koti214 la25 baino gehiago hartzen zuela ikusirik. Hori bete ondoren, lehenik berak edan zuen, gero Sokratesentzat betetzeko agindu zuen eta aldi berean esan omen zuen:
|
|
|
Eta flautista ez ala? Eta
|
hura
baino askoz harrigarriago. Harek musika tresnen bidez liluratzen c zituen gizakiak ahoko indarraz, eta oraindik ere haren doinuak jotzen dituenak —Olinpok jotzen zituenak Marsiarenak direla baitiot, honek irakatsita.
|
|
|
Horrela bere erdi
|
hura
bera topatzen duenean, bai mutilzalea eta bai beste edozein, estimu, konfiantza eta maitasunak harrigarriro astintzen dituzte c orduantxe eta ez dute, esate baterako, elkarrengandik ezta momentutxo bat ere bereizi nahi. Eta horiek dira bizi guztia elkarrekin pasatzen dutenak eta elkarrengandik zer nahi ote duten esan ere luketenak.
|
|
|
hasieran esan zen bezala berez ez da besterik gabe ez eder ez lotsagarri, ederki eginez gero eder eta lotsagarri eginez gero lotsagarri baizik; lotsagarri da beraz gaiztoari gaiztakeriaz atsegin ematea, eder ordea onari ederki atsegin ematea. Eta gaiztoa maitale arrunt
|
hura
da, gorputza arima baino gehiago maitatzen e duena, eta gainera ez da iraunkorra, ezer iraunkorrik maitatzen ez duenez, behin gorputzaren loraldia, berak maitatzen zuena hain zuzen, pasatuz gero" hegan baitoa" 14, hitz eta agindu asko lotsagarri utziz. Baina ona den izaeraren maitalea bizitza osoan zehar gelditzen da, zerbait iraunkorrarekin bat eginda izanik.
|
|
|
Bat, aberats delakoan maitaleari atse185 gin eman ondoren, engainatua gertatuko balitz eta, maitalea behartsu agertuta, dirurik jasoko ez balu, hala ere ez da gutxiago lotsagarri, horrelakoak berea agerian jarri duela baitirudi, diruagatik edonori edozein zerbitzu egingo liokeela alegia, eta hori ez da eder. Arrazonamendu beragatik, maitale onari atsegin eman diolakoan eta bera ere maitalearekiko bere estimuaren bidez hobea izango delakoan,
|
hura
gaizb to eta bertute gabea agertuta bat engainatua gertatuko balitz, hala ere eder da iruzurra; horrek ere berea erakutsi duela baitirudi, bertuteagatik eta hobea bihurtzearren edonorentzat edozertarako prest egongo litzatekeela alegia, eta hori berriz gauza guztietatik ederrena da. Horrela bada guztiz eder da bertuteagatik atsegin ematea.
|
|
|
— Gorde hori bada —esan omen zuen Sokra200 tesek— zeure baitan zerena den gogoratuz. Hainbeste esaidazu, Maitasunak haren maitasuna den gauza
|
hura
desiratzen du ala ez?
|
|
|
Denok dakigu ez dagoela Afroditarik12 Maitasun gabe. Beraz,
|
hura
bat izango balitz, Maitasuna bakarra litzateke; baina bi izanik, derrigorrezkoa da bi Maitasun izatea ere. Eta nola ez dira bada bi jainkosa izango?
|
|
|
Horretara dator, etorri ere, lege edo ohitura denbora luzez erabili gabea izanez gero, indargabeturik geratzea. Horien aginpideak jarraikako erabileran zuen oinarri, eta erabilera ezak, aurkako arrazoiarengatik,
|
hura
bera ere ken diezaioke, bete ez dena ez baita onuragarri.
|
|
|
Betebehar horren eretzean, subjektu pribatuei eskatzen zaie, baita premiamenduen bidez ere, txiroak euren zorigaitzaren arabera sorostea, hondamendi publikoak gertatzen direnean. Bukatzeko, norbaiti bidegabekeria gertatu bazaio eta zapalduta badago, Justizia Administrazioaren ardura dutenek euren agintaritza erabili behar dute
|
hura
babesteko.
|
|
|
Ahultze eta hauste horiek zilegiak dira oso; are gehiago, batzuetan, beharrezkoak dira, eta, horren ondorioz, zuzenak ere, eginbeharrik hautsi ez duen alderdiarentzat. Arrazoi berbera dela bide, lagunetarik batek adiskidetasunari kalte egiten badio, dela gaiztakeria bat eginez, dela oinarrizko eginbeharrak urratuz, dela bidezkoa edo zilegia ez dena eskatuz, besteak askatasuna du aurrerantzean
|
hura
lagun moduan ez hartzeko, horrek adiskide izateari utzi baitio. Kasuan kasuko inguruabarrak aintzakotzat hartuta, adiskidetasuna desegin daiteke hausturarekin zein hausturarik gabe, baldin eta haustura horren aldeko arrazoi zuzena duenak ez badu berak ere horretarako arrazoirik ematen, eta, aldaketa horretan, adiskidetasunaren ordez, elkarrenganako maitasunari eusten badio, hori ezin baitigu inork ez ezerk kendu.
|
|
|
Frantses testuari dagokionez, beti gogoan izan da, harako Arotzarena13 euskal idazleak itzultzeaz esandako
|
hura
, alegia, txapela bakarra baino, hobe duela horrelakoetan itzultzaileak euskal txapela eta frantses boneta buru berberean janztea. Helburua halakoxea genuen.
|
|
|
Makur hori, alabaina, ez da bide bakarra erakusteko herri
|
hura
printzipiook ezagutzetik urrun zegoela; bestelako frogak ere nabarmentzen dira haren filosofoek gizartearen hasierari eman zioten ikuskeran, gizarte honen oinarria berorietan baitatza. Gizakien arteko batasuna baliabide gisa antzatetsi beharrean, iruditu zitzaien gizaki horiek oihanetan bizi zirela, hezitzeke, lotura eta komunikaziorik gabe, eurotariko bat gizartean bizi zitezkeela konturatu arte.
|
|
|
Unibertso osoan gizakiari eskaintzen zaizkion gauzetan, bera barne, ez dago bat bera ere, haren helburua izan daitekeenik. Beraren baitan, pozaren ordez, heriotza eta miserien hazia du; inguruan, unibertso osoan ibilita ere, ez du deus kausituko, helburua izan dakiokeenik, ez espirituarentzat, ezta bihotzarentzat ere; areago,
|
hura
inguratzen duten gauza guztiak xede horren zerbitzupean jarrita ere, bera da gauza horien jomuga; berarentzat sortu ditu horiek Jainkoak; zeru lurrek gordetzen duten guztia gizakiaren premietara zuzenduta dago, bertan ezereztu behar direla premia horiek desagertzen direnean. Nabaria da mundu honetako gauzak gure ulermenaren eta bihotzaren duin ez direla.
|