|
2013
|
|
|
Euskal Herrian bertan gutxienez lau biblioteka publikotan aurkitu daitekeen arren (Azkue Biblioteka, Deustuko Unibertsitatekoa, Nafarroako Unibertsitatekoa eta Baionako Udal Liburutegia), ez da, dena dela, eskuratzeko erraza. Hala ere,
|
hura
atzeman eta irakurtzeko lana hartzen duenak nekez esan ahal izango du denbora alferrik galtzen ibili denik, liburu zinez ederra baita alderdi guztietatik, ondoren erakusten saiatuko garen bezala.
|
|
|
Liburu hau historiografia hain klasikoak diren biografia horietako bat da, alegia, pertsonaia historiko bati buruz dugun ezagutza agortzeko asmo garbia izateaz gain,
|
hura
bere giroan eta garaian kokatu nahi duena eta judizio kritikorik emateko batere lotsarik ez duena. Bi hitzetan, pertsonaia eta bere garaia gurutzatzen duen liburua, diskurtso historiko kritiko koherente bat sortuz.
|
|
|
Joana emakumezko bat da, emakumeok gizonezkoen mendeko eta, areago, tresna huts izaten ziren garai batean. Ez da harrigarria, beraz, haren aitak (Henrike Albret) eta senarrak (Antonio Bourbon)
|
hura
tresna politiko huts gisa baliatzeko egin zituzten saio etengabeak, baina bai da harrigarria Joanak gazte gaztetatik bere nortasuna finkatzeko erakutsi zuen adorea eta kemena: uko egin zion beti inoren tresnahuts izateari eta, areago, bere azken urteotan marigizon ospe nabarmena eskuratu zuen, alegia, gizonezkoei klasikoki esleitzen zaizkien dohainak nabarmentzen omen zitzaizkion:
|
|
|
Jakina, Gabiria eta Eubako pasiotarrengana ikasketak egitera joateak nabarmen aldatu zuen nire basamortu
|
hura
, baina aukera aberatsago hura ere aski mugatua zen.
|
|
|
Jakina, Gabiria eta Eubako pasiotarrengana ikasketak egitera joateak nabarmen aldatu zuen nire basamortu hura, baina aukera aberatsago
|
hura
ere aski mugatua zen.
|
|
|
Euskararen eta hizkuntzen munduarekin topo egiteko abagunea izan zen niretzat epe
|
hura
. Umandiren Gramatica Vascarekinastean hiru ordu euskara ikastea, aditza eta atzizkien ikaskuntza sistematikoa Larrarte eta Sarasola irakasleei esker, euskarazko idazkuntza eta haren zuzenketa, Euzko Gogoaeta. Kuliska Sorta?, Geroeta Unamuno eta Abendats, bai frantsesa, latina, grekoa, ingelesa eta alemana ikastearen urteak ere.
|
|
|
Azkenik, Madril eta Zaragozan unibertsitate ikasketak egiten ari ziren ikasle talde batentzat Gabiriako pasiotarren ikastetxe ohian antolatutako lehen euskal barnetegia ere aipatu beharra dut Juan San Martin eta biok orduan Gipuzkoan gobernadore zibila zen Oltra Moltó jaunari bisita egin eta baimena eskatuta. Manzanas polizia-burua erailtzeak salbuespen egoera ekarri zuen eta horrek eten zuen gure lehen ahalegin
|
hura
.
|
|
|
Berriki galdu dugun eta seguru asko euskara batuaren alde beste inork baino ekarpen handiagoa egin duen Txillardegiri omenaldi xume gisa, Huntaz etaHartaz (1976) saiakeran zioen harako
|
hura
gogorarazi nahiko nuke: < < euskara gaitu, osatu, batu, gaurkotu, zorroztu eta aberasten> > eman ditudala neure urte gehientsuenak aldian aldiko beharrek eskatu didaten eta neure indar eta gaitasunak ahalbidetu nauten neurrian, eta orain neure 66 urteren gaindegitik atzera begiratzean harridura sentitzen dut euskararekin batera egin dudan ibilbidea begiestean, adiskide sentitzen ditut egiteko bikain horretan bidaide izan ditudan guztiak eta azken aldi honetan, Huhezi Garabideren eskutikAbia Yala edo Hego Amerikako, hizkuntza gutxituen ordezkariei euskara batu eta gaurkotzearen gure esperientzia nolakoa izan den azaltzeko aukera izan dut, eta horretan jarraituko dut ahal dudan bitartean gure harridura eta poza beste batzuengan ere loratu dadin.
|
|
|
Biak ala biak zehaztasun eta adierazgarritasun handikoak. Zenbaitetan, Ereduzko Prosa Gaur (EPG) eta Ereduzko Prosa Dinamikoa (EPD) zuzenean arakatuta bilatu dira adibideak eta, gehienetan, EUDIMA proiekturako egokitutako erauzketa tresnaren bidez; tresna horrek aztertzen ari garen birformulatzaileetara zuzenean jotzea ahalbidetzen digu, eta
|
hura
txertatuta agertzen den testu zatietara heltzea errazten digu. Corpus edo testu bilduma ezberdinen gainean egiten du bilaketa:
|
|
|
Diskurtsoa antolatzeko prozedura bat da birformulazioa: haren bidez esataria aurreko diskurtso atalera edota aurreko enuntziazio ekintzara itzultzen da,
|
hura
berrinterpretatzeko edo bestelako ikuspegi batez aurkezteko (Garcés, 2009: 17).
|
|
|
Azpimarratzekoa da diskurtsoaren harian atal birformulatzailea geratzen dela indartuta edo nabarmenduta; beraz,
|
hura
hartu behar da aintzat eta ez birformulakizuna.
|
|
|
(47) Ezegitea, aldiz, itxarotekoa zen
|
hura
ez egitea da, alegia, Zuzenbidearen ikuspegitik egin behar zuena ez egitea [ZCP Ak, Adingabeen zuzenbide penala, Jon Mirena Landa (Koord.) UPV/EHU (2011)]
|
|
|
igorle batek, urdin? dioenean ezin jakin dezake hartzaileak irudikatuko ote duen berak buruan darabilen kolore
|
hura
. Beste honenbeste esan dezakegu esaldi kate batean, nahiz eta?
|
|
|
Oro har, obra baten aurretik doan testua izaten da, egileak berak ala beste norbaitek
|
hura
aurkezteko idatzia. Greziar antzertian, koroaren lehen parte hartzearen aurretik egiten zen ekintza zatiari prologosdeitzen zitzaion.
|
|
|
Garai honetan oso ezagun egin ziren Lore Jokoetan parte hartzen zuten edo sarituak izan ziren olerkariak. Hauek bertsolaritzari loturiko formen bidez, une hartan
|
hura
baitzen, herriaren, literaturen forma ezagunena?
|
|
|
Izan ere, ordura arte ahozko ekoizpen hutsa zena idatzizko bilakatuz eta eredu berriak xerkatzeko formulak bultzatuz, bertsolaritzaren monopoliotik aterarazi eta bere kaxa ibiltzeko autonomia eta kemena eskaintzen zitzaizkion poesiari. Lasagabasterrek dioen legez, literaturaren instituzionalizazioaren hasiera izango zen harako
|
hura
(2002: 169).
|
|
|
Euskal poesiaren antologia guztien azterketari ekitea ez daiteke izan gure gaurko asmoa, susmoa dudan arren ez litzatekeela fruitu gutxiko ikerketa, baina gure artean modu kritikoan gutxi jorratu den barrutia izanik, asmo ausartegia litzatekeelakoan nago. Aipagarritzat daukat arlo honetan Iratxe Retolazak 2007 Caravansarialdizkarian argitaratu zuen artikulu interesgarri bat, eta atseginez adierazi nahi nuke nire gaurko artikulu honetan bidelagun eta mintzakide izango dudala azterlan
|
hura
; izan ere, ikerketa arlo honetaranzko lehen hurbiltze baten abantaila eskaintzen baitit euskal poesia modernoaren eta postmodernoaren antologiei buruz. Horri esker, gaurko nire saio honetan esparru murritzago bati atxiki ahal izango natzaio:
|
|
|
artikuluan (2011: 325) dioskunez, antologia sortzaileek ez dute kanonean ezarritako balioak berresteko asmoa, baizik eta
|
hura
kordokarazi eta errealitate berri bat gorpuztu eta sortzeko xedea. Horretarako,, irudimen antologikoa?
|
|
|
Amenabarren antologia Lore Jokoetan Emeterio Arresek aurkezturiko testuetatik abiatzen zen eta Gabriel Arestiren Harri eta Herri arteko aldiko testuak hautatu zituen, aldi horretako testuen ezaugarrien kidetasun gisa, kultua? izatea azpimarratuz, eta Gabriel Arestik zekarren berrikuntza linguistiko, metriko eta tematikoen ondorioz aurreko aldi
|
hura
amaitutzat joz (Retolaza, 2007: 24).
|
|
|
Onaindiaren antologiak euskal literaturaren corpusa batera aurkeztu, eta, haren balioa eta kalitatea erakutsiz, euskarari berari prestigioa ematea bilatzen zuen. Hizkera sistemikoa erabiliz, kapital sinboliko
|
hura
erakutsiz, euskal kulturaren izaera bera aldarrikatzea zen Onaindiaren asmoa, lehen frankismoaren urte ilunetan. Horrexegatik, formatu dotorean argitararazi ziren mila eta hamaika gehiago, olerki eder?, historia batean bezala kronologikoki antolaturik, eta karmeldarraren beraren sarrera pasarte goraipatzaileez.
|
|
|
Alabaina, esan bezala, aitortu behar da Onaindiaren antologiak harrera hotza izan zuela. Harrera kritiko ukakor
|
hura
, Onaindiaren iritziz, bereziki Luis Villasanteren eta Koldo Mitxelenaren harrerak izan ziren esanguratsuenak:
|
|
|
Gaur egunetik begiratuta esango genuke Santi Onaindiak, Marcelino Menéndez Pelayok bezala, ehun olerki bakarrik hautatu izan balitu, Las cien mejores poesias (liricas) de la lengua castellana (1908)
|
hura
eredutzat hartuz, askoz egile gutxiago aipatuko zituzkeela, eta ziurrenik Parnasoan aipatu ditudan hamabost bat izen horietatik soilik hartuko zituzkeela. Beharbada, beste 900 horietan nabarmentzen den mediokritatea eragotziko zukeen, eta egilearen poetika pertsonalaren eragina ez zen horren nabari agertuko.
|
|
|
zuzendaria, idazkaria, katedradun bat eta kontserjea. Zuzendaria Bruno L. De Calle zen, patroi kidea
|
hura
ere. Idazkaria Angel M. Ventades zen, katedraduna Aritmetika eta Aljebra, Geografia, Fisika, eta Meteorologian.
|
|
|
Tradizio horretan asaba zaharren eredua, antzinako euskaldun menperatu gabeena goraipatzen dute batak eta besteak, eta garaiko euskaldunen jokaerarekin kontrajartzen dute eredu
|
hura
, garaikoen jokaera gaitzesteko arlo askotan (janzkera, ekonomia, moda berriak, hordikeriaren ondorioak, nartzisismoa?). Mito edo sinbolopolitiko ideologikoen erabilera hori Astarloatarrekin hasten da edo behintzat haien eraginpekoa da (Urteko Domeka, II, hitzaurrea; Bilbo:
|
|
|
erabilera estrategikoa izenekoa ere. Lan
|
hura
bezala, oraingo hau ere ekarpen praktikoa da, euskalgintzan ari garenoi eguneroko erabileran sortzen zaizkigun kezka eta zalantzen inguruan argia emateko pentsatua. Tradizioak markatzen dituen estrategia praktikoak kontuan hartuta, ikuspegi komunikatibotik aplikatu beharreko estrategiei begira egina.
|
|
2014
|
|
|
Lan honetan Martín-ek eta Portolés ek aspaldi (1999) eman zuten harako definizio
|
hura
hartuko dugu abiapuntutzat. Definizio hartan DMen bi ezaugarri bereizgarriak geratzen dira azpimarratuta (Martí, 2011):
|
|
|
Azpimarratzekoa da diskurtsoaren harian atal birformulatzailea geratzen dela indartuta edo nabarmenduta; beraz,
|
hura
hartu behar da aintzat eta ez birformulakizuna.
|
|
|
Begiekin jotzea ahotan hartu dugularik, eta gizonen gauzak astintzen ari garen honetan, gogora datorkit begiekin (eta, beraz, buruarekin) jotze horren kontrako osagarritzat har daitekeen bestelako operazio bat, eta
|
hura
da" pitoarekin pentsatzea" esaten dena, zein baita gure sexuari besteak maiz aski egotzi ohi dion bekatu edo akatsetarik bat. Nik berriz, gure gixonkasta ohoratzen eta bere goien graduraino goititzen duen ezaugarritzat jotzen dut pitoarekin pentsatze hori, eta akatsik nonbait egotekotan, motz gelditzean legoke; hau da, ez garela geu ere pentsatzeko era jator horri behar adinbat atxikiak.
|
|
|
Laukizuzena, gero; bi informazio behar dira
|
hura
zehazteko. Gero, erronboa, paralelogramoa, trapezioa.
|
|
|
Gu ailegatu orduko aspaldi itzalia zen egiazko borroka, erran nahi baita, gizonez gizon, buruz buru eta berdinez berdin egiten dena. Noraino izan zen
|
hura
odoltsua ez dakit. Zubi gotortuan, ate inguruan eta karriketan ez zen soldadu hilik falta.
|
|
|
Arrazoimenak, aldiz, egitate bera, nahimenaren gertakari gisa pentsatuko du. (Zuzenean nahimena bera ez dugu inon hautematen, baizik haren ondorioak; hots, efektu bat da, zuzenean hauteman eta interpretatzen duguna kausa haren obratzat,
|
hura
zergatiko libre legez ulertuz edo ezinbestekotasun naturalaren menpegabekotzat). Kausalitate naturala, batetik, eta kausalitate librea, bestetik, munduan eragintza pentsatzeko bi modu da. [EPD, Volksgeist Herri gogoa.
|
|
|
gugan bere hazurrutsa itzi dabe?. Hortaz bada bizkaitar deputatuei eskainitako euskal izkindea, eskatuz, bide batez, Azkueren lehen liburu
|
hura
Bizkaia zenaren, hil oheganean, jartzeko,. Bizkaia berbiztu dadinerako?, bizkaitarrek gogo bihotzez, maite baitute bere ama laztana?. Ez da konpainia makala Bizkaia zenaren ondoan, hizkuntza, zendu?, hizkuntza, hil, baten gramera bat:
|
|
|
1980ko hamarraldian sekulako boom a izan zen matrikulazioetan; egin kontu garairik onenetan, hamarkada erdialdean, 5.000 ikasle geneuzkala Bilbon(...) Boom
|
hura
apur bat fiktizioa ere bazen: asko ziren hiruhileko baterako izena eman eta gero bueltatzen ez zirenak, edo moda hutsagatik apuntatu eta laster nekatzen zirenak?
|
|
|
Bide emankorra izan zen
|
hura
eta, akatsak akats, kontsentsu zabala lortu zuen. Bazirudien euskarak hamarkada luzeetako estigma gainetik kenduko zuela udal agintearen eta herri ekimenaren arteko aliantzari esker.
|
|
|
1980ko hamarraldiaz aritu garenean herri mugimenduen eta erakunde ofizialen arteko tirabirez jardun dugu, eta aipatu dugu zelan hamarraldi amaieran euskara elkarteen jardunak polarizazio
|
hura
gainditzen eta zubiak eraikitzen lagundu zuen. Garai hartan Arrasaten gertaturiko fenomeno bat aipatuko dugu segidan, erakusten duelako zertzuk emaitza izan ditzakeen gizarte zibilaren nerbioaren eta erakundeen ahalaren uztardurak.
|
|
|
Espainiako estatuko bi euskal erkidegoetan ez bezala, euskarak ez du gaur egun hizkuntza ofizialaren kategoria edo estatusa estatu frantziarraren legedian. Frantziako estatuak sinatua du Europako Erregio edo Gutiengo Hizkuntzen Gutuna, baina ez ditu bete baldintzak
|
hura
indarrean jartzeko. XX. mendeko 50eko hamarrurtekoanHegoaldean hasiriko mugimendua erreferentzia gisa harturik, Iparraldean lehen ikastola 1969an sortu zen, eta hartarako eragileek irabazi asmorik gabeko elkarte bat eratu zuten, Frantziako 1901eko lege baten gerizpean (Euskal Herriko Ikastolak Euskaltzaindia, 2010).
|
|
|
hizkuntzak ere ofizialak izanen direla zein bere Autonomia Erkidegoan. Orobat adierazten du konstituzioak espainol guziek dutela gaztelania jakin beharra eta
|
hura
erabiltzeko eskubidea. Artikulu horren arabera garatzen dira EAEn eta NFKn legediak, mugatzeko eta zehazteko hala hizkuntza politikak bere osotasunean nola hezkuntzaren esparruan bereziki.
|
|
|
hitza erabiltzen da). Azkenik, eremu ez euskaldunean, euskararen irakaskuntza bultzatuko dela erraten da, eta, bere kasuan, osorik edo zati batean botere publikoek finantzatua izanen dela, irizpidea delarik
|
hura
sustatzea eta bultzatzea, eskariaren arabera. Alderdi, ez euskaldun?
|
|
|
Arean ere, hiria jendea eta haren bizimodua moldatzeko eta meneratzeko dispositiboa izan da; bai eta jendeek askatasuna lor zezaten bidea ere. Alegia, kontzentrazioak berak eta
|
hura
antolatzeko izan diren sistemek ikaragarri arautu dituzte hala hiritar jendearen bizimodua nola hiriz kanpokoekin izan dituzten harremanak. Kontzentraziorako logikak hainbat eta hainbat izan direnez gero, arautze moduak ere anitz izan dira.
|
|
|
Eta, jakina, harreman horiek tokiko harreman bertikalen gainetik, bestelako elkartasun bat ernatu zuten, koroa baten mende estatus bera zutenen arteko elkartasuna. Merkataritza sareetan ibilitako hiritarrek eratu zuten, hala edo nola, elkartasun
|
hura
. Eta beraiek ere, dirua eta boterea eskuratu arau, titulurik gabeko botere legitimazio bat bilatzen hasi ziren.
|
|
|
gorte hirietako hizkuntzak landu eta gaitu ziren estatu osoko hizkuntza ofizialak izan zitezen. Gorte zentralizaturik izan ez zutenen kasuetan, ordea, burges hirietan egin behar izan zen lan
|
hura
, geroago, estatua eta merkatua batu zirenean; batzuetan industrializazioaren ateetan, besteetan industrializazioaren eskutik. Gaur egungo hizkuntza ofizial eta estandar bat ikusten dugun tokian, estatu hizkuntza bat ikusten dugun tokian, gorte edo merkatari hiri bat izan zen.
|
|
|
gorte bateko korridoreetan ibili zen estatu modernoak sortzen eta trinkotzen hasi ziren garaian. Gorte
|
hura
guztiz periferikoa zen, ordea, eta euskara periferia horren periferia xume bat besterik ez. Harrezkero, ez du aukerarik izan, besteak beste, hemengo botere guneek eta erakundeek euren eginbeharretan ez zutelako behar berezirik izan inperio hizkuntzetatik aldentzeko; euskara, eginkizun sinbolikoetarako behar zuten, besterik ez.
|
|
|
euskarari dagokionez, interesik izan zutenek nazio hizkuntzaAmets bideetan barnamailara igo nahi zuten, beherago zioen moduan() «baserriz landa nai aunat ager arazi, bazterrik bazter». Eta, jakina, baserriz landako eremu
|
hura
hiria da:
|
|
|
Baina nik esango nuke ondorioetan biziki hipermodernoa dela. Ez soilik kultur parke tematiko baten antzera babesten duelako lurgune hori, baizik eta ondo zonifikatzen duelako jardun eremu
|
hura
ere: hirigune barreiatuaren amarauna osatzen duten gainerako zonalde monofuntzionaletan beste bat.
|
|
|
Antropologoak buruan zuen kultura batzuek aldi berean hainbat ataza egiteko gaitasuna irakasten dutela. Hemen, gaitasun
|
hura
bizimodura eraman dut: inguru sozial batzuetan zenbait erritmo ezberdin antolatzen dira, elkarren ondoan edo elkarren segidan edo elkarren artean nahasirik antolatu ere, polikroniak dira; beste batzuetan, berriz, erritmo sozial bakarra ezartzen da, monokroniak dira, eta ondorioz, koreografia bakar batean biltzen dute bizitza sozial osoa.
|
|
|
Goi hizkuntza, sakratua, jakintzazkoa, estatu administraziokoa, latina zelarik, germaniar mintzoei herri erakoa zeritzen. Euskal Herrian ez da arrotza izendapen
|
hura
: lingua navarrorum, lingua rusticorum, lingua ruralis, rusticum vocabulum, que vulgaliter dicitur Aldea, eta abar.
|
|
2015
|
|
|
Ahoskerarena, ordea, ez da afera erraza, izan ere, ez baita idazteko batzen, izatekotan mintzatzeko batuko litzateke eta oro har, idazketa baino, jardun garrantzizkoagoa da pertsonarentzat mintzoa. Segurtasunez ahoskatzen eta hitz egiten ez duen laguna ez da bere buruaz ziur sentitzen eta entzuten duen
|
hura
xuxen deskodetzen ez duen hiztuna ere ez da ongi sentitzen. Usu entzuten dugu Amikuzeko euskara eta Zuberoakoa hurbil daudela, bata bestearen ondoko ibarrak izanik elkarrekin berriztatu dituztela ezaugarri batzuk, beren arteko hizkuntza komunikazio maila gora dela, baina Zuberoako mugaren ondoko Amikuzeko gizon gamuetar bat ez zaigu guri honela mintzatu (2005):
|
|
|
Etorkizuneko euskara jantzia ahoskera aldetik batu behar dela pentsatzeko eskubidea dute euskaltzaleek; berebat, azentuerari dagokionez erdal kutsuko doinu trokaiko berri horri aurre egiteko bide eragingarriena Beterriko azentuera proposatzea eta bultzatzea dela senti dezakete ere; bakoitzak daki bere berri. Era guztietako arrazoiak egon daitezke burubide bat ala beste, iritziak eta pentsamolde bereziak izateko eta hautu hau ala
|
hura
egiteko, baina auzia ez da jolasa. Erabakiak hartzen hasi baino lehen komenigarri da egin diren hautuen aldeko arrazoiak argitzea.
|
|
|
Antzezlan
|
hura
ekimen ofiziala izan zen, Gipuzkoako Foru Aldundiko Kultura Sailak babestua Arteszenaren bidez. Geroztik, oso gutxitan taularatu dira halako proiektu anbiziosoak, konpainiek ez baitute gaur egun baliabiderik ekoizpen handietarako.
|
|
|
kras? berriro soinu
|
hura
. Lapurrak etxean ote?
|
|
|
kras? Berriro ere soinu
|
hura
entzun zen eta bat batean erlojuaren atea ireki zen eta Mikelen begi bistan egurrezko kukua ateratzen hasi zen.(?)
|
|
|
Denei darie berezko euskal xarma, denei darie edertasuna, eta, tangaren haritxo fiña, galtzetan barna, ipur-masailetan murgiltzen den bezala? galtzaren aurrekaldetik beste hari fin
|
hura
darie, lurrin hari fiña, gogor eta estu lotzen nauen hari fiña.Bai, hari horrek harrapaturik nauka, ez daukat ihesbiderik, euskal poxpoliñaren lurrinak gatibu nauka, ezinbestean.
|
|
|
Horra beste arazo bat: ez dago euskararen lurralde osoa aintzat hartzen duen azterketa sistematikorik.Arazo horretaz jabetuta, EUKOA egitasmoa, euskal komunikabideen audientziak aztertzea xede zuen erakundearen proiektua, aurkeztu zen bere garaian (Williams et al, 2011), baina egitasmo
|
hura
ez zen gauzatu.
|
|
|
Horrela bakarrik lor daiteke tradizioa: zaharrak gazteagoari ekarriegiten dio bere mundua osatuko duen esangura,
|
hura
jaso eta garaira egokitzeko. Zaharra, betikoa, berri, egungoa, egina.
|
|
|
Zertan oinarritzen dugu baieztapen
|
hura
–Ong ek (1996) adierazi zuenez, ahozkotasunak munduarekiko harremanaren kategoria bereziak erakusten dizkigu; komunitatea eta sakratua denarekiko lotura estua duten kategoriak, hain zuzen.
|
|
|
X, 51). Baina goiko lurretatik gertu, indar barik geratzeko beldurrez eta
|
hura
ikusteko gogotsu, maiteak begiak atzera bota zituen, eta Euridize bigarren aldiz jausi zen itzalen eremura.
|
|
|
Kontakizuna aldatua izan ostean, kontakizunaren jasotzaile izandakoa igorle izatera igarotzen bada, bi bide izango ditu aukeran kontakizuna igortzeko: kontakizuna errepikatzea edo kontakizuna hobetzea; hots, kontakizunean hutsune edo kontraesanik aurkitu badu,
|
hura
errepikatzea, desoreka pasatzea, edo hura arintzen saiatzea, orekara itzultzea?
|
|
|
kontakizuna errepikatzea edo kontakizuna hobetzea; hots, kontakizunean hutsune edo kontraesanik aurkitu badu, hura errepikatzea, desoreka pasatzea? edo
|
hura
arintzen saiatzea, orekara itzultzea, izango dira bere aukerak.
|
|
|
atalean aipatu dugu ezaren eramaile dela, eta gogora ekarriko dugu horren azalpen luzeagoa. Baten batek, zerbaiten ugazaba izanda, ardiak, uztak?,
|
hura
onartu beharrean ezeztatu eginez gero, ezkutatze hori gertatu egiten da, baina ez bere onerako. Gezurtatutako eta bere onura berekoirako ostendutako hori Marik eramaten du.
|
|
|
Zubimendi Zinkunegirengandik jasotako kontakizuna da, 1987.eko azaroaren 19an. Ayako Laurgaingo auzoko Landarbidebaserrikoa zen
|
hura
, 67 urtekoa. Eta gogoan izango dugu Garmendiak berak Barandiaran (1973:
|
|
|
Azkenik, formula bera dago, eta
|
hura
ez betetzearen ordaina. Formularekin zuzen zuzenean lotuta ez dagoen kontakizuna (F aldaera) alde batera utzita, gainerako zazpietatik seitan formula esplizitu mantendu egin da, eta ostekoan (B aldaeran) igorleak ezagutzen zuen?, eta seitan ere kaltea adierazi egin da, eta ostekoan (G aldaeran) iradoki egin da?.
|
|
|
Irudien eta ideien mugimendua azkarra da, hotsen jardunean. Begitandutakoak mundu bat sortzen du, eta entzundakoaren oihartzunak
|
hura
esploratzera gonbidatzen du, mundu horrek ezagutza eduki bat daukalako.
|
|
|
Baina ez zen
|
hura
lehen aldia aipatzen nituela Labaien eta Larzabal, zeren eta hamar urte lehenago, 1975ean Agora saiakera saria irabazi nuenean Euskal Teatroaren Historia lantxoarekin lehen oin oharra Piarres Larzabali eskainia nion aipatuz zioena Gure Herriaaldizkarian teatroaren sorreraz: antzertilaritza gizona bezain bat adintsu da eta nolakoa den jendetzaren bizibidea halakoa izaiten da heien antzertia eta jendetze bakoitzak ukan dituen gorabeheren gatik antze haroa ezta denetan bertenoran azaldu. (1966:
|
|
|
Dena den, hau ere euskal erakundeen errua da, zeren eta 1984an proposatu nuenean Antzerti aldizkarian Antzertiteka bateratzea eta bertan Teatro edo Arte Eszenikoen Dokumentazio Zentro bat, ez nuen erantzun baikorrik jaso eta orain agian jasoak genituzkeen xehetasun gehienak. Tamalez, duela hogeita hamar urteko eskaera
|
hura
bidean galdu zen eta orain hutsuneak eta lanak ditugu ikerlanak eta tesiak egitean eta zuzentzean behar bezala taxuz eta seriotasunez burutu daitezen.
|
|
|
Etxahunen bizitzak literaturan izan zuen oihartzunik jadanik bizi zelarik, Jean Baptiste Chahok frantsesez argitaratu baitzuen(. Histoire du Poète Basque Etchahon de Barcus?, Revue des voyans1838) Pariseko aldizkari batean saio bat haren bizitzaren eta bertsoen antzeaz eta bere anaia Jean Pierrek itzuli Barde baten izaitiaHEGATStitulupean (5, 1991). Saio honetan dio bukaeran euskal mendietan barna ibiltzeko zoria izanez gero galdetzeko edozein haurri Etxahunen berri eta honek kantatuko zuela azkar haren bizitzaren kantaren hasiera
|
hura
:
|
|
2016
|
|
|
bere hitzetan: . Tradizio biziduna, guretzat, historian zehar funtzionalitate desberdinak eduki ditzakeen
|
hura
da? (Atxaga, 1974).
|
|
|
(2) Geroa, alferraren leloa (5) Gezurrak, hanka motzak (2) Gogoko lekuan aldaparik ez (2) Egintzak lo eta jango duk mehe (1) Hobe da ezer, ezer ez baino (1) Hor konpon Maria Anton (9) Jan eta edan eta bakea eman (1) Jan eta lo, beti potolo (1) Kalean uso, etxean otso (8) Lan lasterra, lan alferra (3) Lapur handiak baino errazagoa da lapur txikiak harrapatzea (1) Nirea nire eta zurea gure (1) Nolako aita, halako semea (1) (G) Osasuna, munduko ondasuna (1) San Blas, ito arte arnas (1) Sudur luzeak urrutitik usaintzen du (1) Txapela buruan eta ibili munduan (1) (G) Urrutiko intxaurrak hamalau, gerturatu eta lau (3) Usteak erdi ustel (2) Zenbat buru hainbat aburu (2) Zer egingo dugu? Hil arte bizi (1) Zer ikusi,
|
hura
ikasi (4) Zozoak beleari, ipurbeltz (10) Zu hor eta ni hemen (1)
|
|
|
Aires da miña terra, Mirando o chao, O divino Sainete, Cartas del Norte. Eta guztietatik egin zuena Jostirudi Jainkotiarraren sarreraren eta lehen kantuaren itzulpena izan zen, hain zuzen ere Gregorio San Juanek gogoratzen zuen
|
hura
, Arestiren etxean aurkitu zutelarik lan argitaragabea (1986 8: 90).
|
|
2017
|
|
|
Bere batuko ordaina, seguru asko: ?
|
hura
hire ugazama dun(...) bai, eta Mari Joan ere hire ugazama dun?
|
|
|
Dasconaguerrek ezagutu zuen Ganixen ahotik gertakari
|
hura
eta liburua idatzi zuen. Salmenten dirua Ganixentzat izango zen.
|
|
|
Bere lehen ondorengoa postu honetan Jean Timothée Darrieux Juson izan zen(), Jean Épiphane Darrieux en lehengusua, eta hurrengoa Ange Gustave Magnelli() Bastidan kokatu zuen notarioa. Zalantzarik gabe esan dezakegu Magnellik Dasconaguerreren babesari zor diola garaipena
|
hura
.
|
|
|
Behar bada, gurasoak han zeuden bizitza diskretua egiten? Inori ez litzaioke bururatuko pentsatzea abokatu honen aita zahar
|
hura
gaizkilea eta justiziatik ihesia zela! Dena den, ez dago ziurtasunik beste behin ere.
|
|
|
Egile hauen arabera, ºhar > a aldaketa gertatu ostean sortuko zen
|
hura
, mendebaldetik kanpo erabiltzen den determinatzaile erakusle atxikigabea.
|
|
|
(2) a mutil hau/ mutil hori/ mutil
|
hura
(Gorozikako hizkeratik kanpo)
|
|
|
(5) a Gizon
|
hura
(anaforikoa edo deiktikoa)
|
|
|
(6) a Gizon hau/ hori/
|
hura
|
|
|
anaforikoa: aipatua dugun hau/ hori/
|
hura
|
|
|
anaforikoa: aipatua dugun
|
hura
|
|
2018
|
|
|
Pedro Uztarroz Pitillasko Juan Aldekoren artzaina batetik, Pitillasen bizi zen Juan Salaberri bestetik, eta Oliber Soroeta buruenik. Azken hau Salaberriren erdi anaia bide zen, eta Zuberoatik etorria zen bisitan,
|
hura
ikustera.
|
|
|
Gaueko iluntasunaz baliatuz, Manuel etxeko gibelaldetik ihes egiten saiatu zen, baina tiro batek atzeman zuen eta baionetakadaz garbitu zuten, egunkari liberalek zein Bidankozeko Parrokiako Artxiboan dagoen heriotza agiriak ziurtatzen duten moduan. Dirudienez, gau odoltsua izan omen zen
|
hura
, hildakoen liburuetan bestelako inskripziorik ez egon arren (beharbada haien hiletak beste parrokiaren batean egin izanagatik, edo, beharbada, haien nortasuna ez ezagutzeagatik), gainerako
|
|
|
Aukera honetan ere Astete aitaren katixima itzultzeko enkargua egingo zuen, Prudencio Hualdek uda baino lehen beteko zuen lana, eta, beharbada, Gore Geinaren Ebanjelio Santua segun San Mateoren itzulpena (Hualde, 1866), orduko herriko apaizak egindakoa
|
hura
ere. Hala ere, ezer gutxi dakigu printzearen bisitaz, soilik Bidankozen sukarren bat izan zuela eta jasotako zaintzak eskertu zituela (Rodrfguez Ferrer, 1873).
|
|
|
Hamarkada ez zen ongi hasi familiarentzat, 1870eko maiatzaren 26an hil baitzen Marianoren ama, Melchora Ornat32, une gogoangarria uskarak etxean izan zuen bilakaerari dagokionez, nahiz eta oraindik uskara erabiltzen zuten. Izan ere, Marianok zuen uskararen ezagutza amari zor zion neurri handi batean,
|
hura
izan baitzen ezkondu arte izandako euskarri bakarra. Era berean, Josefa bere emazteaz gain, Melchora amak ere garrantzi handia izan zuen Mendigatxaren seme alabenganako erronkarieraren transmisioan.
|
|
|
Litekeena ere bada, Mendigatxaren bilobarik zaharrenak, 1883ko amaieran jaiotako Capitolina izenekoak35, neurri batean erronkariera ikasi izango zuela, beharbada ez amari entzuteagatik, baizik eta aitona amonei eta, bereziki, Josefa amonari. Ez dugu, ordea, datu hori baieztatzeko modurik, lehenengo biloba
|
hura
lau urte zituenean hil baitzen nafarreriaren ondorioz36.
|
|
|
Hona: gaur goizean plazaren erdi erdian herriko hainbeste jenderen aurrean gertatu den ikuskizun benetan penagarri
|
hura
ez dut gustukoa izan.
|
|
|
[...] Ahotsaren kontrolean sartzen dira hau eta hori eta
|
hura
.
|
|
|
. hiztunek asmatu baldin badute hau eta hori eta
|
hura
.
|
|
|
., ikusten baitut hau eta hori eta
|
hura
.
|
|
|
. konformatzen naiz ikustearekin hau eta hori eta
|
hura
.
|
|
|
[.] Ahotsaren kontrolean sartzen dira hau eta hori eta
|
hura
.
|
|
|
Deialdi hau zuzenduta dago hau eta hori eta
|
hura
. ei.
|
|
|
. hiztunek asmatu baldin badute hau eta hori edo
|
hura
.
|
|
|
[.] Ahotsaren kontrolean sartzen dira hau eta hori eta
|
hura
.
|
|
|
. hiztunek asmatu baldin badute hau eta hori edo
|
hura
.
|
|
|
Hautatu diren itemek (eta baita atera diren emaitza kuantitatiboek) ez dute ez ahalik eta ez asmorik ere hiztun euskaldunen jokaera bere osoan ordezkatzeko hitzen ordenaren auziari buruz. Lagin mugatu bat hautatu eta
|
hura
aztertu da (bai pertsonei eta bai itemei dagokienez), erreferentzia minimo bat izateko auzia nondik nora joan daitekeen, eta batik bat elementu objektiboxeagoak izateko, gogoetan sakontzeko. Emaitzak, beraz, ez dira hartu behar bere balio matematiko zehatzarekin, baina bai islatzen dute, neurri batean, eta une jakin batean, azterturiko pertsonen joera analizaturiko itemei buruz.
|
|
|
Nolanahi ere, normalizazio prozesuak aurrera egin ahala euskarazko prosa idatziaren erabilera ugarituz joan zen, eta horren ondorioz hasi zen agertzen nolako problema iturriak zituen prosaren garapenak. Arazoaren berri oso modu garbian azaldu zen 1993an, goian aipaturiko Idazkera liburua ezagunean (Zubimendi & Esnal, 1993), eta geroztik egile askok jardun du aldez edo moldez hitz ordenaren auziarekin, eta hala aurkeztu dira hainbat proposamen eta irtenbide, atzerakargaren arazoa ukitzen dutenak, eta
|
hura
txikitzeko norabidean doazenak. Hona ekarpen adierazgarri batzuk, bertzeak bertze:
|
|
|
107). Haren kokagunea, hortaz, hagitz garrantzitsua da komunikazio efizientziari begiratuta, eta
|
hura
gibelera eramateko jaidura, berriz, arriskutsua euskal prosa bizkor garatzeko. Iritzi hori ikus daiteke ondoko aipu honetan:
|
|
|
Lan honetan ikuspuntu enpirikotik aritu gara, eta aztertu nahi izan dugu ea hezkuntzaren eremuan toki edo posizio desberdinetan ari diren pertsona/ hiztun berezi batzuek baduten joerarik atzerakarga handiko testuak hobesteko, edo bertzerik gabe prest ote diren onartzeko atzerakarga txikiagoko hurrenkerak; eta gero, zein ere baita agertzen den joera,
|
hura
zenbatekoa den aztertu nahi izan dugu. Analizatu ditugu bai goi mailako aditu batzuen jokaerak, bai unibertsitateko ikasle batzuenak eta baita batxilergoko irakasleen lagin batenak ere.
|
|
|
Vascuence izeneko poemak itzuri egin dio burdinaren topikoari baina ez haien ordain gisa Larramendik asmaturiko euskara izenekoak. Felipe V.aren seme Luis I.aren heriotzaren kariaz onduriko poema honetan Larramendik errege gaztea Martzelo erromatarrarekin parekatu zuen, hots, Augusto enperadorearen oinordeko izan behar zuenarekin, harako Martzelo
|
hura
bezala gazterik hil zelako. Zeharka, borboitarren leinuko lehen monarka hispanikoen aldia Augustoren aldian bizi izandako urrezko aroarekin berdintzen ari da, dinastia berriko erregeei esker burdin aroan bizi izandako Gipuzkoara ere urrezko aroa heldu dela aditzera emanda.
|
|
|
(Otaegi, 1991: 102) geroago, 1931n, Euskaldunak poema idazten hasiko da Orixe,
|
hura
ere Aitzolen enkarguz besteak beste3, zeina 1935ean bukatuko duen. Alabaina, 1936ko gerra tarteko, eskuizkribua ez zuen argitaratzerik izan 1950 urtera arte.
|
|
|
Edonola ere, Memoria Ikasketen azken urte hauetako ekarpenen ondorioz, gero eta nabarmenago bilakatu da poesia sozialaren deiturapean biltzen den egile eta idazlanen esparruko testuetan Gerra Zibilaren eta diktaduraren oroimen modu bat islatu zela zeharkako mintzairaz. Giza berean, argigarritzat jotzen dela
|
hura
berraztertzea zentsuraren ekintzaren eraginpeko diskurtsotzat, gerraosteko lirikak garatu zuen kode sinbolikoa eta diskurtsoaren zenbait gako argitzeko, honela, poesia soziala kalitate gabekoa edota ideologizazioari edo errazkeriari emana delako uste axalekoak gaindituz. Omar Navarrok 1987an Arestiren edizio berria ospatuz adierazi zuen bezala:
|