|
2000
|
|
|
Zein gertakari zuretzat ezezagun zenak harritu zaitu hura deskubritu duzunean? Eta zein pertsonak,
|
hark
egindakoa ezagutzen ez zenuelako?
|
|
|
Uste dut Uztapide zela gustukoen zenuen bertsolaria. Nola gogoratzen duzu
|
harekin
egin zenuen lehen saioa?
|
|
|
Bartolomegaixorik zenean, honenanaia Joseksinatzenditu, diruzain orde gisa,
|
hark
egindako botika gastuak. EtaBartolomehil ondoren, diruzain gisa,
|
|
|
176). Harritzekoa gertatzen da Gasteizko Diozesiarenarduradun
|
hark
egindako Gutunak eta predikuetan esanikoak irakurtzea, are gehiagoEuskal Herriko katolikoak gerra anker batean itota zebiltzala jakinda. Esan dezagun, gutxienez, guztiz itsutu zela Lauzurika, gerraren zurrunbiloan.
|
|
|
Siadeco k inkesta
|
hura
egin eta 5 urtetara, 1995ean hain zuzen ere, hiru irrati euskaldunek 70.000 pertsonako entzuleria zuten (biztanleriaren herena ia). Gainera 130 kolaboratzaile zituzten, Iparraldeko hainbat herritako berriak emateko, eta hamahiru lanpostu finko hiru estazioetan.
|
|
|
autobusetik. Zeren, kauenlaletxe, Eiderrek inoiz ez zion aipatu bidaia
|
hura
egin zuenik, eta hara non artxiboa ireki eta aurkitu zuen bere neskak jende ezezagunaren autoetan eman ziola bira Irlandari. Egia esateko ez zitzaion batere gustatu Eiderren jokaera, eta denbora luze samar batez egon zen muturtuta, harik eta berriro konturatu zen arte hildako batekin zegoela haserre.
|
|
|
Beldurtu egin nintzen. Baina bururatu zitzaidan orduan zer gerta zitekeen, baldin ebaki tipi
|
haren
egiteko gai ez banintzen osabaren aitzinean hain mementu hil edo bizikoan... eta hain ahalke handia sentitu nuen, non ahalkearen beldurrak odolaren beldurra estali, eta osabarena baino ebaki luzexeagoa egin bainuen. Gero, harro erakutsi nion eskua, miaztu baino lehen.
|
|
|
Eta Pitagorasen teorema esplikatu eta ongi esplikatu arte, ez zidan bertze galdegite
|
hura
egin:
|
|
|
Eta memoria halakoa bada, eta hemen han bada eta han hemen, nola ahantzi, bada, osabaren lezioneak, noiz eta zientziaren sekeretuak desestaltzen eta erakusten hasi baitzitzaidan, niri bakarrik, eskola partikular haietan!, zeren Mattin gero eta administratzailearen erranetarago baitzegoen eta
|
haren ondoan
egiten baitzituen orduak eta orduak, harekin treba zedin, usa zedin eta ohi zedin etxeko diru kontuetan eta aitaren negozioetan, osaba Joanikoten eta bion arteko harremanak are hertsiagoak eta sekeretuagoak egiten zirela, bide batez...
|
|
|
Kontatu dizut nola osaba Joanikoten kasuan ez zitzaidan kontzientzia alhatu, hura salatu ez nuelako, zeren aitzinekoa bainuen
|
harekin
egin nuen zina, hura ez salatzerat behartzen ninduena; ordea, zurekin nuen kontua guztiz bertzelakoa zen, zuganat deusek ere lotzen ez ninduelako... eta hala bururatu zitzaidan orduan ezen salatu egin behar zintudala, baldin, igurikitzen nuen bezala, luthertarra zinela demostratzen banuen; eta bururatu zitzaidan, ondotik, ezen Jainkoa bere garaziaz eta ontasunaz baliatu zela, ene bizitzan bertze ...
|
|
|
Eta, esperientzia mingarri haren ondorea erakutsi nahian edo, komentario
|
hura
egin zenidan, izenaren eta izanaren ingurukoa, jaun Marcel eta osabaren arteko bertze komentario haiek oroitarazi zizkidana, noiz eta aitak amari esmeralda bat erregalatu eta gai hartaz aritu baitziren; baina zure iritzia bertze ikuspuntu batetik zen, zeren eta zuk katoliko eta protestanten arteko borroka izugarri haiek baitzeneuzkan buruan, Zuberoako lurretan lantuak eta hil kantuak baizik utzi ...
|
|
|
Eta istant hartan amari behatu nion nik ere, eta irri
|
hura
egiten ikusi nuen, onespenez gain mirespen puntu bat ere erakusten zuena, marmolaren izotza ezpainetan urtu balitzaio bezala.
|
|
|
Eta amak irri zabal
|
hura
egin zidan, ezin uler daitekeena jakin gabe zein zen amaren orduko egoera, amak berak bere azken aitorrean adierazi zidana, zeren eta baitakizu zein den, etxeko auziaz denaz bezainbatean, etxeko jaun eta etxeko andereek izan ohi duten pentsamoldea, etxearen eta leinuaren irautea guztiaren gainetik jartzen dutela. Eta, hala, bada, iguriki zitekeenaren kontra, amak irri hura egin zidan, eta irriarekin baterat halaxe mintzatu zitzaidan:
|
|
|
Eta amak irri zabal hura egin zidan, ezin uler daitekeena jakin gabe zein zen amaren orduko egoera, amak berak bere azken aitorrean adierazi zidana, zeren eta baitakizu zein den, etxeko auziaz denaz bezainbatean, etxeko jaun eta etxeko andereek izan ohi duten pentsamoldea, etxearen eta leinuaren irautea guztiaren gainetik jartzen dutela. Eta, hala, bada, iguriki zitekeenaren kontra, amak irri
|
hura
egin zidan, eta irriarekin baterat halaxe mintzatu zitzaidan:
|
|
|
Ordea, ilunaldiak zetozkionean, ohiko Mattin argiak eta ohiko Mattin ahaltsuak bertze Mattin goibel
|
hari
egiten zion leku, ez ahalik eta ez buru-argitasunik zuenari, ez eskurik eta ez botererik, Jainkoak mila donu suertez dotatu zuena donurik gabe utzi balu bezala.
|
|
|
Haatik, zein ote zen kontu hartan amaren egitekoa? Amak bere egiteko
|
hura
egin ondoren gertatu ote zen Maddalenen ihesa. Hala zirudien, bertze arrazoinik ezean.
|
|
|
Irakurtzearen inportantziaz ari zinela ekarri zenigun gogorat: Homo fit sapiens bis non, sed saepe legendo.20 Eta, hartaz ari zinela, bertze komentario
|
hura
egin zenigun: " Liburu bat bi aldiz irakurtzen duenak bi liburu irakurtzen ditu", zeren ez baitzen berdin liburu bat irakurtzea bazkal aitzinean edo bazkal ondoren, eri egonik edo osasuntsu... eta zeren eguraldiak ere bere eragina izan baitzezakeen, halako moldez, non orzkarbiak, bertzerik gabe, arrai eta alegera jar baikintzakeen, eta lainoak triste, oraingo arraitasunak eta geroko tristeziak, bakoitzak bere oinatzak eta aztarnak utz ziezazkiokeelarik irakurleari, bere irakurbidean.
|
|
|
ETA, hondarrean, gure erromesaldi iduriko hartan, Florentziatik Pisarat joan ginen, bisita berezi
|
haren
egiterat, Galileoren ohorez eta haren omenez, iritsi eta ostatua hartu bezain fite bertako dorre famaturat igaiten ginela, non osaba Joanikotekin izan bainuen solas hura, bertze nonbait aipatu eta iragarri dizudana, baina ez kontatu.
|
|
|
—Hago lasai, Joanes —ihardetsi zidan osaba Joanikotek—, zeren eta Jainkoak behin mugitu baitzuen bere hatza, mundua sortu zuenean, eta ez dik berriro mugituko. Izan ere, Jainkoa akasgabea duk, baita
|
Hark
egin lehen mugimendua ere, bertze mugimendu guztien katea ekarri duena eta etengabeko kreazioaren katea, eta, hala, ez dik gu bezala okerrak xuxentzen ibili beharrik, egiten duen guztia zuzena delako...
|
|
|
—Eta prozesione
|
hura
egin zen, eta sainduaren erlikietako odol xortak urtu ziren, eta hala akabatu zen izurri izugarri hura —finatu zuen napolitarrak.
|
|
|
haietarik bat kalonje bat zen, don Claudio izenekoa, dukearen konfesorea zena eta dukeak bidaia guztietan eramaiten zuena, badaezpada, zeren nehork ez baitaki zein izan daitekeen Jainkoaren nahia eta borondatea, eta dukeak bere ondoan nahi zuen hura heriotzako orenean; bertze biak, berriz, bi toreatzaile haiek ziren, Curro Banderas eta Paco Corrales zeriztenak: ...en —ongi irabazia, bertzalde, kontatzen ziren erdiak egia izaitekotan—, zeren erraiten baitzen, konparazione, ezen, ehun zezenez goiti toreatu eta lau adarkada larri izan zituela, eta ehunez goitiko haien artean hiru zezen hil zituela, haiek toriletik atera bezain sarri, paratzen zelarik, hartarakotz, toriletik beretik hamar bat urratserat, hanka bat belauniko, lantza eskuan tinko... eta
|
harekin
egiten ziola buru zezenari, zeina, bere lasterraldian, lantza topatu eta ziplo eroriko baitzen, toreroak bere" lantzean" asmatzekotan, noski; edo, huts eginik, toreroa bera harrapatu eta adarkatuko zuen zezenak, inarrosiko zuen airean itzulipurdika, hilko zuen segurki.
|
|
|
Kontakizunaren akabatzeko, ordea, derradan ezen ikusleek bi zezen haiek izan zituztela sari, hain izan zen perfeta eta akasgabea jendearen lana, zeren, alde batetik, plazarat biluzgorri sartu ziren bi zezen haiek are biluzgorriago utzi baitzituzten hondarrean, eta, bertzetik, zeren ez baitzegoen zalantzarik ezen zezen bi haiek akabatu zituztela, osorik ez ezik puskaz puska eta mokoz moko ere bai, atomoz atomo, frogatzen zutelarik, modu hartan, ezen Demokritoren teoria atomista egiazkoa bezain errefutaezina zela. Baina urbiaindarrok filosofiaren historiari egun
|
hartan
eginikako kontribuzionea eta ekarpena handia izanik, are handiagoa izan zen Dionisos edo Bakoren omenez ondoren egina, zeren, zezen haiek atsegin sari zituztela jakin bezain fite, burdinak eta harriak, ikatza eta egurra eraman baitzituzten ikusleek plazarat, eta han berean erre eta xispildu zituzten bi zezenak. Eta jan eta edan egin zuten, haragia eta arnoa, arnoa eta haragia.
|
|
|
Edo, frogari froga eratxikitzen diodala, erranen ote didazu nori burura zekiokeen ideia hura, osabari ez bertze nehori, noiz eta entseiatu baitzen esperimentu
|
haren
egiterat, lau ahate arrautzaren gainean oilaloka bat ipintzen zuela, haien txitatzeko asmotan, oilalokaren eta ahattoen arteko harremanen studiatzeko gogoz, Villagrandeko dukea Urbiainerat etorri baino egun batzuk lehenago?
|
|
|
Eta osabak oihu egin zuen: " Non hago, Herensuge?", eta, sokan beheiti eta leizean beheiti zihoala, piztien habia iduriko hartarantz, irrintzi izugarri
|
hura
egin zuen, eta, irrintziak edo irrintziaren oihartzunak uxaturik, ez dakit zazpi bele edo baterat jalgi ez ote ziren leizetik, nahiz eta neuri zazpi mila iduritu zitzaizkidan mementu hartan... baita gurekin etorri ziren sehiei ere, agi denez, zeren haiek guztiak ihesi baitzihoazen, korrika eta lasterka, oinazturak harturik bezala, zalgurdietarantz...
|
|
|
" Ez dut ulertzen! Ez dut sinesten!" Osaba Joanikotek behin eta berriro oroitarazi zizkidalako ote da, noiz eta, Pisarat iritsi ondoren, paseo luze
|
hura
egin baikenuen, Galileo ibili tokietarik. Zeren eta Veneziarat heldu, eta...
|
|
|
Zeren haiek beren egitekoa egin baitzuten bere denboran. Ordea, denborak eta denborak zaudek, eta haiek denbora
|
hartan
egin zutena guk denbora honetan egin nahi izaitea denboraren kontra joaitea izanen lukek... Eta galdua dagoena galdua zagok eta denboraren kontra doana ere galdua zagok...
|
|
|
Pedro Huizi hasi berria zen kaperako freskoa pintatzen —nola gozatu nuen nik fresko
|
haren
egiteko ibili ginen hiru hilabete haietan, ahal nuenean Pedrori laguntzen niola, baita pintzelada batzuk emaiten ere! —, noiz eta osaba txakur tipi harekin heldu baitzen, Pedro eta biok egiten ari ginen lanaren ikusterat. Eta oroitzen dut ezen ikusi bezain sarri galdetu niola, handiz:
|
|
|
Mattin ere, Villagrandeko dukearen palazioan hiru urte eskas egin ondoren, etxean genuen; edo, xeheroago eta zehatzago erraitearren, gure etxean aitaren berrogeita hamargarren urtebetetzeko festa ospatu zenetik genuen Mattin etxean —erran behar ote dizut, jaun André, ezen nehoiz ez bezala ikusi nuela Mattin nigarretan, noiz eta, festaren ondotik, Villagrandeko dukearen semea Madrilerat itzuli baitzen, Mattin Urbiainen utzirik? —, zeren aitak nahi baitzuen, alde batetik, Mattin negozioen munduan gero eta gehiago sartzea eta trebatzea, eta hargatik erraiten zion: ...k ere badaukak zer ikasirik negozioen mundutik, zeren, biharko egunean markes izanen bahaiz ere, eta, halatan, trabailuaren neketan higatuko ez bahaiz ere, ez zaik gaizki etorriko jakitea zein diren diruaren bideak, heure ondasunen hobeki enplegatu ahal izaiteko", eta hargatik ere zuen donejoanetarako prestaturik eta istalgaraturik bidaia bat, harat eta honat; eta nahi zuen, bertzetik, bidaia
|
hura
egin baino lehen familiakoak elkarrekin egoitea, zeren hura ere ez baitzen egunoroz egin genezakeen gauza, aitaren etengabeko bidaiekin eta anaiak Madrilen egin izan zituen egonaldiekin.
|
|
|
Eta irri
|
hura
egin zidan.
|
|
|
Halaxe ihardetsi nion, bai, jaun André, erran biribil harekin...! Baina erran hark bazuen esplikazionerik, zeren, nola bainekien kasik segur ezen osabak galdegite
|
hura
eginen zidala, hala, osabak eta napolitarrak hitz egiten zuten bitartean, prestatzeko eta asmatzeko denbora izan nuen, buruko eltzean neure pentsuak eta neure injenioa egosten jartzen nituela, harik eta buruan egosia egotzi nion arte. Eta ez nuen, agi denez, gaizki asmatu, zeren Jainkoak asmatzeko dohain horretaz bederen hornitu baininduen, eta zeren esplikazione harekin kontent utzi bainuen, itxura batean, osaba.
|
|
|
Baina derradan ezen, Pedro Huizik bere fresko
|
hura
egiten eman zuen denboraren azken partean, aita eta Mattin harat eta honat ibili zirela, anaia negozioen munduan treba zedin eta aitzina; ni, berriz, kasik ez nintzen denbora hartan jauregitik atera, eta osaba are gutiago bere dorretxetik: horregatik, aita etorri zenean, eta erran zuenean ezen freskoaren inauguraziorako osaba Joanikot ere gonbidatu behar zuela, urduri jarri nintzen.
|
|
|
Fede kontuetan gizon gogorra eta zurruna zen arren, gozo ibili zitzaidan aita jesuita nik
|
hari
eginikako lehen aitor hartan, neure kontzientzia estutu gabe eta neurriz kanpoko galdegiterik egin gabe. Halarik ere, aita Bartolomek ongi baino hobeki zekien orduko zer nahi zuen eneganik, eta, akabantzan, bere kontseiluen emaiterat beharturik sentitu zen:
|
|
|
ETA, ibaian goiti gindoazela, gero eta goitiago, ikuskizun negargarri
|
harekin
egin genuen inkontru.
|
|
|
¡ Qué descansada vida/ la del que huye el mundanal rüido/ y sigue la escondida/ senda por donde han ido/ los pocos sabios que en el mundo han sido! , zeren uste bainuen ezen poema hark lur bat eskaintzen ziola ene arima nekatuari eta lur
|
hartarat
egin behar nuela nola edo hala. Eta, pentsu haien hausnarrean nengoela, ikusirik amak ezen ez niola deus ere ihardesten, erantsi eta eratxiki zuen:
|
|
|
Eta, hitz haien ondotik, amak irri
|
hura
egin zidan, zeina baitzen aterbe bat, norat egin bainuen segidan, baina ez baldintasun bat ipini gabe:
|
|
|
Eta hala igorri nion egun batean Maddaleni gutun hura —zeren bainekien ezen osaba Joanikotek irakurtzen irakatsi ziola—, non osaba Joanikoten heriotzarekin mehatxatzen bainuen, baldin honen dorretxetik alde egiten ez bazuen. Eta
|
hura
egin nuen eta are gehiago eginen nuen, baldin egoerak hala eskatu izan balit, zeren Jainkoa eta Erroma baitzeuden jokoan, Erroma eta Jainkoa, eta Jainkoaren borondatea baitzen Ha ren ohorearen izenean nork bere ohorea ere galtzea, baita hartarakotz betiko laguna salatu behar bazen ere, heresea zelako —eta, isilune baten ondotik hats hartzen zuela, erran zuen—: Gero, badakizu, aita hil zen, Mattin hil zen, eta zuk Iruñako jesuiten kolejiorako bidea hartu zenuen.
|
|
|
Eta, hitz haiek erran bezain sarri, Rosak irri
|
hura
egin zidan, zeinak baitzuen alegrantziatik etsipenetik bezainbat. Gero, hala erran zidan:
|
|
|
egun batean, jaun Ricardo Menesesekin ezkondu nintzen, bizi izan nintzen harekin sei urtetan seme alabarik izan gabe, alargundu nintzen..." Eta, isilune baten ondotik, erran zidan: " Beraz, badakizu ezen emazteki ezkondua izan nintzela eta ez zarela, halatan, ene bihotzeko ateak irekiko dituen lehen gizona izanen...", eta bertze irri
|
hura
egin zidan, zeinak baitzuen esperantzatik zuhurtziatik bezainbat. Eta nik, irri hartan harrapaturik, ihardetsi nion:
|
|
|
Eta iturburuko ur garden haien lohitzeko beldur nintzelako; edo azken urteen ondotik, zeinetan plazerraren plazerrez nardatu eta gogaitu bainintzen, bertze bide batzuk —spiritualagoak, nolabait erraitearren— urratu nahi nituelako, eta Jainkoari promes
|
hura
egin niolako, zeina Antonio Ibarbiarekin batean berritu bainuen, biok zin egiten geniola elkarri ezen guztiz entseiatuko ginela, han geundeneino, mundu ustez lohigabe haren ez kutsatzerat, ez likisterat, eta ez hidoiztatzerat; halatan, bada, ez nuen emazteki haietarik bat bera ere ukitu, haiekin iragan nituen hiru urte luze haietan.
|
|
|
Ongi oroitzen dut nola ibaian goiti abiatu ginèn lehen egun hartan, arratsa gainean genuela, ibai ertzerat egin genuen, gauaren iragaiteko asmoz, eta nola goizean goiz jaiki zen Antonio, eguzkiari orazino
|
hura
egiten ziola.
|
|
|
Eta nik hura ikusi nuen, eta, astebete gabe, bertze plantazione baterat egin nuen, non berdintsu eta orobatsu gertatu baitzitzaidan. Eta, etsirik nengoenean, pentsaturik ezen gure mundu honetan ez zegoela amorioarendako ez klementziarako lekurik, bertze gizon
|
harekin
egin nuen inkontru.
|
|
|
Baina bada bizitzan epe bat eta aro bat, zeinean haurra apurka gizontzen den, eta bertze aterbe batzuk bilatzen dituen, ohartu ere gabe batzuetan, baina baita ongi oharturik ere bertzeetan, nola izan baitzen ene kasua. Eta, hala, osabak jauregiko ziegetarat ustekabeko bisita
|
hura
egin zidanean, ene baitan zerbait hautsi, eta haustura hark marra hura eta zigilu hura eragin zizkidan denboraren bidean, aditzerat emaiten zidatenak ezen epe bat akabatu eta bertze bat hasterat zihoakidala. Eta bi aro haien arteko muga eta zedarria sekeretu bat zen, osaba Joanikotek jakinarazi zidana!
|
|
|
Baina osabarekin bizi izan nituen egun gogoangarri haiek guztiak, nekez gerta zitezkeen, baldin osabak ziegarako bisita
|
hura
egin izan ez balit, eta baldin, bisita haren karietarat, elkargo sekeretu moduko hura sortu izan ez bagenu, bere eraikuntzan eta bere historian bi mugarri eta bi data jaingarri izan zituena.
|
|
|
Lehen urte
|
hartan
egin zion presenta oroitzeko modukoa izan zen behintzat, noiz eta aitak tigre hura ekarri baitzuen etxerat!
|
|
|
Eta, lur haien atzemaiteko, berriz, erabakia genuen, mapari beha, ezen ibai Orinocon barrena egin behar genuela. Eta ibai Orinocoren ahorat iristeko, bertzalde, La Hispaniolan lehorreratu genuen, lehen urrats gisa, profitatuz galeoi flotak uharte
|
hartan
egin izan ohi zuen geldialdia. Hurrengo urratsean, berriz, txalupa edo untzi tipi bat aloka geniezaiokeen bati... edo, honi eta hari adituaren arabera, guhaurk egin genezakeen baltsa xume bat modu ezin merkeagoan, bela eta guzti, esklabo beltz batzuen laguntzarekin —zeren baitzirudien ezen La Hispaniolako uhartea esklabo beltzez beterik zegoela—, halako tailuz, non, handik aitzina, baltsa hartan abia baikintezkeen, lehenik ekialderantz eta gero hegoalderantz, uhartez uharte —zeren eta inguru hura arrosario bat omen zen, uharte tipiz osatua—, Tierra de Graciaraino edo Trinidadeko uharteraino, eta handik ibai Orinocoko ahorat, Tierra de Graciako golkoko ur gezetan barrena, non kasik bi mende lehenago egon baitzen Kolon, sinetsirik ezen Paradisua aurkitu eta kausitu zuela.
|
|
|
Eta mugimendu gaixto harekin gaua gainerat erori zitzaidan, eta are urduriago jarri nintzen. Eta so egin nion Alain Coup d’Œil i, eta irri hura egin zidan, istant hartan ezin maltzurragoa iduritu zitzaidana, zeren eta, irriarekin baterat, begi keinu
|
hura
egin baitzidan, aditzerat eman nahi balit bezala ezen keinu hartaz sinatu zuela ene heriotzako sententzia. Eta neure burua galdurik ikusten nuen, guztiz galdurik... eta burua makurtzerat nindoan, noiz eta Alain Coup d’Œil ek enea baino mugimendu gaixtoagoa egin baitzuen bere damarekin, ene harridurarako...
|
|
|
Eta mugimendu gaixto harekin gaua gainerat erori zitzaidan, eta are urduriago jarri nintzen. Eta so egin nion Alain Coup d’Œil i, eta irri
|
hura
egin zidan, istant hartan ezin maltzurragoa iduritu zitzaidana, zeren eta, irriarekin baterat, begi keinu hura egin baitzidan, aditzerat eman nahi balit bezala ezen keinu hartaz sinatu zuela ene heriotzako sententzia. Eta neure burua galdurik ikusten nuen, guztiz galdurik... eta burua makurtzerat nindoan, noiz eta Alain Coup d’Œil ek enea baino mugimendu gaixtoagoa egin baitzuen bere damarekin, ene harridurarako...
|
|
|
Izan ere, nik baino hobeki dakizu, jaun André, aitzakia eta desenkusa bikaina gertatu zitzaiola Montaigneri bere galdegite hura, handik harat bere buruaz mintzatu ahal izaiteko, entseiuz entseiu. Eta nik ere ezin hartu izan dut, funtsean, bertze biderik, zalantzarena eta galdegitearena baizen... zeren eta erran baitezaket, neure buruaz ari naizela, ‘ni han izan nintzen eta nik
|
hura
egin nuen’: ordea, zer da ni hori?
|
|
|
Emazteki
|
hark
egin zuen deiadarra...! Eta deiadar hark istantean eragin zidan bozkarioa eta alegrantzia...!
|
|
|
Anitzetan pentsatu izan dut zergatik atera ote zitzaidan dukea alde: izan zitekeen nire balentria ustezko harengatik, balentria hark agerian ipintzen zuelako ezen Ama Birjinaren seme ezin onest eta leialagoa nintzela, zeren,
|
haren
eginak eta ekinak jarraibide harturik, aurizki, zanpatu eta oinkatu bainuen sugea; edo izan zitekeen anitzez ere sinesgarriagoa den bertze arrazoin bategatik, zeina den erdi zorabiaturik utzi nuela haren emaztea, nahaste borraste hartan... Zeren bizitzak erakutsi baitit ezen ezkonlaguna estu eta larri ikustea dela —eta, ahal izanik, hankaz gora— senar emazte gogaituen nahia eta gutizia, zeren batak zein bertzeak horrela emaiten baitie ihesbidea eta itzurbidea elkarren aurka pilatu eta luzaroan ezkutatu gaitzerizko eta ezinikusiei, eta zeren gogait gaixtoari ere, bidenabar, erremedioa edireiten dioten.
|
|
|
Handik aitzina, kontzientziaren harra ausikika hasten zitzaidanean, otoitz
|
hura
egin, eta otoitz hartan hartzen nuen bertzela nekez hartzen nuèn sosegu eta kontentamendu apurra.
|
|
|
Orduak eta orduak egin genituen... harik eta txakurrek zaunka berezi
|
hura
egin zuten arte.
|
|
|
Eta, hala eta halatan, osaba mutur batean zegoen, Pedro Huizi bertzean, eta egun batean diskusione bat izan zuten, noiz eta Pedro Huizi, amaren manuz, santa Klararen koadro
|
hura
egiten ari baitzen, eta handik gutirat akabatuko ziren bien arteko harremanak.
|
|
|
Eta, Piarres Oihartzabal kapitainaren suzko hitzekin suturik, oroitu nuen neure Italiarako itsasaldia, ezin bareagoa eta ezin jabalagoa, eta erran ere hala erran nion kapitainari. Eta, irria ezpainetan, gainetik so egiten zidala, kapitainak komentario labur
|
hura
egin zidan:
|
|
|
Biharamunean, berriz, trabailari batzuk etorri ziren —Ofizio Sainduaren erranetarat haiek ere—, gurdi batean taulak eta oholak zekartzatela, baita iltzeak, uhalak eta lokarriak ere, zeinekin eraiki baitzuten, dorretxearen aitzinean, txabola bat: galdetu nion trabailari buruari ea zertarako ari ziren txabola
|
hura
egiten, eta hark ihardetsi zidan ezen bera eta bere trabailariak bertze batzuen manuko zirela eta haien manuen betetzerat etorri zirela, eta ez zekitela bertze deus ere. Eta orduan pentsatu nuen ezen hura sorpresarekin lotua egon zitekeela, eta, halatan, mila burutazio izan nituen, guztiak ere alferrikakoak, zeren eta handik astebeterat etxeko kanoi zaharra —ehundabatgarrena— jaitsi baitzuten jauregitik, dorretxeari beha ipintzeko.
|
|
|
Baina urte batzuk badituzu, eta zuk ikusiko duzu zer egin... Zoaz haren etxerat nahi baduzu eta mintza zakizkio, baina jakizu ezen, ardi galdua salbatu nahi izaiteagatik, zuhaur ere gal zaitezkeela, eta hala balitz, izugarria izanen litzatekeela... bai zuretzat, eta bai enetzat ere, enetzat bere batez —eta keinu
|
hura
egin zidan, lehenago nehoiz ikusi izan ez niona, barrendik jaten zuen gorroto sendo haren azpian zerbait haustera balihoakio bezala.
|
|
|
Eta handik gutirat Ofizio Saindukoak dorretxerat heldu, eta hala eraman zuten osaba... eta hura eraman zutenean, ez dakit zer gertatu zitzaidan, barrenean huts
|
hura
egin baitzitzaidan, erraietarik haragi puska bat kendu balidate bezala.
|
|
|
Eta nik, gertaki bat bertze batekin lotzen nuela, xehero esplikatu nion guztia, Kattalinek jatekoak ekarri —barazki batzuk eta legatz errea—, eta guk, jatekoarekin batean, bi pitxer arno husten genituela. Eta, bazkaria akabatu ondoren, utzi nion kapitainari osabak enetzat utzi zuen gutuna, eta hark harako komentario
|
hura
egin zidan, irakurri bezain fite:
|
|
|
Eta tigreak, bat batean, orro izugarri
|
hura
egin zuen, burua goiti mugitzen zuela... eta orduan morroi guztiak izutu ziren, eta batzuek gibela egin zuten eta bertze batzuek ihes.
|
|
|
Ordea, galdegite bat nuen ezpainetan, eta galdegite
|
hura
egin nion osabari:
|
|
|
Ez dakit Mignonek erran zizkidanetarik, neure dohainen eta neure bertuteen alderakotzat, bihirik ere egia izan ote zen, ez dut uste; aitzitik, uste dut ezen hura zela
|
haren
egitekoa: nitaz ahalik eta gorakien mintzatzea, aisekiago eta errazkiago engaina eta atrapa ahal izan nintzan; bere buruaz ari zelarik, berriz, ez zitzaidan imajinazino eskasagokoa iduritu, haren kontakizuna lekuko.
|
|
|
" Paul, Beñat, oraintxe ez bazoazte, urkatu eginen zaituztet!" Eta, orduan, ukabila gora jasotzen nuela, oihu hura lehertu zen ene baitan deblauki: " Joanen naiz ni, kapitaina!" Eta oihu harekin izuaren zaldia apaltzen nuela eta
|
haren gainetik
egiten nuela, mesanako belaren jaisterat eta erriatzerat joan nintzen, harik eta haizeak kolpe izugarri bat jo, eta ohartu nintzen arte ezen mesanako mastak krak egin zuela eta gainerat zetorkidala. Brankarantz egin nahi izan nuen ihes, baina une hartantxe uhin hantu urguilutsu batek —edo urezko horma jigant bat ote zen hura, jaun André? — jostailu bat bezala altxatu zuen untzia brankatik eta, untzi gaineko zurezko zola hezean labain egiten nuela, gibelka erori nintzen.
|
|
|
...en joan etorriak nahi bainituzke kontakizunaren ardatz—, Hanburgoko porturat lehenik eta Lübeckekorat gero, non, ahantzirik hilabete batzuk lehenago Amsterdamen egin nuen promesa, Ama Birjinari eta saindu guztiei xuxendua —zertarat behartzen ninduen, izan ere, promesa hark, baldin ez Ama Birjinari ez sainduei ez erretauletako imajinei debozione partikularrik ez banien, eta baldin promes
|
hura
egin banien, bertzalde, ez konbentzimenduak konbentziturik, baina beharrak beharturik? —, pentsa dezakezun bidetik bideratu bainituen neure poltsako sosak eta gainezka nituen indarrak, Bako eta Venus gidari nituela berriro ere, kurkaz kurka eta haragiz haragi. Eta lagunek, jakinik ezen, geure Amsterdameko egonaldian, ez nintzela Mignonekin baizik ibili, eta hitz eman nuela eta zin egin ezen ez nintzela bertze nehorekin ibiliko hare kin baizen, ikusten zutelarik hitza guztiz jan nuela, berriro hasi zitzaizkidan zirikatzen handik eta hemendik, erraiten zidatela:
|
|
|
Haren mudagaiztasunak gure mudantzak are ageriagoan uzten edo. Bi urte lehenago, haren aitak bigarren aldiz erretreta hartu eta familiaren elektrotresna dendaren ardura onartu zuelarik,
|
harenak
egina zuela uste izan genuen.
|
|
|
Ez al zen, baina, fisiognomia zientzia zuhur eta sistematiko bat? Berriz ere arriskutan jarri behar al nuen neure burua aspaldi
|
hartan
egin bezalaxe ondorioak ebazteko garaian. Gogora ekarri behar al nituen, atzera, orduan bizi izandako sofrikarioak?
|
|
|
etxera sartu da, ganbarara igo, eta, han, sabaitik esekiak, bi zaku handi eta lirdinga  tsu ikusi ditu, barnean bizia dutenak eta arnasketa ikaragarri horren sortzaile direnak; gero, amona batek emango dio usadio bitxi horren berri: elurraren eta ilunaren etorrerarekin, hibernatzen duten animalien antzera, herrixka urrun horretako biztanleak zaku horietan bil  tzen edo babesten dira neguari aurre egiteko; eta irakasleak orduantxe ulertu du, izularriturik, arotzaren desagerpenaren arrazoia eta
|
hark
egindako proposamena: gaua eta negua elkarren berotan igarotzea eskatzen zion, elkarren arnasa birikaratuz, elkarren isurkinetan babestuz...; eta erotuko ez bada, emakume gaztea lehenbailehen joango da herrixka hartatik iheska.
|
|
|
Izan ere, Unamunoren ondoko euskal idazle guztiek, nola edo hala, haren hitzen akuilu zorrotza izan dute gogoan. Batzuek, Kirikiñok, Lizardik, Mitxelena biak, Txillardegik edo Martin Ugaldek bereziki aipatu dute Unamuno,
|
haren aurka
egiteko edo harekin literatur elkarrizketan aritzeko. Beste batzuek, mugimenduaren frogarik onena ibiltzea bera izaten dela jakinik, Unamunoren hitzek sakonean zeukaten egia ezaguturik, lanean jardun dute kartsuki, behialako larreko hizkuntza hura gaurko aro berriko kultur mintzaira bilaka dadin, herenegun aitzin hil zitzaigun pentsalari eta euskaltzainak, Federiko Krutwigek praktikan egin zuen bezala.
|
|
|
Inori kontatu ez nion bidaia bat ere egin nuen, hango osaba izebei ere kontatu ez niena. Apaiz euskaldun baten bitartez egin nuen ibilaldi zoragarri
|
hura
egiteko modua; Orinocotik gora Rio Negroraino, Caño Casiquiaretik igarota. Apaiz euskaldunak egin zizkidan antolaketak:
|
|
|
Etxetik irten eta Zudairera joan nintzen, nire arrebaren senarraren izeba baten baserrira, han baitzegoen arreba abuztuko egun batzuk pasatzen. Arrebari esana nion bidaia
|
hura
egiteko irrika nuela, baina koinatuak esaten zion ez nuela egingo, ez nintzela kapaz izango bidaia modu hari ekiteko. Gero jakin nuen arrebak eta koinatuak apustua egina zutela; errendituko nintzela koinatuak, ezta pentsatu ere arrebak.
|
|
|
Ez dut gogoan trenez, autobusez edo oinez, baina Zumaiara jo genuen. Gogoan dudana da, uhalez lotutako manta bat zela nire ekipaje guztia, eta
|
harekin
egin nuela gerra hastetik amaiera arteko ibili osoa. Euskal Gobernuak emana izan behar zuen manta hark.
|
|
|
Jai egunetan mendira irteteko joera nuen hala ere. Horixe zen garai
|
hartan
egiten nuen ganorazko gauza bakarra.
|
|
|
Alabaina aitatxik maitekiro begiratzen zion orain. Salaketa
|
hura
eginik indarrez hustu balitz bezala zen, areago, berak ez balu bezala inoiz halakorik esan; ez balu bezala, orain, Xan ezagutu ere egingo. " Lazaro hemen balego", esan zuen amatxik.
|
|
|
Handik laster, etxekoandreak esne kazo handia ekarri zuelarik, Belek bere atzaparrak bertan sano sano sartu eta, esne gaina jasoz, halako gurmandisaz zupatu zituen. Alaba burlatiak barre algaraka hartu zuen egintzak Juneren aldetik irribarre soil bat merezi izan zuen; halako sotila, halako ernea...
|
hari
egingo zion Henriren galde Xanek. Etxekoandreak beretik, hura zela ta erreprotxezko hitz batzuk izan zituen Belerentzat:
|
|
2001
|
|
|
MELITON Manzanas ETAk 1968an hildako polizia ezagunari Espainiako Gobernuak emandako meritu zibilaren domina, PPk hartu bidearen adierazgarri da. Meliton Manzanas torturatzaile ez zela esatea baino larriagoa da egindakoa,
|
hark
egindakoen balorazioetan sartu gabe baina jakinik hark torturatutako dozenaka pertsona bizirik daudela gaur egun, gobernuak hark egindakoa zuritu eta saritu du eta. Horrez gain, berriz ere PSOEren ahuldadea agerian geratu da PPk bere kasa administratzen baitu bi alderdiek sinatutako ituna.
|
|
|
MELITON Manzanas ETAk 1968an hildako polizia ezagunari Espainiako Gobernuak emandako meritu zibilaren domina, PPk hartu bidearen adierazgarri da. Meliton Manzanas torturatzaile ez zela esatea baino larriagoa da egindakoa, hark egindakoen balorazioetan sartu gabe baina jakinik hark torturatutako dozenaka pertsona bizirik daudela gaur egun, gobernuak
|
hark
egindakoa zuritu eta saritu du eta. Horrez gain, berriz ere PSOEren ahuldadea agerian geratu da PPk bere kasa administratzen baitu bi alderdiek sinatutako ituna.
|
|
|
Haren bidez izan dut nik, egiaz, gerraren berri. Eta bai, ipuin hori 36ko gerran galdu arren, benetan duina izan zen jende
|
hari
eginiko omenaldia da.
|
|
|
«Lehenik eta behin, argi gera bedi gure lana irabazi asmorik gabekoa dela, zinez maite dugulako eta
|
hura
egiten gustura sentitzen garelako aurrera jarraitzen dugu jarduera bitxi honekin. Eta zer egiten dugu?
|
|
|
Joan berri zen gizona eta
|
hark
eginikoak ekarri nahi zituzten gogora. " Agur, Joxe!" esaten zion" eziñaren itomenez leertu" beharrean," itxaropen zirrindari" eutsi nahirik zebilen Etxaniztar Nemesiok.
|
|
|
Euskal kultura, ikastolak, gau eskolak, jaiak, antzerkia, abeslariak... nahi duzuna bultzatzen.
|
Haren bidez
egin ziren ezagunak Antton Valverde, Ez Dok Amairu... horiek denak! Izan ere garai hartan informazio bide bakarra «Zeruko Argia» zen, eta bere eskasian, euskaldunok genituen beharrak azaldu zituen.
|
|
|
Bisita horietarako idazleen liburuak irakurri behar dituzte haurrek edo nerabeek. Gero
|
hark
egindako galderei erantzuteko. Metodo honekin idazleen mitoa eskoletara, eta bide batez ikasleetara hurbiltzen da.
|
|
|
94 ikasturte
|
hartan
egin genuenaren ondorioak honako hauek izan ziren:
|
|
|
Bakarrik lan egiten ohitua nengoen eta pertsona ezezagun bat aurrez aurre izatea deserosoa egiten zitzaidan. Are gehiago mutiko gazte
|
hura
egiten nengoena zehatz mehatz aztertzen ari zela jakinik. Kontua da behin baino gehiagotan trabatu zitzaidala haria, eta egindakoa desegin eta berriz hasi beharra izan nuela.
|
|
|
Nik, aitortzen dut, une haietan beste muturzikin hari nire mutilarekin ligatzen saiatzeko gogoak kenduko zizkion belarrondokoa ematea baino ez nuen desiratzen. Ea orduan barre ergel
|
hura
egiten zuen Aitzolek hitz egiten zuen bakoitzean, arkume aurpegi faltsu harekin.
|
|
|
Ordu laurdena igaro denean begi bistakoa izan da guretzat, beraz, tipo
|
harenak
egin zuela. Kanpai hots txiki bat entzutea eta guzti iruditu zait, krixkitin kraxkitin, jainko ikusezin eta anker bat harekin dibertitzen ariko balitz bezala.
|
|
|
Orduz geroztik ez dut, esatekoz, eskutitzik idatzi. Amaiari bat edo beste, koadrilako nire lagun onenetakoa denari, zuzenbide fiskaleko master
|
hura
egiten Madrilen pasa zuen udan. Postal pare bat lagunei, familia osoa Galiziara joan ginenean oporretara, eta Aitzoli bestea, Bilboko lehengusuarekin Portugalera egin nuen bidaiatxo organizatuan, berataz asko gogoratzen nintzela esateko.
|
|
|
Ez dut grauzkioren premiarik sekula izan eta ez dut uste, euskaldunik gehienen antzera, sekula sumatuko dudanik: premiarik banu, hari edo
|
harentzat
egin gaitu esango nuke.
|
|
|
Mogelen Peru Abarka, errenkada luzeegi bati erramua jartzeko, laurogeiren bat urte ibili zen lurpean, zenbait erreka ezkuturen antzera, inprentatu zuten arte. Ez ote dago alderik
|
hark
egin eta hauek moldezko letretan ipini zuten testuaren artean. Beharbada, ez; segur aski, ez.
|
|
|
Hona, bada, tentazioa: geldi gaitezen etxean, aitzur dezagun geure baratzetxoa, harako
|
hark
egin nahi zuen antzera, eta horrela, inora jo gabe, bake ederrean biziko gara bertan.
|
|
|
Geroago, eta gehiegizko gorabeherarik gabe (tentsio uneak bizi izan baziren ere), afera publikoen gaineko erabakiak monopolioan zituzten alderdi parlamentariek euskarrituriko sistemako" iritzi publiko" bihurtu zen gizarte protagonismo hura gehiena. Konstituzio ituna gauzatze uneko defizit demokratikoa, erregimen zaharrak berrian zuen pisua eta indar demokratikoek
|
hari
eginiko kontzesioak ditugu politikaren instituzionalizazio horren fruitua. Hala eta guztiz ere, erregimen berriaren gizarte legitimazioak badu arrazoi garbi bat:
|
|
|
Platonek ideiaren esanahi hau berrartzen du filosofian erabiliz. Gauza baten ideia ez da
|
haren gainean
egin dezakegun irudikapena, gauza hori egonkor bilakatzen duen dimentsio hori baizik. Eta horregatik, Platon urrutiago ere badoa, ideia gauzaren egitura bera eta gauzaren agerpenaren oinarria dela dioenean.
|
|
|
Hiru egunez eta lau gauez atsedenean behera lerratu nintzen, jadanik itsuski txikitua neukan gasna puska bakean utziz. Uste dut mozkor kimiko egoera
|
hartan
egin nuela lehen aldiko, kitatuko ez ninduen" Azken Eskualdunaren Ehorzketa" haren ametsa. Goiz nabar haietan hatsa bahitua, antsiaz hanpatua eta izerditan iratzartzen nintzen, karriketan herrestan elekide bila ibiltzen hasteko irrikaz.
|
|
|
Eta gaiztoago hasi ziren, gehienbat ibaitarrekin. Gartzineko Linok, gurean buru
|
hark
egiten baitzuen, gaueko lana gelditu genuela eman zuen ordena. Atseden hartzeko tenorea.
|
|
|
Minesek arratsalde
|
hartan
egin zituen negarrak Urrabiara joan izatera, uholdea izanen zuten Endarlatsan. Ama eta Bordako Maripaz ondoan zituen, kontsolatu nahi eta ezin.
|
|
|
Juanari gertatzen ahal zitzaionagatik arraso kezkatua eta bere buruarekin haserre, astazakil nardagarri
|
hari kontra
egiteko gauza ez zelako izan, Bixente Xixtuk ez zuen sosegurik harrapatzen zubiaren bertze aldeko bere etxe ttikian. Leihora hurbildu eta pare parean ageri zen Zubiko Bentari begira gelditu zen.
|
|
|
Aitak kakatan ere kontrolatzen duen mutil koxkor baten lana hartu duk, oso ondo. Badakik egia osoa esaten badiok hau aitaren kontra oldartuko dela,
|
hark
egindako jukutria agerian utziz. Hori, jakina, ez zaiok asko gustatuko gure mafioso jaunari eta bere erantzuna azkarra bezain eraginkorra izango duk.
|
|
2002
|
|
|
Trantsiziora iristean erreferentziarik gabe geunden. Euskal Herriko beste eskualde askotan bizirik zeukaten abertzaletasun zaharraren erreferentzia, eta askotan
|
haren kontra
egin zuten gainera borroka. Guk horren falta nozitu genuen, eta gure egoera definitzeko euskarri ideologiko hori falta genuen.
|
|
|
Nathaniel Hawthornek uste zuen gaztetxoentzat oso egokia izan zitekeela mitologia klasikoa garaiko hizkuntzan egitea. Eta neuk ere horri heldu eta
|
hark
egindako lanaren zati bat hasi nintzen moldatzen. " Pertseo eta Medusaren burua" hortik sortutakoa da.
|
|
|
Ibilbidearen erdian zain dugu Baigorri, herri hustu bat. Duela hogei urte Baigorrin, elkarrekin lanean aritu ginen biok, antza denez, ezertarako balio izan ez zuen lana orduko
|
hartan
egin genuena.
|
|
|
Ez zalakoan ba zalakoan, Emeren maite muxinak izki egiten eutsan. Izan be,
|
haregaz
egin izan zituan lehenengo neska mutil autuak; harek begiak edegi eutsazan, nunbait. Lehenengo emakume usaina, lehenengo igurtziak.
|
|
|
Baiña urrunetako maitaria, nunbait, ez zan bere gustoko zera. Senar balizkakoa ez zan
|
harentzat
egiten zana. alarguntasuna ez zan janari auta Soniarentzat.
|