|
2000
|
|
|
Susako komentariogileak(" Marinel zaharrak", Susa, 1989, 2324 alea, 14 or.) ere bilakaera hau aipatzen du" Poeta erromantiko ederzalea, hizkuntzaren barruan jolas egiten zuena, metaliteraturaren gailur urrinetan etxeko karrajuan baino nasaiago ibiltzen zekiena, hori guztiori eta besterik ere bazen
|
hura
bera, berbera lehorrekoago agertzen zaigu hemengo olerkietan. Mingostu egiten du kartzelak.
|
|
|
Arabako zenbait euskal idazle irakurri ditugunok ditugu nolanahi ahantzi Aramaioko Pedro Barrutia(), Sabandoko Juan Bautista Gamiz(), Okondoko Jose Paulo Ulibarri(), Gasteizko Raimundo Olabide(), Laudioko Federico Belaustegigoitia() eta abar. Ezta nik gure amagandik ikasi nituen Gabon kanta gogoangarriak ere,
|
hark
bere aita arabarragandik ikasiak.
|
|
|
errege Felipe II.ak zer du ikustekorik Treviñorekin? Espainiarentzat munduko inperiorik handiena eduki zuen errege
|
hark
berak zuzenean ez noski. Baina oroi errege Felipe II.aren historiagile bezala kronikari izan zen Esteban Garibai, eta mondragoar hark Treviñori buruz bildu zituenak, nortasunez eta garaiagatik badutelako bere garrantzia; baina egia da inori ez diodala irakurri kronikari hark zer zioen.
|
|
|
Baina hori ezda aski. Demagun une
|
hartan
bertan beste nerabe erromatar bat dabilela txango, mundua mendean hartzea amets, edo megalomano bat, adiera klinikoan, proiektu batdaukana, Zesar-ena bezalakoa. Txangoak ez luke orduan deus gertaera historikotik.Halakoa da soilik Zesar bera delako, pasieran, bere proiektuaren gainean ari denagogoetan, edo erabakia hartzen duena, alegia, errealitatearekiko erlazio zehatzik ezduen ametsa etorkizunerako proiektu zehatz bihurtzen duena?.
|
|
|
Beste norbait sartu zen sukaldera eta galdetu zion ea zertan zebilen bereak ez ziren poltsetan bilatzen. Txemak erantzun zion barkatzeko, ez zela konturatu plastikozko poltsa
|
hura
berea ez zenik, eta gainera bazihoala kalera eta agur.
|
|
|
Eiderrek bere mutilari inoiz aipatuko ez zion arrazoi baten erruz. Eta ez zion aipatu, ez beldur edo lotsagatik, ezpada Londresko city komertzialean eztanda egin zuen lehergailuak bere buru eta begietan ere danbada izugarria jo zuelako, eta beraz konbentzitu egin zelako esperientzia berezi
|
hura
berea eta ez beste inorena zela. 1993ko apirilak lortu zuen munduko azalpen guztiek lortuko ez zutena, alegia, Irlanda promesaz betetako gauetan ia inertziaz zerrendatutako herrialdeetako bat izatetik, Eiderren buruan aurki zitekeen herrialde bakarra izatera pasatzea.
|
|
|
—Halakoa da guti batzuetan amorioa —eta, hitz haiek erranik, halako tristura eta halako malenkonia batekin so egin zidan amak, su tipi batek, ustekabean, marmolaren bihotza hartu eta bere begi haiei lurruna balerie bezala, eta adierazi nahi izan balit bezala, halatan, ezen ez zela
|
hura
bere kasua, nahiz eta amestu behin baino gehiagotan egin izan zuen.
|
|
|
Eta Estebanek ez zian nahi, uste zuelako bere heriotza aski izan zitekeela auziaren erabakitzeko, jauregia gaztelau soldaduek setiaturik zegoenez gero, itxuraz, bere erranetarat zituèn hirurogei bat soldadu agramondarrak alferrik sakrifikatzerat utzi gabe... menerat zituen zortzi beaumondar preso laxatzen zituela, aldi berean. Eta, bide
|
hartarik
bere deliberamendu hura aitzina zeramala, bere buruaz bertze egin zian, ezpata bihotzean sarturik, eta pentsaturik ezen zeruan bilduko zela bere bi anaienganat —Eusebioganat eta Pedroganat—, zeinak, bera ez bezala, katolikoak baitziren, baldin bere bi anaia haiek hilik bazeutzan, Noaingo guduaren ondotik...
|
|
|
Baina, gure etxeko ardi beltzarenganat eta haren lagunarenganat itzultzen naizela, jakinik ezen Jacques Lefèvre d’Etaples erreformatzaile ezaguna Parisko unibertsitateko irakaslea izan zela, zuk zeure gutunetarik batean aditzerat eman zenidan bezala; jakinik, halaber, ezen hari esker eta
|
hark
bere inguruan bildu zuen taldeari esker hedatu zirela Lutheroren ideiak Frantzian; eta, jakinik, finean, ezen talde hartako kideak izan zirela bai Farel —Kalvinen lagun sonatua— eta bai Margarita Nafarroakoa ere; galdetzen dizut: Jacques Lefèvre d’Etaplesen ikasle izan ote zen Joseph Elizanburu delakoa han Parisko unibertsitatean, eta irakaslearen talderat bildu ote zen geroago han Méaux en, halako suertez, non Nafarroako erregina bera ere bertatik bertara ezagutzeko parada izan baitzezakeen?
|
|
|
Oroitzen dut ezen, eri sentitu ondoren bere Baionako etxerat itzultzekotan zenean, neuretzat utzi zituela jaun Marcelek dozena bat liburu,
|
hark
bere eskoletan erabiliak eta eskuztatuak. Tartean, Axularren Gero zegoen, zeina astean behin diktatzen baitzigun eta diktatua errezitarazten, euskaraz ongi mintzatzen eta ongi skribatzen ikas genezan.
|
|
|
zu, ez —ihardetsi zenidan— Hitz batzuk egin nahi nituzke zurekin, axola ez bazaizu. Eta sosega zaitez, zeren erran baitit zure ikaskide batek non zauden ostataturik, eta zeren ikaskide
|
hura
bera igorri baitut zure egoitzarat, erraiteko nagusiari ezen gaur ez zaituztela bazkaltzen izanen, zeren eta nihaurk gonbidatu baitzaitut honat, ahamen baten egiterat —eta iduritu zitzaidan ezen zu zinela han segada prestatu zuen ehiztaria, eta ni ehiza, zuk segadan atrapatua.
|
|
|
Eta, burua eta bihotza suturik nituela, zenbatetan amestu nuen nik ere handik aitzina ezen bertze Utopia bat bihur zitekeela Urbiain, eta Utopia
|
hartan
bere zentzua izan zezakeela ni apez izaiteak, inguru haietan guztiok anai arrebak bezala bizi ahal izan gintezen, jauregiko ondasunak gure artean hobeki partiturik, Jainkoaren laguntzarekin! Gainerat, komunitate tipi bat zen Urbiain, eta han gauzak errazago joan zitezkeen, zuhaurk ere erraiten zenuen bezala, Jainkoaren laguntzarekin.
|
|
|
ene anaiaren irri sardonikoarena, zeina baita, bertze hitz batzuetan, oinazearen irria. Zeren, ote dakizu zenbat sufritu zuen anaiak,
|
hark
bere buruari egin zizkion zaurien gaizkoaduraren ondorez. Eta, halarik ere, bere irri harekin ikusten genuen beti, edo bere irri iduriko harekin, hobeki, zeren eta irri hura ez baitzen arraitasunarena, baina nigarrarena eta tristurarena, penarik penagarrienarena eta hortz haginen karraskotsena; eta trufarik krudelenaren irria zen, azpian eta bere maskarapean oinaze neurriz gaineko hura gordetzen zuelako, bizi bizia...
|
|
|
Eta osaba Joanikotek ere Lurraren mugimendu
|
hari
bere laguntzatxoa eskaini nahi zion, eta, hala, dorre okerraren gainean bizi izan genituèn mementu eder haiek hitz eder batzuen galdean baleude bezala, osabaren ezpainetarik iritsi zitzaidan erran hura, ederrak ederrari azkena eman ziezaion amoreakatik:
|
|
|
Eta erraiten zenidan: " Ez al zaizu iduritzen, Joanes, ezen erregeren egite
|
hura
bere boterea erakusteko modu bat zela, zeren erdi hilik zegoena piztu baitzen, eta zeren halatan eman behar baitzuen Jainkoaren iduria, zeina leku guztietan dagoen?"
|
|
|
Gero, zaletasun hura areagotu egin zitzaioan, noiz eta, Oña tiko unibertsitatean studiatzen ari zela, bertze pintore bat ezagutzeko parada izan baitzuen, ez nauk oroitzen orain haren izenaz... Eta, pintore harekin konfiantza egin, eta pintore
|
hark
bere eskola partikularrak eman zizkioan. Eta, nola pintore hura baitzen Italiako hainbat pintoreren miresle nahiz eta ez zuen Italiarat joaiteko suerterik izan, erroetaraino sartu zitzaioan Pedrori ere Italiarat joaiteko gogoa —eta, bere boza goratzen zuela eta eskua altxatzen, osabak gaineratu zuen—:
|
|
|
Donibanerat heldu ginenean, Urbiaindik harako bidea buruhauste handirik gabe egin ondoren, Arkimedes ere lagun genuela, osabak denbora
|
hartan
berarekin ibiltzen zuen or leiala, han berean ediren genituen Alessandroren untzia eta haren marinelak geure aiduru, Veneziarat itzultzeko kontuan.
|
|
|
Izan ere, erran berri dizut ezen, gogoratzen dudan neurrian, sentitzen zuena erraiten zuela aitona Nikolasek eta erraiten zuena sentitzen: ez zuela deus ere gordetzen, alegia, eta zen bezalakoa onartzen zuela etxeko iragana... nahiz eta ez nagoen oso segur, zeren eta iragan
|
hark
bere kontradikzionea baitzuen, kontzientzian barrena itzal bat bezala luza zekiokeena, eta uste dut ezen itzal hark ere egitekorik aski eman ziola, ez dakit bizitza osoan, baina bai bizitzaren azken aldian. Eta segur nago eta gero eta segurago nago ezen itzalpean nahi izan zuela itzal hura, baina ezin izan zuela, halako suertez, non itzalak itzali baitzuen aitona bera ere, finean.
|
|
|
" Gehienik ere Domenico bezalakoak izaiteko jaio gintuan gu, mutila, eta hori, suerte izugarria izanik, zeren eta Domenicok hemen Florentzian bere lagunak ditik eta bere esku luzea, eta guk ez..."" Bada, Domenico bezalakoa izaiteko, nahiago diat letratu izan —erran nioan, neure baitaren baitarik—, zeren eta letratu izaiteko ikasi bainuen, azken finean". Eta egun
|
hartan
bertan pintatzeari utzi nioan.
|
|
|
Zorionekoa ene burutazio hura, kontzientzian nuen karga astuna guztiz arindu zidana... harik eta iduritu zitzaidan arte ezen ene arima hegaldatzerat zihoala, artean eri nengoen arren! ...denak, bakarrik dagoenak eta deus ere ez duenak, haize bortitzak eraginikako hareazko eta legarrezko lehen tormenta Jainkoaren eta goiko zeruen mana euritzat har dezan, hala, eliztar sutsu egin nintzen handik aitzina, eta, behin sendatuz gero, debozinoan sartu eta orduak eta orduak emaiten hasi nintzen jauregiko kaperan, non —derradan bide batez— aita Bartolome bizi baitzen, zeren kapera
|
hark
bere bizitokia baitzuen, kaperau jaunarentzat eraikia izan zena eta atxikia eta itsatsia zegoena kaperari berari, zeinak baitzituen, halatan, bi ate. Ate batek kanpoarekin lotzen zuen, eta bertzeak kaperauaren bizitokiarekin.
|
|
|
Eta irri egin zidan, eta irri hura bertze eguzki bat bezala zabaldu zen, eta eguzki
|
hark
berarekin eraman zituen hodeiak eta erreka lainoak, tristurak arestian bilduak, eta Elbiraren begietako ur uherrak berriro egin ziren ur zilar, ur garden.
|
|
|
Nik Joxeri behatzen nion, eta bere onetik aterea ikusten nuen... eta Jain koari eskatzen nion ezen zaint zitzala eta begira zitzala haren humoreak eta haren moko zorrotza, zeren,
|
hura
bere onetik ateraz gero, galduak egon baikintezkeen.
|
|
|
Eta, handik harat, apezak liburu
|
hura
bere egiten zuela, amak iragarri bezala joan ziren gauzak, nik uste baino hagitzez ere trankilago eta ekuruago.
|
|
|
Eta nik osaba Joanikot eta Maddalen oroitzen nituen, noiz eta haiek edabe bana hartu baitzuten, bertze mundurat egiteko, amets gozo batean bezala... eta, orduan, barren barrendik eskatzen nion Jainkoari, neure zalantzen erditik, zeren Hark ez baininduen sinesbera egin, ezen eraman zezala ama ere, noizbait, bertze amets gozo batean: Jainkoak entzun egin zidan, ustez bai behintzat, zeren ohean lotan zegoela izan baitzuen
|
hark
bere egunen fina eta akabantza, handik bi urterat.
|
|
|
Eta, ene laguntzarekin, sartu zen
|
hura
bere tokian, erraiten niola:
|
|
|
Eta
|
hura
bere bidetik joan zen, eta ni neuretik.
|
|
|
Eta, ohartu zenean ezen ene gogoak baretzerat egin zuela eta nigar purpuilak guztiz agortu zitzaizkidala, don Venanciok kontatu zidan ezen Nenbori pena ezin penagarriago hura sartu zitzaiola bihotzean eta ezin izan zuela pena
|
hura
bere baitarik erauz, ni preso eraman nindutenetik... eta gaixoa apetitua galtzen hasi zela eta egun osoak kantuan emaiten zituela, nitaz oroiturik, halako suertez, non egun batean buru buruan sartu baitzitzaion ezen presondegiaren inguruneraino joan behar zuela, nik kantatzen entzun niezaion... eta hartarakotz lagundu ziola bere neba Gunbek... eta biak joan zirela behin, bi aldiz eta hiru aldiz.....
|
|
|
Eta anitz poema zekizkien buruz, solas haietan aldian behin errezitatzen zituenak... Eta,
|
hark
bereak errezitatu ondoren, nik bertze hainbertze egiten nuen jaun Marcelek irakatsiekin, edo frai Luis Leongoaren lira haiekin, zeinak zuri esker ikasi bainituen, jaun André, han Salamancan.
|
|
|
Eta, hala bada, Rosaren mundua aintzira hura zen, non munduaren zabala islatzen eta baretzen baitzen, eta aintzira
|
hark
bere mugak zituen, eta muga haien artean Rosa de Osoriok sentiarazten ninduen neurri, justu eta doi.
|
|
|
Izan ere, nork erranen zuen ezen Kupidok, artean, tragaza bat gordetzen zuela enetzat bere buirakan eta hala zaurituko ninduela bihotzean berriro, zeren, haur zen arren eta itsu zen arren, betean asmatuko baitzuen
|
hark
bere kolpe hartan ere...! Eta, horrela, gutien uste nuenean, bizitzak bere dei deigarriaz hots egin zidan, eta nik ez nion ezetzik erran.
|
|
|
—eta, barrendik hats hartzen zuela, amets baten ertzetik bezala, eratxiki zuen—: ...te zitzaion hari burutik, Joanes, bere nekealdi hartan eta bere sukarraldi haietan, errege Filipe II.aren iduria gogoan, ezen nekeak eta sukarrak guztiz alferrikakoak izanen zitzaizkiola, baldin hartu beharreko neurria hartzen ez bazuen, zeren paradisu hark bidaia hasi aitzin baitzuen bere jabea, erregek, eskua mugitu gabe eta izerdi xorta bat isuri ere gabe, bere eginen zuenez gero, espedizioneak
|
hura
bere egin bezain fite...! Harik eta ohartu zen arte ezen ez zegoela korapiloa laxatzerik erregerekin hautsi ezean, eta huraxe zela, hain zuzen ere, hartu beharreko neurria.
|
|
|
Eta ulertzekoa zen: izan ere, nola gauak luzeak izaiten diren eta bakardadeak are luzeagoak egiten dituen, honelatan bada, nola ez zituen amorioaren atseginak eta amorioaren xamurrak, modu batean edo bertzean, amaren buru bihotzak ukituko!, nahiz eta amorio haren aitzinean kulpant eta hobenduri senti zitekeen, bertzalde, amorio suerte
|
hura
bere printzipioen kontra xuxen zihoalako, baita amak hain estimu handian zuen ordenaren kontra ere, ondorez.
|
|
|
" Minutuak eta orduak luzeegiak dituk mugimendu bizkorren studiatzeko, eta egunen batean norbaitek erloju bat asmatu dik, pultsazioen neurtzeko gai ere izan daitekeena, diiin daaan, diiin daaan..." Eta denboraren neurri hari dindana deitzen hasi gintzaizkion. ...ntzian zegoen ura, baldin itxitura bat zabaltzen bazen, eskuz manaia zitekeena; eta osabak diiin daaan erraiten zuen, eta, hura erraiten zuen bitartean, hodia zabalik uzten zuen, hoditik zetorren ura bertze ontzi batean jaso ahal izaiteko; eta, horrela, nola ur isuriaren mailak emaiten baitzuen dindanaren neurria, maila hura marka batez seinalatu, eta handik goiti ontzi osoa markatzen zuen, neurri
|
hura
bere dindanen unitatetzat harturik.
|
|
|
Eta, aurkikuntza
|
hura
bere alorrerat zeramala, pertsona bakoitza numero batez ordezkatu zuen, kasu bakoitza berdin, eta serie batzuk egiten aritu zen osaba Joanikot, baita iduri geometriko batzuk ere, serie haiek zimendu harturik. Eta, egun batean, iduri haietarik batekin agertu zitzaion eta, hatzaz iduri hura seinalaturik, hala erran zion jaun Marceli:
|
|
|
Baina, orduan, anitzetan gertatu ohi izan zaidan bezala, bertze zalantza bat etorri zitzaidan, eta zalantza
|
hark
bere izarak zabaldu zizkidan burutik bihotzerat. Eta, nola uste bainuen, bertzalde, ezen hobe zela, geure harremanen alderakotzat, gauzak hatsarretik garbi eta aratz edukitzea, bihotzak buruari leku eginik, garbi eta aratz solastatu nintzaion:
|
|
|
Eta, handik aitzina, neure historia kontatu nion eta
|
hark
berea kontatu zidan, eta hala aritu ginen bizpahiru ordutan, bazkaldu ere elkarrekin egiten genuela. Eta ongi jan, hobeki edan... eta, jan edanean igeri dabiltzanen gisarat, erraiten genituèn hitzetan jartzen genuen geure fidantzia eta uste osoa, halako moldez, non iduritzen baitzitzaigun ezen hitzaren indarrez konkistatu eta belaunikaraziko genuela mundua.
|
|
|
Eta, ohitura edo arau haietan zimendaturik, berak bere jokoa jokatzen zuen, eta entseiatzen zen, halatan, bere lekuan egoiterat: erran nahi baita ezen distantzia batetik neurtzen eta juzkatzen zituela bere harremanak, edo berak ezarri urruntasun batetik, baina ulerturik ezen urruntasun gero eta urrunago
|
hartan
berak ez zuela nehoiz ere desagertzeraino eta aienatzeraino egiten, bere jokamolde harekin mezu eta mandatu bikoitz bat zabaldu nahiko balu bezala, zeren eta urruntasun hark, alde batetik, arras bereizten baitzuen ama bertzeenganik, kasik jainkosa helezin eta eskuraezin bat bilakatzeraino, guztiak zekizkiena eta guztiak zekuskiena, eta zeren, bertzetik, nola berezia denak baizik pizten ez duen be... Eta hala bizi izan zen gure ama bertzeon baitan, bere ausentzia iduriko hartan, zeina baitzen, aldi berean, etengabeko presentzia, eta hala ezartzen zituen bertzeen aitzinean bere autoritatea eta bere eragina urruntasun hartarik.
|
|
|
Ene kezka eta ene urduritasuna...! Bai, banekien ezen hura, orotarat, jolas bat zela, baina jolas
|
hark
bere arriskua izan zezakeen, eta arriskuak egiten zuen jolasa aldez arbuiagarriago eta aldez erakargarriago. Eta ihes egin nahi nuen, baina ihes egin gabe...
|
|
|
Ez dakit zer sentituko zuen osabak istant hartan, baina nik bai: hura emozionea eta hura zirrara, noiz eta Espainiako Handi
|
hark
bere galtzak laxatu baitzituen! Zeren mementu hartan nehoiz ere baino gehiago nahi izan bainuen aitak kontatua egia izatea eta dukeak urrezko kaka egitea.
|
|
|
Eta, handik harat, zer...? Ordu arte itzal bat bezala bizi izan zuèn bertze kezka
|
hark
bere lekua eta bere gorputza aurkitu ote zituen apur bana aitonaren baitan. Zeren orain denbora gehiago baitzuen hartan pentsatzeko eta zeren lehen hutsegiteak bertze hutsegite hartarat eraman baitzezakeen —guztizkorat eta behin betikorat— ohar zitekeelako, ororen buruan, ezen falserian eta gezur handi baten gainean eraiki zuela bere bizitza.
|
|
|
...ta ni kateko bigarrena, eta bazirudien ezen naturaleza bera ere ados zegoela ordenamendu harekin, nor bere mailarako eta bere gradurako predestinaturik balego bezala, zeren mutil sendoa baitzen hura, harroin baten antzekoa, ni mehea eta arina nintzen bitartean; edo, bertzela erranik, enborra eta zentroa zen Mattin, eta ni adaska eta bazterra; hark zituen indarra eta boterea, nik hitza eta behakoa;
|
hark
bere bizia bizi zuen eta begi guztiak zituen gibeletik, eta ni begi haiei beha eta bizitzari beha bizi nintzen. Baina, naturalezaren partehartze badaezpadako hartaz gain, aitak edo amak, edo etxetik iragan ziren hiru prezeptoreek ere —don Frantziskok, jaun Marcelek eta aita Bartolomek, nork bere denboran— noiznahi den oroitaraziko ziguten, bertzenaz ere, ezen moduak eta moldeak zaindu eta guardiatu beharra zegoela, eta tratu hartan beti emanen zioten anaiari lehentasuna, bietan lehena zelako, Urbiain go hurrengo jaun eta markes balizko.
|
|
|
Eta ipuin hura kontatu zigun, segidan jakinaraziko dizudana, alde batetik polita delako eta bere gatza eta piperra duelako, eta bertzetik segur nagoelako ezen ipuin
|
hark
bere eragin ezkutua izan zuela enegan, urte batzuk geroago agerirat eginen zuena, noiz eta nihaur ere bertze erliki kontu batekin nahastu bainintzen. Baina, bertze kontu hori bertze baterako uzten dizudala, natorren, bada, Pedroren kontakizunerat:
|
|
|
...eku deserosoa izan zitekeela hura, batik bat zalantza baten aitzinean kontsultaren bat egin behar izaiten zuenean, edo koadroen batetik bertzerat garraiatzeko orduan; ikusirik, bertzetik, ezen osaba Joanikotek lehendabizikotik erakutsi zuela gaztetako lagun zaharra dorretxean hartzeko nahia eta desira, ez soilik hari lagundu nahi ziolako, baina pentsatzen zuelako ere modu ezin hobea izan zitekeela
|
hura
bere asmoen aitzinatzeko; eta ikusirik, finean, ezen Pedro Huizi bera ere akort zegoela, hatsarre hartan bai bederen, osabak pentsatzen zuenarekin; biak ala biak deliberatu ziren azkenean elkarrekin bizitzen jartzerat, osabaren dorretxean. Osabak goian zuen bere studioa orduko, eta Pedro Huizirena beheko solairuko gela handian egokitu zuten, zeina goiti beheiti berritu baitzuten, Pedro lanari taxuz lot ahal zekion:
|
|
|
Hark hala erraiten zuen, eta uste dut ezen, oroitzen dudan neurrian, arrazoin zuela. Baina, Pedro Huizi hala moduzko pintorea bazen ere, mundu
|
hura
bertatik ezagutzen ez zuen ni bezalako gazte batendako ezin ikusgarriagoa izaiten zen haren pintzelaren mugimenduei jarraikitzea, noiz eta, marrazkiaren ondotik, pintatzen hasten baitzen, pinturak paletan nahasten eta bir nahasten zituela, kolore egokiaren bila beti ere, hemen argiago, han ilunago. Eta, pinturen bidez koadro haiek eta mundu haiek sortzen zituela, jainko tipi bat iduritzen zitzaidan Pedro, zeren halakoak baitziren enetzat, funtsean, bere artelan haiek, Jainko Handiaren kreazioaren metafora.
|
|
|
Halarik ere, urduri nengoen, oroz gain... Eta, hala, kontzientzian gorderik nuen harra eta betiko harra entseiatzen zelarik urduritasun
|
hura
bere alde eta fabore jartzerat, berriro erran zidan ezetz eta ezetz... eta ezezko haiei buru egiteko ez nuen pitxertxoa kurka batean edatea baino erremedio hoberik ediren. Hura ikusten zuelarik, esku zartaka hasi zitzaidan neska, erraiten zidala:
|
|
|
Eta, hala, esku batekin gibelatzen ninduela eta bere baitarik urruntzen, erran zidan: " Eta orain, jaits galtzoinak, mon petit..." Eta goratu zuen
|
hark
bere soinekoa... eta ni hari beha geratu nintzen, liluraturik bezala, zangoak dar dar... galtzoinetako zinta laxatu, atorra goratu, eta galtzoinak jaisten hasten nintzen bitartean... Baina, zangoak dar dar nituelako edo atorrak galtzoinen goi partea estaltzen zidalako, ez nuen haiek jaisten lehenengoan asmatu... eta ene fortuna gaixtoa ez zen, bertzalde, hartan akabatu, zeren eta, neure bigarren entseiuan, urduritasunaren gaineko urduritasunak harturik, sartu ez zitzaidan, bada, neure haragizko lantza —edo, zinez ote zen burdinazkoa istant hartan, jaun André? — galtzoinetako zulotxo hartarik, zeinaz arestian mintzatu bainatzaizu, hura hantxe trabaturik geratzen zitzaidala, dar dar batean...!
|
|
|
Eta, halakoetan gertatu izan ohi den bezala, guztioi etorri zitzaien Mignonekin gau
|
hartan
bertan oheratzeko gogoa, emazteki haren sekeretuen dastatzeko eta haien desestaltzeko.
|
|
|
Lasai sentitzen zen han, kalean ez bezala. ...o ordu haiek guztiak ez zirela alferrekoak, egonean zerbait egiten ari zela, laster argituko zitzaion eginkizunen bat; eta beste egun batez, argi izpi gorrizta haien pean, whiskya lagun, Fontaine abizena heldu zitzaion belarrietara, blues sen  tsual batean bilduta;" ongi, Fontaine, ederki", eta, gorputza jiratu ere gabe, jakin zuen berarekin ari zirela, aspaldi entzun gabea zuen abizen
|
hura
berea zela, eta irribarre batez erantzun zion Fontainek agurtzera zetorkion gizaseme ezagunari: " kaixo, Rimouski, nola zu hemen, nork bidaltzen zaitu?", eta Rimouskik, era berean irribarretsu, baina Fontainen galdera erretorikoak entzun izan ez balitu bezala, maleta bat uzten dio barra gainean kontu handiz," bihar, gaueko hamarretan, 4 moilan, hitz egin bezala", eta lepoaldea estutu zion gero pixka bat, agur gisa segur aski, ez mehatxu gisa.
|
|
|
" Armando Bonilla", esan zuten behin eta berriz hiru aurkezleek mikrofonoetatik, izenak berak bizi ezinago zorigaitzekoa iragarriko balu bezala. " Armando Bonilla", eta
|
hark
bere izena entzuten zuen bakoitzero" zuen zerbitzurako" erantzuten zuen apal eta umil, gutxiagotasun konplexu argi eta garbiz. Kanpai jotze demasak izan ote zezakeen konplexu haren egituraketan parterik?:
|
|
|
Ordea, hori ez zen gertatzen euskaldunen erru soilagatik. Estatuaren gainegitura politikoak, euskara zapaltzen eta baztertzen jardun beharrean,
|
hura
bere administrazioan onartu eta irakaskuntzan bultzatu balu, berehalaxe agertuko zatekeen hizkuntza estandarizatzeko premia. Baina euskaraz diogunez, joanak joan eta balizko oleak burdinarik egin ez daroa, gauzak ez ziren horrela izan, eta, beraz, alferrik da orain izan balizko horiekin burua nekatzea.
|
|
|
Gaur egun, August Schleicher en hirutariko sailkapen
|
hark
bere balioa galdu ez duen arren, harez gainera, badakigu hizkuntza guztiek, gutxi edo asko, beste taldekoen ezaugarri batzuk ere edukitzen dituztela. Hau da, funtsean tipo horietako batekoak izan arren, bestetarikoen bereizgarri batzuk ere aurki daitezkeela haietan.
|
|
|
Hamabi urte izango dira Antxon Garcia del Molino ikusi gabe, Herreran egon ginenetik hain zuzen. Han ere modulu ezberdinetan egon ginen, baina bisitara bidean ikusi izan nuen inoiz edo behin, eta ez zait akordu
|
hartatik
bere irudia ezabatu. Orduan bezala darama, orain ere, txapela buruan.
|
|
|
Leonen furgoitik jaistean egingo genuen elkarren ezagutza. Bi egun lehenago Leonera helduak ziren Rego aita semeak, eta egun
|
hartan
bertan Leonen zen Espainiako erregea ere, beste kunda batean joana, jakina.
|
|
|
Banekien zentzugabea zela, erridikulua guztiz, baina Lauaxetarekin egoteko gogoa sentitu nuen. Zama bat nuen kontzientzian Estepan Urkiaga misteriotsu
|
hari
bere asmoak osorik azaldu gabe joaten utzi niolako, berriro harekin kontaktatu ahal izateko biderik zabaldu gabe gainera. Bazkalorduan ez nien bisita haraz deus ere aipatu lankideei.
|
|
|
Abiatu aurretik, zahatoa eskaini nion eta hurrupa bana egin genuen. Ez nuen benetan sinesten gizon hura Lauaxeta zenik, baina atsegingarria zitzaidan Lauaxetaren antzeko gizon
|
hark
bereari eusten ziola ikustea. Nora eraman nintzakeen ez nekien bide batean sartua sentitzeak kilikatu egiten zidan barrena, ilusioa pizten zidan.
|
|
|
Edo LSD pilula haluzinagarri bat hartu izan balu bezala. Ibilaldi
|
hartan
bere belarrietara Gernikan baino are euskara gutxiago sartzeak kezka baten itzala lerrarazi zion, nolanahi ere, arima barreneraino.
|
|
|
Ez zuen 1936ko uztailean piztutako gerra aipatzen zuen inongo taularik aurkitu Juntetxean. Ezin zuen, horrenbestez, gerra hura nola amaitu zen jakin, baina, han emandako ordubetean ikusitakoak ikusita, gerra
|
hura
bere burkideek irabazi zutelakoan zegoen, Errepublikaren indarrek faxisten erasoari azkenean ere aurre egiten asmatu zutelakoan. Nekez uler zitekeen bestela Euzkadiko hiru herrialdek autonomia izatea, Legebiltzarra, Jaurlaritza, lehendakaria...
|
|
|
Zenbait txoriñoren kanta hotsak aditu zituen, urrutitxo motor hotsak. Lazaro eta Luziren ohean estalkia liso liso paratuta,
|
haren gainean
bere arropak txukun aski tolestuta zeuden. Haraxeago berriz, aulki batean jarrita, mutiko bat berari fijo begira zegoen.
|
|
|
beroki ilun hura, ez ote...? Bai eta, bezperan berak ostatuaz galde egindako tipo
|
hura
bera zen. Zer ari zen han?
|
|
|
" Gaizki esan al dut?", galdetu zion; Xanek zirkunstantziazko bekain jasotze bat egin zuen;" mutilak konfiantzazkoa zirudin", esan zion amatxi zaharrari Mariak: konfiantza
|
hark
bere hitz, hala ere, ebidentki, ez oso bihotz altxagarriak esplikatuko balitu bezala; eta zuri zuri, berriz ere Xani beha, irribarre dultze antzeko bat eskaini zion. Xanek, solasa beste bidera nahian:
|
|
|
Haiek balizko soluzioak aportatzen zituzten, komentario ausarditsuak egiten. Xanek kontsideratu zuen, ez ote zen
|
hura
bere egitekoa ere izango. Erabat ez zen saiatuko noski:
|
|
|
Laga itzak", esan zuen;" hiri zer dik horrek? Ez duk hire afera"; Xan zalantzan gelditu zen; egia zen,
|
hura
bere afera ez zela; hala ere, bere balizko inserzioari begira, zerbait egin zezan lagungarria zitekeen. Hori ordea ez zuen Garik ikusten; hark dudagabe problema garratzagoak zituen; izan ere:
|
|
|
Ja beste aldean, ja gorantza, ahal zuen arinen, izkina batera heltzen ari zela, polizia bat begira zuela iruditu zitzaion.
|
Hark
bere aurpegirik ez ikusteko, Xanek bista apur bat gehiago bajatu zuen. Orduan bere atzean, boz sendo batek:
|
|
|
Neska ile beltz, aurpegi zuri, elastiko urdin ilunaz jantziriko batek atenditzen zuen barra. Xan harengana heltzen ari zela,
|
hark
berari begiratu arin bat eman eta, barratik irtenda, hiru gizasemeengana joan zen, kopa bana eramaki. Handik atzera barrara heldu zelarik, aurpegi zupatuko hark bere begi beltzak neskaren ipurdian tinkaturik zeuzkala drolekeriaren bat esan, hiru lagunek barre egin zuten.
|
|
|
Xan harengana heltzen ari zela, hark berari begiratu arin bat eman eta, barratik irtenda, hiru gizasemeengana joan zen, kopa bana eramaki. Handik atzera barrara heldu zelarik, aurpegi zupatuko
|
hark
bere begi beltzak neskaren ipurdian tinkaturik zeuzkala drolekeriaren bat esan, hiru lagunek barre egin zuten. Neskak, aparientziaz jaramonik egin gabe hari, ja bere tokitik Xani begiratu zion.
|
|
|
Bien"; ez zuen komentariorik egin, ez ziren besteak ere itxuraz harritu; gerra izentzat hartu zuketen;" denbora batean", ekin zion begibeltzak," egunero ez zakiat, askotan behintzat ikusten genian.
|
Hura
bere kuadrilarekin ostatuz ostatu ibiltzen zuan... gu bezalaxe". " Baina haiek", esan zuen sudurmakoak," gehiago ibiltzen zituan Deporren eta".
|
|
|
konkorragana zalutasunez desplazatu zelarik, zango bat luzatu zuen, botarekin Xanen izterra ukitzeraino. Xanek ahizpari begiratu zion;
|
hark
bere aulkian, liburuari begira, hasperen egin zuen: min hasperen, neke hasperen?
|
|
|
" Afalondoan, ba, haiek joan egin ziren. Gero beste behin mutil
|
harekin
berarekin etorri zen. Komedorean, eztabaidan aritu ziren; ematen zuen zerbait zela ta ez zeudela ados.
|
|
2001
|
|
|
Egia da, bai, torturatzaile famatu bati domina ematea lotsagarria dela. Honelako sari batekin torturaren nolabaiteko defentsa egiten dela,
|
hark
bere bizitzan zehar egindakoak" ahaztu" eta bere" biktima" izaeran oinarriturik" saritu" ere egiten dela tortura. Baina... zergatik ez gatoz gaur egungo egoerara eta gaurko Manzanasak non dauden aztertu?
|
|
|
Baina ezjakintasuna aitatu dudanez, joka dezadan gizalegez eta ezer baino lehen neurea aitortu: izan ere, Jose Antonio Sistiagak egindako filmari eskaintzen zion Z. ARGIA
|
hark
bere lehen orrialdea. Film hori, Sistiagak eginiko lehena, oso interesgarria behar zuen izan" munduaren zehar, txalo eta sari ugari jaso ondoren Donostian ikusi berri" zuela ohartarazten zien irakurleei Luis Haranburu Altunak.
|
|
|
Iratiko gasnatik ausarki. Arno gozoena (igazko
|
hura
bera!). Eta kafea nahi duenarentzat ondoko hautarekin (Izarra lehen, bixtan da!).
|
|
|
Baina pentsatu nuen ardiak gidatzeko sistema: arrantzako pita ardi bati lotu, eta pita
|
hura
bera nire uhalari lotzea. Horrela, oinez abiatzen naizenean, ardi hori nirekin ekartzen dut, eta beste ardi denek atzetik jarraitzen diote.
|
|
|
Bi izen nabarmendu ziren batzorde antolatzailean: Robert Laxalt eta Peter Echeverria, urte
|
hartan
bertan Nevadako senaturako hautatu zuten abokatua. Beraiek zuzendu zuten jaialdiaren asmoa.
|
|
|
Estatu Batuetan, agindu zaien eskariaren zati bat herrialde
|
hartan
bertan egiteko araua ezartzen zaie atzerriko enpresei, eta arau hori bete ahal izateko CAFek hiru lantegi eratu ditu Maryland-en eta New Yorken, eta beste bat oraintxe bertan irekitzekotan dago Sacramenton. Washingtoneko metroak egin dion eskaria bakarrik 65.000 milioi pezetakoa da.
|
|
|
Hala ere, uste horrekin itzulerarik gabeko bide batera bultzatzen dugu animalia: betiko desagertzeko zorian jartzen dugu, animalia baten ohiturak aldatu ondoren ezinezkoa baita
|
hura
bere natur ingurunera itzularaztea.
|
|
|
Alde guztietara begiratu eta maletinetik bilete mordoa ateratzen ditu. JOXEPAK eskua luzatzen du, begiak ixten ditu, pentsatuz dirutza
|
hura
berarentzat izango dela. JESUSek bost mila pezetako billete bat ematen dio JOXEPARI, eta gainerakoak poltsikoan gordetzera doa..
|
|
|
XIX. mendetik aurrera berealdiko ardura hartu zuen nobelak bere gain: errealitatea irudikatu beharra. Egia da XIX. mendean burgesiaren mundu etaantolamendu moralaren berri eman zigula nobelak, edo, aproposago esanda, gizarte
|
hark
bere buruaz zuen irudikapena. Ezin ukatu nobelaren garrantzia gizartemodernoaren imajinarioa elikatzeko orduan:
|
|
|
Belarretan biraka eta jostari. Inguruan bildutako lore sortak eskaintzen zizkidan Aitzolek opari gisa, eta erreta zegoen borda zahar
|
hura
bere gaztelua zela kontatzen zidan belarrira, errege boteretsu bat zela, eta itsaso guztia berea zela, bistak eman ahala zerumugaraino, baina niri emango zidala muxu baten truke.
|
|
|
" Eta Australiako tribu
|
hartan
bertan buruak kentzen dizkiete labezomorroei" jarraitzen zuen Lucasek. " Baina, bururik gabe ere, bederatzi egun egiten dituzte hil aurretik bizi bizirik." Azkenean gosez hiltzen zirela; ez garunik ez zutelako, ahoa falta zitzaielako baizik.
|
|
|
" Espaloi zati
|
hura
berarena zela ez nekien. Ni etorri berria nintzen Kalkutara.
|
|
|
Eta Goiok lehorra ikusten zuen artean, nik itsasoari begiratzen nion, nire beldur, nire ardura, nire lelo aurpegiarekin. Oraindik ere begira nago, eta ontzi triste hura ikusten dut ostentzen, eta ontzi
|
hark
bere nabigazioa jarraitzen du nire gogoaren paisaian.
|
|
|
Gizon
|
hark
bere familiaren iragan aberats eta zoriontsuaren elezaharra asmarazten zigun, aberastasuna eta zorion guztia gero zorigaitzaren haizerik beltzenak suntsitu eta sakabanatu omen zituela, hondakin batzuk hantxe uzteko geure artean, nahiz eta guk ez jakin ez nondik helduak ziren ez noiz arte.
|
|
|
Izan ere ikaragarria zen zakil tente monumentala erakusten zuen gorputz biluzi bihurrikatu
|
hura
bere irribarre mindu okertuarekin, edo sudur handia baina ahorik ez zuen emakumea, edo barrikatik agertzen hasten zen aurpegia, kuku eginez, keinu erdi harritu erdi burlariarekin. Edo teilapetik zintzilik eta eskuak horman etsi etsian eutsi eta behera erorbeldurrez begira zegoena, gainera jausiko zitzaidala uste izan nuena.
|
|
|
Eta agure zahar
|
hark
bere esku parkinsonianoari eraginez agurtzen gintuen nahinondik, guk martxanteretan erositako txikleak, pepitak, erregalizak jaten genituen artean. Eta gero bai, koloretako pelikula hasi zen eta han geunden gu, oeste amerikanoko lautada hautseztatuei begira diligentziaren leihotik...
|
|
|
Baina harrapatu ez, ikusi bakarrik. Eta arratoiaren atzetik erratza airean hasiko da Bobbi, eta ez du harrapatu ahal izango bidaialaguna, ontzigaineko zure aspaldiko ezagun
|
hura
bera seguru asko.
|
|
|
Oinordekotasunez iritsi zitzaidan: nik aitaren eskutik jaso nuen, nire aitak bere aitarengandik,
|
hark
bere aitarengandik...
|
|
|
" Neurri bakar batekin neur genezake gure artean sortzen den nobela bat: inguruko eta urrutiagoko hizkuntzetan sortzen diren nobelak gaur neurtzen diren
|
harekin
berarekin". Lizardiren Biotz begietan hizpide harturik, zera dio gure buruak euskaldun gisa ezagutzen lagunduko liguketen literatur ispiluez:
|
|
|
Beragan, ordea, handiagoa zelako, nabarmenago agertzen zaizkigu. Mistiko isil
|
hura
bera genuen mila bider, hau eta bestea dela, eztabaida minetan oihuka zebilen polemista bortitza. Contra esto y aquello, esan zezakeen Unamunok bezala eta ez dabil Unamunogandik dirudien bezain urruti.
|
|
|
Neurri bakar batekin neur genezake gure artean sortzen den nobela bat: inguruko eta urrutiagoko hizkuntzetan sortzen diren nobelak gaur neur  tzen diren
|
harekin
berarekin. Eta neurri horrekin ânik dakidan hobekienikâ neurtuz gero, hutsetan aurkitzen dut darabilgun hau zenbait aldetatik.
|
|
|
Gu, gainera, jakintza hutsaren eta soilaren premia larrian gara, haren fruituak ezagutzen baititugu
|
hura
bera baino areago. Eta jakintzak darama batik bat mundua dabilen bideetatik.
|
|
|
Duela hogeita bost urteko gizaki guztiak ez ziren Lizardi, baina gizarteko gailur garai
|
hura
bere aldiko semea zen, edozeinen antzera. Gaurko nornahi ere ez da Txillardegi, baina Txillardegi gaur gaurkoa dugu, inor bada.
|
|
|
Garai
|
hartan
berean" Estatu terrorismoaren" sareek (GALek bereziki) eta sistema poilitikoaren barneko ustelkeria kasuek hedabideetan eduki zuten informazio oihartzun handia dugu horren erakusgarri. Hedabideak alderdi batera edo beste batera lerratu izanak edo hedabide batzuek alderdi batzuen aurka egoteak (El Mundo PSOEren aurka partikularzki) markatu zuten publizitate hori; halaz ere, legitimitatea kendu zion elementu honek Estatuari terrorismoaren aurkako borrokan.
|
|
|
Euskaldun Ondarearen Batzarrean beraz, bihotza hanturik, aipatu ahaidea taularatzean, firindi eta faranda, melodiaren hausturak hegaldarazi zituen. Diputatu txit agurgarria, hizkuntza pilixkarik ere ez ulertu arren, emozioaren ezpondetan zegoen, aldi
|
hartan
berarekin ekarri Monica ohaide gosetiaren azpi muturra zaintsuki eta desiraz zartatzear tinkatu zuela ohartu ginelako: batzar guneko komunetan handik laster menturaz pipa erreko zuten biek.
|
|
|
Sadaba ur bazterrean gelditu zen, haltz baten gibelean, guardian. Arbola harexeri lotuak zeuden toki
|
hartan
berean ibaitar batzuen xalantak.
|
|
|
Ilunabarrean, Julian anaia lasterka sartu zen etxera eta aditu nahi ez genuena erran zuen, Sadaba gau
|
hartan
berean eramanen zutela harrobira, aitzineko egunean muga aldean harrapatu zituzten bi etxalartarrekin batera. Lainezek berak ostatuan errana, muturra poliki berotu ondotik, harrokeriaz, bere trajean ezin kabituz.
|
|
|
Apezak segituan altxatu zuen oparia estaltzen zuen zapia: sei amuarrain ttiki, goiz
|
hartan
berean ibaitik atera berriak, garbi garbiak, paderarako prest.
|
|
|
Gorputzak bokatako barreño handietako ur epelean garbitu eta igandeko arropak jauntzi zituzten. Gazteak haizeari usain egin zion, animaliek egiten duten bezala, udaberri urrin
|
hura
bere oroitzean gordetzeko, bertzeak ez bezalakoa izan behar zuen egunaz sekula ere ez ahanzteko. Zaharrenak bere senar muturbeltza konbentzitu behar izan zuen.
|
|
|
Atrebentzia aundiyarekin eskribitzen dizut, emen nerekin ‘tambo’ edo beitegi berian aritzen den zuen osaba Fernandok permisoa emanta. Nolanahi ere, momentu
|
hartan
berak ere ez zuen bertze inor inguruan, eta onartu zuen sartzea harremanaren jokoan. Nere bakardadean egoten naizelarikan, begiak itxi eta nere laguna izan nai luken emakume pollit baten begiak billatzen ditut buruko nere utsean.
|
|
|
Ez dakit nor ibili ote zen anaiaren kaskoan dantzan, udazkeneko gau hartan. Leihoko neskatxa
|
hura
bera akaso. Ni, oroitzen naiz zeruko izarrei begira egon nintzela luzaro eta, lo gelditzean, amuarrain arrautzak zirela egin nuela amets, eta nola bakoitzetik amuarrain ttiki bat ateratzen zen, eta nola putzu zuri batean galtzen ziren denak.
|
|
|
Begira begira geratu nintzen. Bat batean, tabernara sartutako tipo
|
hura
bertan ikustea iruditu zitzaidan; bere aurpegiaren profil hezurtsua nabarmenegia zen oharkabe pasatzeko.
|