|
2000
|
|
|
Berriemaile ezohiko batek, Eulali Bilbao orozkoarrak, besteek baino askatasunhandiagoa zuen istorioak moldatzeko, eta
|
hari
entzundako hainbat gertakaritan edertoikusten ahal da nola erabiltzen zituen mitoak: hark edota haren ahaide hurbilek biziizandako esperientziei forma eta edukia emateko nola bereganatu dituzten tradiziokomotiboak eta zer aldaketak sartu dituzten istorioen egituran.
|
|
|
Bidean aurrera eginez, gaelikoa entzun dut nire bizitzan lehenengoz, izenik gogoratzen ez dudan herri batean. Zelako poza hartu dudan belarrira harria baino gogorragoa egin zaidan hizkuntza
|
hura
entzutean! Alemaniera ematen zuen!
|
|
|
Hiru urte lehenago egin nion nik, bertzalde, egin beharreko galdera Felisari, ezin xuxenago eta ezin inozentago, aitari hitz
|
hura
entzun nion egun batean:
|
|
|
Eta harridura are handiagoa izan zen bazkalorduan. Zeren eta,
|
hura
entzun zuenean, amak muturra okertu baitzuen. Eta segidan halaxe mintzatu zen, hoztasunez, ohi bezala, haren hitzek airea ebakitzen zutela.
|
|
|
Galdua nengoen, beraz, zeren, hamalau urte nituen arren eta hamabortz egiteko puntuan, lur berriak ziren haiek enetzat, guztiz berriak: filosofia eta erlijionea ikasi nuen jaun Marcelekin, zientzia osaba Joanikotekin... baina nehork ez zidan nehoiz ere aipatu izan neska edo gona konturik; bai, egia da ezen, noiz eta aita eta ama harrapatu bainituen, isilpeko solas hartan, Ubarneko damen kontu harekin, aztoratu eta asaldatu nintzela, baina solas
|
haren
entzuteak, mundu hartarat bulkatu eta harat eraman beharrean, ixtitu eta gibelatu egin ninduen, ezin iguriki nezakeelako deus onik amaren dezepzionea zekarren mundu batetik; bai, egia da, halaber, ezen jaun Marcelek amoriozko kantarik ere kantatzen zigula noizik behin, baina amorio haiek, artean, urrun geratzen eta urrunago gertatzen zitzaizkidan, bertze mundu bateko gorabeherak balira bezala; ba...
|
|
|
Nik ez dakit osabak bazekien edo ez zekien, baina,
|
hura
entzun bezain sarri, artez behatu zidan, ezin behako gogorragoaz. Gero, barrendik hats hartzen zuela, erran zuen:
|
|
|
Adi egon, bada, zeren kontatuko baitizuet nola sendatu zuen Avilako Teresak gure aita —eta ikusirik ezen guztiek kasu egiten zidatela, nahiz eta zaldunek, artean, mesfidantzaz behatu, aitzina segitu nuen, hiztun onen antzera, hitzaren jabe—: ...iaindik iragan zen gizon bat —benedika dezala Jainkoak egin zigunagatik! —, erlikiontzi hau lepotik dilindaka zeramana; gizonak erraiten zuen ezen erlikiontzi hark santaren behatzezurrez zeuzkala —ezker oineko hatz lodikotearenak—, eta erran zigun ezen egun baten buruan sendatuko zuela berak aita, baldin harekin bakarrik uzten bazuten, bere erlikia harekin eta bere orazinoekin;
|
hura
entzun nuenean, ez nion sinetsi, zeren baitakizue nolakoak izaiten diren gauza hauek, eta zenbat gezurti eta engainati dagoen mundu honetan; eta, ikusirik hark ezen sinesgaitz agertzen nintzaiola, galdegin zidan: " Mutila, ez didazu sinesten, baina erradazu:
|
|
|
Zeren eta, egia bada ezen arraina burutik galtzen dela, berant baino lehen joanen baitzaigu jauregia hankaz gora...". " Iduria ongi zaintzen dut nik, Graziana, sehiek eta menekoek didaten errespetua eta begirunea lekuko; eta bertze zer horiek, berriz... horiek jendearen asmakizunak dira eta atso zaharren erran merranak..." Eta hura erraiten ari zela, ate kolpe bat entzun nuen, kanpoko atearena, segur; eta,
|
hura
entzun bezain fite, jauzi batean zutitu eta pasabidean barrena kanpo alderat egin nuen, lasterka eta oihuka —dinbi danba, punp eta punp! —, kanoiarekin jostetan ariko banintz bezala, disimulatzen, ohi nuen moduan; segidan, Felisa ikusi nuen ate hertsiaren ondoan, eta aditu nuen, gero, aitaren garrasia: " Zer arraio habil, Joanes?" Jiratu nintzen eta aita amak ikusi nituen.
|
|
|
Ene bozkarioa istant hartan, jaun André, oihu
|
hura
entzun nuenean, osaba eta biok libertatearen adierazteko erabiltzen genuena eta libertatearen azken portutzat genuena! Ene atsegintasuna eta ene alegrantzia!
|
|
|
Merkatu plazako arrain saltzaile larriagoarekin bere lehen esperientzia homerikoaren ondotik, ezin konpreniturik geunden zer ikus zezakeen Charlyk saindu jale motz estu horrengan. Hemezortzi urtetan adiskide baten alde zernahi egiteko gauza zarela frogatzen dute guk aldi
|
hartan
entzundako meza kantuz ederki luzaturiko guztiek. Kristoren gorputzak Charlyrenak baino gehiago erakartzen zuen, ordea, Kristina gaztea, eta amore eman, hondarrean, gure lagunak.
|
|
|
Geroxeago, Dabid ere lotara joan zen, baina azken bi hilabeteetan bezala, gonbidatuentzako gelara (inork ezer aipatu ez bazuen ere, Dabidek berez hartu zuen han lo egiteko erabakia, errudunak egunerokotasunaren onura eta abantailetarako eskubidea galdua balu bezala). Baina erretiratu aurretik, komunetik bueltan, gure nire gelaren kanpoaldetik igarotzean, Dabidek agur gisa hatz koskoez jo zuen nik itxia izaten nuen atea, errukarri antzean jo ere, eta orduan negu gorriko izotza sentitu nuen berriro, bai orduan bai beraren" Gabon" xuxurla
|
hura
entzutean. Eta ipurmasailak edo oin hotzak berotuko zizkidan inor ez alboan.
|
|
2001
|
|
|
Isilpea egingo da kafearen lurrin gozoaren ingurumarian, ez zara berritsua, Andoni ere ez da berritsua, eta isilik egongo zarete luzaroan, Bob Dylanen doinu
|
hura
entzunez bezala, Sasoiak arras aldatu dira, sasoiak arras aldatu dira, bata bestearen alboko konplizitate isilean entzunez, Sasoiak arras aldatu dira.
|
|
2002
|
|
|
Orduan kanta bat lantzen hasi eta noinbaiten entzuna nuela iruditu zitzaidan. Noski, Procol Harumen melodia
|
hartan
entzun nuen. Jatorriko kantatik pixka bat urruntzeko lelo txiki bat egin diot, bueltako akorde hori eta blues harmonika sartu dut.
|
|
|
Izan ere, hiru ahizpak ikaragarri izutu ziren ahots
|
hura
entzunda, hura egia izatera ezezagun haren eskuetan baitzegoen euren ikusmena.
|
|
|
Artean bere ama ere bizi zuen, 90 urteko andrea. Amona
|
hari
entzutea Mozarten musika entzutea bezala zen. Hura benetako euskara!
|
|
|
Eta Sarak ere ez zuen hura begi txarrez ikusten. Batik bat mutilak mendi gailurrean Gora Euzkadi, bizi bedi kantatu zuenetik, bere tenore ahots irmoarekin, zeren, kanta
|
hura
entzuten ari zelarik, ezin baztertu izan baitzuen Sarak aitonaren irudia, Euzkadiren alde bizia eman ondoren iraindua eta desohoratua izan zen gizonarena, eta aitona imajinatu baitzuen beste munduan irriz, kantaren hitzek eta notek pozturik eta ohoraturik.
|
|
|
|
Hura
entzun zuenean, urrats arin batzuk eginik, Sararen aurrean paratu zen ama nagusia. Esan zion:
|
|
|
Josu R k,
|
hura
entzutean, ez zuen poz erakutsirik egin, harridura zeinu bat baizik. Une batez, adarra jotzen ari zitzaizkiola ere pasatu zitzaion burutik.
|
|
|
Jaki n en azken alea inprimategira bidali zenean Gasteizko Artium oraindik ireki gabe zegoen, eta amaitu aurretik inaugurazio
|
hartan
entzundako hainbat kontu ekarri nahi ditut gogora. Lehenago ere esan nuen oso eztabaidagarria zela Artiuma ren beharra, eta are gehiago Artiuma ren egituraketa.
|
|
|
Etsi antzean erretiratu zen tabernako ataria zen eszenategi hartatik, eta Kristoaren plazatxoko aulkian jesartzera abiatu zen, handixe ederto ikusten baitzen Pello Txikireneko kanpoaldea. Ezin zuen burutik kendu aurreko astean Joseluk aipatutako zurrumurruarena, alegia, Santos bere txotxongilo hutsa zelako istorioarena, eta
|
hura
entzun baino lehenagoko egunetan taberna barruko lagunartera dei egingo ziokeen arren, orduko hartan ez zuen horrelakorik egin, eta hogei metrora patxadan itxarotea deliberatu zuen. Irribarrea ezpainetaratu zitzaion Joseluren gizontzeaz isilean ironizatuz, dagoeneko mutikoa ez zela hain ume eta beregan eragindako portaera aldaketa zuela haren froga zuzena.
|
|
|
Saxo jolea John Coltranen musika imitatu nahian zebilen. Emma sarri joaten bide zen
|
hura
entzutera, horregatik hartaratu ziren. Musikak berak baino gehiago, giroak erakartzen zuen.
|
|
2003
|
|
|
Aranzadikoak, ados; beraiek oso bestelako arrastoen bila zebiltzala. Baserritar
|
hark
entzuna zuen Independentzia Gerrakoan frantsesak sarri ibili zirela inguru hartan, eta muino estrategiko haietako batean bitxiak eta diruak ezkutatu zituztela. Pasadizo hau Eugenio Agirre Odria legazpiar historialariaren" Historias, mitos y leyendas" liburutik hartu dut.
|
|
|
Orduan Unax ikusi zuen, urruntzen eta urruntzen. Dei egin zion, baina
|
hark
entzun ez. Arineketan hasi zen, eta orduan bai, orduan atzean utzi zituen esku guztiak.
|
|
|
Eta ez zion ardura hola jarrai zezaten klase hark ziraueino. Erietan ile gorri batzuk korapilatuta zituela, buruak ez zuen lanik egiten irakaslearen hitzen esanahia ulertzeko; nahikoa zuen hain beharrezko bilakatua zitzaion ahots
|
hura
entzutea; begiek, amets, esku, ezpain, begi, buruaren mugimenduei, errealitateari lotu gabe jarraitzea. Gelan bera eta irakaslea izan ezik beste inor ez zegoela iruditzen zitzaion, eta arkitektura eklektikoaren gaineko azalpenek berarentzat mezu isilak ostentzen zituzten.
|
|
|
|
Hura
entzun zuenean, sutan jarri zen don Justiniano. Eta don Esteberen aurrean asaskatu zen:
|
|
|
" Zinema eta telebistaren elkarrekiko eraginak" delako gaiaz eztabaidatzeko hainbat aditu, kritikari, irakasle eta azterlari bildu ziren Milanen 1962 urtean. Haietako bat, Umberto Eco idazlea, mahai inguru
|
hartan
entzundakoaz baliatu zen Apocalitticieintegrati (Milan, 1964) liburu ospetsuan zehar hainbat hausnarketa egiteko. Geroztik berrogei urte pasatu dira.
|
|
|
Bileran egona zen, garai hartako Sokratesen maitale gartsuenetakoa izanik, nire ustez. Baina Sokratesi berari ere
|
hari
entzundako zenbait gauza galdetu izan dizkiot, eta hark kontatuarekin ados zegoen.
|
|
|
Lan esanguratsuek izan ohi duten ospea laster eskuratu zuen liburuak, eta
|
haren
entzutea arin eta azkar barreiatu zen Europa osoan. Bazituen horretarako merituak, eta gero ikusiko denez, berrikuntzak eta osagai eragingarriak ere.
|
|
2004
|
|
|
Chavezek hitz egin behar duenean jendea korrika joaten da etxera haren hitzaldia entzuteko.
|
Hari
entzun nahi denok. Eta lau eta bost ordu hitz egiten du.
|
|
|
Informazioa gauzatzeko, pertsonaren bati zitazioa egitea agindu bada,
|
hura
entzun egingo da, zitazioa jaso eta espedientea ematea eskatzen badu.
|
|
|
Informazioa agindu bada zitaziorik egin gabe, eta, informazio hori oraindik burutu gabe dagoela, norbait aurkezten bada lekapenaren aurka egiteko,
|
hura
entzungo da, aurka egiteko interes ezagun eta legitimoa izanez gero.
|
|
|
Adingabearen tutoreak. Adingabe hori hamabi urtekoa baino nagusiagoa izanez gero,
|
hura
entzun da.
|
|
|
Hala beraz, gosaldu bitartean Frau Streicherri erran nion lan handiko eguna izanen nuela, Munichen barrena dendaz denda ibili bainuen nire produktuen propaganda egiten.
|
Hura
entzunda, Frau Streicherrek beste saltxitxa bat gehitu zion otordu oparoari. Horrez gain, egunkari paperez bilduriko otarteko bat prestatu zidan," eguerdian gosetzen banintzen ere".
|
|
|
Halako ihesaldi txoro batek ez zuela zentzurik. Baina une
|
hartan
entzun genuen hots batek eten zidan.
|
|
|
Frantziak eta Ingalaterrak Francoren erregimena onartu zuten ofizialki. Kolpe latza hartu nuen
|
hura
entzunda. Zantzu guztien arabera, gerra bukatzear zegoen Espainian, eta koldar haiek irabazleen alde egiten zuten.
|
|
|
Ezin nuen sinetsi egongela itogarri
|
hartan
entzuten ari nintzena. Izan ere, sinesgaitzak ziren nazien joera mistiko haiek.
|
|
|
|
Hura
entzuteaz bat, begiak argitu egin zitzaizkion andreari. Oharkabeko keinu batez, buru gainean kolokan zeraman kapelatxo barregarrira joan zitzaion eskua.
|
|
|
Motorrak egiten duen zarataren gainetik entzuten ditu taupadak. Hain gustuko duen musika etorri zaio burura erritmo
|
hura
entzutean, eta diskotekan elkar ezagutu zuten eguna gogoratu du. Lagun baten kotxe horitik jaisten ikusi zuen Antonio, eta ezin du ahaztu diskotekara sartu baino lehen hark egin zion irribarrea.
|
|
|
Bihotzak pertika jauzirik egin al dezake, esofago hodiari edo helduta? Halako zerbait nabaritu bainuen,
|
hura
entzun orduko. Eta, Errealaren alineazioa ahaztu eta burua galtzen nuela, sukaldean sartu nintzen, amorruz gainezka.
|
|
|
Arnasa pittin bat hartu nuen
|
hura
entzutean.
|
|
|
Setatsuari aitorpen
|
hura
entzun ondorenean ez nintzen oso nire onean egon. Inor haraneko bidean azaltzen bazen, Antiaju Berde izan behar zuela iruditzen zitzaidan, eta egundoko arindua hartzen nuen paseatzaile bat edo inguruetako nekazaria zela ikustean.
|
|
|
Ametsezkoa iruditzen ari zitzaion Bazterri. Ametsezkoa jendeketaren inguruan borrokara deitzen zuen garrasi
|
hura
entzutea, ametsezkoa lau egun komisaldegian pasa izana, ametsezkoa polizia hura, ametsezkoak adiskideak, ametsezkoa herria bera.
|
|
2005
|
|
|
Esaldi
|
hura
entzun zionean: –Ni ez naiz puta izango, ni modeloa izango naiz!?, hitzik gabe geratu zen amona Kontxi.
|
|
|
|
Hura
entzun ahala, hitz gehiagorik ez egitea erabaki zuen Kontxik, ekintzen garaia heldua baitzen, ausaz?
|
|
|
xia zela, oso hitz gogorra iruditzen zitzaidalako, bihotzez. Hitz
|
hura
entzutean, neska tamalgarriak irudikatzen nituen, zutik mantentzeko indarrik ez zutenak, eta... ni ez nintzen horrelakoa! Gauza zai lenetarikoa ere, ispiluan begiratzean nintzena baino lodiago ikusten nuela neure burua onartzea izan zen.
|
|
|
|
Hura
entzutean ernegatu egin nintzen. Haurdunaldi hura nirea ere bazen, berea bezainbat, eta elkarrekin hitz egin barik erabakitzea, ni erabat baztertuz...
|
|
|
OICko idiskoa eraman zutela esan zuten egunean, batzarra amaitzean, neska bati entzun nion Ixkok yoga egiten omen zuela eta horregatik eutsi omen ziola oinazeari txintik atera gabe. Aurreneko aldia zen hitz
|
hura
entzuten nuela, yoga, eta jakin
|
|
|
Marroz ere galdetzen zidan, niri listua kontrako eztarrira joaten zitzaidan, eta ahalegin handia egin behar izaten nuen astakeria bat ez botatzeko?, jakin zuela gizajoari etxea erre ziotela; ez ziola batere gorrotorik, gizagaixo bat besterik ez zela, maitatzeko ezgauza; bera ere biktima, azken batean. Nik ez nuen bide hartatik jarraitu nahi, ezen, izen
|
hura
entzun hutsarekin erraiak sutan jartzen zitzaizkidan. Beste hari batetik eramaten nuen elkarrizketa:
|
|
2006
|
|
|
Bai, gure konfliktoak erromantizismo dezente galdu du dagoeneko. Jada ezda Victor Hugok esaten zuen orgen kirrinka amaigabe
|
hura
entzuten dena, hemengo arazo politiko konpongabearen erakusgarri. Ez horixe.
|
|
|
Begiak itxi zituen: ezinezkoa iruditzen zitzaion Eguzkienea bezalako toki batean irrati saio
|
hura
entzutea. Aitonaren harrizko iruditxoa hartu zuen logelatik.
|
|
|
Gotorleku Gorrian badira bi ganbera harrigarri. Horietako batean, Diwan i Am delakoan –audientzia publikoen ganberan–, gotorlekura audientzia eske etorritako jende arruntaren erdian esertzen zen Sha Jahan, gela
|
hartan
entzuten zituen bere menekoek ekarritako kexak eta eskakizunak, bertan banatzen zituen eske zetozenen artean laguntzak eta ondasunak, han baretzen zituen aspalditik piztutako liskarrak eta epaitzen zituen hara aurkeztutako hainbat gorabehera eta auzi. Bestean, Diwan i Khas izenekoan, bisita pribatuak errezibitzen zituen Sha Jahan handiak.
|
|
|
jainkoa hil izana, eta, jainkoa hilda, munduari zentzu guztia lapurtu izana. Kontakizun
|
hura
entzunda ikasten zuten umeek juduak gorrotatzen. Horixe izango nintzen, bada, ni:
|
|
|
|
hura
entzuteak bihotza hustu
|
|
|
ez zutelako ezer
|
hura
entzun
|
|
2007
|
|
|
Flysch. Hitza ezaguna da, eta askori Zumaiako labarrak etortzen zaizkie burura
|
hura
entzundakoan. Baina, berez, ez da Zumaiako berezitasun bat, askoz ere orokorragoa da.
|
|
|
Igual ez zen izango hartaz mintzatzen ginen lehen aldia, baina harakoan gogoan geratu zitzaidan, nire jokaera hipokritagatik hain zuzen. Izan ere, ongi oroitzen naiz zer pentsatu nuen nire baitan
|
hura
entzuten ari nintzela: nola ez zarete ba espainolak izango zuek, Piñeiro eta Cuadrado?
|
|
|
zuen izena diskoak, eta gitarra hutsaren laguntzaz eta bere ahotsaren indarrez abesten zituen Silviok bertako kantuak, denak ere emakumeei eta maitasunari buruzkoak. Bazen bat, gainera, mutil gaxte batek emakume helduago batekin izandako harremanaren gainekoa, eta
|
hura
entzuten nuen bakoitzean, atzera begira, Inma etortzen zitzaidan niri burura, nahiz eta gure artekoak abestiko istorioarekin zerikusirik izan ez.
|
|
|
Une
|
hartan
entzun zen zapatila batzuen ttipi ttapa bizia. Hareatzaren ondoan zegoen agureari barrez begira urrutitik oihu egin zion neskak:
|
|
|
Oinez zebilela, oooo? murmuratzen zuen agureak, soinu
|
hura
entzunda, o, rekin hasi eta gauzak eramateko balio zuten objektuen izenak bururatuko zitzaizkion esperantzan. –oooo... ontzia!?
|
|
|
Lisari bihotza taupa taupa azkartu zitzaion
|
hura
entzundakoan. Ez zen bere onera etorri Pilar, isilak hartaratuta, sukaldera bidean desagertu zen arte.
|
|
|
Lisak
|
hura
entzun?" naparrak"?, eta pantailan iltzatu zituen begiak. Arratsaldean jokatu eta grabatutakoa zen partida, eguzkitan ari baitziren jokalariak, izerdi patsetan.
|
|
|
Klok lehor lehor eta sekulako bat. Neuri ere egin dit min
|
hura
entzute hutsak, eta pentsatu dut gauzak katramilatze aldera hasita bazeuden, nuela nik ezer egin horren aurka, eta hobe nuela bai, trikua bezala kizkurtu eta halaxe egotea, nonbaitetik konponbidea etorri bitartean.
|
|
|
Asmo zehatzik gabe irten zen bezpera goizean, eta Habana Zaharretik hurbil Areitio izeneko musika denda batekin egin zuen topo. Ainhoarekin mintzatu zen azken egun
|
hartan
entzundako Ave Maria guarani hura etorri zitzaion gogora eta, hurrena deitzen ziolarik, berak paratuko zuela deliberatu zuen. Apaletan endredatzen ibili zen denbora puska batean eta dendariari ere egin zion galdea, baina ez zeukaten.
|
|
2008
|
|
|
Ez zen Beñardok izen
|
hura
entzuten zuèn lehen aldia: hain entzutetsua egin zen, izan ere, gizon hura, non probintzia osora hedatu baitzen haren fama, herriko eta bailarako mugak hautsita.
|
|
|
|
Hura
entzun ahala, amak atzerakako mugimendua eragin zion aurreratua zuèn aurpegiari, alabarekin eta alabak ahoskatutako hitzekin halako distantzia hartu nahi balu bezala; distantzia hark, ordea, ez zirudien urrutiratze apetatsu bat, alabaren hitzekin zerikusirik ez zuena; aitzitik: urrutiratze taktiko bat zirudien, amak hoztasun gutxieneko bat beharrezkotzat jotzen zuelako edo, alabaren asmoak eta haren argudioak hobeto zilipurdikatzeko?
|
|
|
Baina orduan, ezustea!,
|
hura
entzun orduko halaxe ihardetsi zion markesa andereak, konbentzimendu handiz:
|
|
|
|
Hura
entzutean jauzi batez altxa, eta, begiak igurtziz, korrika joan nintzen hormako saietera batera.
|
|
|
Ez nuen sekula hondartza bare ikusi Altxor Uhartearen inguruan. Bazitekeen eguzkia zeruan kiskaltzen egotea, haize zantzurik ez izatea, gaina leun eta urdin agertzea, baina hala eta guztiz uhin handi haiek kanpoko kostalde guztia jotzen jarraitzen zuten, burrunbaka eta burrunbaka gau eta egun; eta nik uste ez zela uharte osoan hots
|
hura
entzuten ez zen tokirik.
|
|
|
Hurrengo goizean behean genuen, jakina, eta ohizko moduan egin zituen bere otorduak, gutxi jan bazuen ere, eta rona, berriz, ez dakit ez ote zuen ohi baino gehiago edan, berak zerbitzatu baitzuen bere burua barran, bekozko ilunez eta sudurretik arnasa botaka, eta inor ez zen bere parean jartzera ausartu. Hileta aurreko gauean beti bezain mozkor zegoen, eta penagarria zen, etxeko dolu giro hartan, bere itsas kanta zahar itsusi
|
hura
entzun beharra; baina, hain ahul egonda ere, izugarrizko beldurra ematen zigun denoi, eta gainera sendagileak bisita bat egitera joan behar izan zuen handik milia askotara, eta ez zen batere gurera inguratu aita hil ondorenean. Esan dut lehen ere kapitaina ahul zegoela, eta, egia esan, indartzen ez baizik eta ahultzen ari zela ematen zuen.
|
|
|
|
Hura
entzutean burutazio polit bat izan nuen. Aliatu bat aurkitu nuela sinesten hasi nintzen, eta segituan erantzun nion:
|
|
|
Eskumuturretik heltzen zidan artean, eta
|
hura
entzutean ia bihurritu zidan.
|
|
|
Haren senarrak, Tomas Santosek, esan zidan gure aitarekin ibilia zela itsasoan eta baita Liborio aitonarekin ere. Liborio kontalari fina omen zen eta txikitan
|
hura
entzutera joaten omen ziren Ipar kaleko etxera. San Juan suak ere berak antolatzen zituen Ipar kalean, umeen laguntzarekin.
|
|
|
Esaldia bi lerrotan edo gehiagotan barna hala luzatzen denean, hitzen ordena egunoroko hizketan bezala, prosazkoan bezala, jariotzen da batere bortxarik gabe, hitz bakoitza dagokion lekutik atera gabe, hitz katearen maila bakoitzak bere lekua gorderik. Hainbesteraino da hori egia, non baldin errit moa oso markatua ez badu, ez eta puntua oso aberatsa,
|
hura
entzuten duenak pentsa bailezake hitz lauzko testua entzuten ari dela9.
|
|
|
Izan ere, 1890 aldetik Azkue hiztegiaren proiektua hasten ari zen. Izkindearekin, Azkuek «zientzia bataioa» izan zuen, eta Dodgsonen bitartekotzaz nazioartera heldu zen
|
haren
entzutea (Vinson, Van Eys, Schuchardt, Linsch
|
|
|
Beraz, Azkue 1902ko urtarrilean konturatu zen, harriturik egin ere, zeintzuk ziren Arana Goiriren planak. Hendaiako txosteneko euzkeráfilo
|
hura
entzuna zuen lehenago ere, baina «egiazko euskalzale» gisa ulertu zuen, burutik pasatu gabe Arana Goiri edonori ari zela atea irekitzen. Campionek ere aurrenekoz 1902ko urtarrilean ulertu zuen Arana Goiriren asmoa:
|
|
|
Ordubete
|
hari
entzunez eman ondoren, entzuleak maitemindu egiten ziren Vietnamekin, eta larritasunez bizitzen zituzten, aurrerantzean, Ipar Amerikaren eraso militarrak. Jendeak gerra justifikatzen zuen atxikimendu ideologiko oro baztertzen zuen, bai alderdi baten aldekoak zein bestekoak.
|
|
|
Odolkiak egitean, “kontuz, heste barrengorik ez bota”, esaten dut beti. Andoaingo Sergio Urkia txerri hiltzailearen gomendioak entzundaikasi nuen odolkiak egiten. Amak
|
hari
entzuteko esaten zidan beti.Txerria hazteak lan handia du, ezta. Lan handia, bai. Azken bi urte hauetan horregatik ez dugu txerririk izan etxean.
|
|
|
|
Hura
entzun ahala, amak atzerakako mugimendua eragin zion aurreratua zuèn aurpegiari, alabarekin eta alabak ahoskatutako hitzekin halako distantzia hartu nahi balu bezala; distantzia hark, ordea, ez zirudien urrutiratze apetatsu bat, alabaren hitzekin zerikusirik ez zuena; aitzitik: urrutiratze taktiko bat zirudien, amak hoztasun gutxieneko bat beharrezkotzat jotzen zuelako edo, alabaren asmoak eta haren argudioak hobeto zilipurdikatzeko... markesa andereak bai baitzekien, antza, zertara zetorkion Natalia eta zertaz hitz egitera, eta biziki interesaturik baitzegoen gai hartan; alabaina, zuhurtziak halaxe aginduta, isilik jarraitu zuen, alabaren ezpainetatik espero zuèn hitza entzungo zuen ala ez.
|
|
|
Ez zen Beñardok izen
|
hura
entzuten zuèn lehen aldia: hain entzutetsua egin zen, izan ere, gizon hura, non probintzia osora hedatu baitzen haren fama, herriko eta bailarako mugak hautsita.
|
|
|
Baina orduan, ezustea!,
|
hura
entzun orduko halaxe ihardetsi zion markesa andereak, konbentzimendu handiz:
|
|
|
Irratian hitzegin dut aitaren heriotzatik oina harturik. Handik puska batera, gizonezko batek deitzen du irratira nere orduko esanen grabazioaren galdez; berari hil zaio aita orain eta nere hizketa
|
hura
entzun nahi luke atzera.
|
|
|
Arantzaz betetako hesi haietan sagu bat ere ez zen pasatuko. Egia erran apalak zirenez Gorrailek, punpe batez pasa zitzazken, baina, sarrera zarratatsu
|
hura
entzunez izututa, hegaztiek auzunea iratzarriko zuten. Gorrail zeporatua zitekeen horrela, lasterkatua eta, beharbada, eraila ere.
|
|
2009
|
|
|
Ingalaterrako Eduardo III.aren semea, Galesko Printze hau 1330.ean sortu zen, orduko giro liskartsuan gailendu: Crecyn Ehun Urteko Gerla, Poitiersen eta, hurbilago, Naiaran… Shakespearek ere izan zuen
|
haren
entzutea eta" Gizonen Marte gaztea" deritzo Rikardo II.a Erregea izeneko draman. Baina kontua da, Akitanian errege zelarik, Euskal Herrira etorri bide zela eta, kondairaren arabera, odol ingeles urdinaren aztarrena utzi zuela hemengo aitoren seme alabengan.
|
|
|
Ber gauza gertatzen da beste aldean. Ibarretxerentzako banuen aski sinpatia, esate baterako, baina Martxoaren 11
|
hartan
entzun nuelarik esan zuela telebistan, goizean, ETAkoez mintzatuz" alimañas" zirela... Horrelako hitz bat esateko beroan, kazetarien aurrean, esan nahi du sabela zolan baduela herra.
|
|
|
Azken esaldi
|
hura
entzutean, jubilatu guztiak harri eta zur gelditu ziren. Begiak zabal zabal egin zituzten, keinu bitxiak asmatu, izterretan kolpetxoak jo, arnasa sakonki hartu, kalparra apaindu, ostertz beltzerantz egin zuten so; eta, jarraian, hondarretan etzan eta barrez lehertu ziren, tripak ahotik atera zitzaizkien arte.
|
|
|
Ondo tratatzen du Narzisok, ondoegi. Enpresan ailegatu berria baino ez zenean, adibidez, mintegi horretara eraman zuen, hotel dotorera, Ohioko hizlari
|
hura
entzutera. Gerora jakin zuen neska berri guztiekin egiten zuela hori, mintegi bat, hotel dotore bat, Ohioko edo New Jerseyko hizlari bat, etsi gabe.
|
|
|
Beste guztiok nazkagarrikeriatan ibili esaten genuen garaian, etxea, mendia edo txalupa esaten den baretasun berberarekin esan zuen sexua Teresak, bere bost letrekin. Ez dut sekula ahaztuko hitz
|
hura
entzunda sentitu nuen zirrara, hitzak berak lizunki ukitu izan banindu bezala. Azkar igarri zion Teresak nire urduritasun lotsatiari, eta barre egin zuen begiekin.
|
|
|
Ugarte ez zegoen nire galderaren zain. Bazekien istorio
|
hura
entzun nahi nuela. Nik ere banekien bera kontatzeko amorratzen zegoela.
|
|
|
Reginak hainbestetan eta hainbestetan entzun zuen hitz hura, ama?, non ohiko bihurtu baitzitzaion, hitz hura bere eguneroko paisaia pertsonalaren osagai edo objektu arrunt bat balitz bezala? beste izen bat, azken batean, egunerokotasunak eta inertziak higatua; orain, aldiz, hitz
|
hura
entzun zuenean, lehen aldiz entzun balu bezala sentitu zen; maila batean, halaxe zen, gainera. Reginaren begiak, argitan blai?!?, seme edo alaba batek izen hartaz lehen aldiz deitu zion bakoitzean antzeko sentimenduak bereganatu baitzituen, zirrara atsegin batek sabelaren oinaze guztiak ezabatzen zizkiola eta urtzen, eta Domingo orduantxe jaio baitzen mundura bigarren aldiz, egun batzuetan hil ed... –Seme, seme, seme??, ez zion besterik esaten, izen soil hura, apaingarririk eta adjektiborik gabekoa?
|
|
|
Egia da senarrak eten puntu batzuk erantsi zizkiola esaldiari, ondorio huts biribiltzat har zitekeenak zalantzatik edo galderatik ere zerbait balu bezala, baina egia da, halaber, senarraren jarrera hura lotuagoa zegoela gizonak ezerezetik esperantzak eraikitzeko izan ohi duen joerarekin, bihotzaren arrazoiekin, beraz? buruaren benetako arrazoiekin baino; gauzak zeudèn puntuan, ordea, hura ez zen engainuetarako eta iruzurretarako ordua; esan nahi baita Reginak garbi ikusi zuela une hartan senarrak irekitako bidean barrena egin behar zuela, halako eran, non esan nahi ez zituenak ere esan baitzizkion,
|
harengandik
entzun nahi ez zituenak entzunda gero: senarrak, izan ere, hitz batean definitu zuen haurra?, anormala??, eta orain berari zegokion. Reginari?
|
|
|
Inguruan zebilen, baina, maitagarri bat, elkarrizketa
|
hura
entzun eta istantean bioletari mintzatu zitzaiona:
|
|
|
|
Hura
entzun bezain laster, Teofilo Mariari eztanda egin zion bihotzak: Teofilo Mariak ongi baino hobeto entzuten zituen, horrenbestez, bere taupada haiek, hain ozenak, non, beldurtu ere, beldurtu baitzen, ausaz, une batez, behekoak haiek entzuteko gai zitezkeelakoan, haren begi zeruraino zabalduek ez baitzuten, itxura batean, besterik adierazten; taupaden oldarraldiarekin batera, baina, beste hots batzuk ere entzuten zituen, Grigorik esan baitzuen:
|
|
|
izaterainoko handitasuna?, hartarako iraganarekin. Reginari txiki gertatzen zitzaiòn munduarekin? hautsi behar izan bazuen ere; semearen ezpainetatik hitz
|
hura
entzun zuenean, berriz. Euzkadi?, barrua irauli zitzaion, ikusi besterik ez zegoen zer aurpegi jarri zuen, erabateko aztoramendu batek hartu balu bezala; Reginak, izan ere, Espainia maite zuen, Espainia Handi bat, berak, hain zuzen ere, Madrilen ezagutu zuena, markes jaun andereen eta Espainiako beste handiki batzuen bidez: hainbeste maite zuen, non, hitza entzun ahala, halako lurrin on bat usaintzen baitzuen, ausaz, hitzari berari zeriona eta markesa andereak erabiltzen zuèn kolonia frantses zerutiarrari lotua egon zitekeena, aurrean ez markesa andererik ez haren koloniarik ez zuen arren, Euzkadi hitzari lurrin ito bat zerion bitartean, simaurrarena izan zitekeena (zer besterik eskain ziezaiokeen, bada, mundu txikiak mundu zabalari?), kontrastez 7; esan nahi baita auzi hari buruz Reginak izan zezakeèn iritzia haragian errotutako iritzi bat zela, aberetasunetik gizatasunetik baino hurbilago behar zuena, zer besterik da usaimena, bada, arnasaren erdiguneraino eta haragiaren muineraino sartzen den zentzumena baizik??, eta logikan oinarritutako edozein pentsamenduk baino indar handiago zuena, ondorioz; hala, bada, Gabinok muga haiek hautsi zituen, Reginaren usaimenak egituratutako orbetarren espazioarenak, eta garaia zen Gabino orbetarren espaziora itzularazteko; buruak zuhurtasunera bultza zezakeen Regina, baina hura ez zen buruak agindutako hoztasunean hartu beharreko erabakia, ausaz, aberetasunaren beroan baizik, haragiaren arnasan eta arnasaren haragian, erabakiak ere hala behar baitzuen, beroa eta koplarik gabekoa, zirt eta zart, Reginak buruan zuèn buruhauskarriaren piezak. Reginak bazuen egiteko bat eta bazuen susmagarria?
|
|
|
edo espazio bera zen, beharbada, musikaren aireak garbitua, edo argiaren bela urdinak, baden eta ez den haizearen erratz bihurtutakoak? harik eta munstroaren formak argiaren baitan ezabatu eta musikaren egituran urtu ziren arte; edo ez zen hala izan, menturaz, munstroaren itzala nekez ezabatuko baitzen Adaren oroimenetik; Aleluia
|
hura
entzuten ari zèn memento haietan, ordea, nork daki musikaren soinu uhinak oroimenean sartu ez ote zitzaizkion Adari eta han munstroa sehaskatzea lortu, argiaren bela urdina musikaren airean kulunka?, baita munstroa lotaratzea ere, musikaren arintasuna, uhinen mehetasun bera zuena, itzal beltzaren astuntasunari eusteko gai balitz bezala, nork daki??
|
|
|
Albertoz hitz egitera, alegia, eta hari ziòn maitasunaz, edo etxeko giroaz mintza zekiokeen, edo bere erabaki partikular batez, edo auskalo beste zertaz, baina, jakin minez zegoen arren, lasai zegoen, Albertoren heriotzak barruko korapilo guztiak askatu zizkiolakoan, hain ikusi zituen garbi, Albertoren hilotzaren aurrean, bere sentimenduen nondik norakoak, kontraesan guztiak gaindituta, sublimazioaren igitaiaz irrits gaiztoen sasiak ebaki ondoren; dudarik ez zuen, gainera, Ada ere bide garbitik zebilela: Adak Albertori kopetan eman ziòn muxua, deboziozkoa ere izan zena, ezin izan baitzitekeen beste ezer, sentimendu garbien adierazgarria baizik; Domingo, beraz, ez zen Adaren beldur, egoera nahasiagoetan egon zitekeen bezala, baizik eta
|
hari
entzuteko gogoz eta hari laguntzeko prest, ezertan lagundu ahal izatekotan, aholku on batekin edo beste zernahirekin; hasteko, baina, Ada etorri zitzaion laguntzera, itxura batean, poltsa bat eskuan zekarrela iritsi baitzen Domingoren etxera:
|
|
|
Handik hiru hilabetera gertatu zen Domingoren eta aitaren arteko haustura. ...ahiago zuelako, bere aukeraren bila, zirt edo zart; aitari hitz eman zion, bai, fabrikan lan egiten ahaleginduko zela ahalik eta zintzoen, eta hitz emanak behartzen zuen; denborarekin, baina, Domingo ongi ohartu zen ezen aitari emandako hitza gaizki emana zegoela, eta gaizki emandako hitzak ez zuela behartzen; jakin ere, aitarekin izan zuèn lehen eztabaidan jakin zuen hura Domingok, harako esaldi
|
hura
entzun bezain laster: –Baina armadan egon berria zara, eta ulertu zenuke?, aitak esaldi harekin inflexio puntua markatu balu bezala, Domingori askotan etortzen baitzitzaion sarjentu putakumearen irudia, harena kasurik nabarmenena bazen ere, bide bertsutik zebiltzan ofizial eta subofizial gehienak?, eta aitak halako enplegatu leialak nahi baitzituen, antza, ez al zion aitari berari entzun gizon zital bat gizon are zitalago batek bakarrik zuzen zezakeela, lantegiarena bezalako giro gogorretan, Jainkoak zuzen idazten baitzuen, baina lerro okerretan??, kargutxo baten ordainean langileen eta azpikoen mugimenduak kontrolatzen zituztenak, haiek guztiak menderatzeko asmotan; esan nahi baita Domingok horrelako ondorio batera iritsia behar zuela:
|
|
|
Stalinena aditu orduko, sugegorri ikusezin batek giharrean ziztatu balu bezala sentitu zen Nazario, izen
|
hura
entzuten zuen bakoitzean gertatzen zitzaion bezalaxe, itxi ere, itxi baitzituen begiak orduantxe, baita itxita mantendu ere bizpahiru segundotan, mugimendu erreflexu batean, itxuraz; bai, egia zen semea pasibo samar ikusten zuela, kikilduta bezala, zergatik pasibotasun hura, aktibo hutsa bazen??, baina egia zen, halaber, huraxe izan zitekeela semeari lezio behin betiko bat emateko garaia, aitaren erantzun ausartak semea kikilagotuko bazuen ere, hain zen arriskutsua aita semeen egoera?; Nazario, gainera, orduantxe ohartu zen gizon hura gero eta gehiago mespretxatzen zuela, nazka ematerainoko mespretxu batez:
|
|
|
Nazario Orbe, izan ere, semearen ezpainetatik, ziegara sartu aitzin? harako esaldi
|
hura
entzun zuenean, aitagatik hiltzeko prest zegoela aditzera ematen ziona, alegia bi sentimenduk inarrosita sentitu zen, antza, semearekiko harrotasunak puzten baitzuen barrutik eta beldurrak, militar itxurakoak hantxe garbi baitzezakeen Teofilo Maria, puzgabetzen; jarraian, baina, semea trantze hartatik onik irten zela egiaztatu zuenean, harrotasunak, baita harrotasunak zekarkiòn pozak ere, gainezka egin zioten:
|
|
|
Aitak jakin behar zuen, ongi jakin ere, barre eginez gero min egin ziezaiokeela Adari, baina hara: hitz
|
hura
entzuten zuen bakoitzean, ezin ekidin izaten zuen barregura neurri gabeko bat, ahoan zaratatsu lehertu eta egoeraren parametroak ahantzarazten zizkiona, baita orduan ere, bere saio hartan Teofilo Maria ere arrastatzen zuela.
|
|
|
|
Hura
entzutean, Teofilo Maria, zulotxoa aurkitu zuenetik sendotuta bere fedean, ez zen asaldatu, abokatuaren ilobak ahoskatutako esaldi hark, ganbaratik tarteka entzuten zirèn tiroez gain?
|