2000
|
|
Arartekotzan nengoenlarik, 1993ko urriaren 27tik 30era bitartean, Europako Ombudsmanen hitzaldiak antolatu genituen Gasteizen, eta une ona bezain egokia iruditu zitzaidan aldi berean Aita Frantzisko Vitoriakoa omentzeko, pertsonaia hau bertakoek zein erbestekoek hobeto ezagutu zezaten. Etorri ziren ombudsmanik gehienek bazekiten nor zen eta giza eskubideen alde zer lan burutu zuen; baina ordurarte gutxik zekiten jatorriz hemengoa zela eta guztiek oso pozik hartu zuten hainbesteko merezimenduz eskaini genion omenaldi
|
hura
.
|
|
Azkoitiko zaldun haiek ere, Xabier Munibe, Joakin Egia eta Manuel Altuna, nobleziazko tituludunak izan arren, gaztelarrentzat, isekaz,, zalduntxoak? ziren; baina bataio hori ez zuten txarrera hartzen eta Real Seminario
|
hura
Bergaran sortu zuten, Humanitate eta Letrak irakasteaz gainera zientzia erabilgarriak bultzaraziz, Matematika, Fisika, Kimika, Mineralogia, Me talur gia eta abar.
|
|
Baina hemen ahantzi ezinezkoa zaigu Axular handia hainbeste goraipatzen zuen Joannes Etxeberri() Sarako mediku
|
hura
. Julio Urkixok bildu zituen bere lanak, sarrera eta oharrez osaturik argitaratzeko (ikus Obras vascongadas del Doctor Labortano Joannes D. Etcheberri, 1712 Paris, 1907), norengan aurki genitzakeen giza eskubideen alderako iritziak.
|
|
diktadurari buruzko tesia prestatu zuenean hil zuten. Gure garaikoontzat galera handia izan zen
|
hura
.
|
|
Luis XII.aren ordenantza
|
hura
baztertzearen ondoriozko gertakaririk beltzena Bordelen ezagutu zen 1609 urtean. Pierre Lancre epaile zelarik, frantsesik ez zekiten ehunen bat euskaldun emakume sorgintzat epaitzean.
|
|
ONUren agiri
|
hura
eratu eta gehien bultzatu zutenetakoa, aita Proventzakoa eta ama Euskal Herrikoa zituen René Cassin baionar jurista ospetsua izan zen, bere lanen eskergarri 1968an Bake Nobel saria jaso zuena.
|
|
Hala ere, 1992an Europako hizkuntza gutxituen alde Europako Kontseiluan aurkeztu zen Eurogutun
|
hura
orain arte onartzeke egon da, Frantziak betoa jarri ziolako. Baina, Frantziako Estatua ez ote zen ba izan ONUren agiri hura bultzatu zutenetakoa?
|
|
Hala ere, 1992an Europako hizkuntza gutxituen alde Europako Kontseiluan aurkeztu zen Eurogutun hura orain arte onartzeke egon da, Frantziak betoa jarri ziolako. Baina, Frantziako Estatua ez ote zen ba izan ONUren agiri
|
hura
bultzatu zutenetakoa?
|
|
Gainera, uste dut nahiko argi utzi nuela Hondarribia aldizkarian (1997ko urtarrilean) 74 zenbakia, 18 orrialdean: . Gaztelako erregeen menperatze
|
hura
eta XVI. mendeko gudua, zeritzan artikulu hartan.
|
|
zeritzan artikulu hartan. Zeren oraindik ere, askok eta askok 1521eko gudu
|
hura
Espainia eta Frantziaren artekoa zela uste baitute.
|
|
Hala ere, Gaztelako errege Alfonso VIII.a ausartu zen, Hitzarmen
|
hura
hautsiz, 1200 urtean ekintzak aurrerago eramatera, eta Araba eta Gipuzkoa bereganatzeaz batera marka hartaz jabetu zen, Debarroa Gipuzkoako probintziari itsatsiz. Handik hamalau urte geroago Durangaldea Bizkaiko jaunari eman zion, nolabaiteko adiskidetasuna sortarazi nahirik.
|
|
Eta XVII. mendera arte, Europako mendebaldean, latina zen hizkuntza unibertsala eta Unibertsitate guztietan ikasketak egiteko beharrezko zena, oraingo Estatuek beraien hizkuntzak indarrez beharturik sartu arte. Gai honetaz, historiagile direnek, beharrezkoa dute M.S. Anderson-ek Oxford-eko Unibertsitatean burutu zuen tesi
|
hura
ezagutzea: 18th Century Europe izenburuz 1966an argitaratua.
|
|
Beste zenbaiten artean, hor aurki genitzake euskal izenak. Eta Nafarroako Lerga hirian, III. mendekotzat jotzen den oroitarri edo lapida
|
hura
, non irakur daitekeen: Ume sahar.
|
|
Horrela erakusten digu Iruñeko Apezpikutegiaren 1587 urteko herri zerrendak. Ikus Manuel Lekuonak aurkitu eta argitara eman zuen agiri
|
hura
,. El Euskera en Navarra a fines del s. XVI?, RIEV, 1933, 365 orrialdeetan.
|
|
Baina, Lingua Navarrorum zer zen jakiteko, inork zalantzarik izan ez dezan, on zaigu agiriak lekuko jartzea. Liburu honetan bertan (68 orrialdean) dugu Iruñeko apezpiku Petrus II.aren aipamen
|
hura
, unamaizter eta buruzagi hitzak erabiltzen dituena. Beraz, hori irakurriz ez dago inondikako zalantzarik Lingua Navarrorum euskara zela eta ez beste.
|
|
Baina bere herriaren alde gizontasunez begiak itzarririk adi egon nahi dutenei, Arturo Campionen Navarra en su vida histórica (1929) eta El Genio de Navarra (1936) deritzen liburuen berrirakurketa komeni zaie. Gainera, gogoan izan Campion zenak Lingua Navarrorum eredugarri
|
hura
har eta, ikasi ez ezik, euskaraz idazteari ere eman ziola.
|
|
O Facho elkarteak argitara eman zuen liburu
|
hura
Francoren gobernuak bahitua izan zen, aitzakiatzat liburuaren hitzaurrea hartuz. Nork pentsa zezakean Zuzenbide Politikoko katedradunagan halakorik?
|
|
Bera bezala, beharra zuen norbait izango zen neska
|
hura
, bestela ezin da ulertu hain dudarik gabe baiezkoa ematea. Ez zen munduko politena, baina Txema ere ez.
|
|
Ez zen munduko politena, baina Txema ere ez. Alde horretatik lorpen garrantzitsutzat jo zuen konkista
|
hura
, batik bat mendekua ospatu beharra zegoelako, eta horretarako kosta ahala kosta sartu behar zuelako txilibitua Irlandako edozein potxingotan.
|
|
Begiak itxi zituen gero, Rocío García de Mainuetaren irudia burura ekartzeko, eta Euskal Herrian zain izango zuen neska puska harekin gogoratuta plazerraren gailurretara ailegatzeko. Bitartean, zast eta zast hasi zitzaion, malguki guztiek oihu egiten zuten ohe zahar hartan, eta begiak itxita ahalegina egin zuen, ukitzen ari zen azal
|
hura
Rocíorena zela imajinatzeko; eta titi haiek, atzera eta aurrera dantzan zebiltzanak, bere ametsetako neskarenak zirela, eta txiliotxo lizun haiek.
|
|
Ez zen batere txarto egon olgetatxoa, baina amorrua ematen zion bere irudimenak Eider baino ezin gogoratu izanak. Oraindik ohean etzanik, eta neska ezezagun
|
hura
ondoan zuela, disketeko azken artxiboa etorri zitzaion burura. Eiderren azken hitzak.
|
|
Bere bizitzaren argazki guztiak ikusi zituen hasiera hasieratik, arin pasatzen bere begien aurretik. Argi zuri batek bildu zuen, eta oraindik ere denbora eman zion pentsatzeko
|
hura
zerua izango ote zen, edo infernua bestela, ez zen txarto egongo.
|
|
berak sufritu nahi zuen, inork baino lehenago, heriotzaren ziztada. Gurutzeari begiratu zion berriz, ondo kalkulatu eta punta zorrotz
|
hura
bihotzean iltzatzeko. Aguuur, eta salto egin zuen burdinarantz.
|
|
Inola ere ez zuen pentsatzen funtzionatuko zuenik, baina esaldion ostean neskak barre zabal bat marraztu zuen, eta Txemak azkar aprobetxatu zuen lortutako giro
|
hura
: " joango gara nire logelara?"
|
|
Dingle!, pentsatu zuen Txemak, eta gau osoan zehar presente izandako Eiderren irudia indartu egin zitzaion. Fergusek begiak ondo zabaldu zituen eta atentatu
|
hura
beldurgarria izan zela gaineratu zuen. Segituan jakinaren gainean jarri nahi izan zuten Txema:
|
|
Txemak ez zuen arnasarik ere hartu nahi, zarata guztiak isilduko zituzkeen Fergusek esango zuena behar bezala ulertzeko, eta Eiderren inguruan gertatutako pasadizo
|
hura
Eider ez zen beste norbaiten ahotik entzuteko. Izan ere, Txemak jokatuko luke atentatu txiki haren egileak Ipar Irlandako sei tipo haiek izan zirela.
|
|
Argiegi zegoen. Berak, Eiderren lekuan egon balitz, momentuan jakingo zuen ez zela normala sei tipo batera ibiltzea Irlandan zehar, eta tabernako borroka
|
hura
ere susmagarria zen, eta Ralph nazkagarri hura Eiderren eta Duncanen elkarrizketa kontrolatzen, eta atentatua; eta Rocío autobusean, Dinglera ez joateko erreguka.
|
|
Argiegi zegoen. Berak, Eiderren lekuan egon balitz, momentuan jakingo zuen ez zela normala sei tipo batera ibiltzea Irlandan zehar, eta tabernako borroka hura ere susmagarria zen, eta Ralph nazkagarri
|
hura
Eiderren eta Duncanen elkarrizketa kontrolatzen, eta atentatua; eta Rocío autobusean, Dinglera ez joateko erreguka.
|
|
Kauendios, bota zuen, eta supituan konturatu zen oinen ehuneko ehuna lurrean jartzea zela onena, haize harekin ez zegoela funanbulu jokotan ibiltzerik. Atzeranzko pauso bat emateko ahalegina egin zuen baina azken haize kolpe
|
hura
gogorregia izan zen, eta ostia ostia... ikusi zuen gorputzak ez ziola behar bezala erantzun, eta ezinbestean erortzen hasia zela. Besoak mugitu zituen gorputzaren beheranzko indarrari kontra egiteko, baina beranduegi zen eta jadanik turista zaharren oihu eta laguntza eskaera antzuak ere ez zituen entzuten.
|
|
Gero, abiatu da zeruko estalki beltzean zekusan argitxora eta iristean konturatuko da izar
|
hura
duela milioika urte desagertutakoaren arrastoa baino ez dela bera baino oraindik gutxiago, eta ezin duela ezereza jan.
|
|
Azkenean, beraz, Galwayn utzi zuten Txema, eta iruditu zitzaion
|
hura
zela Irlandan ikusi zuen hiririk politena eta hobe zuela hantxe geratu. Baina ez egun batzuetarako, ezpada betiko.
|
|
Gidariaren eskuak esnatu zuen. " Heldu gaituk Clifden a, Connemarako hiriburura...", esan zion eta segituan gaineratu zuen egunero egiten zuela berak bide
|
hura
, eta gutxitan ikusi zuela Connemara hain eder. Eta ez zuela ulertzen nola lokartu zen, eta ea nola zen posible, inoiz ez zuela aukerarik izango naturaren holako espektakulurik berriz ikusteko eta hala ere lotan pasatu zuela bide guztia, eta ardiak errepidetik joaten ez zirelako taxia ordu laurdenez geldirik izan zuela, eta paisaia hark arnasa ere osten dizula (noski, esna egonez gero), eta berrogeita hamar libera zirela, mesedez.
|
|
26 udaberri fresko. Bost urte egiteko zegoen zoritxarreko Bloody Sunday
|
hura
gertatu zenean, 1972an. Militarrek hamalau derrytar hil zituzten.
|
|
bazekiten ez zutela beste auzokoekin jolastu behar, besterik ez. Baina orduan ikusi zuten
|
hura
jolasa baino zerbait gehiago zela, guda zela. Bere txikitako adiskide asko zuloan daude, edo bestela preso.
|
|
Txemak ezin zuen sinetsi. Zer dela-eta, orain, konparazio
|
hura
–Txemari, bere partetik, sei edo zazpi animalia bururatu zitzaizkion Eiderri deitzeko.
|
|
Esnatzean, berriz, erru sentsazio handi batek hartu zuen Txema. Izan ere, ametseko desilusio
|
hura
supituan desegin baitzitzaion, esnatu eta konturatu zenean Eider hilda zegoela, ez zuela zertan kezkatu. Ametsean ez bezala, bazuela pozteko motiborik.
|
|
Pinguinoen kontu horrekin apur bat erretxindu zen, bai, baina askoz ere handiagoa zen Txemaren barruko poza, ikusita Eider zela orain ezeren ideiarik ere ez zuena. Eider, hain aurrerakoia zen
|
hura
, Irlandara joatearen erabakia atentatu baten gorabeheran hartu zuen hura, egunero egunkaria" Mundua" ataletik hasten zuen hura, IRA eta INLAren arteko banaketari buruzko tesia egin zezakeen hura; Eider alegia, ez zela konturatu IRAko kide baten zakila ari zela jaten.
|
|
Pinguinoen kontu horrekin apur bat erretxindu zen, bai, baina askoz ere handiagoa zen Txemaren barruko poza, ikusita Eider zela orain ezeren ideiarik ere ez zuena. Eider, hain aurrerakoia zen hura, Irlandara joatearen erabakia atentatu baten gorabeheran hartu zuen
|
hura
, egunero egunkaria" Mundua" ataletik hasten zuen hura, IRA eta INLAren arteko banaketari buruzko tesia egin zezakeen hura; Eider alegia, ez zela konturatu IRAko kide baten zakila ari zela jaten.
|
|
Pinguinoen kontu horrekin apur bat erretxindu zen, bai, baina askoz ere handiagoa zen Txemaren barruko poza, ikusita Eider zela orain ezeren ideiarik ere ez zuena. Eider, hain aurrerakoia zen hura, Irlandara joatearen erabakia atentatu baten gorabeheran hartu zuen hura, egunero egunkaria" Mundua" ataletik hasten zuen
|
hura
, IRA eta INLAren arteko banaketari buruzko tesia egin zezakeen hura; Eider alegia, ez zela konturatu IRAko kide baten zakila ari zela jaten.
|
|
Pinguinoen kontu horrekin apur bat erretxindu zen, bai, baina askoz ere handiagoa zen Txemaren barruko poza, ikusita Eider zela orain ezeren ideiarik ere ez zuena. Eider, hain aurrerakoia zen hura, Irlandara joatearen erabakia atentatu baten gorabeheran hartu zuen hura, egunero egunkaria" Mundua" ataletik hasten zuen hura, IRA eta INLAren arteko banaketari buruzko tesia egin zezakeen
|
hura
; Eider alegia, ez zela konturatu IRAko kide baten zakila ari zela jaten.
|
|
Poz txiki bat zen
|
hura
, batailatxo bat guda handiaren barruan. Soldaduek ondo dakite, batez ere kalte sakonak pairatzen ari direnean, irabazitako gudaldi ñimiñoetan kontzentratu behar dutela poz guztia, bestela akabo.
|
|
Bila hasi zen, ezkerreko horman lehendabizi, atzeko paretan gero, goitik behera, lerroz lerro, argazki guztiei so. Askotan iruditu zitzaion hango
|
hura
Eider zela, eta gero beste hura. Zerbaiten bila?, galdetu zion neskak, eta Txemak keinu bat egin zion ezezkoan, edo ez zekiela, edo ez ziola galdera ulertu.
|
|
Bila hasi zen, ezkerreko horman lehendabizi, atzeko paretan gero, goitik behera, lerroz lerro, argazki guztiei so. Askotan iruditu zitzaion hango hura Eider zela, eta gero beste
|
hura
. Zerbaiten bila?, galdetu zion neskak, eta Txemak keinu bat egin zion ezezkoan, edo ez zekiela, edo ez ziola galdera ulertu.
|
|
Yes, erantzun zion Txemak: eman diezadakezu hango
|
hura
–Bi buru agertzen ziren argazki hartan:
|
|
bata Eider zen, irribarrez eta begiak beti bezain txinpartatsu. Bestea, aurpegi alaiko beltzaran
|
hura
, Rocío zen dudarik gabe. Ez, erantzun zion neskak, ezin dizut eman.
|
|
Batzuetan, bere gurasoak lo zeudenean eta beraz inork berbarik egiten ez zionean, kanpoko mundua imajinatzen saiatzen zen. Zer ote zen
|
hura
–Berak egunero ikusten zituen horma gorriztak, heste bihurriak, zain odoltsuak, kanpoan ere aurkituko ote zituen?
|
|
Ahalegin izugarria eginez, umeak begi ñimiñoak zabaldu zituen. Apur bat, bakarrik apurtxo bat, baina zirrikitu txiki
|
hura
nahikoa izan zen hormetako eta fokuetako argitasuna bere barruraino sartzeko.
|
|
Bidean aurrera eginez, gaelikoa entzun dut nire bizitzan lehenengoz, izenik gogoratzen ez dudan herri batean. Zelako poza hartu dudan belarrira harria baino gogorragoa egin zaidan hizkuntza
|
hura
entzutean! Alemaniera ematen zuen!
|
|
Ralph. Bai, aurreko gau hartan Duncan eta nire arteko elkarrizketa" kontrolatzen" ibili zen
|
hura
. Berarekin paseatuko al nuen galdetu dit.
|
|
Gau bat baino gehiago igaro zuen Txemak zoritxarreko Irlanda hartan lorik egin gabe, gogoratu ezinik ze kristo pasa zitzaion burutik disket
|
hura
aurkitu zuenean Eiderren gelako kutxa zahar batean. Ziurrenik ilusioa, nerabe garunbako batek bere gelako nesken koadernoak atzeko orrialdetik zabaltzen dituen bezalaxe, ea nonbaiten bere izena dagoen idatzirik.
|
|
Txemak ezin zuen begirik kendu. Bikote
|
hura
pertsona bakarra zen, esan daiteke burmuin edo bihotz bakarra zela. Akaso Eiderrekin inoiz lortu ez zuen batasuna.
|
|
Bada, neuk ere zenbait etapa erre nituen ordurako, eta txita
|
hura
oilo bihurtu zitzaidan eta kilkirra gosez hil zen, kilkir guztiak hiltzen diren lez. Arrainetako bat ere uraren azalean agertu zen goiz batez, hosto lehorra bailitzan.
|
|
" Win" idatzi, return tekla zapaldu eta testu prozesadorearen programara sartu zen. Disketaren artxibo zerrenda erakusten zion leihoa ireki eta, ariketa
|
hura
errepikatzen zuen orotan bezain misteriotsu, hantxe zeuden egiaren gordintasuna ezkutatzen zuten artxibo guztiak, bere zain. Zabalduak izateko irrikitan, brometako kutxatxo horietatik malguki batez bultzatutako pailazoak doinnng!
|
|
Eta modu etsiagoan" Eider"," Txema" (bereziki hau, oso modu etsian)," Rocío"," Irlanda"," Eire", aterpetxeen jabeen izenak... Txemari otu zitzaion
|
hura
Eiderren azpikeria berri baten hasiera izan zitekeela. Alegia, ez zela sekula Lahinchen egon, edo tertulia hartan ezagututako mutilen batekin pasatu zituela egunak eta beraz mutil horren izena hartu zuela gakotzat, edo Ipar Irlandako putakume haietako baten izena.
|
|
Beste norbait sartu zen sukaldera eta galdetu zion ea zertan zebilen bereak ez ziren poltsetan bilatzen. Txemak erantzun zion barkatzeko, ez zela konturatu plastikozko poltsa
|
hura
berea ez zenik, eta gainera bazihoala kalera eta agur.
|
|
Baina inoiz ez aurreko ispilurako hegaldian. Bestela ere nahiko garesti irten zitzaion Dingleko zerbeza
|
hura
, zer eta oraingoan ere erromantiko jarri eta beste ispilu bat hausteko.
|
|
Hain txarra al da ba? Izan ere, famatua egin zen nire astakeria
|
hura
, eta orduan ze emakumek izango du nirekin juntatzeko balorea. Baina beno, kontua da pokerrean oso garai txarra ari nintzela pasatzen, eta Allis kabroi hori nire egoeraz aprobetxatu zela.
|
|
Pittinka pittinka gure harreman
|
hura
hasierako komenientziatik urruntzen hasi zen, benetako bihurtzen, eta laster heldu zen momentua zeinetan egiaz disfrutatzen nuen Txemarekin. Jaietara joaten ginen; gustura herriko jaietan, baina askoz hobeto ingurukoetan edo urrunekoetan, eta zer esanik ez igande aspergarrietan supituan antolatzen ziren guateke ia anakroniko haietan (gure herrian mundu osoan baino hogei urte beranduago deskubritu ziren guatekeak).
|
|
Pozez hartu zuen Catherine hil baino egun batzuk lehenagoko IRAren hiru egunetako su etena, baina gobernu ingelesaren jarrerak apaldu zizkion hasierako ilusioak. Eta beno, holaxe joan zitzaion azken aste
|
hura
, Catherine O’Reilly hil zeneko astea, alegia.
|
|
Baina hala ere baziren urtean zenbait egun, gutxiegi horiek ere baina tira, gaua kasu, edo herriko jaiak, eta nola ez, inauteriak. Eta munduaren historia osoan ez zen egon
|
hura
bezain inauteri garrantzitsurik. Berarentzat gutxienez.
|
|
Eskolako neskatila
|
hura
pasilloetatik ikusten zuen egunero, bere lagunekin hizketan eta barrezka, eta berak, mutikoak, komunera joan behar izaten zuen, ileak ondo zituen egiaztatzera, eta berriz ere (etxean hainbestetan egin arren) Bogart en keinu autosufizientea entseiatzera.
|
|
Zein baino zein. Aitortu behar dut apurtxo bat kostatu zaidala ahoskera yankiz jantzitako izen
|
hura
ulertzea. Edonork esango luke, eta gehiago bere izena ezagututa eta aurpegi beltzarana ikusita, Rocío andaluziarra dela.
|
|
Harik eta, bi egun haien buruan, Eider azaldu zen arte Rocío eta Txema hitz egiten ari ziren tabernako izkinatxora. Aurpegi alaiz zetorren Eider, eta gogo nabarmenak erakutsi zituen Txemarekin hizketan zebilen
|
hura
ezagutzeko. Aurkezpenen ostean, garai hartan herrian puri purian zegoen gaiaren azken berria ekarri zuen Eiderrek:
|
|
Ile laburra, horitik hurbilago ilunetik baino. Eta irribarre lasai
|
hura
, larregi bortxatu gabea, soilik iradokiz. Hantxe zegoen Ralph.
|
|
" Nire antza zuenarekin, ezta?", galdetu dit. Ez dakit postal
|
hura
bidaltzea oso ideia ona izan zen. Hona heldu naizenetik hiru bat bider baino ez dut ikusi Jabi:
|
|
Eta beste aldakuntza bat, guztiz beharrezkoa: ...ra joateko ibilbidea aldatu, bestela egunero ikusi zituen herriko plaza (lehendabiziko musua, pipak janez orduak hegaka pasatzen ziren garaiak), zinema (dozenaka pelikula, eskutik helduta ikusiak), telefono kabinak (handik eta handik, eta baita handik ere milaka bider Txemak Eiderren etxera deitzeko erabiliak), eskaparateak (eta islatzen zuten irudia, bizkarretik eta gerritik helduta zihoan bikote
|
hura
), Eiderren etxea (zer esan), tabernak (eta musu gehiago, eta ondo horditutako betirako promesak), eta leku gehiago. Izan ere, oroimenak akuilurik badu, hori elkarrekin bizitako tokiak dira.
|
|
Txemak ingurura begiratu zuen: boy scout itxuraz jantzitako gazteek betetzen zuten egongela
|
hura
, beste funtziorik ez zuena harrera lekuaren eta logelen arteko hutsunea betetzea baino. Zenbait sofa, telebista bat etengabean Killarneyko irudiak eskaintzen, hamar bat boy scout, eta bera, sofan jarrita, nora begiratu ez zekiela.
|
|
Txemaren malko guztiekin sartu zuten bertara, eta zulo ilunera begira geratu zen, apurka apurka adreiluz estaltzen ari ziren zulora begira, betiko, betiko eta betiko Eiderren irudia gorde nahi izan balu bezala. Zulo
|
hura
txikiegia zen Txemaren negarrekin betetzeko.
|
|
Hori, azkena. Eta gainera, zertarako eskuratu nahi zuen berari ez zegokion oroimen puska
|
hura
–Ez al zen errazagoa erosi berri zuen pisutxoan geratu eta gauza onenekin gogoratzea?
|
|
Neskak behetik ikusten zuen bere gaineko koltxoiak nola irudikatzen zituen Txemaren besoak, ipurdia, belaunak. Behintzat hori pentsatu zuen Txemak, gora begira egongo zela azpiko oheko neska
|
hura
. Badaezpadan ez zuen begiratu, zeren gainera askoz ere atentzio handiagoa eman baitzion beste gauzatxo batek.
|
|
Ikusi zuen azken egunaz oroitu zen. Tabernatik joan zen egun hartatik ez zuen gehiago ikusi, ezta haragizko arroila sortzen zuen eskote
|
hura
ere, begien zoritxarrerako.
|
|
Agian hainbeste fijatu zen aspalditik ikusi gabeko hartan, non ez zuen beste inor ikusi kalean. Hori izango zen beharbada, baina zena zela ere, nahiko bakarrik sentitu zen emakume
|
hura
aurkitzean.
|
|
Eta orain, Irlandan, Txemak Rocío
|
hura
gogoratzen zuen. Agertzeko eta desagertzeko zuen ahalmena.
|
|
Agertzeko eta desagertzeko zuen ahalmena. Eider tabernara sartu zen egun hartan bertan desagertu zen Rocío; eta Txemaren neskalagunari orduak baino falta ez zitzaizkionean Irlandara abiatzeko, orduantxe azaldu zen berriro neska liluragarri
|
hura
. Horrek ere bazuen zerbait ikustekorik heriotzarekin.
|
|
Ez zuen erabat tente, ezta antzik ere, baina argi zegoen zakil talotxoak gorunzko joera hartu nahi zuela. Rocío García de Mainuetaren irudia hartu zuen gogoan, bere titi mardulak, berarekin oheratzeko izan zuen aukera
|
hura
. Oraindik ere bazuen aukerarik.
|
|
Eta han, bailararen oinetan, eliza baten dorrea ikusi nuen. Gero beheraxeago jaitsi eta hildako herri
|
hura
aurkitu nuen.
|
|
haurren jolasak, txutxu mutxuak, inbidiak, ganaduaren ibilerak, jaiak, auzokideen arteko gorrotoak. Hori bururatu zitzaidan harlauzen gaineko tap tap
|
hura
horma guztietan errepikatzen zen bitartean.
|
|
Ez dakit txistuka ari nintzen, bakarrik nagoenean ohi dudan bezala. Baina dena dela, supituan isildu nintzen egongela hartara sartu eta, lurrean jesarrita, itxura zaharreko gizon
|
hura
aurkitu nuenean. Begiak zabal zabalik zituen, niri begira, jainko baten agerpena espero duenak bezala.
|
|
Bizia. Eta gela honetako leihora irteten zen neska
|
hura
, goiz eta arratsalde. Beti ikusten nuen leihoan.
|
|
Bere izena ere ez dakit. Eta barregarria irudituko zaizu, baina ezkondu ez banaiz neska
|
hura
berriz aurkitzeko esperantza dudalako da. Nire 60 urteekin, pentsa.
|
|
Gero aurrera segitzen nuen, horko kaletik, ikusten? Hango horma
|
hura
kanposantua da. Inoiz ahaztuko ez zaidan beste zerbait da hori:
|
|
Eta artean 18 urte inguru izango nituen, baina txikitatik neraman zerbait zen, zer egingo diogu ba? Eta beno, urtegia egin zutenetik, abuztuero edo sikatearen erruz herria agerian geratzen denero, etxe honetara etortzen naiz, neska
|
hura
noizbait itzuliko delako. Badakit itzuliko dela.
|
|
Baina ez, ez zegoen batere gaizki, kontuan izanda ez zela hiriko auzorik liluragarriena ere. Eta askoz ere pisu politagoa izango zen Eider berarekin bizitzera joan izan balitz, baina ez zuen urrats hori ez bat ez bi eman nahi, eta Txemak ere ez zuen txarto hartu erabaki probisional
|
hura
. Zeren probisionala zela ulertzen zuen, argi baitzegoen denboratxo bat igaro ondoren Eiderrek maletak egingo zituela euren maitasun habiara joateko.
|
|
Holakoetan ez zitzaion pentsamendu positiboegirik etortzen. Jakin bazekien Eider bat bateko bidaia
|
hura
prestatzen ari zela, baina gonbidatu ere ez zuen egin, ezta hitz laurden bat ere, berarekin joan nahi zuen galdetzeko. Ezertxo ere ez.
|
|
Ez, begien bistakoari beti modu tragikoan so eginez gero, aspaldi zen Txema zoroetxe batean. Adibidez, zenbait urte lehenago Eider eta beraren arteko harremana kili kolo utzi zuen esperientzia mingarri
|
hura
etorri zitzaion burura. Udalekukoa.
|
|
Baina printza txikiak sartzen zitzaizkion burmuinaren zirrikituetatik, hala nola esperientzia txar haren lekuko izandako udalekuaren izena, eta ondorengo egunetako haserre eta beldurrak... Baina ez zuen nahi, ez zuen gertaera
|
hura
gogoratu nahi, iraganaren zakuan sartuta mantendu nahi zuen, eta hura dena aspaldi bukatu zela esaten zuen Txemak ahots ozenez, bere buruak entzun zezan edo. Ez zitzaion oroipen hura askotan etortzen, eta nahiago zuen horrela.
|
|
Baina printza txikiak sartzen zitzaizkion burmuinaren zirrikituetatik, hala nola esperientzia txar haren lekuko izandako udalekuaren izena, eta ondorengo egunetako haserre eta beldurrak... Baina ez zuen nahi, ez zuen gertaera hura gogoratu nahi, iraganaren zakuan sartuta mantendu nahi zuen, eta
|
hura
dena aspaldi bukatu zela esaten zuen Txemak ahots ozenez, bere buruak entzun zezan edo. Ez zitzaion oroipen hura askotan etortzen, eta nahiago zuen horrela.
|
|
Baina ez zuen nahi, ez zuen gertaera hura gogoratu nahi, iraganaren zakuan sartuta mantendu nahi zuen, eta hura dena aspaldi bukatu zela esaten zuen Txemak ahots ozenez, bere buruak entzun zezan edo. Ez zitzaion oroipen
|
hura
askotan etortzen, eta nahiago zuen horrela.
|
|
Kasualitatez udaleku berean lan egitea egokitu zitzaigun koadrilako bi. Noski, ez genuen serio hartzen txantxa inozo
|
hura
, baina nik ez dakit hainbeste errepikatzearekin Jabik erdi sinetsi ote zuen. Edo bestela agian pentsatu zuen" koño, ba zergatik ez?", edo beharbada suposatu zuen ez zela hain txantxetakoa eta kanpotik (besteen begiradatik) argiago ikusten zela gure artean existitzen omen zen kimika berezia.
|
|
Ba momentu horretan nik horixe ikusi nuen. Gero, hau guztia Rocíori kontatzean (eta gehiago orain, idaztean), iruditu zitzaidan nire esperientzia
|
hura
ere heriotza txiki bat izan zela. Hil egin zitzaidan Jabi lagun bezala ikustearen begirada errugabea (ordutik aurrera beste era batean ikusten baitut), hil egin zitzaidan nire mundu orekatua, errealitatearen gainean nuen kontrola, errespetua, konfiantza, eta Txemak gure harremanaren eternitatean sinesten zuen garaia ere hil zen.
|
|
Honek ere oroitzearen kronika fidela eraiki zion minutu gutxitan, eta nostalgiaz gogoratu zituen jairik jai ibiltzen ziren denbora haiek, bafleen ondoan eurak ere rock radikal baskoaren parte zirela sinetsi nahirik; eta batez ere sinetsi nahirik eztarria urratu arte botatzen zituzten hitz eta mezu haiek beraien soinu banda osatuko zutela bizi ziren artean. Eta musika lasaiagoa ere hantxe zegoen, biak bakarrik zeudenerako; eta azken denboretan Eiderrek hainbeste gozatu zuen beste musika
|
hura
ere, zelta alegia. Eta harekin batera beste herrialde askotako doinuak.
|
|
Bai, lurralde hark liluraturik utzi zuen Eider, eta miresmen horren lekuko ziren The Chieftains, De Dannan, Van Morrison, Mary Black, Christy Moore eta Davy Spillane, beste askoren artean. Azken horren kasetea sartu zuen pletinan, eta abdukziotik hurbil egon zitekeen zerbait sentitu zuen; hainbeste, Irlandako giroan murgilduta aurkitu baitzen bat batean, nahiz eta herrialde
|
hura
argazkietatik baino ez ezagutu.
|
|
Orduantxe aurkitu zuen zapata kutxa
|
hura
. Berez, gelara sartu zen unean ikusi zuen, hantxe, ohearen ondoko txoko batean.
|
|
Bihotza galapaka hasi zitzaion, tripetatik ahoraino hedatutako bero batekin batera. Davy Spillaneren doinuak etengabean oihukatu zuen gela
|
hura
ere Irlanda zela, eta bazirudien gaita eta uilleann pipe guztiak askoz ere indartsuago jotzen hasi zirela, Txemak etiketa gainean" Eire" irakurri zuenean.
|
|
Ordenagailura joan zen zuzenean. Arraroena zen disket
|
hura
beste guztiekin batera ez aurkitzea, eskutitzez beteriko kutxa batean baino. Txemak ezagutzen zituen Eiderrek Irlandan bizitako guztiak, nola herrialde guztia ibili zuen eta aterpetxeetan lo egiten zuen, eta bertako pub zaharretan izan zituen mozkorraldi eta elkarrizketa luzeak, edota hango kondairak eta paisaiaren berezitasunak zenbateraino maite zituen.
|
|
Ondo gogoan zuen, bai. Zehaztu gabeko ordu txikiren batean atera zuen gaia, eta Txemak une hartako mozkorraldiaren ondoriozko pozari egotzi zion Eiderren supituko amets
|
hura
. Aspaldi hartan perretxikoak bailiran sortzen ari ziren ukitu zeltiko artifizialeko pub batean gertatu zen.
|
|
Beno, gure amorraziorako, zeren Txemak ere bide bera egiten baitzuen. Eta
|
hura
zen koadrila itxura geneukana: parejatxoa erdian, muxuka eta algaraka; eta albo bakoitzean, isilik eta uzkur, Txema eta ni.
|
|
Esnatzerakoan mingainaren zapore garraztuarekin egin zuen topo, eta behin eta berriz igurtzi zuen aho-sabai partean iragan gaueko alkoholaz estalirik segitzen zuen trapu likits
|
hura
. " Agg... ez zirudien ba, hainbeste edan nuenik ere", baina bai, Santiago kalea luze samarra ere bada, eta gainera bere luzeraren erdia tabernek betetzen dute.
|
|
Zerbaitetan behintzat asmatu zuen: Jabi gorputz ezagun baten ondoan esnatu zen,
|
hura
ere jota seguruenik, baina eskua Tereren izter beroen aterpean, eta arnasa pausatua bere neskalagunaren ile adatsen korapiloetan sartu eta galtzen zitzaiolarik. Behintzat.
|
|
Beste alde batetik, ordea, pozteko balio zioten arrazoi berberek izugarri mintzen zuten Txema, zeren Eider hilda baitzegoen, ederki bota zionez bere neska izandakoaren amak. Eta sentitzen zuen (nahiz eta guztiz onartu ez) alferrik zebilela bidaia
|
hura
berreraiki nahian, alferrik zebilela itsasoaren hondoan itsatsitako aingura bati lotuta. Eta txarragoa zena:
|