|
2000
|
|
|
Urte hartan bertan, Ordizian Gipuzkoako gazteen txapelketa irabazi nuen. Handik aurrera Andoainen lau lagunen arteko txapelketa jarri zuten eta
|
hura
ere nik irabazi nuen. Loiola irratian ere jarri zuten bat:
|
|
|
Horrelako txapelketarik ez da sekula izan. Orain dela urte batzuk izan zen Pernando Amezketarra txapelketa,
|
hura
ere taldeka jokatu zena eta askok diote aurtengoa haren antzekoa izan dela. Baina orduan bigarren mailako bertsolariak hartu zituzten.
|
|
|
Garai latzak ere igaro zenituzten Guk taldean. Joanes Borda atxilotua izan zen eta IK erakundearen bozemaleak zineten fama
|
hura
ere hor zen...
|
|
|
Ikusmina piztu du Zuberoan Pier Paul Berzaitz muskildiarrak idatzi pastoralak, emakume bati eskainitako lehena baita duela 20 urte Etxahun Iruriren" Iparragirre" pastorala Urdiñarben egin zenez geroztik. "
|
Hura
ere ez zen sobera ongi hartua izan, baina Etxahun Iruri egilea aitzineko urtean hil zelako edo, pastoralean emakumeak kargua hartzea errespetatu zen", kontatu digu Berzaitzek. Pastoralgile berritzailea dugu Pier Paul.
|
|
|
27.700 profesional euskaldunen datuak eskaintzen dizkigu Artez Euskara Zerbitzuak kaleratu berri duen" Euskaldunon Gida eta Posta Kodeak" izenburua duen zerrendak. Beraz, dagoeneko badugu nora jo profesional baten beharra izan eta
|
harekin
ere euskaraz egitea nahi dugunok! Alde ederra dago 1990 urtean lehen alea kaleratu zutenetik, orduan 6.000 profesional ingururen datuak baino ez baitzituen eskaintzen.
|
|
|
Frantzian irakasleak profesionalki oso onak ziren, hemengoak baino hobeak. Baina bestela, hezkuntza frantzes
|
hura
ere oso politizatua zen: " La France!" eta historiari ematen zioten interpretazioa:
|
|
|
Bertsolariak garai horretan gainera bazuen aukera eta onarpen bat ere halako diskurtso euskaltzale abertzale bateragarri bat egiteko, gainerako alorretan baimenik ez eta hor, bere zailtasunekin egin zitekeena edo egiten zena gutxienez, zigorrak zigor. Diskurtso ofizialarekiko desobedientzia modu bat bazen
|
hura
ere eta jende askok onartua. Jaialdi eta Txapelketetako jendearen erantzuna arrakastaren adierazle.
|
|
|
Juaristiren ustez Miranderen izena aipatu behar da,"
|
hark
ere horrela idazteko joera baitzuen, izu guztiak leuntzeko ariketan beharbada." (El Diario Vasco VI)
|
|
|
Jarrai luzaz idazten, Txillardegi, eleberriaren suspertzailea garai beltzean, Euskara Batuaren aita, Emile Zola frantses idazle handia bezala hartze zuen (zorzitzaion) eserleku batetik bazter utzia, besteren eskergabez eta bere diplomaziaeskasez... Baina «J, accuse!» gutun miragarria Dreyfus en alde idatzi zuen
|
hura
ere ezzen diplomata horietakoa, eta gisa batez hobe. Aupa Jose Luis adiskidea, uztarririkonartzen ez duen euskalduna!
|
|
|
Beste batean amamaren etxean ikusi zuten katu bat etortzen, gau batez. . Tejabana, ko teilatutik kamarako leihoraino altxatzeko, leiho hegian eskuak ipini zituenkatuak, «eta amamak gura eutsezan eskuak ebagi», baina aititak esan zion uzteko, gizon
|
harek
ere «umeak eudiezala asko, eta eroan dagiela artoa». Zorroa hartu lepoaneta eroaten ikusi zuten, eta amama ondora joan zitzaion:
|
|
|
«baina hori egiazkoa, ez antzinako sorginen kontuak eta horreek, ez: hori ikusia».Beraz,
|
hark
ere bereizten ditu mitoa, gezurra, eta mitoaren arraberritzea, ikusia?. Psikologikoki ulertzen dena, mitoak gezur fama izanki, hobe harengandik urruntzeazinez sinesten dena.
|
|
|
Istorioa horrela birkonposaturik, historia sumatzen ahal dugu: edozein arrazoirengatik* Marcos komentutik joango zen edo botako zuten, eta menturaz amaren heriotzaren garaian jazo zelako, gertakari hori ere mitoaren gakoaz interpretatu eta aitarenparte txarrekoak edo haien ondorioak semeari lotu zizkioten,
|
hari
ere bizkarreratusorginkeria, superiore batek egiaztatu eta guzti.
|
|
|
Argiegi zegoen. Berak, Eiderren lekuan egon balitz, momentuan jakingo zuen ez zela normala sei tipo batera ibiltzea Irlandan zehar, eta tabernako borroka
|
hura
ere susmagarria zen, eta Ralph nazkagarri hura Eiderren eta Duncanen elkarrizketa kontrolatzen, eta atentatua; eta Rocío autobusean, Dinglera ez joateko erreguka.
|
|
|
Uste dut Rocío Pérez de Mainueta deitzen zela. Txemarekin ibiltzen hasi eta urte bat edo bira izango zen, bai, eta
|
hark
ere begi dizdizariak zituen. Baina horrek ez du zerikusirik idazten ari naizenarekin.
|
|
|
|
Hura
ere arriskutsua zen, Eiderrek ezagututakoaren antzera. Hain arriskutsua, ezen euren arteko konfiantza punturik gorenera heldu zenean bere etxera joateko proposamena luzatu baitzion Rocíok Txemari.
|
|
|
Ikusi zuen azken egunaz oroitu zen. Tabernatik joan zen egun hartatik ez zuen gehiago ikusi, ezta haragizko arroila sortzen zuen eskote
|
hura
ere, begien zoritxarrerako.
|
|
|
Ba momentu horretan nik horixe ikusi nuen. Gero, hau guztia Rocíori kontatzean (eta gehiago orain, idaztean), iruditu zitzaidan nire esperientzia
|
hura
ere heriotza txiki bat izan zela. Hil egin zitzaidan Jabi lagun bezala ikustearen begirada errugabea (ordutik aurrera beste era batean ikusten baitut), hil egin zitzaidan nire mundu orekatua, errealitatearen gainean nuen kontrola, errespetua, konfiantza, eta Txemak gure harremanaren eternitatean sinesten zuen garaia ere hil zen.
|
|
|
Honek ere oroitzearen kronika fidela eraiki zion minutu gutxitan, eta nostalgiaz gogoratu zituen jairik jai ibiltzen ziren denbora haiek, bafleen ondoan eurak ere rock radikal baskoaren parte zirela sinetsi nahirik; eta batez ere sinetsi nahirik eztarria urratu arte botatzen zituzten hitz eta mezu haiek beraien soinu banda osatuko zutela bizi ziren artean. Eta musika lasaiagoa ere hantxe zegoen, biak bakarrik zeudenerako; eta azken denboretan Eiderrek hainbeste gozatu zuen beste musika
|
hura
ere, zelta alegia. Eta harekin batera beste herrialde askotako doinuak.
|
|
|
Bihotza galapaka hasi zitzaion, tripetatik ahoraino hedatutako bero batekin batera. Davy Spillaneren doinuak etengabean oihukatu zuen gela
|
hura
ere Irlanda zela, eta bazirudien gaita eta uilleann pipe guztiak askoz ere indartsuago jotzen hasi zirela, Txemak etiketa gainean" Eire" irakurri zuenean.
|
|
|
Zerbaitetan behintzat asmatu zuen: Jabi gorputz ezagun baten ondoan esnatu zen,
|
hura
ere jota seguruenik, baina eskua Tereren izter beroen aterpean, eta arnasa pausatua bere neskalagunaren ile adatsen korapiloetan sartu eta galtzen zitzaiolarik. Behintzat.
|
|
|
Halarik ere, derradan ezen esperientza
|
hartarik
ere ez nintzela esku hutsik jalgi, zeren, logika guztien arabera iguriki zitekeen bezala, kolpe haren eraginaz, kolpetik ikasi bainuen ikasi beharrekoa, lezione bakar ezin emankorrago hartan, eta deliberatu nuela, handik harat, ezen zuhurra izan behar nuela, azeriak bezala, zeinak, badu ere bere biloa erakusten, ez baitu bere asmorik biluzten, eta entseiatu beharra nuela, halatan, baldin inguruko...
|
|
|
Baina, oker ez banago, jauregiari buruz egin dizudan deskripzionean, ez dizut ziega haren berri ere eman, zer zen eta nolakoa zen, ezta nondik zetorkion izen
|
hura
ere, eta hori ere ez genuke kontakizun honetan sobera, jakin dezazun zein zen ene beldurra eta ene izu ikara harat sartu aitzin.
|
|
|
Nola ez zitzaizkion, osaba Joanikot bezalako gizon bati, hitz haiek buru buruan sartuko, eta nola ez zituen, bada, bere bizitzaren ardatz bihurtuko? Eta nola ez zuen amets eginen kartari zerion spiritu franko eta liberal harekin, baita hiru anaiek sinboliza zezaketèn Nafarroa harekin eta aro
|
harekin
ere, halako moldez, non azkenean idealizatu eta Nafarroako historiaren urrezko arotzat hartu baitzuen, bere baitarako bai behintzat...?
|
|
|
Zeren, nola mundu fisikoan badiren aparatuak urruna hurbilarazteko, kasik gure baitaraino, arimak ere baitu bere teleskopioa, zeinak gure baitaren baitaraino sartzen baititu, denboran barrena, nehoiz ere bizi izan ditugun gertakiak eta iduriak, eta memoria da teleskopio hori. Konparazione, orain zahartu samarra nagoela eta adinean gorat noala, ezin urrunago dakusat haurtzaroa, baina haur
|
hura
ere hemen daukat, neure baitaren baitan, noiz eta memoriaren talaitik hari beha paratzen bainaiz.
|
|
|
Eta, osabak latinezko hitz haiek erranez gero, armairu baten gainerat hurbildu zen, non baitzituen harri biribil batzuk, berak errekan bilduak, eta biribilena hautatu eta mahai gainean utzi zuen, mapamundiaren ondoan. Gero, kandela bat piztu, eta
|
hura
ere mahai gainean paratu zuen, segidan leihoen estaltzeko, oihal beltz batzuk errezeltzat harturik.
|
|
|
Eta malko bat isuri zitzaidan, bozkariozko eta arraitasunezko malkoa. Eta oroitu nuen gaztetako gorroto hura, eta gorroto
|
hura
ere besarkatu eta besoen artean urtu zitzaidan, zeren maitasuna ederra da, denik ederrena, baina gaztetako gorrotoak emaiten zizkion ene maitasun hari erliebea eta bolumena —nola zuriak beltzari eta beltzak zuriari—, baita izaitea eta izatasuna ere, azken finean.
|
|
|
Ikusirik ene bizkarra, hain urratua eta hain odoldua Jainkoaren amoreakatik, saindutzat eta heroitzat hartuko ninduten bertze edozein tokitan, baina etxe hartan ez, zeren guztiek ere zorotzat eta burugabetzat jotzen baininduten, itxuraz. Luthertarren edo bertze herese suerte batzuen habia ote zen, bada, zinez, etxe
|
hura
ere...?
|
|
|
Klotok goruari eusten zion, Lakesisek haria iruten zuen eta Atroposek haria ebakitzen, eta uste dut ezen hauxe dela Atroposen ordua —eta, kontsolatu nahi ninduelako edo, gaineratu zuen—: Ez larritu gehiegi, Joanes; izan ere, filosofoak ongi erran zuen bezala, heriotza da gaitz guztien sendagarri —eta liburu haiek eman zizkidan ondoren, Axularren Gero
|
hura
ere tartean, baita Erasmoren Enchiridion militis christiani ere.
|
|
|
—Nik ez nuen, bada, deabruaren itzalik ikusi harat jaitsi nintzenean! —ihardetsi zion osabak,
|
hark
ere hatza luzaturik—: Noiz zabalduko dituzue begiak, ez beldurraren leihorat, baina zientziaren eta jakintasunaren leihorat?
|
|
|
‘Ez dago Jainkorik’", anaiaren iduri eta figura hura gogoan! Izan ere, jaun André, anaia hil ote zitzaion ezjakin ustezko
|
hari
ere, zauri bat gaizturik eta gaizkoaturik, halako moldez, non krudeltasun hura gehiegizkoa egin baitzitzaion, zeren oinaze oinazetsuak anaiaren betartetik egiten baitzion bi aldiz irri?
|
|
|
Zeren, amets hartan, jauregiko gelan sentitu bainintzen bat batean eta supituan: Mattin eta biok geunden, bakoitza bere ohe gainean biluzik; bi oheen arteko hutsunean, berriz, jainkosa bat bezala zetzan Elbira —Mattinek eta biok maite izan genuen neska—,
|
hura
ere biluzik; zakila zut nuen, eta argi bat nuen eskuan... eta argi hartaz zakila ukitu, eta zakila suge bihurtu zitzaidan, ustekabean; behatu nion Mattini, eta hark ere bertze hainbertze egin zuen; eta sugeak elkarrenganat abiatu, borrokan hasi, eta eneak Mattinena irentsi zuen; eta aitzina egin zuen sugeak Elbiraganantz eta, neskak irri lizun bat egiten zuela, zangoak zabaldu, eta han nonbait ga...
|
|
|
Zeren, amets hartan, jauregiko gelan sentitu bainintzen bat batean eta supituan: Mattin eta biok geunden, bakoitza bere ohe gainean biluzik; bi oheen arteko hutsunean, berriz, jainkosa bat bezala zetzan Elbira —Mattinek eta biok maite izan genuen neska—, hura ere biluzik; zakila zut nuen, eta argi bat nuen eskuan... eta argi hartaz zakila ukitu, eta zakila suge bihurtu zitzaidan, ustekabean; behatu nion Mattini, eta
|
hark
ere bertze hainbertze egin zuen; eta sugeak elkarrenganat abiatu, borrokan hasi, eta eneak Mattinena irentsi zuen; eta aitzina egin zuen sugeak Elbiraganantz eta, neskak irri lizun bat egiten zuela, zangoak zabaldu, eta han nonbait galdu zen animalia herrestaria; eta plazer handi batek inarrosi zizkidan orduan barrengo zainak eta barrenagokoak, eta halatan itzarri nintzen, hain bustirik eta hain ...
|
|
|
Eta hala abiatu nintzen egun batean Salamancarat, kontzientzia, beti bezala, eskrupuluaren pipiak jana eta zuhirindua, baina baita studioen esperantza
|
harekin
ere...
|
|
|
Baina, deusetan aitzinatu baino lehen, derradan ezen Salamancarako bidea Burgostik egin nuela eta ez nukeela ahantzi nahi, halatan, bertako katedralak eragin zidan zirrara eta inpresionea... Ordea, Burgosko katedralarekin korapilatzen hasi baino lehen, natorren zuk Salamancako unibertsitatean eman zenigun lehen eskolaren deskribatzerat, alde batetik, zeren abiapuntu ezin hobea izan baitaiteke, eta, bertzetik, zeren eskola
|
hura
ere ezin hobeki etor baitakiguke, katedralari buruzko gogoeta egiteko bide batez, eta haren signifikantzaz mintzatzeko, zeharka bada ere.
|
|
|
Eta urbiaindar guztiek zerabilten ipuin hura mihian, kezkatsu eta antsiatsu, baita gure aitak eta Mattinek ere... ...hantzi bainuen ezen haren irakaspenetarik ikasi nuela ez zitzaiela ipuinei kasu handirik egin behar, eta ongi frogaturik nuela, halaber, ezen, puntu hartaz denaz bezainbatean, arrazoin zuela... eta zeren argi eta garbi erran baitzigun tigre bezatzaileak, bertzalde, ezen suerte hartako tigreek egunez ehizatzen zutela, nekez gauez; aita eta Mattin, haatik, zernahi sinesteko prest zeuden, baita ipuin
|
hura
ere, harik eta ipuinak biak hartu zituen arte.
|
|
|
Zeren uste baitut ezen Hiponakoaren aipu bakarra egin zenuela: haren mila aipu egin zenitzakeen, balantzaren apur bat orekatzeko, baina ez, zeren etsenplu hura hautatu baitzenuen, soka berekoa
|
hura
ere: In dubiis libertas.18 Akinokoa, berriz, ezta aipatu ere.
|
|
|
Joanen nauk... baina ez nikek garantiarik gabe eta zuei segurantzarik eman gabe joan nahi. Eta, horretarakotz, koadro bat pintatu nahi nikek Urbiainerat joan aitzin, gutieneko mugaren gainetik ote nagoen jakiteko, zeren pintzelak ez baititut aspaldidanik hartu, eta Jainkoak zekik nekièn guti
|
hura
ere ahantzi ez ote dudan. Baina dirurik gabe nagok, eta...
|
|
|
ez diat asmatu. Aitak irakatsi bezala, nik ere Urbiaingo inperio tipia zabaldu nahi izan nian... eta horregatik erosi nian Olabeko ola, han Irunen, baina
|
hura
ere gaizki zoak. Joanikotek bezala egin behar nian nik, benturaz, bere aldian, eta bizitza zientziari edo arteari eskaini, zeren garbi baitago ez nintzela negozioen mundurako jaio...
|
|
|
Hirugarren egunean, finean, afalorduan, historia harrigarri hura gertatu zitzaigun... zezen ikuskizunaren gibeletik kontatuko dizudana, baina orain zerbaitean aitzinatu nahi nizukeena, erranez ezen historia
|
hura
ere eskrementuekin loturik zegoela, baina ez nolanahiko eskrementuekin, berehala ohartuko zaren bezala.
|
|
|
Bigarren zezena gure aitak toreatu zuen, arkabuzez tiro egitea toreatzea bada bederen —aitaren auzia, ordea, ez zen toreatzea edo ez toreatzea, baina errege Felipe IV.aren parean paratzea,
|
hark
ere, kondearen eta dukearen erranetan, bertze hainbertze egin baitzuen Madrilen, zezen ikuskizun batean—, zeren, bertzenaz, Curro Banderas zeritzàn toreatzaileak toreatu baitzuen. Hiruzpalau burtzi soilik sartu zizkion toreatzaileak zezenari, eta bere morroietarik batek haga luze batez zulatu zion bizkarra, lau hankakoak odol apur bat gal zezan eta, halatan, ahul zedin.
|
|
|
Baina zezena, halarik ere, kementsu zegoen artean eta, aitak zaldi gainetik zirikatu zuenean, indartsu abiatu zen hura... harik eta tiro hots bat entzun, eta zezena hil mutu geratu zen arte. ...tekeela —ez al zen, bada, Zeus bera ere zezen historia haietarik batean ere nahastu, noiz eta zezenaz mozorrotu baitzen, Europa zeritzan neskatxa bahitu eta Kretarat eraman ahal izaiteko? — baina, ondikotz, tiroaren eraginagatik aitak gibelerat egin zuen... hain gibelerat, non zalditik erori eta hantxe geratu baitzen, ipurdi gainean, lurrean iltzaturik bezala, grabitate indarraren meneko
|
hura
ere, jauregiko jaun eta jabe zen arren, bertzalde. Eta egiaztatzen nuelarik, gisa hartan, ezen harrotasunetik ahalkerako bidea ezin laburragoa dela, txalo, biba eta bertzelako oihuen artean, irri bat baino gehiago ere entzun ahal izan nuen, tragediaren hariak eta komediarenak orduan ere korapilaturik eta bat eginik.
|
|
|
—eta, behakoa are gehiago zorrozten zuela, eran tsi zuen—: Ba al dakik ezen bere denborako greziarrek fedegabetzat izan zutela
|
hura
ere. Zeren baitirudi planetak bezala gabiltzala gu ere, biraka, iragan puntuetarik berriro iragaiten garela...
|
|
|
Baina ezta bertze edozein bi pertsona ere, benturaz, nork bere mundua duelako, propiala eta berezia, eta nor bere mundutik mintzatzen delako, azken batean. Izan ere, demagun gure edozein konbertsazionetan" sagarra" aipatzen dugula; baina ene sagarra —Elbirak eman zidan sagar ezti ahanztezin hura, zeren eta lehen musua ez baita nehoiz ere ahanzten— ez da zure sagarra —Donejoane bezperan jan zenuen sagar hura, oraino ere gau hartako sua oroitarazten dizuna—, ezta
|
harena
ere —otsailean edo sagardo bihurturik nahiko lukeen festazale hordiarena, zeinari txalapartaren hotsak ere oroitaraziko baitizkio— Eta euskaldun guztiok sagar deitzen diogu sagarrari, baina bakoitza bere sagarrak bizi du, bakoitza bere zoroak bizi duen bezalaxe.
|
|
|
—Baina bertze bihozkada bat ere izan diat, eta nagok ezen gure Zientziaren Elizak bertze kide bat irabaziko duela hemendik gutirat: Pedro Huiziz ari natzaik, zeren eta
|
hark
ere libertatea baitzuen amets gaztetan... Eta gehiegi aldatu ez bada, nola igurikitzen baitut...
|
|
|
Izan ere, erran berri dizut ezen, gogoratzen dudan neurrian, sentitzen zuena erraiten zuela aitona Nikolasek eta erraiten zuena sentitzen: ez zuela deus ere gordetzen, alegia, eta zen bezalakoa onartzen zuela etxeko iragana... nahiz eta ez nagoen oso segur, zeren eta iragan hark bere kontradikzionea baitzuen, kontzientzian barrena itzal bat bezala luza zekiokeena, eta uste dut ezen itzal
|
hark
ere egitekorik aski eman ziola, ez dakit bizitza osoan, baina bai bizitzaren azken aldian. Eta segur nago eta gero eta segurago nago ezen itzalpean nahi izan zuela itzal hura, baina ezin izan zuela, halako suertez, non itzalak itzali baitzuen aitona bera ere, finean.
|
|
|
Muga haien aitzinean, ordea, bazuen dohain bat, gizonen artean batere ohikoa ez dena, eta zen ezen bazekiela bere mailaren eta bere neurriaren berri, eta haren arauaz jokatzen zuela, itxurarik egin gabe. Gurasoak, izaitez, laborariak zituen, eta ez zen bere etorkia ezkutatzen ibiltzen; etxeko zamaria asto bat zuen, eta ez zen Kaligularen zaldiari beha bizi, bere asto
|
hura
ere kontsul noiz eginen ote zuten, halako moldez, non ez baitzuen zaldirik nahi izan, bai gurasoek eta bai aitona Nikolasek ere zaldi eder bat erregalatu nahi izan ziotenean, jende printzipalaren eredurat eta haien idurirat ibil zedin.
|
|
|
Gabrielitarrek ez ditek, oro har, Corsini, Pazzi edo Pittitarrek duten maila eta gradua, baina gabrielitar harena etxe printzipal bat zuan eta oraino ere duk, eta hamar urtez aritu ninduan haren zerbitzuan, harik eta Constanza zeritzàn hogeita bi urteko eperrak, gabrielitar haren iloba zenak, tentatu eta narritatu ninduen arte... Baina kontu
|
hura
ere ez zuan behar bezala joan, eta etxeko andereak saloi batean musuka harrapatu gintuèn egun batean eskandalua sortu zuan... Eta, nola manatzen duenaren etxean manatzen duenak baizik ez duen arrazoin, hala, gure artekoen falta eta hobena niri egotzi zidatean... egotzi ninditean, finean, gabrielitarren etxetik.
|
|
|
Aizak, nolakoa da ene lehengusina, amak jaso zuena eta ni honat etortzerakoan jaio berria zena? Ez ahal duk bertze gabrielitar bat izanen,
|
hura
ere Gabriela den arren...!
|
|
|
Eta zorionaren ehizan genbiltzanok ehizatzen gaitu orduan zorigaitzak, zeinak, handik harat, behin eta birritan ziztatzen eta eztenkatzen baikaitu, harik eta bere azken ziztadan eta eztenkadan betiko ehizatzen gaituen arte. Horregatik erran ote zuen Quevedok No depender de nada es señorío, amaraunaren iduri
|
hura
ere buruan zeukalako eta desiraren eta gutizia gutiziatsuen menekotasunetik eta esklabotzatik ihes egin nahi zuelako. Zeren benetan baita jauna deusen menean ez dagoena.
|
|
|
BAINA, Elbirari buruzko kontakizunari lotu aitzin, bertze zerbait kontatu behar dizut, denbora eta sasoin bertsuan gertatu zèn zerbait, zeren aitaren berrogeita hamargarren urtebetetzeko festa ospatu eta handik egun gutirat gertatu baitzen
|
hura
ere, oker ez banago, apiril ez hain biribil hartan.
|
|
|
Mattin ere, Villagrandeko dukearen palazioan hiru urte eskas egin ondoren, etxean genuen; edo, xeheroago eta zehatzago erraitearren, gure etxean aitaren berrogeita hamargarren urtebetetzeko festa ospatu zenetik genuen Mattin etxean —erran behar ote dizut, jaun André, ezen nehoiz ez bezala ikusi nuela Mattin nigarretan, noiz eta, festaren ondotik, Villagrandeko dukearen semea Madrilerat itzuli baitzen, Mattin Urbiainen utzirik? —, zeren aitak nahi baitzuen, alde batetik, Mattin negozioen munduan gero eta gehiago sartzea eta trebatzea, eta hargatik erraiten zion: ...ko egunean markes izanen bahaiz ere, eta, halatan, trabailuaren neketan higatuko ez bahaiz ere, ez zaik gaizki etorriko jakitea zein diren diruaren bideak, heure ondasunen hobeki enplegatu ahal izaiteko", eta hargatik ere zuen donejoanetarako prestaturik eta istalgaraturik bidaia bat, harat eta honat; eta nahi zuen, bertzetik, bidaia hura egin baino lehen familiakoak elkarrekin egoitea, zeren
|
hura
ere ez baitzen egunoroz egin genezakeen gauza, aitaren etengabeko bidaiekin eta anaiak Madrilen egin izan zituen egonaldiekin.
|
|
|
Zurturik nengoen, zinez, baina are zurtuago utzi nuen osaba, jakina...! Eta ene ihardespen
|
hark
ere ez zuen esplikazionerik, baina esplikazionerik ez zuten anitz gauza gertatzen ari zitzaizkidan azken bolada hartan... Edo, zinez egiten ari ote nintzen gizon eta hura ote zen guztia?
|
|
|
Eta nik, esku keinu batez, aldamenean jartzeko erran, eta nuena eskaini nion, bion artean bana genezan amoreakatik. Ez zidan hitzik erraiten, eta nik
|
hari
ere ez. Tarteka irri egiten zidan eta nik ere irri egiten nion.
|
|
|
frantsesa zen eta Erromatik zetorren Pariserako bidean. Eta
|
harekin
ere, nola osaba eta biok baikinen ostatuan frantsesez genekien pertsona bakarrak, solas joria eta atsegina izan genuen afalorduan... baina ez nuke hartan luzatu nahi, eta soilki erranen dizut ezen Erromaz mintzatu zitzaigula, Vatikanoaz bere batez: ez ordea aita sainduaz, baina hainbat pintore, eskultore eta arkitektoren arteaz, zeren haien artelanek harriturik utzi baitzuten.
|
|
|
Eta aitari behatu, eta irriz ikusi nuen
|
hura
ere, baita hats hartzen ere, barren barrendik, iparreko hodei beltz heldu berriak hegotik ihesi balihoaz bezala, ekaitza lehertu aitzin. Eta erran zuen:
|
|
|
Eta hain ziren guztizkoak ene pentsu haiek eta hain gibelaezina ene deliberamendua, non berehala abiatu bainintzen aitaganantz, oinazturak hartua bezala, Mattin eta Elbira beren atsegin lohian utzirik. ...raiten zidan, bertze hitz batzuekin, ezen gizon jokatu behar nuela eta ezin jar nezakeela neure gizontasuna kolokan eta kordokan, nihaur ere gizon nintzenez gero, eta hargatik sentikortu eta anaiarekin muturtu egin behar nuela, eta ez memelo eta lolo ezdeus bat bezala geratu, besoak uztarturik; eta erran zidan, azkenik, ezen osaba Joanikotek guztiz ulertuko zuela ene jokabidea, segur baietz, zeren
|
hura
ere gizon baitzen, eta amorosturik zegoen gainerat, ni bezala, eta ulertu behar zituen gizon baten obligantzak eta eginbeharrak, amorosiaz denaz bezainbatean. Eta joan nintzen aitaren langelarat, baina ez nuen ediren; eta baterat eta bertzerat joan nintzen, eta hura nehon ez...
|
|
|
Deabru tipi batek bere sutegia eraiki ote zuen, bada, ene buruan? Zeren eta halakoa baitzen ene buruko berotasuna, baita beroak eragin zidan min itsusi
|
hura
ere! Eta, ai, nola eskertu nion amari egun haietan ene ondoan egon izana!
|
|
|
Eta zein urrun gertatu zitzazkidan aita Bartolomeren hitzak, noiz eta egun batean emaztekien munduaz aritu baitzitzaidan...! Zeren eta ongi baino hobeki baitzekien
|
hark
ere zer bertze piku izan nitzakeen nik gogoan, pikutan ikusten ninduen bakoitzean:
|
|
|
Eta esku batekin bata eta bertzearekin bertzea ferekatu nituen, eta ikusi nuenean ezen sosegurat eta baretasunerat egin zutela, bi bularren arteko habian ipini nuen, amoltsuki, neure burua, nola osaba Joanikotek jarri baitzuen Maddalenenean, urroztarren bordan ikusi nituenean. Eta, hala geundela, ene ezpainak aitzinatu nizkion apur bat, eta
|
hark
ere aitzinatu zizkidan bertze apur bat, baina nik ez dakit zer gertatu zitzaidan orduan, zeren gibela egin bainuen... Eta, jauzi batean zutitzen nintzela eta lasterrari emaiten niola, erran nion:
|
|
|
Ez, ezinezkoa zen, zeren Elbirak bekokian eman zidan musu hura ez al zen, bada, bere baiezkoaren espresionerik samurrena eta amorioaren adierazpenik garbiena? Eta zer izan zen, bada, haren keinua, noiz eta ezpainak hurbildu bainizkion,
|
hark
ere bere ezpainak hurbiltzen zizkidala, nahiz eta musu hura ez zen bere osoan biribildu.... Halarik ere, ezinezkoa iduritzen zitzaidan arren, behin eta berriro etortzen zitzaidan bururat hil edo biziko galdera hura, burmuinetan iltzaturik banu bezala:
|
|
|
Eta iragan zen haizea, behatu nion neure arimari, eta han berean ikusi nituen, barreiaturik eta sakabanaturik, neure zorionaren zorigaiztoko hondakinak, neure ditxaren desditxak: desengainuak iraungirikako eguzki puskak, eta arantzak baizik erakusten ez zituen petalorik gabeko arrosa biluzia... eta amorioaren soinu isila ere garrasi bihurtzeko bidean nabaritu nuen neure eztarrian, otsoaren ulu; baina beheiti goiti zetorkidan ulu
|
hura
ere ito beharra nuen neure ezinaren eta neure amorruaren kontra, zeren zerbait eraginkorragoa behar bainuen nik orduan, ene mendeku gosea ase zezakeena, eta ene barrena bare eta sosega.
|
|
|
Zeren, lehengoan ere, gorputzaldi ezin gaitzago batekin jaiki bainintzen —eta nola oroitu nintzen Quevedoren hendekasilabiko hartaz!, zeinak baitio: Soy un Fue, un Será y un Es cansado—, deusetarako gogorik gabe; eguraldia ere halakoa zegoen, gris bustia, eta
|
hark
ere ez zidan deusetan laguntzen; eguerdian, haatik, eguraldia altxatzen hasi zen eta, hala, aulkia hartu eta etxe aitzinean paratu nintzen, eguzkitarat, musker bat bezala, laxo, zabal eta ez antsia... Eta, bat batean, zer dohatsu sentitu nintzen eguzki errainuen euri epel hartan, eta nola errotu zitzaizkidan berriro aitzina egiteko borondatea eta bizigogoa, arima berritu banintz bezala, ongi nekien arren, bertzalde, ezen bizitzaren bazterrean eta hondarrean nuela gorputza, zahartzaroan sartua... eta neure urratsen akabantzan!
|
|
|
Erran diezadakezu, halarik ere, ezen skribatu ez zuen bertze liburu batez mintzatu zitzaigula Sarakoa eta, hala, ezin jujatu dugula hura, skribatu ez zuen liburu haren berri jakin gabe. Ordea, ikusirik lehenaren fruituak, zalantzarik ote duzu ezen Axularren balizko liburu
|
hark
ere bertze koadro ilun bat erakutsiko zigula ezinbertzez?
|
|
|
Eta leizearen ertzean gurutze bat zegoen. Eta harri guti batzuk ikusi nituen, bai leizearen inguruan, eta bai leizeko koskan ere, harlanduren bat ere bai tartean, eta
|
hark
ere guztiz harritu ninduen.
|
|
|
Eta nola sinetsi nuen istant hartan ezen egiten ari ginen guztia zuzena zela, zeren haien gorputzek bordako sutan akabatu baitzuten, eta haien arimek ere berdintsu eta orobatsu behar zuten, infernuko garren artean, bekatu mortalean hil zirelako! Eta, berria eman ondoren, osaba Joanikoten karta bat eman zenidan... baita zure koadro
|
hura
ere. Eta zenbat eskertzen dizudan orain orduan egin zenuena, nahiz eta haren ondorez neurrigabeki sutu eta koleratu nintzen!
|
|
|
Eta nik ezin sinetsi nuen, zeren eta mirakulu bat baitzirudien hark guztiak, eta ez nolanahikoa... eta Piarres Oihartzabal ere halatsu zegoen, zeren
|
hari
ere ez sinesteko moduko gauzak gertatu baitzitzaizkion bere azken bidaia hartan, zeina gai ezin bikainagoa izan baitzitekeen bertze liburu baten egiteko eta zeinak eraman baitzuen Donibane Lohizunetik Indietaraino, ene aztarnen gibeletik.
|
|
|
—Anaia Eltxok ere bizi beharra dik...
|
hura
ere Jainkoak egina denez gero.
|
|
|
Antoniok anitzetan aipatzen zituen lehen giristinoak elkar maitatzearen etsenplu gisa, eta nork erranen zuen ezen azkenean haiekin bat eginen zuela, zeren, nola lehen giristinoek beren burua eskaini baitzieten erromatarren lehoiei, hala,
|
hark
ere kaimanari eskaini baitzion berea.
|
|
|
Eta bi emazteki indiar zituen neskame, Iriyama eta Iriyumo, chaimen tribukoak, ahizpak zirenak eta Rosak ezin hobeki tratatzen zituenak... eta haietarik batek, Iriyumo zeritzanak, anitz ipuin kontatzen zizkigun, berak guztiz sinesten zituenak, eta ni, hari entzunik, Felisaz oroitzen nintzen, ene inudea eta haz ama izan zenaz, zeren
|
hark
ere net sinesten baitzituen Urbiaingo jendeen ahotan zebiltzan ipuinak...
|
|
|
don Fidel Urdanburu zen, Iruñako nafar hura, bere esklabo indiarrak ezin okerrago tratatzen zituena, halako suertez, non hauek, ordainean, izen indiar harekin —zeina baitzen spiritu gaizkinen gaizkina, indiar haien sinesteen arabera— bataiatu baitzuten nagusi eta jaun bihozgabea. ...an bere semeari, purgatorioko penen erridimitzeko, eta zein arrai eta alegera jarri nintzen, aldiz, jakin nuenean ezen plantazionean altxamendu bat izan zela haren ondorez, Gorukik eta biok ihes egin eta handik urtebeterat, eta altxamendu hartan biktoria erdietsi zutela, eta gaztigu berarekin ordaindu behar izan zuela azkenean nafar krudel hark, zeren eta asaldatuek sugeen arterat egotzi baitzuten
|
hura
ere...! Eta Ixaru ere biktoria hartan laketzen zen, harik eta ustekabeko iluntasunak haren betargia hartu zuen arte, erraiten zidala:
|
|
|
Baina, ongi ohartuko zinen bezala, jaun André, Antonio ez zen aise etsitzen zuèn edo lehen kolpean errendatzen zèn gizon flakoa eta herbala, eta, nola baitzen, halatan, setatsua eta ezin ostinatuagoa —ogi gogorrari ez ezik, harriei eta arrazoinbiderik gaitzenei ere hortzak zorrotz erakusteko gai—, hala, berehala ediren zion arrazoin ihardestezin
|
hari
ere ihardespena:
|
|
|
Eta handik gutirat Rosa erraiten hasi zen ezen hiltzerat zihoala, baina
|
hura
ere ez zidan deiadarka erran, baina eztiki, bere herstura eta asaldura guztiak eztitasun handi batez gozatu eta ematu nahi balitu bezala.
|
|
|
—Hitzari buruzko zure teoria hauek, anitzetan, Ptolomeoren planeta sistema oroitarazten didate:
|
hark
ere asmatu eta asmatu egin zuen, epiziklo bati bertze epiziklo bat eransten ziola, konplikazioneari konplikazionea, alegia, eta maskarari maskara, eta, zertarako, eta huts egiteko, ororen buruan! Eta ongi dago asmatzea, zeren ni ere asmatzearen alde bainago, baina asmatzen duguna ere adimenduaren galbahetik iraganarazi genuke, metaforak ere bai, baina beti ere jakinik ezen, metaforarik onena, ahal den neurrian, metaforaren ausentzia dela.
|
|
|
Eta usain berezia zuen eta bere berea, zeren eta haren azal esnetsuari esne usain berezia baitzerion, eta esne usain
|
hura
ere bertze aterbe bat zen ene bakardadearentzat, ene malenkoniarentzat eta ene segurtasun faltarentzat.
|
|
|
Eta, arestian aipatu don Frantziskoren hitzak gogoan ditudala, sinetsi nahi al didazu ezen, Indietarik itzuli berria nintzenean, Ubarnerat joan eta nekazari batekin inkontratu nintzela, eta
|
hark
ere, noiz eta galdetu bainion ea Ubarneko damaz oroitzen ote zen —aitzinago emanen dizut dama horren berri, edo dama horien, hobeki, zeren eta bi izan baitziren, jaun André: zaharra, Sagrario Landaluze zeritzana, eta gaztea, Gabriela Huizi—, antzeko zerbaitekin ihardetsi zidala?
|
|
|
Ustezkoa erran dut, eta ongi erran dut, zeren eta, oraintsu erran dizudan bezala, egiazkoa eta zin zinezkoa izan ote zen, bada, ene libertate hura...? Edo, aitzitik, ez ote nuen nik hura neure nahikeriaren nahikeria bihurtu, hau nahi dut eta
|
hura
ere nahi dut, eta nahi dudan guztia zilegi dut eta sori dut, zeren halakoa baita zorionaren bidea.... Zeren libertatea ez baitzen, benturaz, arauen guztiz haustea, baina hautsi gabe haustea, eta zeren ez baitzen, berdinzki, neurriz kanpoan neurrigabeki ibiltzea, baina neurriz kanpoan neurriz, libertatearen eskua zorabioaren eskuko izan ez zedin:
|
|
|
—Bai. Antonio Ibarbia nauk, Donostian jaioa —ihardetsi zidan,
|
hura
ere irritsu.
|
|
|
Ez zen, gainerat, amets hura bizitzan gurutzatzen zitzaidan lehen aldia, baina bigarrena. Zeren, dakizun bezala, Salamancan irakurri bainuen nik lehen aldikotz —zure benedizinoarekin eta Miguel de Sandovalenarekin— Mororen liburua, eta zeren ordukoa izan baitzen ene bertze pentsu
|
hura
ere, pentsua eta ametsa, ni apez egitekoa eta Urbiaingo jauregiaren inguruan Utopiaren iduriko komunitate baten bulkatzekoa, Morok deskribatzen zuenaren eredurat, osaba Joanikot eta ama elkarrenganat bildu, adiskidetu eta biak elkarrekin abenitu ondoren, nahiz eta gero ene asmo haiek hutsean geratu ziren. Ordea, orain izan zitekeen denbora eta sasoina, ene asmo haien aitzinatzekoa...!
|
|
|
Eta, hura erraiten zidala, osaba Joanikotez oroitu nintzen, zeren eta
|
hura
ere mundu berri batez mintzatzen baitzitzaidan, zeinak zientzia izanen baitzuen zimendu eta harroin. Ordea, zientzia orotarik harat, bertze mundu berri hura zegoen, Kolonek aurkitua, eta Antoniori eta bioi deika ari zitzaiguna.
|
|
|
Edo, ahantzia ote nuen, halaber, osaba Joanikot eta Maddalenen arteko bertze eszena hura, nik hainbatetan idurikatu izan nuena, noiz eta hil aitzin elkarri eskua eman baitzioten, esku emaite soil hartan eta ez ber tze deusetan guztia errana balego bezala...? Eta Elbiraren alde hatsarrean sentitu nuena ez al zen amorio ezin garbiagoa eta ezin aratzagoa izan, nahiz eta amorio haren lorea ninikoan eta lehen hatsean galdu zen, edo
|
hura
ere ahantzia ote nuen orduko...?
|
|
|
Eta hala atera nintzen solas
|
hartarik
ere, borondatean halako deliberamendua hartzen nuela, neure urratsen zuzentzekoa eta neure buruaren zentzatzekoa. Zeren, merezi ote zuen nenbilen bezala ibiltzea, plazer apur eta labur haiengatik, baldin banekien eta segur banengoen ezen narda eta hastioa zela plazer haren ondorea?
|
|
|
Kinka larri hartan, dukearen medikuaren baitan egon zitekeen salbabidea, eta erran ere zigun guztioi la lasaitzeko eta la la lasaitzeko, hura erran bezain fite kanporako bidean jarri bazen ere, eskuak galtzetarat eramanik. Ez dakit Uraitzeko jauntxoak erran ez ote zuen ezen bera ez zela sugegorrien beldur eta osabaren kakategirat zihoala, baina gainerako zaldunek berehala jakinarazi zioten ezen zaldunen lehen araua eta eginbeharra beren damen babestea zela, eta nola dama guztiak kanporat baitzihoazen, hala joan zen
|
hura
ere bere emaztearen gibeletik, finean.
|
|
|
Erran dizut, urte haien aldetik denaz bezainbatean, ezen aitonak sentitzen zuena erraiten zuela, edo hala iduritzen zitzaidala neuri bederen, zeren gizon ona baitzen, hondoz eta erroz —onegia ere bai mundu hartarakotz—, eta hargatik onartu zuela bere huts egite
|
hura
ere, jauregia eta negozioen ardura gure aitaren eskuetan uzten zituela.
|
|
|
Ararat. Eta, hala, irakurtzen nuelarik osabaren irri erdi inozent erdi maltzurrean ezen nik sentitzen nuena sentitzen zuela
|
hark
ere, halaxe erran nion, hark bakarrik aditzeko moduan:
|
|
|
...zen tiro bakar hartan agortu, zeren eta, alde batetik, arestian erran bezala, kanoia profitatu nahi baitzuen osaba Joanikotek tiro parabolikoari buruzko ikerketa baten egiteko, eta horrek, aldika, esperimentazione bat eskatzen zion —tiroren bat, alegia—, eta zeren, bertzetik, ustekabeko bat izan baikenuen; izan ere, aita hartan laketzen hasi zen, eta, hartaraz gero, tiro egiten hasi zen
|
hura
ere.
|
|
|
—Hori duk, hori, Joanikot! —erran zion kapitainak,
|
hark
ere bertze ontzi bat arno ezpainetaratzen zuela— Lehorrean bizi haiz, baina itsasgizona emaiten duk, zeren eta itsasoa ere ez baita hitzez egiten, baina itsas kolpez.
|
|
|
Eta nola babestu ninduen umetan haren sabel zabal joriak, noiz eta izuak mehatxatzen baininduen handik edo hemendik... eta nola sentiarazi ninduten haren beso sendoek ahulezian sendo, eta nola, haren gorputz osoak, neure deusezean oso! Eta usain berezia zuen eta bere berea, zeren eta haren azal esnetsuari esne usain berezia baitzerion, eta esne usain
|
hura
ere bertze aterbe bat zen ene bakardadearentzat, ene malenkoniarentzat eta ene segurantza faltarentzat. Baina guztiz alferrik nenbilen orduko, Felisa bizien mundutik joana zenez gero...
|
|
|
Segur nago ezen, bertze egoera batean, koadrorat hurbildu, eta, eskua belarrirat eramanik, haren kontra paratuko zela osaba Joanikot, idiaren balizko marrumen edo astoaren arrantzen aditzeko, baina osaba Joanikot ere arrai eta alegera zegoen lagunaren arrakastarekin, eta, Pedro Huiziren aldeko giroaren ez lardaskatzeko, han zeuden entzule guztiak bezala, irri egiterat mugatu zen
|
hura
ere.
|
|
|
Imajinatu nituen osabak hartu behar zituen ehun azoteak, imajinatu nuen haren desterrua... eta, neure pazientziaren eta neure pairuaren ontzia beterik sumatzen nuela, sorpresarena etorri zitzaidan, zeren sorpresa
|
hark
ere, zetorren lekutik zetorrela, ezin iragar zezakeen gauza onik, eta, hala, sorpresa hura ontzia gainezka ipintzen zuèn ur xorta balitz bezala, eta odola sutan jartzen zitzaidala, erran nion amari, koleran sarturik eta errai erraietarik:
|
|
|
Eta, iduri haren aitzinean —kanoia dorreari beha destaturik— amaren hitzak oroitu nituen: "... eta ez kexatu, zeren, zigorretik desterrurat xuxen eraman beharrean, hilabeteko atsedenaldia emanen baitzaio, zaurietarik sendaturik joan ahal izan dadin harat..." Eta, hala, elizaren liberaltasunaz eta eskuzabaltasunaz mintzatzen zitzaidan ama —Erromako eliza beti hain liberala eta eskuzabala, jaun An dré...! —, baina ez nuen dudarik egiten ezen kanoiaren kontu
|
hura
ere ongi studiatua eta hobeki kalkulatua zegoela, liberaltasun iduri haren azpian bertze iduri bat ezkutatzen zelako, umiliazionearen iduria, zeren eta objektiboen umi liatzeko edo haien deusezteko jartzen baitira armak objektiboei beha; eta iduri hura zen, halaber, urbiaindar guztiendako mehatxua, jakin zezaten lehenengo behakotik —zeren eta halakoa baitzen iduria, itzalik gabea eta lehen b...
|
|
|
Eta hala egon nintzen, meza akabatu bitartean, gogogaizturik. Eta, noiz eta mezatik jalgi bainintzen, laster egin nuen bertako zelai baterat, non egotzi bainituen sermoilariak irenstarazi zizkidan hitzak eta gezurrak, baita elizako usain lodi sarkor
|
hura
ere, urdailean eta hertzeetan trabatu zitzaizkidan humore gaixto guztiekin batean.
|
|
|
Baina ez nuen besarkatu, eta
|
hark
ere ez ninduen besarkatu.
|
|
|
Eta Betiriri azala orbanez eta ubelunez bete zitzaion, eta
|
hura
ere hil zen, eta haren emazteak eta haren etxekoek erran zuten ezen etxeko jaunak errana egia zela egiazki, zeren eta guztiek ere ikusi baitzizkioten horzkaden seinaleak eta markak, orbanez orban eta ubelunez ubelune.
|
|
|
|
Hura
ere egun hartan hil zen, arratsaldeko azken orduan.
|
|
|
—Esker mila, Joanikot, guztiagatik —erran zion Pedro Huizik,
|
hura
ere purpuilak atxik ezinik, eta gero erran zuen—: Uste dut ezen orain berean jalgiko naizela.
|
|
|
Eta pozoina gozoa duk... Eta Maddalenen eskua Probidentziaren eskua duk, eta
|
hura
ere gozoa duk... eta ene eskuak haren eskuan hartuko dik atseden. Eta aitona Nikolasen heriotza oroitzen diat eta ez nikek hura bezala hil nahi, ohean oihuka...
|
|
|
Eta sutan nengoen, eta su hark ez zuen egurrik eta ez aitzinatzailerik ere behar aitzina egiteko eta handiago egiteko, zeren eta sufrezko sua baitzen hura eta infernuko sua bera. Eta, suak eraginik eta su handi
|
hark
ere harturik, ene bihotzeko ezkutalekuetarik kanporat egin zuten, demonioak balira bezala, herrazko herrak eta korromioak, hegigoak eta mendeku nahiak, erraiten zidatelarik —guztiek ere oihuka— ezen amari erran beharrekoak erran behar nizkiola eta neure deliberamenduaren berri jakinarazi, berant baino lehen...
|
|
|
Deus ez! Zeren eta urteetan egon izan bainintzen itsuturik, ez plazerraren plazerrarekin, baina plazerraren gutiarekin,
|
hura
ere neurriz kanpoan egon zitekeelakoan, bekatua bekatu zelako beti ere, baita bere gutian ere... Salamancatik itzuli nintzenean, berriz, trabailurik eta egitekorik aski izan nuen osaba Joanikoten kalbarioarekin, bertze kontu haiekin antsiatzen hasteko...
|
|
|
Salamancatik itzuli nintzenean, berriz, trabailurik eta egitekorik aski izan nuen osaba Joanikoten kalbarioarekin, bertze kontu haiekin antsiatzen hasteko... Baina denbora
|
hura
ere iragana zen eta etxetik ihes egin berria nintzen... eta iraganarekin hausteko gogo bizi hura nuen, errai erraietaraino sartua, hura nola bideratu behar nuen ez banekien ere. Zeren eta gero eta gehiago ohartzen bainintzen, konparazione, ezen laket nituela neskatxak eta emaztekiak... baina non zegoen plazer haren neurria?
|
|
|
Munduan aski ibilia banaiz ere, bertze ekaitz bat jar dezaket haren parean, noiz eta Indietarako bidean haize erauntsi izugarri batek inarrosi baikintuen. Eta
|
hura
ere halakoa izan zen: ezin izugarriagoa.
|