|
2009
|
|
|
Bikote harremanak ditu aipagai, eta bereziki harreman horietan sortzen diren menpekotasun harremanak. Emazte jipoitua den Rosaren barruan sartzeko saioak Hamaseigarrenean aidanezeko Martzelina ekarri dit gogora,
|
hura
osoki kanpokoek ikusten zuten bezala tratatu zuenez. Nobela beltzaren intriga modu erakargarrian eratzen du eta hizkera bizkor, zehatzean kontatzen narradore neutro baten bidez. Genero beltza eta psikologikoaren arteko mistura da liburu hau eta agian horrek erakarri ditu irakurleak.
|
|
|
Baina esan liteke iragarkiak egiteko modua gero eta zinematografikoagoa dela: salgaia ilustratzera mugatzen ziren lehen spotak gainditurik, iragartzen den produktuak desagertzera jo du azken urteotan, bere burua ez erakustera, edo spotaren amaiera amaieran soilik agertzera; salgaia saltzeko,
|
hura
erakutsi beharrean, istorio bat kontatzeko hautua nagusitu da, edo poema bat sortzekoa, poema barreiatu, desegin, poema ez den poema bat.
|
|
|
Bere adiskide izandako George G. Pipkinek erretratatutako gizonak Mendebaldearen konkistako protagonisten ausardia eta sufritzeko gaitasuna erakusten ditu, haien itxaropen agorrezina eta zorigaitzean aurrera egiteko kemena. Horri guztiari Pierre Lhandek euskaldunei egozten zien inquiètude atavique
|
hura
–«egoskortasuna» deituko lioke beste norbaitek, gehitzen zaiola.
|
|
|
Eta, eremu haiek Monumentu Nazional izendatuak izan eta turisten jomuga bihurtu baino lehen, Petek zazpi kilometro eta erdiko bidea ireki zuen eskuz, pikotx, pala eta eskorgekin, errautsa zeriola, bere meatzetik gain hartaraino. Aguereberry Point izenaz agertzen da gain
|
hura
gaurko mapetan. Galdetzen ziotelarik zergatik galdu zuen hainbeste denbora eta indar bidea egiten, besteek ere ikuspegi eder hartaz gozatzea nahi zuela erantzuten zuen.
|
|
|
Pete Aguereberry Shorty Harrisekin zihoan urre aurkikuntza historiko
|
hura
egin zenean Harrisburgen, Panamint mendietan; hobeto esanda, Pete bera izan zen aurkikuntza egin zuena. Duela 36 urte izan zen hori, eta geroztik Harrisburgek bat batean sortutako beste mea herri askoren bide berbera hartua du aspaldian.
|
|
|
Mendien goiko aldean, Shorty aurretik zihoan. Beti presaka ibiltzen zen
|
hura
, ezkerrera edo eskuinera begiratu gabe, beti zaldia akuilatzen eta maldizioka.
|
|
|
Korrika joan nintzen Shortyrengana, erakustera. Bere astoari tu egin eta bere lupa handi
|
hura
atera zuen. Tximino bat bezala gora eta behera saltoka hasi zen.
|
|
|
»Shortyk eta biok markatutako alorra zela
|
hura
esan nion Yorki. –Zati bat niretzat uzten baduk, mantenua neure kontu?, esan zidan.
|
|
|
Xelebrea izan zen! Shortyri erakusteko puskatu nuen mea kozkor
|
hura
izan zen mendi osoan zegoen urre solte bakarra. Beste guztia erabat nahastua dago harkaitzarekin.
|
|
|
»Baina inolako dibidendurik ordaindu baino lehen, konpainiak zerga bat ezarri zien tituluei. Shortyk sosik ez zeukan
|
hura
ordaintzeko eta horrek kanpoan utzi zuen. Ez dut uste Shortyri batere axola izan zitzaionik.
|
|
|
16 urterekin etorri zen herri honetara, txartel bakunarekin helduz San Frantziskora. Frontoi batean izan zuen lehenengo lana,
|
hura
zaintzen, eta tanto politak egiten jendea erakartzeko; bai erakarri ere, apalki onartu zigunez. Baina hiru hilabeteren buruan eskuko lotailuak zeharo handituta zeuzkan eta ezin izan zuen horretan jarraitu.
|
|
|
Albistea zabaldu zelarik, 1904ko maiatzerako bostehunen bat urre bilatzaile bazebiltzan inguru haietan. Keane Wonder Mine izenaz bataiatu zuten meatze
|
hura
, eta Heriotza Ibarreko bi urre meatze emankorrenetarik bat bihurtu zen urteen joanean, milioi bat dolar inguruko etekinarekin. Hura ustiatzeko eskubideagatik jasotako diruari esker, Domingo Etcharrenek, «Ballarateko euskal harakin begibakarrak», denda bat erosi zuen Darwinen (Kalifornia).
|
|
|
Poema prozesu haren porrotaren ondoren idatzi nuen, handik hilabete batzuetara. Burura etortzen zitzaidan aitak, eta bere aurretik aiton amonek, esaten zuten esaldi
|
hura
: «konponduko al da gurea ni hil aurretik?».
|
|
|
Olerkia, baina, ez da zehazki gure aitari buruzkoa, nahiz eta nire bizipen batean oinarritua izan. Poema batean garrantzitsuena ez da-eta gertatu zen
|
hura
, ezta gertaera horren deskribapena ere, poema batean garrantzitsuena da poema horrek sortzen duena: sortzen duen «toki» berri hori.
|
|
|
Historiak umilak izaten erakusten digu eta guk geuk horixe ikasi genuke. Hara zer gertatu den hemen eta hemen, hara zergatik gertatu zen hau eta hau, hara zer ez den inoiz egin behar, bestela hori eta
|
hura
gertatuko zaizue, halako haiei garai hartan gertatu zitzaien moduan. Alde horretatik begiratuta, MacMillan katedradunarentzat Historiak balio praktikoa dauka egun ere, beste abantaila gehiagoren artean.
|
|
|
Gu ordea ez ginen iritzi berekoak. Sumptaren azentu ilaun
|
hura
atsegin nuen eta, hiztun arrotzei batzuetan gertatzen zaienez, ohi baino zehazkiago mintzatzeko bere modua ere bai. Gainera, galdera bati erantzun aurretik, pausatu eta laxatzen zen, eta inguruko guztiak haren hitzen irrikan geratzen ziren, nahiz eta egia zera izan, bera zoratu beharrean ibiltzen zela erantzuna itzuli nahian.
|
|
|
Umea zuzen zegoen guztiz. Lausoki oroitu nintzen eremu labainkorra zela
|
hura
, baina artean oso logaleturik nengoen zergatiaz ohartzeko.
|
|
|
Oraindik ohean etzanda dagoela, hegaztien liburu
|
hura
ikusten hasten da.
|
|
|
Aulki batera igotzeko aukera izanez gero, kaxoiak eta apalak ere maite ditu. Batez ere, amaren kaxatxo
|
hura
, txirlaz egindakoa, Recuerdo de Donostia, non botoi desberdin mordoa aurki daitekeen: girlatxe koloreko gabardinaren botoi handi eta potoloak, neska txikien soinekoen botoi arrosak, kristal antzekoak, menda berde kolorekoak, zilar modukoak, malbazurizkoak?
|
|
|
Baina makina
|
hura
ustegabeko mugimenduak egiten hasi da, dar dar batean. Alde batetik bestera, barru guztia astinduz eta burrunba izugarria sortuz.
|
|
|
Bere gelatik gurasoen gelaraino dagoen pasillokoa. Gau batzuetan, esnatu eta, bakardade isil
|
hura
! Jaiki eta oinutsik ohe ondoko alfonbra gainean egoten da, ea barrengo negar zotina sentitzen duen jakiteko.
|
|
|
Orduan, Mikel artean txikia zenean, ez dakit ziur zenbat urte zituen, etorri zen Antonio Zabala, Gardatakoa, Donostiara, Mikelen etxera. Uste dut Urumea frontoian bazegoela oso partidu interesantea, eta ilusio handiarekin etorri zen
|
hura
ikustera Mikel txikia berarekin eramanez. Garai hartan Mikelek oso zaletasun handi bat zeukan.
|
|
|
Berak beti aipatzen zuen 1955 urtearen inguruan Antxon Lafontek Bordeletik ekarri zion diskoa. Ekarri zion Atahualpa Yupanquiren disko bat, eta beretzako izan zen fundamentala, tesoro bat bezala hartu zuen
|
hura
ere. Hori izan zen 50eko hamarkadan.
|
|
|
Horrek, alde batetik, liburuak errazago argitaratzen lagundu zigun; beste aldetik, ordea, estereotipo profesionalaren leloa erantsi zigun. Horretaz ari nintzen antropologo europar zale
|
hura
hizpidera ekarri dudanean: «Douglass Italiara baldin badoa, non edo non Apeninoetan euskaldunak bizi direlako izango da.
|
|
|
Holly eta biok hoteleko gelak pintatzen laguntzen izan ginen uda batez, osabak esan zigunean hoteleko teilatua konpontzen ari zela eta nire amama, laurogeita zazpi urteko emakumea, leiho batetik igo zela teilaturaino berari laguntzera. Konturatu nintzen altzairuzko neska gazte
|
hura
eta nire amama pertsona bera zirela. «Uste diat amamak latzak pasa zituela, esan zidan anaiak?, nahiz eta dena barruan gorde.» Bere umeei, hazi zirenean, denetik gertatu zitzaien:
|
|
|
Edozein liburu elikagai osasuntsu da, hazkurri, arimaren bizigai. Zaila, ordea,
|
hura
harrapatu eta haren jabe egitea. Adibideak:
|
|
|
Dominiquek ez du uste ezer berezirik egin duenik. Lehen aldia izango da Puerto Ricoko gizona topatzen duena, baina horrek ez du
|
hura
bere begietara arrotz bihurtzen. Aitzitik, gauza asko dituzte komunean bi gizonek, jatorri ezberdinekoak izan arren.
|
|
|
Mende hasieratik euskal narratibak euskal emigrazioa eta artzantza nola irudikatu izan dituen kontuan hartzen badugu, zinez da berritzailea Laxalten liburua. Amerika oro har, Ipar eta Hego, euskal literaturak sortzen duena dugu; Aranaren Nazionalismoak lehenesten zuen katolikotasun eta arraza jatortasunarentzat leku arriskugarria zen
|
hura
. Halaxe irudikatu zuten, esaterako, Etxeitaren Jayoterri maitia eleberri bukolikoak (1910) edo Azkueren Ardi galduak (1918).
|
|
|
Jaiotakoan glaukoma izeneko gaixotasun baten txartela ezarri zidaten medikuek, eta horrekin bizitzen ikasi behar nuela adierazi zuten. Arazo ikaragarri
|
hura
konpontzen ere saiatu ziren, korneako transplante bat eginez, baina alferrik. Umetan maiz harrapatzen ditugun gaixotasun horietariko baten erruz, nire kornea berria matxuratu egin zen, gure kotxeen karburadorea beroketagatik edo motorraren erabileragatik honda daitekeen moduan.
|
|
|
Beste batzuetan ere nirekin bertara joandakoa zen Laia eta egitekoak bere gain hartzeko eskaini zuen bere burua. Nola pentsatuko nuen kontu txarra zela
|
hura
–Uste osoa nuen Laiaren negoziotarako esku onean, baita arazoak izan zituela eta egonaldia luzatu behar zuela esan zidanean ere.
|
|
2010
|
|
|
Ordian tartaroa lasterrez abiatzen ziozü undoti, bena ez zitezün gida. Urthikiten diozü erhaztün eder bat,
|
hura
har dezan. Haurrak hartzen dizü eta ezarten erhi txinkarrean.
|
|
|
Bat nator, Kepa, Autokarabanaz esan duzunarekin: gisa horretako pertsonaia nagusi batek eskatzen du nobelan agertzen den idazkera hori, trakets antza, ez zuzena (korrekzioari dagokionez), baina estiloan zuzena, zikina (eta, azken hau esanda, burura etorri zait Dirty realism izendapen
|
hura
). Ezin esan, hortaz, emaitza sinesgarria ez denik.
|
|
|
Ez dut arrastorik ere. Auskalo zer nuen kaskoan
|
hura
idaztean, baldin eta pentsatzen badugu idazteko aurrez ideiaren bat eduki behar dela buruan. Ez nabil txantxetan.
|
|
|
Aitta lanetik eguerdian etorrita, ohi bezala, eta berriro lanera joan aurretik, arrapaladan bazkalduta irten ginen argazkia egitera. Ikusten nago oraindino ere gu guztiok han, familia numerosa delakoaren liburutxoa egiteko behar zen
|
hura
zelan egin ziguten. Argazkilaria La Gaceta del Norte egunkariko kazetaria zen, pilotaren kronikak egiten zituena.
|
|
|
Odolarekin dudan obsesioa, alegia. Odoleko eskifaia
|
hura
dago diodanaren lekuko. Beste kontu bat da Kavifesena.
|
|
|
berez, Navarro. Pentsatu nuen ba zer esango ote zuten etorkizunean, Omar Navarro/ Nabarro, poesia idazten zuen
|
hura
, nor izan ote zen. Gure iraganari egindako keinua, nire sustraien aldarrikatzea eta garai hartan nire uste apalean probokazioa ere bai, hein batean bederen».
|
|
|
1980ko hamarkadan, Erein etxeak Portzelanazko irudiak argitaratu zuen, Iñaki Aldai delako batek sinatutako liburua. Testu
|
hura
Anjel Lertxundik idatzia zen, baina ez zuen sinatu nahi izan bere benetako izenaz. «Horko ideia ez baitzen nirea.
|
|
|
Garaitsu hartan, 1975ean, Lazkano Mendizabal delako batek Gizona abere hutsa da liburua plazaratu zuen,
|
hura
ere Jakin bilduma barruan. Jendea segituan konturatu zen; hor zerbait arraroa zegoen:
|
|
|
Solasgai den liburuaren amaierarekin intrigatzen hasita dago, egia esan. Prostituta baten besoetan ezkutatzen zen iraultzaile
|
hura
, salbatzen ote zen azkenean poliziaren atzaparretatik. Maileguan eskatu duen liburua ostera ere bere ondoan eseritako neskaren magalean dago, maitaleen teorizazioa ehundu duen neska ernearen magalean, baina ez da azken orrialdea irakurri ahal izateko berriro eskatzera ausartzen.
|
|
|
Zentzugabea da bere beldurra, egiaz, baina halaxe sentitu du. Ilunbeak liburuko protagonista onik ateratzen bazen, berak ere lortuko zuen onik ateratzea; pertsonaia
|
hura
onik atera ezean, bereak ere egina zuen, ziurrenik. Ilunbeak.
|
|
|
Bai liburu arraroak hautatzen dituztela, iheslariak bere artean. Baina kia!, ezagutuko zuten bere etxean Dorothy Parker zelako
|
hura
ere. Irtetera doanean, norbaitek heldu dio besotik.
|
|
|
Dickensen Etxe desolatua hartu eta
|
hura
irakurtzen geratu da Liuba. Gau mahaiko paperezko mukizapiak inguratu ditu, gertu edukitzeko.
|
|
|
baita desesperaziorik gabe ere. Patuak beretzat prestatu duen amukoa edozein dela ere, prest
|
hura
irensteko.
|
|
|
Erdietsi nuen hartaz ahanztea, hala ere, hastapenean bederen. Denbora iragan ahala, aldiz, gero eta lan handiagoak nituen parte txarreko itzal
|
hura
haizatzeko. Gero eta neuri atxikiagoa nabaritzen nuen.
|
|
|
Horrek zer pentsatua eman zidan. Nola zitekeen barnea berotzen zidan gorrotoa gero eta nabarmenagoa izatea,
|
hura
eragin zidaten gertakizunak gero eta urrunago egonik denboran. Ulergaitza zitzaidan.
|
|
|
Ez horixe. Baina zenbat eta kontu
|
hura
buruan gehiago erabili, hainbat eta nahasiago nengoen, hainbat eta urduriago. Zerbait egin behar nuelakoan, ez nekien zer egin.
|
|
|
Horrek zer pentsatu franko eman zidan. Ahizpak musuena erran bazidan,
|
hura
ere noizbait zure jostailua izan zen seinale. Hori pentsatu eta damutu egin zitzaidan aukera izan nuenean Maddiri deus erran ez izana.
|
|
|
Zenbat bider ez ote dut egun
|
hura
atzera bizi, zenbat bider ez ote ditut amaren hitz koleratuak nire baitan berriz entzun. Batez ere, haren hiletetara joateko hartu dudan trenera igo naizenetik.
|
|
|
Neure buruari oroitarazi behar izaten diot zeinen latza izanen zen harentzat zu eta bion arteko sekretutxoa; areago, zeinen zaila, zeinen ezinezkoa izan behar zitzaion bere Iñakik egin izugarrikeriaren irudikatze hutsa ere. Bere bihotzeko semeak egin izugarrikeria, eta
|
hura
hainbat urtez luzatzea, batik bat.
|
|
|
Interesgarria da aipatzea bi aurrerapauso horiek hamar astez Don Kixote Mantxako irakurtzea erabaki izanari zor dizkiogula (2005ean, liburuaren urteurrena zela-eta, ingelesera egindako bi itzulpen berri aintzat harturik, John Rutherford ena eta Edith Grossman ena). Gure hasierako beldurra, alegia lan
|
hura
luzeegia, konplexuegia eta urrunegia izango zela ikasle berriak erakartzeko, arrazoigabea suertatu zen, eta halaxe ohartu ginen benetako gosea zegoela itxura batera zailak ziren obrei heltzeko. Don Kixoteren atzetik Dickensen The Pickwick Papers etorri ziren laster, non Mr Pickwick Kixoteren ondorengo naïve gisa har daitekeen eta San Weller, berriz, Santxo gisa.
|
|
|
Tira, hori baino lehen, 60ko hamarkadako gure haurtzaroan, beste irundar asko eta asko bezala, familiarekin Hondarribikora joaten hasi ginen, bainatzera eta kuboarekin eta palarekin jolastera, baina, halako batean, gurasoek
|
hura
deskubritu zutelako edo, Hendaiakoak hartu zuen protagonismo osoa. Frantsesak eguerdiko hamabietarako erretiratzen ziren bazkaltzera eta espainolek, ordu horretan joanez gero, libre topatzen genuen, pare bat orduz, harea infinitua, itsaso zabala, Tintin Clubeko kulunka eta txirristak?
|
|
|
Gu ginen umeentzat zoragarria izan zen, zinez, aurkikuntza
|
hura
. Nola, gainera, hasierako urte haietan gutxi ginen joaten ginenok, ia guretzat bakarrik izaten zen hondartza osoa.
|
|
|
Ezagutu ditut giro euskaldunetan ibiltzen direnak, ezagutu hango mugimendu kultural eta euskaltzalea, eta gutxiengo horrekin lotura berezi bat, anaitasun moduko bat, sentitu izan dut, dudarik gabe. Ez zait, hala ere, erabat ezabatu haurtzaroko sentimendu
|
hura
, Frantzian egotearena (gure aldean Espainian egotearenaren antzekoa, bestalde).
|
|
|
Ideia gustatu egin zitzaidan eta berehala pentsatu nuen Ondarraitz, gure haurtzaroko hondartza
|
hura
, izango zela nik aukeratutako postala: garai hartako jolasak, gure amak hamaika aldiz margoturiko «Bi bikiak», aitak urteetan paseoan zeharkatutako malekoia?
|
|
|
Askotan etorri izan zait burura, izerdi batean ari naizela paragrafo batekin ezin buruturik, zertarako horrelako lanak hartu, zeinentzat, gero inork ezer esaten ez badizu, delako liburua, dirudienez, inork irakurtzen ez badu; areago, eta hau ez da ahaztu behar, berez hemengo gaia ez bada ere?, zeurearekin batera, tarteka, beste liburu bat ateratzen bada, zeurea baino askoz ere okerrago itzulia. Izan ere, batzuetan ez dugu asmatzen ondo itzultzen (idazten), edo ni behintzat ez naiz gauza izaten nire testu bat ondo/ egoki/ behar duen bezala dagoen edo ez, berriz ere aldatu/ zuzendu behar dudan erabakitzeko; baina gaizki dagoena, eta batez ere beste baten testua baldin bada,
|
hura
airean harrapatzen dut.
|
|
|
Aljerian soldadu gertatzea preso egotea bezalaxe zitzaidan. Nire basamortua hirukoitza zen, batetik ezin jasanezko bero
|
hura
, bestetik bazterrik gabeko denbora, ez baigenekien noiz arte atxikiko gintuzten han, azkenik eta nagusiki ezinegon psikikoa, desertua eta luzamena bezain idorra eta mugagabea.
|
|
|
Al Kantarako zintzurra! Ate horretan sartzean, tren leiho irekitik begira, erreka basaren zurruta bizia entzun nuen, eta menditik
|
hura
bezala jaisten zitzaidan haize mehe baten fereka hotxa nire izate guziaz hurrupatu: askatasunaren lehenbiziko hatsa!
|
|
|
«Esan edo kantatu berri zuten
|
hura
segidan entzuteak sorginen kontua zirudien. Otordu on bat egin ondoren bakarrik ausartzen ziren kantariak mikrofono aurrean jartzera».
|
|
|
Eskolatik kanpo beti gintüzün euskaraz. Eskolan ez zen sobera libro euskaraz mintzatzea, baina errejent
|
hura
ez zen gaizto ere.
|
|
|
Soldadu arropan nintzen kantuan Hazparnen. Hemen agitu nintzen baina behar nüen armadara sartu eta Buchetek. Mauleko Kontseilu Jeneralakoa zen
|
hura
–, armadara abisatu eta: «Hoa trankil, gurekin jinen hiz Hazparnerat kantuan aritzera!
|
|
|
liburu zahar bat, Etxahun Barkoxe zen han ageri, eta soldadu joan eta beti galdegin düt liburu
|
hura
zer egin zen eta, seguru, galdu.
|
|
|
To, «azkarra»! Osaba zena, erran dudana,
|
hura
zen kantari azkarra. Baionarat joan zen, gerlatik landa fite.
|
|
|
Xuburu Bordalekü genuen zure osaba
|
hura
. «Isiltzen zen mündüa».
|
|
|
Luzaz ari izan ginen? Nola deitzen zen pilotari
|
hura
–
|
|
|
Ondoren beste gai batzuei buruz aritu ginen, alaiagoak akaso, baina halako itzal bat jausia zen gure gainean, eta ez gintuen bazkari osoan abandonatu. Janaria ez zen txarra eta mahai on batean eserarazi gintuzten, baina ezinezkoa egin zitzaidan bertan irudikatzea Capoteren ipuineko Lady Coolbirthen eta P.B. Jonesen arteko elkarrizketa jostari eta gupidagabe
|
hura
, idazleak pozez zoratzen idatzi zuena bere karreraren akabera izango zela susmatu gabe.
|
|
|
Argitarapen hura eskandalagarria izan zen oso, ipuin edo atal hartan, bere estilo zorrotz eta ironikoan, AEBetako ekialdeko gizarte maila garaiko partaideen ohitura eta azpijokoen disekzioa egiten zuelako Capotek. Oso ondo ezagutzen zuen aberaskumeen mundu
|
hura
, berrogeiko hamarralditik bertan egon zelako osoro murgilduta: zentzu batean, behintzat, gorte moduko horren bufoia izan zen, baina bufoi izugarri arretatsu bat, memorian ikusten eta entzuten zuen guztia jaso zuena, eta «La Côte Basque» ko orrialdeetan mundu horretako sekretu ez gutxi agerrarazi zuen.
|
|
|
Fikziozko izenek apenas estaltzen bide zituzten azpian ezkutatzen ziren pertsona errealak eta, kontatzen denez, argitalpenaren kariaz, bere buruaz beste egin zuen bertan aipatutako dametako batek. Horren guztiaren ondorioz, Estatu Batuetako goi gizarteak bizkarra eman zion, eta gertakari
|
hura
dekadentziaren hasiera izan zen Capoterentzat, zeina orduz geroztik alkoholaren eta lasaigarrien aldapa beherari lotu baitzitzaion, 1984an hil arte.
|
|
|
«La Côte Basque», jatetxe baten izena izateaz gain, Truman Capoteren narrazio baten izenburua baita, edo, hobeto esanda, bere Aintzat hartutako otoitzak eleberri burutugabearen atal batena, famatuenarena ziurrenik, 1975ean Esquire aldizkarian azaldu zena. Argitarapen
|
hura
eskandalagarria izan zen oso, ipuin edo atal hartan, bere estilo zorrotz eta ironikoan, AEBetako ekialdeko gizarte maila garaiko partaideen ohitura eta azpijokoen disekzioa egiten zuelako Capotek. Oso ondo ezagutzen zuen aberaskumeen mundu hura, berrogeiko hamarralditik bertan egon zelako osoro murgilduta:
|
|
|
Haren gustua zen. Argitaratzaile
|
hura
ez zen nire irakasle izan, ez zidan lanik zuzentzen. Ariadnaren haria eman zidan eta nik neure bidea bilatu behar izan nuen.
|
|
|
Nik ez nuen Bowlesen emaztea ezagutu, Jane, baina haren gainean idatzi nuen. Ikerketa txiki bat egin nuen, haren idatzietan barna eta
|
hura
ezagutu zutenen artean, ezer idazteko asmotan nintzela adierazi gabe. Eta egia esan zidaten:
|
|
|
Hurrengo egunean, irakurtzen eta idazten hasteko liburuttoa erosi nuen, kafe hartara joan eta elkarrizketan parte hartzeko. Gerora, kafe hartara joan ziren haiek denak ni bezain analfabeto zirela konturatu nintzen, denak analfabeto, kargu hartu zidan
|
hura
izan ezik. Izkiriatzaile lanak egiten zituen, irakurtzen eta idazten ez zekitenek beraien maitaleei mezuak bidaltzeko.
|
|
|
Mohamed Xukri, pertsona duina, oso idazle ona, bere liburuak beti dauzkagu gogoan eta nik, gainera, Toledon, Bernardo Atxagarekin batera, ezagutu nuen egun
|
hura
.
|
|
|
Umeari kosta egin zitzaion lehen hitzak ahoskatzea, ez zen besterik izan. Aita esan zuenerako,
|
hura
ez zen gurekin bizi. Etxea esan zuenerako, hondamendi bati buruz ari zen.
|
|
|
Bost urte pasa ziren arren, zaporea aurreikus nezakeen. Ogia zapaldu eta odol lirdinga askatzearekin batera hots
|
hura
atera zuen. Kirofano usaina zuen banketeak.
|
|
|
Zorretan nengoela jakin behar zuen
|
hura
eskatzeko.
|
|
|
urrezko aro baten gisa bizi izan genuen garaian loratu ziren Tara nahiz Glendalough. Amets garai
|
hura
bikingoen erasoen amesgaiztoak nahastu zuen, eta eraso haiek izan daitezke gure dorre monasterio biribil guztiz berezien eraikuntzaren bultzatzaileak. Glendalough en dorre monasterio bereziki eder bat dago?, fraideak bertan babesten baitziren beren liburuak hartuta, Kells eko Liburuaren antzeko eskuliburu irudidunak. Irlandarrok luzaroan izan gara herri literarioa.
|
|
|
Bikingoak milia bat mendebaldera aldatu ziren, Stoneybatter era, non kale askok oraindik ere iparraldeko gizonen izenak baitituzte, Olaf eta Sigurd adibide baterako. Azkenean, eremu
|
hura
hiriko ganaduaren eta barazkien azoka leku bihurtu zen. XIX. mendearen bukaera arte jarraitu zuen auzo honetan bizirik mendebaldetik etortzen ziren baserritarren irlanderazko kulturak, hiriko azkenak.
|
|
|
Mende berean, aurrerago, Stoneybatter aldatu egin zen, dozenaka eraiki baitziren adreilu gorrizko etxe atxikiak, «eskulangileen etxebizitzak». Gizarte ingeniaritza masiboko saio bat zen
|
hura
, eta, hala, britainiar agintariek etxebizitza hobeaz hornitu zuten beren jurisdikzioko «langile aristokrazia», alde batetik langile espezializatuak eta bestetik langileak oro har bereiziz, azken horiek, iraultzaileagoak izanik, auzorik pobreenetan utzita.
|
|
|
Nekazari familia bat laster esposatzekoa den semearen ezkontzaz hizketan ari da, eta emazteak ekarriko duen dote oparoaz. Eskean datorren atso batek eteten du solas
|
hura
, Irlanda zapaldu eta pobretu baten ikur tradizionala den Cathleen eponimoak.
|
|
|
Orain musugorriak diren asko zurbilak izango dira gero; urrutiko herrialdeetako kale latzetan ibiltzera bidaliak izango dira mendi muinoetan, zingiretan, erreketan aske mugitu diren asko; plan on askok lur joko dute; dirua gogotik irabazi duten askok ez dute
|
hura
gastatzeko iraungo; haur asko jaioko da eta haien bataioan ez da izena emango dien aitarik izango. Musugorriak diren haiek musu zurbilak izango dira, niregatik, eta, horregatik guztiagatik, ondo ordainduak daudela pentsatuko dute».
|
|
|
Matxinadak uste ez zuela harrapatu zuen Yeats,
|
hura
ez baitzen gizon ekintzailea. Gizon konplexuegia zen bere propaganda propioa guztiz serio hartzeko, baina behartua sentitzen zen bere propaganda serio hartzen zutenak mirestera.
|
|
|
«Zer zen nik sufritu nuen oinaze
|
hura
, Johnny, zu mundu honetara ekarri eta sehaskara eramateko, zu mundu honetatik atera eta hilobira eramateko sufritu behar ditudan oinazeen aldean! Jainkoaren Ama, Jainkoaren Ama, izan gutaz erruki!
|
|
|
Idazle horien artean ezagunena Seamus Heaney da, jakina,
|
hura
ere, Yeats bezala, Nobel Sariaren irabazlea, eta hura bezala orobat bizi den garaiko alderdi guztietan konprometitu zalea dena. Nolanahi ere, gure idazle handienetako batzuek oso erreakzio gogorra izan dute idazketa modu horren kontra.
|
|
|
Idazle horien artean ezagunena Seamus Heaney da, jakina, hura ere, Yeats bezala, Nobel Sariaren irabazlea, eta
|
hura
bezala orobat bizi den garaiko alderdi guztietan konprometitu zalea dena. Nolanahi ere, gure idazle handienetako batzuek oso erreakzio gogorra izan dute idazketa modu horren kontra.
|
|
|
Gau hartan bertan amets egin nuen: ohean zegoen etzanda Laura, biluzik, eta ni gorputz luze eta amaigabe
|
hura
musukatzen ari nintzen, patxadan, gozatuz, gozaraziz.
|
|
|
Buenos Airesen emango genituen egun batzuk, eta besteak Rosarion. Ez zen, guztira, egonaldi luzea, baina hasiera batean bidaia folklorikotzat neukan
|
hura
erabakigarria bilakatuko zen nire bizitzan, edo bizitzari buruz daukadan ikuspegian.
|
|
|
Lehen egunean liburu bat eman ziguten, bakarra biontzat. Harro eraman genuen geurera lehen liburu
|
hura
eta izebak sukaldean gainbegiratu bat eman zion, isilean. Bazkalaurrea zen eta gurasoak ez ziren oraindik lanetik itzuli.
|
|
|
Hori esan ondoren zabaldu zuen liburua gizon bibotedunaren orrialdetik. Gehitu zuen una, grande y libre omen zen nazio
|
hura
ez zela gurea, ezta bandera gorri horia ere. Noski, ez dut aitak esandakoa hitzez hitz gogoratzen.
|
|
|
Hortaz, partez jarrera horiek neureganatu nituelako, haiekin bizituz?, eta partez neure burua haiexen kontrako azal babesgarri batez hornitu nuelako, urteak eman nituen Wallace Stevens eta Rainer Maria Rilke bezain poeta desberdinen oparotasuna eta zabaltasuna erdi saihestuz erdi erresistituz; gutxiegitzat joaz Emily Dickinson en barnekotasun gardena, haren asoziazioen sigi sagako tximista eta arrakala guztiak; Eliot en arroztasun ameslaria galduz. Eta are gehiago sendotu nuen nire jarrera zikoitz edo hori poetari beste hiritarrei baino jokabide askatasun handiagoa ematea ukatuz; eta nire jarrera
|
hura
indartu egin zen, gainera, bortizkeria politiko etengabean eta ikusmin publikoz inguraturik behar nuelako poeta gisa jokatu. Ikusmin publiko hori, esan beharra dago, ez zen poesiaren gainekoa, elkar gaitzesten zuten taldeek neurri desberdinetan onets zitzaketen posizio politikoen gainekoa baizik.
|
|
|
Behin, nire adiskide baserritar bat eta biok zangen gainetik saltoka genbiltzala txahal bat harrapatu nahian, Ruadh m.u.ing na Scamall izena zuen zelai batera heldu ginen, hau da, «hodei ibiltariak ispilatzen diren ile adats gorri lakar baten antzeko zelaia». Bost silabatan sartutako irudi sail sotil
|
hura
deigarriagoa zen nolabait ere bila genbiltzan «behi» gorria bel beltza gertatu izana baino, abere hark aspaldi desagertua baitzuen bere kolore ukitu bereizgarria. Zoko lohitsu batetik txahala atera eta zakurrari utzi genion euli hodeiak berekin zeramatzan aberea gidatzen.
|
|
|
Uaighe a? Chait, itsasontzien hondakinak eta cliabh batean pilatzen ziren zulo
|
hura
, hain sakona ote zen, paretak hain irristakorrak ote zituen, non katu bat ere ezin baitzen bertatik atera?
|
|
|
Mendebaldera joan ginenean, siloak egiteko ziren meitheal izenekoak. Sardea lepoan hartuta neure kabuz hurbileneko bilkurara joan eta gogotsu laguntzen hasi, ez zirudien nire auzotasuna frogatzeko
|
hura
baino modu hoberik zegoenik. Eta horixe egin nuen nik, hain zuzen ere, zenbait urtez uztaileko hilabetean.
|
|
|
Ile gorri latz hori, masail bete hauek, zamapean etorriagatik lagun koldarrei barrez bizitzeko nahi hau Benito da neure artean, Benito haurretakoa, arrantza moilatik niregana antxeta multzo bat harroaraziz, antzinako docker bat dirudiela baforean leporatutako jornada garraio. Haurretakoa barre gaizto
|
hura
, nabarmena, teilatu gorenenetik ari balitzait ere ikusteko adinakoa. Izugarri aldatu ez baldin bazen behintzat, zorretan utzi belarrondokoa eman nahi izanen zidan:
|
|
|
Ez zidan bostekoa luzatu, autoan jesarri zen merezi nuen belarrondokoa ez emateagatik. Norako galdetu zion gidariak starterrari eragiten ziola, une
|
hura
baliatu nuen pauso batzuk urruntzeko autobus geltokirantz. Taxiak muturra atera zuen ordu hartan Avenida del General Molan gora eta behera zebilen banaketako eta atelierretako kamioneten trafiko zoroan tarte bat harrapatu nahirik.
|
|
|
...ri teilatura igo da, bai, bai, denak bildu ditut, nondik igo da ordea, nik zer dakit, ez nazazula mareatu, armairu gainekoak bildu al dituzu, kamioi zahar horretan ez da dena sartuko, begira zenbat traste oraindik, Benito, Jainkoaren izenean, lepoa hautsiko duzu hortik erorita, atzeko madariondotik aurrena, eta gero handik uraren kanalean goiti segurenik, hala pentsatu zuen mutikoak, ezinezkoa zen
|
hura
beretzat, hanka luzeak eskatzen zituen. Ezkutatu eginen zen, horixe ezkutatuko zela, santua baletor orain, edo alanbratzailea, haiekin alde egiteko Arantzazura, edo Petrak ezagutzen ez zuen zokoren batera.
|
|
|
Istorio lehergarri honetan, batera doaz miseria morala eta miseria ekonomikoa, ondasun eza eta ontasun eza. Herri gaelikoak iragan distiratsurik izan bazuen inoiz,
|
hura
aspaldi ahantzirik eta ehortzirik ageri da liburuan. Ikusmolde hori ez zen Irlanda independizatu berriko irakurle anitzen gustukoa izan.
|
|
|
Albert Camusek L' Étranger argitaratu zuenean, 1942an, odolak zipriztintzen zuen mundu erdia. Bigarren Mundu Gerraren zurrunbiloaren erdian, Herioa bera harrituta egongo zen gizakiaren jokabide ero
|
hura
ikusita: ezagunak zitzaizkion mantu beltz gorritua zeramanari hiltzeko modu ia guztiak; baina ez, ordea, ustez arrazoiduna denak hiltzeko modu makurrenak asmatzeko duen abilezia neurrigabea.
|
|
|
Baldar eta ia hitzik gabe arituko da hilketaren arrazoiak zein izan diren aitortzean: egun hartan zegoen eguzki gupidagabearen erruz hil zuen ezezagun zuen pertsona
|
hura
, eguzkiak burua nahasi eta begiak lausotu zizkion eta. Aitorpena inork ez duela estimatu ikustean, arrotz eta deseroso egongo da pantomima bukatu arte.
|
|
|
Camusek urteak eman zituen bere alienazio historia
|
hura
idazten eta berridazten. Simenonek beste hiru nobela kaleratuak zituen urte berean, 1942an, eta sei gehiago aurreko urtean.
|
|
2011
|
|
|
Tirriki tarraka, iritsi ginen noizbait Bordelera. Egoera hain larria zen ezen galdezka hasi ginen, haserre antzean, nolatan ausartu ote ginen bidaia
|
hura
halako auto batean egitera. Gure nerbioak eta galderak gorabehera, autoak bere egitekoa bete zuen eta erositako ezertxo ere galdu gabe ekarri gintuen Donostiaraino:
|