|
2000
|
|
|
Guk taldean kantuaren militanteak egon nahi genuen, hark berriz, kantuari beste maila bat eman nahi zion, kreazio artistiko bat. Eta egia erran, nik ez diot
|
hark
zuela edo guk genuela arrazoi. Bi moldeak ezberdinak dira, eta biak behar eta balio dutela uste dut; biak beharrezkoak dira herri batean nire gustuz.
|
|
|
Beste gauza batzuen artean, santu guztiak aparteko bilakatzen zituena bere borrokari zentzua ematen zion fedea zen. Jende zaildua, eta horrelako gaitzak pairatzen lagun zezakeen fede
|
hark
bazuen, bere horrekintxe bakarrik, ordurako gizartera egokitua zegoen moral ereduan gizaki arruntei gertatzen zitzaizkien ezintasunaldietarako egiaztatua izanaren zigilua; gaurko hitzetan esateko," testatua"," ebaluatua", neurtutako indarra zuen fedeak.
|
|
|
izan ere jadanik azaldudugunez, Euskal Herriaz ari denean, egunkari honek, ia Iparraldeko Euskal Herriaislatzen du soilik.
|
Hura
du, gai guztietan, erreferentzia eremu nagusi.
|
|
|
Hain zehatzak ziren aginduek, gure ustez, oso adierazgarria zen egoeraren aurrean jartzen gaituzte; gainera, zehaztasun hori eskola pribatuei legean eskaintzen zitzaien arreta eskasarekin konparatzen badugu (bigarren mailako zentro pribatuekin gertatzen ez zen bezala), diagnosi interesgarria egiteko moduan aurkituko gara. ...sak); bestalde, zentro pribatuak bete behar zituzten baldintza ez oso zorrotzek212 (zer esan Elizarenak baldin baziren213) derrigorrezkoa zen oinarrizko eskolaratzearen erronkari erantzuteko Estatuak zuen ahulezia (ezina esango genuke) erakusten dute eta ez dezagun ahaztu, gobernu berak ezarritako derrigorrezkotasunaz ari garela; azkenik, nahiz eta esandakoa nabarmena izan, ezin da ukatu jokamolde
|
hark
zuen penetrazio nahia erabatekoa zenik, horretarako behin eta berriro aipatu dugun administrazio egituraz baliatu zelarik.
|
|
|
Gero, abiatu da zeruko estalki beltzean zekusan argitxora eta iristean konturatuko da izar
|
hura
duela milioika urte desagertutakoaren arrastoa baino ez dela bera baino oraindik gutxiago, eta ezin duela ezereza jan.
|
|
|
Neska
|
hark
bazuen bere baitan galtzeko tentazioa pizten zuen zerbait. Ezin da erraz azaldu:
|
|
|
Eta ez nuen ulertzen, eta ez nuen ulertu, harik eta amak —zeinak marmolez egina baitzirudien, bai gorputzez, azal zuri distiratsu
|
hura
zuelako, eta bai arimaz ere, zeren eta hotza eta urruna baitzen— bere argibideak eman zizkidan arte:
|
|
|
Barbara, Celarent, Darii, Ferio, Cesare, Camestres... Eta, nola osaba Joanikotek ohitura
|
hura
baitzuen, etxeko orkumeei —ehizakoei zein bertzelakoei— izen xelebreak ipintzekoa, Greziako edo Erromako historiarekin lotuak —Platon, Akiles, Demostenes... Plauto, Karakala, Seneka eta bertze hainbertze—, hala, bertze izen haiek aditu orduko, ezin egokiagoak iduritu zitzaizkidan osaba Joanikoten listari eratxikitzeko, zeren antz antzekoak baitziren; eta bururatu zitzaidan, halaber, edo imajinatu nuen, hobeki, Felisa ene inudea izan zenak jar zezakeen aurpegia, izen arraro haietarik bat entzutean... zeren, ai zer aurpegi jartzen zituen hark, eta ai zer irri algarak egiten nituen nik, izen haiekin asmatzen ez zuenean!
|
|
|
Zeren ez bainengoen ni sasoin hartan ipuinetarako, ez neure buruaren engainatzeko, eta zeren prestik eta gerturik bainengoen, halatan, ene jokamolde hartaz trufa zitezkeèn estudianteen soei eta haien erran merranei buru egiteko, baldin zirkunstantziek hartarat baninderamaten... Nahiz eta oraindanik aitortzen dizudan ezen ez zela halakorik gertatu, inguruan egokitu zitzaizkidan ikasle haietarik bat baino gehiago ene egoera bertsuan zegoelako, erran berri dizudan bezala, eta ohitura
|
hura
zutelako, beren burua zafratzekoa.
|
|
|
Eta zure txantxarekin guztiok irri egin genuen... baina, txantxa orotarik haratago, ni gazte nintzen, eta Miguelek su
|
hura
zuen eta haren suak suturik nengoen, eta mementu hartan, beraz, Miguelenganik hurbilago sentitu nintzen, puntu hartaz denaz bezainbatean, zuganik baino, zeren, baldin lehen giristinoak anaikiro bizi izan baziren, zergatik ez mundu guztia, Jainkoaren laguntzarekin...?
|
|
|
Honekin ez dizut erran nahi, jaun André, ezen jesuita guztien jokabidea halakoa izan zela, zeren eta ezagutu izan baititut nik euskararen alde mintzatu izan diren jesuita sutsuak ere. Baina aita Bartolomek bai, ohitura
|
hura
zuen, eta aitortu beharra dut ezen ez zela hartan bakarra, zeren, urrunagorat joan gabe, aztura eta ohitura bera zabaltzen ari baitzen, bertzenaz ere, jauregian, batik bat aita Villagrandeko dukearekin harremanetan jarri zenetik eta gure prezeptore jaun Marcelek jauregitik alde egin zuenetik. Osaba Joanikotek, aldiz, maite zuen euskara, eta, jaun Marcelen ondoan, are gehiago maitatzerat heldu zen, batik bat gure prezeptore zenak berboari buruzko argibide haiek —logikaren munduarekin lotuak— eman zizkionetik, eta, hala, erran behar zuenaz konbentzitua zegoelako, baina baita apezari kontra egiteagatik ere, halako batean —euskaraz, jakina—, erran zion:
|
|
|
" Egia bat eta bakarra da", neure baitan mila zalantza eta bertze hainbat korapilo sortarazi zizkidana, ez nekielako jada zer aldetarat jo eta zeren alde! Nola ez nuen oroituko, bada, denbora hura, baldin zu ere puntu
|
hartan
bazintudan, nahiz eta ez puntu berean, zeren ni joaneko bidean bainengoen eta zu itzultzekoan, eta zeren, zure pentsua ez baitzen, ondorez, ume baten pentsu hauskorra, baina gizon jakintsu baten pentsu fermu bezain sendoa!
|
|
|
Baina, oker ez banago, oraino ez dut zerurat joaiteko eguna..."; eta, haren ondotik, bertze mila laudorio egin zizkion dukeak osabari... ez dakit osabaren asmakizun hura zinez laket izan zuelako edo berrikuntza hutsagatik, zeren eta ohikoarekin gogaitzen denak —nola gogaitzen baitzen dukea, dukeak berak bizpahiru aldiz aitortu zigunez— izan ohi baitu gauza berrien premiarik. Haatik, ene osaba asmatzailearen dohainen ez gutiesteko, derradan ezen osabaren asmakizun
|
hark
bazuela zerbait onik, zeren eta, dukearen eta kondearen ondotik, sartu ez ziren, bada, dukesa eta kondesa, han barrenean hagitzez ere denbora luzeagoa egiten zutela, biak ere kalaka eta kalaka, toki hura elkarri hitz egiteko eta konfidentzien egiteko ere leku ezin hobea balitz bezala...!
|
|
|
AHANTZI egin zait lehen erraitea ezen korridako ikusleen artean ez genuela aitona Nikolas izan. Izan ere, alde batetik, bere erreuma
|
hura
zuen, gero eta handiagotzen ari zitzaiona —zenbatenaz festatik hurbilago, hainbatenaz handiago eta jasanezinago, egia erran, jelosiaren eraginagatik edo—, baina bazuen, bertzetik, barrenean halako ezinegon bat, bertze mota batekoa, bere iraganarekin eta etxeko iraganarekin lotua zegoena, edo egon zitekeena, eta bakean uzten ez zuena, bertze nonbait ere aditzerat eman dizudan bezala eta ...
|
|
|
Hala erranik, kontradikzione bat lidurike, baina kondizione bikoitz hura osabaren baitaren baitakoa zen. Kontseilu
|
hura
dugu, konparazione, noiz eta Ararat mendiaz eta libertatearen mendiaz mintzatu baitzitzaidan, haren zuhurtziaren erakusgarri: " Joanes, egia duk ezen aitzina nahi duenak buru egin behar diola zailtasun orori, baina jakik, bertzalde, ezen, batzuetan, uholdeari buru egiteko uholdearen alde jarri beharra dagoela, zeren eta ur lasterrei burugabeki buru egiten dien txalupak akabatzen baitu ur lasterrak irentsirik, Ararat menditik urrun".
|
|
|
Ubarneko damarena: Pedro Huizi, bai, bihotzean su
|
hura
zuen mutila eta ene laguna, Italiarat joan zena, maisu handien urratsei jarraikitzeko asmotan. Baina, harat joan zenetik, Pedro ez duk itzuli, eta hau okasione ezin egokiagoa izan daitekek, zeren eta gauza batez segur bainago:
|
|
|
Eta gogorat datozkit Indietan ezagutu nituen indiar haiek: ez zekiten skribatzen, ez irakurtzen, baina arraitasun eta bizipoz
|
hura
zuten, hain handia, hain betea eta hain barnekoa, non baitzirudien ezen, deus ere ez zekitelarik, guztia zekitela, zeren eta ditxaren eta felizitatearen sekeretuaren berri baitzekiten; eta nik galdetzen dizut: nor ote jakintsuagoak, indiar ustez inorant haiek, skribatzen eta irakurtzen ere ez zekitenak eta bizitzeko deus guti behar zutenak, edo harat joan ziren konkistatzaileak, skribatzen eta irakurtzen jakin zezaketenak, baina deusekin asetzen ez zirenak?
|
|
|
Izan ere, kontatuaren arabera, pentsa dezakezu ezen hatsarretik gorrotatu nuela nik aita Bartolome, baina ez da egia; edo, beharbada, egia da, baina, hala izan bazen ere, apezari nion beldurrak eta gehiegizko begiruneak estaltzen zuten gorroto hura. Eta bertze galdera
|
hura
nuelako buruan sartua: " Eta aita Bartolomek dioena egia balitz eta ez metafora edo ipuin hutsa...?" Eta, orotarat, ezin ahantzi nuelako ezen neure alde jarri nahi nuela ama:
|
|
|
Osabaren pena handia izan zen, eta enea ez tipiagoa, zeren Italiarat eginikako bidaiaren ondotik ezin maiteago bihurtu baitzitzaidan txakur hura, leiala eta fidela zelako eta ezin maitagarriagoa, munduan ezagutu ditudan hainbat eta hainbat gizon baino hagitzez ere maitagarriagoa. Baina, nola osabak ohitura
|
hura
baitzuen, bere txakurra edukitzekoa, eta nola erran zaharrak baitio hilak lurperat, biziak aserat, handik hiruzpalau egunera izan genuen etxean orkume berria: mastin arrazakoa zen eta zuri zuria.
|
|
|
Halaxe ihardetsi nion, bai, jaun André, erran biribil harekin...! Baina erran
|
hark
bazuen esplikazionerik, zeren, nola bainekien kasik segur ezen osabak galdegite hura eginen zidala, hala, osabak eta napolitarrak hitz egiten zuten bitartean, prestatzeko eta asmatzeko denbora izan nuen, buruko eltzean neure pentsuak eta neure injenioa egosten jartzen nituela, harik eta buruan egosia egotzi nion arte. Eta ez nuen, agi denez, gaizki asmatu, zeren Jainkoak asmatzeko dohain horretaz bederen hornitu baininduen, eta zeren esplikazione harekin kontent utzi bainuen, itxura batean, osaba.
|
|
|
Nik, ordea, Pisako kaleetan aurkitu neskatxa
|
hura
nuen gogoan: aingeru baten aurpegia zuen, baina zangobakarra zen eta makulu baten gainean zebilen.
|
|
|
Iduritu zitzaidan ezen begiak zorroztu eta gorrotoz so egin nahi izan zidala, baina gorrotorako ere ez zuen indarrik ez kemenik aski, eta burkoaren azpian gorde zuen bisaia. Eta are tipiago ikusi nuen orduan anaia, eta haren tipitasun gero eta handiagoak nihaur egin ninduen handi, halako suertez, non betetasuna eta neurriz kanpoko satisfazionea sentitu bainuen ondotik, anaiari, azkenean, merezi zuen ordaina eman niolako,
|
harekin
nuen kontu gaixtoa orduantxe konplitu eta zerratu banu bezala.
|
|
|
aita Humberto, bihotz oneko indiar batzuekin lan egiten ari dena, eta zuek bezalako jendearen beharrean dagoena, bere asmoen aitzina eramaiteko. Nahi baduzue, gomendiozko karta bat skriba diezaioket... zeren, baldin hark nahi duena zuek baduzue, eta baldin zuek nahi duzuena
|
hark
badu, harri batez jo baititzakegu bi txori...
|
|
|
Lehengoan, berriz, bertze ustekabeko atsegin bat izan nuen. Lore tipi bati be ha nengoen, hain ederra eta hain perfeta, non, Rosa de Osorioz oroiturik —zeren Rosak ohitura
|
hura
baitzuen, loreak biltzekoa eta haiek ontzi batean jartzekoa—, amorio handi batean murgildurik sentitu bainintzen bat batean, mundua lore hura balitz bezala eta lore hura mundua.
|
|
|
Baina don Luziorekin banuen bertze kontu bat gehiago, zeren bainekien ezen elizak konfiskatu zizkiola osaba Joanikoti, honek Inksizionearekin izan zuen auziaren ondotik, dorretxea eta bertze ondasun guztiak, halako moldez, non dorretxe
|
hura
baitzuen apez hark bizileku, baita sakristauak —zeina baitzen apezaren anaia—, eta sakristauaren familiak ere... eta zeren nik bainuen ingurune hartan, bertzalde, kutxa lurrez estali bat, ene liburuak eta osaba Joanikotenak gordetzen zituena.
|
|
|
Eta justifikazino baten bila abiatu zen, hartaraz gero, zeren sinesten zuena sinetsi nahi baitzuen eta sinetsi beharra baitzuen, are gehiago zirkunstantzia haietan, usterik ezen paradisu hura noiznahi den fina zitekeela eta akaba... zeren eta Gorukik aipatu zigùn mehatxu
|
hura
baikenuen, bertzalde, bi tokitatik iristen ahal zitzaiguna, indiar gorrien aurkako borrokan indiar horiak eta gizon zuriak bat eginik zeudenez gero; eta gizon zurien artean jaun Santiago de Tapioles y Vi llarrín nuen nik gogoan, zeren, jaun hartaz denaz bezainbatean, ezin ahantzi bainituen haren erranetarat trabailatzen zen zaldunaren hitzak, jaun Julián Arévalorenak, noiz eta gomendatu baitzi... " Eta, halarik ere, jakizue ezen, ihes eginen bazenute ere, guztia alferrikakoa litzaizuekeela, zeren jaun Santiago de Tapioles y Villarrínen osabetarik bat inkisidorea izan baitzen, eta ene nagusia haren eskolakoa da, eta ez luke, halatan, zuek atrapatu arte etsiko..." Eta bazegoen, finean, bertze mehatxu bat ere, zeren armadako arduradunak ere gure xerka ibil baitzitezkeen, bi soldadu haiek akabatu ondoren...
|
|
|
Eta, etxe jabetzarik ez banuen ere, Rosarekin egoiten nintzenean, etxedun sentitzen nintzen, zeren eta etxetxo
|
hura
baikenuen, letrak eta estrofak harri eta hormatzat zituena eta arimaren hatsa leihotzat.
|
|
|
Konbertsazioneak, batzuetan, guztion artekoak izaiten ziren, baina bertze batzuetan ez, eta orduan multzo tipitan elkartzen ginen: ...atzean sarturik; eta, finean, jaun Marcel, osaba Joanikot eta hirurok bertze multzo baterat biltzen ginen, egongelako bertze bazter baterat, norat jaun Marcelek bere lauta ekartzen baitzuen usu, zeren eta, bertze nonbait erran dizudan bezala, gure prezeptoreak lauta jotzen ere baitzekien eta ongi jotzen gainerat; eta batzuetan neuri irakasten zidan nola jotzen zen soinu tresna hura, eta bertzeetan
|
hark
zuen jotzen eta kantatzen, herri kantaren bat edo bertze zernahi, guhaur lagun gintuela noizik behin.
|
|
|
Eta neguaren erdian eguberriak izaiten ziren, eta festaburu hartarako, amak hala manaturik, etxean jaiotza ipintzeko usantza hartu genuen, zeren eta amaren sortetxean ere, han Ezpeldoin, usantza
|
hura
baitzuten. Eta jaiotza ezin ederrago hartan lurrezko iduriak jartzen genituen, bazelako Urbiainen baxeragile eta tupinagile bat, baxerak eta tupinak ez ezik lurrezko eta buztinezko bertze mila ontzi ere egiten zituena eta trebetasun handia zuena bai material haiek eskuz lantzeko eta bai idurien egiteko ere, halako tailuz, non harenak izaiten baitziren jaiotzan jartzen genituen iduri haiek guztiak:
|
|
|
—Ezagutzen nauzue eta badakizue ene senarrarena naizela eta, ohorezko emazteki bati dagokion bezala,
|
haren aldeko
nauzuela orain ere... baina jaun Joanesi ere —halaxe deitzen zion amak osaba Joanikoti, izen tipigarri hura laket ez zuelako, zeren eta uste baitzuen ezen begirunearen etsaia zela gehiegizko konfiantza— zerbait erran nahi nioke. Egiak ez gaitu beti zoriontsu egiten, zeren, batzuetan, beldurra baino are beldurgarriagoa den...
|
|
|
Eta guk, geure aldetik, geure mapa
|
hura
genuen, Utopiako lurren berri emaiten ziguna. Eta, lur haien atzemaiteko, berriz, erabakia genuen, mapari beha, ezen ibai Orinocon barrena egin behar genuela.
|
|
|
Eta nik, zirkunstantzia haietan, nola erranen nion, bada, ezetz, zeren edozertarako prest bainengoen, baita neure buruari adarrak jartzeko ere, orain amorante eta orain senar, haren zerbitzaririk tipiena eta obligatuena banintz bezala...! Zeren eta Mi gno nen azala —kriseiluaren argi tipi misteriotsuak jantzia, urrezko izara bat iduri— ezin izan baitzitekeen jainkosa eta dibinitate batena baizen, eta zeren nik azal hura eta gorputz
|
hura
bainuen bazka eta gozotasun, Fortunaren present eta atsegin sari! Eta, nola ni egarritua bainengoen berriro, zeren gazte nintzen eta gaztetasunaren goren puntuan nengoen, hala, harenganat hurbildu, eta orain eskuz ferekatu eta hazkatu, eta orain mihiz eman nion musu han eta hemen, bizkarrean eta sorbaldan, lepoan eta bularretan, noiz Mignonek berak gidaturik eta noiz neure senak...
|
|
|
ordea, bertzeetan ez bezala, iduri hura bertze iduri batek irentsi zuen segidan, zeren orain bainekien zertarat joaiten zen osaba Joanikot Iruñarat, Donibane Lohizunerat edo Baionarat Pazko Mendekosteetan, urteroko konfesionearen aitzakiaz bekatu bat gehiago egiten zuela eta bekatu bat gehiagorekin itzultzen. Eta, gogoan bertze iduri
|
hura
nuela, galdetu nion neure buruari ez ote nuen nik ere Pazko Mendekosteekin konplituki konplitzeko eskubiderik, nola izan baitzuen osabak, gero gerokoak. Eta, ondotik, zure hitzak etorri zitzaizkidan, jaun André, noiz eta Salamancan nengoela gomendatzen baitzenidan plazerren neurriz dastatzea, nahiz eta ohartarazten zenidan, haren jarraikian, ezen alferrikakoa zela nehori kontseiluen emaitea, gazteei bere batez, nor bere buruaren gainean baizik zentzatzen ez zelako...
|
|
|
Eta, ai, nola eskatzen nion Jainkoari, neure gorputz arimen erdi erditik, egin ziezadala argi, zeren fidaturik bainengoen, artean, ezen Jainkoak eta Jain koa ren pasioneak salbatuko ninduela, baldin nihaur neure burua salbatzeko gai ez banintzen, nola jakinarazi baitzidan osaba Joanikotek hil aitzineko gutunean... eta zeren
|
Harengan
bainuen, halatan, neure uste osoa!
|
|
|
Eta, begiak paretan goiti jasotzen zituela, eratxiki zuen: " Non ote dago Pedro Huizi, gure Italiako izarra?", eta gela
|
hartan
zuen koadro bakarrari beha geratu zen, zeina Pedro Huizik pintatu baitzuen, Italiarat joan aitzin.
|
|
|
Eta oroitzen dut, halaber, nola bazkari afarietako solasetan ama adi egoiten zen, gogotsu eta gogoetatsu, noiz eta osaba Joanikot eta prezeptore jaun Marcel mintzatzen baitziren honetaz eta hartaz —diskrezionez eta kortesia osoz, beti ere, amaren aitzinean—, haienganik zer edo zer ikas zezakeelakoan, zientziaz edo filosofiaz... ...z dizut erran nahi ezen ama, haiei beha, liluraturik bezala egoiten zela, lerde jario, zeren eta permatzen eta entseiatzen baitzen, aitzitik, pudoreak edo bere izaiteko moduak hartaraturik, sentimenduen gordetzerat eta estaltzerat, eta, ondorez, urruntasun haren erakusterat; aldi hartan, halarik ere, haren urruntasuna ez zen guztiz urruna, nola izanen baitzen gauzak okertu zirenean, eta urruntasun
|
hark
bazuen, halatan, hurbiltasun eta berotasun puntu bat, igartzen zitzaiona, batik bat, osaba Joanikoten aitzinean —nahiz eta orduan ere osaba Joanikot zèn bezalakoa zen, eta jende guztiarekin ibiltzen zen, eta ume handi bat bezalakoa zen—, halako suertez, non baitzirudien ezen ama bekatutxo haiek barkatzeko disposizionean zegoela, edo ez ikusi egiteko bederen, osabari baina ez bertze neh... Eta ulertzekoa zen:
|
|
|
Halarik ere, erran dezaket ezen, bi erdi haien artean, osabarena jaun Marcelena baino pisutsuagoa egiten zitzaidala, zeren, alde batetik, pentsatzeak eta burua gauza haietan erabiltzeak atsegin emaiten baitzidan, eta ez zegoen pentsatzerik libertaterik gabe, eta libertatea zen protestanten oinarrizko aldarrietarik bat; eta zeren, bertzetik, osaba Joanikotekin sekeretu
|
hura
bainuen, odolezko zinak berretsia, eta zin hark behartzen eta obligatzen ninduen osabari eman hitza ahalik eta hobekien betetzerat eta osabarekin leial izaiterat.
|
|
|
Eta diskusione hura heldu zen, Pedrok ohitura
|
hura
zuelako, sainduei buruan koroa bat ipintzekoa.
|
|
|
Hura zen primua eta herederoa, eta ni kateko bigarrena, eta bazirudien ezen naturaleza bera ere ados zegoela ordenamendu harekin, nor bere mailarako eta bere gradurako predestinaturik balego bezala, zeren mutil sendoa baitzen hura, harroin baten antzekoa, ni mehea eta arina nintzen bitartean; edo, bertzela erranik, enborra eta zentroa zen Mattin, eta ni adaska eta bazterra;
|
hark
zituen indarra eta boterea, nik hitza eta behakoa; hark bere bizia bizi zuen eta begi guztiak zituen gibeletik, eta ni begi haiei beha eta bizitzari beha bizi nintzen. Baina, naturalezaren partehartze badaezpadako hartaz gain, aitak edo amak, edo etxetik iragan ziren hiru prezeptoreek ere —don Frantziskok, jaun Marcelek eta aita Bartolomek, nork bere denboran— noiznahi den oroitaraziko ziguten, bertzenaz ere, ezen moduak eta moldeak zaindu eta guardiatu beharra zegoela, eta tratu hartan beti emanen zioten anaiari lehentasuna, bietan lehena zelako, Urbiain go hurrengo jaun eta markes balizko.
|
|
|
Begietarat so egin zidan osaba Joanikotek, bere behako ezin tristeago harekin, baina behako
|
hark
bazuen puntu argi bat, eta argi hartarik mintzatu zitzaidan:
|
|
|
Eta, halarik ere, nik zerbait nahi nuen, eta amorru eta errabia
|
hura
nuen, eta orduan ukabila goiti altxatu, eta ene indar guztiarekin oihu egin nuen:
|
|
|
Eta harritzen ninduten, halaber, haien begiek... zeinak kale kantoi batetik bertzerat baitzebilzkien, saguzar kapadunen joan jinak ere galdu nahi ez balituzte bezala, zeren negozio hartan tratuak eta sal-erosiak berdin eta orobat egin baitzitezkeen ageriz nola kapapetik. Eta neska haietarik batek begietarat eta bertatik bertara so egin zidan, ahalkegabeki, eta bertze alderat behatu behar izan nuen, zeren sua edo su iduriko
|
hura
baitzuen neska hark begietan, eta su hartan suturik gerta bainintekeen...
|
|
|
Eta igan ginen gelarat, behatu nien Mignonen ile hori haiei, zeinak bekokian eta kopetan beherat erortzen baitzitzaizkion, urrezko belardi bat iduri... Eta, nola okasinoa Mignonen aitzinaldetik baitzetorkidan, aitzinetik lotu nintzaion hatsarrean, ile haiek ferekatzen eta musukatzen nizkiola; ordea, handik gutirat, haren gibelerat egin nuen, zeren okasino
|
hark
baitzuen gibeletik ere aitzina egiterik eta zeren baitzuen, ondorez, nondik lot eta zeri, Sarako jakintsuak bertzela bazioen ere: izan ere, noiz eta Mignoni gibeleko ile xerloak jaso eta okzipuzio ile gabean eman bainion musu, dar dar batek hartu zuen hura, eta bertze dar dar batek ni, eta hala eta halatan sentitu ginen biak loturik dar dar haietan, harik eta biok gerritik beheiti erantzi ginen arte, eta...
|
|
|
Salamancatik itzuli nintzenean, berriz, trabailurik eta egitekorik aski izan nuen osaba Joanikoten kalbarioarekin, bertze kontu haiekin antsiatzen hasteko... Baina denbora hura ere iragana zen eta etxetik ihes egin berria nintzen... eta iraganarekin hausteko gogo bizi
|
hura
nuen, errai erraietaraino sartua, hura nola bideratu behar nuen ez banekien ere. Zeren eta gero eta gehiago ohartzen bainintzen, konparazione, ezen laket nituela neskatxak eta emaztekiak... baina non zegoen plazer haren neurria?
|
|
|
Gau
|
hartan
banuen egiteko interesgarriagorik.
|
|
|
Gazteagotan, doilortzearen pare izanen zatekeen" Lisboako" bezeria gizentzea. Kristinak etxetik kanpo ezarri ninduenez geroztik, ordea,
|
hura
nuen abaro egunkarian ahitutako indarrak berreskuratu behar nituenetan. Zergatik?
|
|
|
Gure poetaren aurkikuntza horri esker dakigu orain udaberria urdinez janzten den neskatxa dela; elurtzaren hondarrak" emazte zuhurraren zapiak" direla; basoa" atsedenaren eliza" dela eta uda" suzko itsasoa", eta
|
hura
dugula" uda igarotzeko ontzia"; izotz ondoko eguzkia" neguaren barrea" dela eta" neguak bere sudur ospeldu zorrotza" sartzen duela gure etxean... Aurkikuntza xalo eta partzial hauek bideratu zuten poeta, apurka, adierazpen ausartagoetara:
|
|
|
462 urte lehenago, jaioterrira itzuli zenean, Inazio Loiolakoa pasatu omen zen inguru haiexetatik barrena, Iturriozko bentarako bidean. Nik une
|
hartan
nuena baino itxura serioagoa izango ahal zuen!
|
|
|
Zenbait lagun hala ere: agerrituenak, edo espreski misio
|
hura
zutenak, bazihoazen enpresa barrenera, katiuskak jantzita, braboki. Haiek balizko soluzioak aportatzen zituzten, komentario ausarditsuak egiten.
|
|
2001
|
|
|
Pio Barojaren irakurle fansa zara.
|
Hark
bazuen teoria bat, zezenzaleak izakeraz oso agresiboak zirela...
|
|
|
Zerbait historikoa da EEBBek eremu
|
hartan
dituzten interesez hitz egitea, petrolioarenak, eragina mantendu nahi izatea... Zeintzuk dira interes horiek eta zein neurritan eragiten dute Ekialde Erdiko egonkortasun eza horretan?
|
|
|
‘Baina
|
hura
duela hogeita zazpi urte gertatu zen, Maribel, munduaren hasiera abisalean. Tolestura geologikoak, sumendien erupzioak, glaziazioak, denetik gertatu da ordutik honako denbora bitartean.
|
|
|
" Argizaleagoa" dirudielako, pentsa dezake agian norbaitek. Baina atsegin zait Prai Bartolome ere, eta honen mundua ez zegoen inongo munduko argik argitua, ezeren eiterik izatekotan harako Joseph de Maistre ren
|
harena
baitu: badakizue, Aita Santua mutur batean eta borreroa bestean zuenarena.
|
|
|
Oren baten buruan, esnea ekaitua zen eta pasta hartan zilarrezko koilara zutik egon zitekeen. Ore
|
hura
genuen eskuz xehakatzen, purruxkatzen, errausten, gazuraren mendetik askatzen. Biderkatze taulak gogoan iltzaturik, gauza seriosagoetara plegatzen ginen:
|
|
|
Hura haietako bat zen, noski. Hala ere, momentu
|
hartan
banuen kezka astunagorik, non lo egin, kasu.
|
|
2002
|
|
|
Landare transgenikoetako batzuek produktu konbentzionalaren kalitatea zaintzen dute: ezaugarri organoleptikoak (kolorea, zaporea, ukitua, etab.) hobetzea, frutaren iraunkortasuna luzatzea, heltze prozesua geroratuz, elikagaien samurtzea geroratuz edo
|
hark
dituen gantz azidoen edukia eraldatuz.
|
|
|
Ikuspegi zientifiko batetik begiratuta, Unibertsitatearen sorrerak gizabanakoak kosmoaren aurrean hartu beharreko erantzukizunak aztertu eta eskuratzenlaguntzeko bultzatu zuen, eta
|
haren lekuko
genituzke giza eta gizarte zientziakgaur egun.
|
|
|
Dioni eta Sonia bizi ziren herriko lagun batzuk eta Sara ez bezala, Emmanuel ez baitzegoen gonbidatuen zerrendan. Egia esan, asto baten gainean pasaeran zihoan Emmanuel, Lanjarondik –non bisitatu baitzuen lagun zahar bat– mendiaren bestaldean zegoen herrira, herri
|
hartan
baitzuen Emmanuelen komunitateak bizilekua, Dioni eta Soniarena ere izan zena, aldi batez, harik eta handik bereiztea erabaki zuten arte. Etxerako bidean zihoan, bada, Emmanuel, Dioni eta Soniarenean ere geldialditxo bat egitea ebatzi zuenean.
|
|
|
Ez al zidaten, bada, lagunek eta burlaz" Lili" deitzen, ez lili lore bat bezalakoa nintzelako, baina Liliputen jaioa izan nintekeelako? Eta Liliputen jaioa izan nintekeelako edo, tximinia
|
hura
nuen miresten: hantxe argazkiko tximinia erraldoi hura ene irudimenean haragizko Gulliver bihurturik!
|
|
|
Eta, hala, bion arteko tentsioa eta tirabirak areagotuz joan ziren. Baina tentsio
|
hark
bazituen, halaber, bere barealdiak, zeren, bere haserrealdien ondotik, samurra izaten baitzen Emmanuel... Barealdi haietatik harat, alabaina, gero eta garbiago ikusten zuen Sarak Emmanuel amildegi izugarri baten ertzean zegoela.
|
|
|
" Baina amarena ez zait jada inporta, eta zurea bai, besterik ez zait inporta munduan". Ez, amarena ez omen zitzaion inporta, baina kontu
|
hura
zuen beti buruan. Eta Granadako eta errehabilitazio programako psikiatren sententzia zuen, halaber, gogoan, galbidera kondenatzen zuena, amarekikoa konpondu ezean.
|
|
|
Eta, Granadako Alpujarretako herri galdu hartara joatea burugabekeria hutsa izan bazitekeen ere, ez bata ez bestea ziren burugabeak, beren harremanei zegokienez bederen. Halako suertez, non harako maxima
|
hura
baitzuten hartua arau gisa: ezer esan baino lehen pentsa ezazu bi aldiz esan beharrekoa:
|
|
|
Edonor hunkitzeko moduko historia baitzen, eta elkartasunari eskainitako kanta: erraldoi
|
hura
zuen protagonista, hasieran berekoia zena eta bere baratzeak berarentzat baizik nahi ez zituena, harik eta inguruko haurrak lagun egin zituen arte, berekoikeriak idortutako baratzeak istantean loratzen zitzaizkiola, eskuzabaltasunaren indarrez, negutik udaberrirako bidean!
|
|
|
Izan ere, etengabe arduratzen zen emakume hura Leirez.
|
Harentzat
baitzituen mimo guztiak. Eta baleen eta arrantzaleen istorioak kontatzen zizkion, jakina.
|
|
|
Amarekin hautsi dut. Halaxe konpondu dut
|
harekin
nuen problema. Ez dut harekin zerikusirik.
|
|
|
Edo izen arruntago batez ezagutzen genuen beste gaixotasun hura: minbizia, bost urteko mutil
|
hark
zuena eta halako itolarria eta halako ezinegona piztu zizkidana. Hargatik, anbulatoriora zuzen itzuli beharrean, buelta txiki bat egitea erabaki nuen, Altzako kaskotik.
|
|
|
Hala ere, zenbait orduren buruan, leihatiletatik ikusten genuena aldatzen hasi zen. Orduan ere, harea eta harri koxkorrak ziren nagusi paisaia ihartu hartan, baina ikuskizun
|
hark
bazuen xarmarik bere laztasunean. Balizko arriskuei erreparatu gabe, autoa gelditu genuen pare bat aldiz, argazkiak egin eta ikusten genuenaren edertasunaz gozatzeko.
|
|
|
Bizkaiak badauka bere Gernika. Madrilek, ordea, ez zuen Gernika, edo ez
|
hark
zuen modu bertsuan behinik behin. Fernandok ez zuen itolarririk sumatu.
|
|
2003
|
|
|
Urteak joan zaizkigu ordutik hona eta" Egin" jada gure bizitzetatik urrun. " Gara" k hartu lekuan eroso xamar, hara non lekutu nahi duten
|
hark
zuen zorra aitzaki. Eta badirudi Espainia aldean gehiengoa ados dela, kezkarik xumeena ere ez baita ikusi hango bazterretan.
|
|
|
Biluzik egon arren, haren atzetik joan zen, hura atzeman nahian.
|
Hura
zuen laguntzaile bakarra, eta handik irteten lagundu zion lehenbailehen. Oihu egin zion ostera ere, eta oraingoan entzun egin zion, antza, gizona atzera bihurtu zen eta.
|
|
|
Emaile txartela intentzio deklarazioa besterik ez dela diote, emailea hilez gero familiari gaiari buruz
|
hark
dituen asmoak jakinarazteko helburua duena.
|
|
|
Bizkitartean, Platonek egin lehen ohar
|
hura
dukegu oraindik baliagarriena, hots, soinu batek berez ez duela adierazpen berezirik, non ez dion gizarte jakin batek adierazpen hori berari eratxikitzen.
|
|
|
Behin, Berlin-en, Alemanian, bizitzeko aski diru zuen familia batean, Himra deitutako neskatila eder bat sortu zen otsail hotzean. Ez zuen beti nahi zukeen guzia beretako ukaiten, bera baino negu bat gehiago ikusi zuen ahizpa haundiagoa aldean baitzuen, eta hoberena
|
harentzat
baitzuen.
|
|
|
–Gasolidengi batean behin ordaindu eta itzuli nintzelarik, nirea ez zen auto batean sartu ninduan. Marka eta modelo berekoa zelako beharbada eta barruan zihoan emakumeak ere nik garai
|
hartan
nuenaren antza zuelako, ez ninduan aldaketaz ohartu, gerta zitekek hori, zurrumurru bera baitzuen autoaren motorrak, lurrin bertsua emakumeak eta antzeko orrazkera, eta musika bertsua ateratzen baitzen bafleetatik. Gauaren baitan murgildu gintuan eta autoa 160an zihoala eskuarekin laztan bat egin zidaan izterrean, adeitasuna edo adiskidetasuna adieraziz edo pozik zegoela agertuz, besterik gabe, halaxe egin ohi zian nire autoan zihoan emakumeak ere.
|
|
|
Zenbat eta zenbat negar egin zuen Joxepek, lagunek burla egiten ziotelako! Baina konplexu
|
haren aurka
bazuen, bai, defentsarik, eta inoiz baino sutsuago ekin zion marrazkiak eta marrazkiak egiteari, lapitza eta borragoma eskuan edo irudimenaren eskuan harturik, umetan bezala.
|
|
|
Ez don Esteberen sermoirik, ez Patxiren ezkutuko lanik... egun haietan Pelloren oilarra zuten herritarrek mintzagai bakar, halako moldez, non" Pello Oilarra" deitzen hasi baitzitzaizkion Pellori. Baina oilar
|
hark
bazuen akats bat: ez zen kukurrukurik egiteko gai.
|
|
|
Hamalau urte nituen, eta maisua gure etxera etortzen zen aldian behin, ene amarekin hitz egitera. Ohitura
|
hura
baitzuen maisuak, bere ikasleen familiak bisitatzekoa. Edo ikasleoi banaka deitzen zigun, eskolako orduetatik kanpo, gurekin buruz buru elkarrizketatzeko, han gela barruan, edo eskola inguruan paseo bat eginez, egun hartan bezala, azkeneko orduan frantseseko klasea eman ondoren.
|
|
|
Gilda pelikulan Ritak bere eskularru beltza kendu zuenean bezala, antzeko estriptisa zeukaten oraingoan herritarrek aurrez aurre. Dendariak manikia guztiz biluztu zuenean, zaharrak txaloka hasi ziren, emakumeek hura lotsagarria zela esan zuten, eta haurtxoak pentsatzen jarri ziren emakumeek maniki
|
hark
zuen gorputza ote zeukaten.
|
|
|
Eta Josebarekin, zeuk ikusi zer egiten duzun. Ea zertan bukatzen diren azken aldian
|
harekin
dituzun sentsazio on horiek. Nik ere noizbait banituen sentsazio onak tipo horrekin.
|
|
|
Batasunaren burua klandestinitatean urtu zenean harekin biltzen zen: ordenak
|
hark
zituen zabaltzen eta guztiz gehienetan ekintzak planifikatzen. Bide beretik Golde aldizkariaren testu teoriko eta ideologikoak idazten zituen Bozek, bere lantokiko ordenadore performanteaz baliatuz, gero garbian ezartzen zituela Frantxisek.
|
|
|
Herrian aipatu dizuten Carril hori ez zen Carril. Carril ezizena zen, estropadetako patroi entzutetsu batekin
|
hark
zuen antzagatik ipinia, hain segur.
|
|
2004
|
|
|
Geureagora itzuliz, Ekidazu mundu mitiko horrek, abertzale eta ez abertzaleek aldaketa guztiak posible zirela uste zuten utopien atariko aro malenkoniatsu
|
hura
du oinarritzat. Mundu berria erditze aurreko egoeraren pertzepzioa ez baitzen beti baikorra aldiko idazle askoren artean:
|
|
|
Aipamenean egitatearen izaera jasoko da, eta, hala denean, ondasun eraentza berriaren izena, idazkuna egitea eragin duen agiri kautoa edo ebazpena, eta, nabariro,
|
hark
duen aipamen izaera.
|
|
|
Izen berezia Espainiako hizkuntzetatik edozeinetan
|
hark
duen onomastika baliokidearekin ordezteko, beharrezkoa da, nabarmena ez bada, baliokidetasun hori eta eskatutako izenaren grafia zuzena bide egokietatik egiaztatzea.
|
|
|
Doako ziurtagiri edo bizi nahiz egoera agiri orotan, izaera hori jasoko da, eta, berarekin batera, salbuespena baimentzen duen manua eta salbuespenik gabeko kasu nahiz helburuetarako
|
hark
duen eragingabetasuna.
|
|
|
Bestalde, nabarmendu du oraindik aztertzen ari direla erakunde horrek izango duen formula juridikoa, eta “ziurrenik, fundazio nazional independente bat sortu dela”. Bi erakundeen jakinarazpen batean adierazi dute ezinbestekoa dela kalitatea graduatu aurrekoan sartzea, eta etorkizuneko osasun profesionalek unibertsitateetako kalitatea ezagutzea,
|
harekin
duten konpromisoa irmoa eta ahalik eta eraginkorrena izan dadin. Iragarkia Osasun Zuzenbideko Biltzar Nazionalaren esparruan egin da, hain zuzen ere “Pazienteen Kalitatea Hobetzeko Ekimenak” mahai inguruan, non, Gonzálezez gain, beste lehendakari batzuek ere parte hartu baitute, hala nola medikuen, farmazialarien, odontologoen eta estomatologoen kolektiboek.
|
|
|
Man uharteko gaelikerazko dialektua oraintxe itzali da. 1955 ean sei senton baizik ez zan gelditzen gaelikeraz mintzatzeko gauza; eta" hauek berak ere aspaldi
|
hartan
zuten utzia" (ikus Orbis, 1958). Halere 1764 ean uharteko 20.000 ek ez zekiten gaelikeraz baizik.
|
|
|
Eta Mitxelenarekiko elkarrizketa harrez geroztik gauzak are lasterrago hasi ziren aldatzen. Aspaldiko partez, gerraz geroztik hain zuzen, sentipen bitxi
|
hura
nuen berriz ere: Wagnerren heroien parekoa nintzen, Egiaren alde egiten bainuen.
|
|
|
Agenteak Dianneri eta Josebari beste inori ezin zion begiratu. Bikote
|
hura
zuen jomuga; bere target a. Hain hurbil, hain eskura...
|
|
|
Portuko balkoi batean eskegita dauden izarei begiratu dienean, Martinak musua eman zion gau
|
hartan
zuen arropa garbi usaina gogoratu du, eta pentsatu du berari amak garbitzen dizkion arropek ez dutela halako usainik izaten. Itsasotik datozen haize bolada kresaldunek harrotu egin dituzte izarak, eta hauen noraezak Martinaren ile hori luzearen mugimendua ekarri dio gogora.
|
|
|
Eta gehiago ere bai. Haien artean, baina, anai Benitoren aholku
|
hura
zuen gogoko, amonari otoitz egiteko modu hain natural eta hain partikular hura aurkitzen lagundu ziona. Baina ni ez nintzen amona bezalakoa.
|
|
|
trizikloan primeran nabil!".
|
Hark
zuen, hark, etorria!
|
|
|
Eta Hertzainak rock taldearen kantak nituen noiznahi gogoan neure amorruari bide emateko, esan dut lehen ere. Baina, nire amorru eta ezintasun ororen gainetik, baloi bat neraman lepoaren gainean, eta baloi
|
hura
nuen ideologia guztien gaineko ideologia, horrela hitz egin badaiteke bederen.
|
|
|
Haiek baino lehentxeagokoa, berriz, beste esperientzia
|
hura
nuen, igande arratsaldeetan tabernara etortzen zen psikiatrarena, gaur egun hobeto ulertzen dudana, baita beste dimentsio batekin ikusten ere, baina garai hartan arrasto berezirik utzi ez zidana, nire jarrera sexualari dagokionez... hutsune afektibo bat bai ordea, bere momentuan kontatu dudanez.
|
|
|
Eusko Legebiltzarrean Euskadiko Erkidegoaren Estatutu Politikoaren proposamen a. Testu hori une hauetan Legebiltzarrean eztabaidatu da eta Kontseiluak
|
hari buruz
duen iritzia jakinarazi du, bertan parte hartzen duten alderdiei eskari zehatza eginez: euskararen normalizazioaren mesedetan, aintzat har ditzatela hemen egiten diren proposamenak.
|
|
|
Hortaz, bere literatura herritarrei eta langileei zuzenduta bazegoen, goi mailako adierazpen sakon, landu, irudi eta sinbolismo konplexuz osaturiko mintzaira poetikoa baino, hizkuntza bizia eta hurbila izan behar zuen, jenderik arruntenarengana gardentasun osoz iristeko modukoa.
|
Hura
zuen kezka nagusietako bat. Horregatik, zioen, poesia ez da beti ele hautatua, ez polita, hezia, saindua edo apaindua:
|
|
|
Kanti zor diogu, dudarik gabe, moraltasunaren zimendabidean urrats erabakigarri bat egin izana, moraltasunaren autonomiaren beharraz ohartaraziz eta eginbeharraren egitura razionala agerraraziz.
|
Harekin
dugun zorra ezin ordainduzkoa da. Guztiarekin ere, ez zigun behar adina argitu zergatik sortzen diren eginbehar etikoak.
|
|
|
Isilunea egin genuen biok, eta ahoa zabaldu eta lo txusta egitera nindoala adierazi nahi izan nion lagunari, logikaz pentsatzeak ordain
|
hura
zuela. Baina alferrik, ahoa zabaldu orduko begiak itxi zitzaizkidan, eta lo gelditu nintzen kolpetik.
|
|
|
Epeltasunak bere baitara bilarazi zuen.
|
Hura
zuen etxea, txapa hura, betikoak ziruditen eltze haien bor borra, lurrina, alkohol usaina tabernatik sukalderaino.
|
|
2005
|
|
|
Eta gainera, frankismoa amaitzen ari zen eta, ordurako dena gertatua zela ematen zuen, dena amaitzen ari zela, eta dena orduantxe hasiko zela aldi berean, dena ordutik aurrera gertatuko zela. ARGIAn hiruko
|
hura
dut bereziki akorduan, lokalera helduta, Elixabetek, Pilarrek eta Lurdesek (Garmendia, Iparragirre eta Auzmendi, hurrenez hurren) osatzen zutena, eta besteak. Sasoi hartako aldizkaritik, Bixente Ameztoiren azalak gogoratzen ditut batez ere.
|